Anna Przybylska, Beata Sperkowska, Anna Gryn-Rynko,Marcin Koba
OCENA STANU ODŻYWIENIA STUDENTÓW FARMACJI W BYDGOSZCZY METODĄ IMPEDANCJI BIOELEKTRYCZNEJ
Katedra Toksykologii i Bromatologii Wydziału Farmaceutycznego, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy,
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Kierownik: dr hab. M. Koba, prof. UMK Kierownik: dr hab. Marcin Koba, prof. UMK
Celem badań była ocena stanu odżywienia studentów Farmacji Collegium Medicum w Bydgoszczy, która obejmowała analizy wybranych parametrów antropometrycznych oraz komponentów masy ciała metodą bioimpedancji. Nieprawidłowe wartości wskaźnika BMI stwierdzono u 37% kobiet oraz 44% mężczyzn w wieku od 21 do 28 lat, co może implikować u tych osób rozwój dieto- zależnych niezakaźnych chorób cywilizacyjnych w późniejszym wieku.
Słowa kluczowe: stan odżywienia, analiza składu ciała, BMI, studenci. Key words: nutritional status, body composition analysis, BMI, students.
Prawidłowy stan odżywienia należy do najistotniejszych predyktorów dobrego zdro-wia człowieka w każdym okresie życia (1-8). Niezależnie od kraju pochodzenia i kie-runku studiów młodzież akademicka stanowi grupę populacyjną w szczególny sposób narażoną na szereg czynników indukujących nieprawidłowy stan odżywienia (2, 5, 8). W piśmiennictwie dotyczącym omawianego problemu podkreśla się fakt, że integralne składowe procesu edukacji akademickiej, tj. zła organizacja planu studiów, niekorzystna sytuacja materialna studentów, stres związany z procesem studiowania oraz wpływ oto-czenia w istotny sposób determinują odchylenia od normy w zakresie żywienia (1, 2, 5, 6, 8). Ponadto, autorzy wielu publikacji podkreślają, że niewłaściwy stan odżywienia ma swoje nie tylko bezpośrednie, ale również odległe w czasie reperkusje (1, 7-11). Bezpo-średnią konsekwencją takiego stanu rzeczy jest obniżenie kondycji psychofizycznej im-plikującej gorsze wyniki w nauce. Natomiast w dłuższym czasie istnieje realne ryzyko rozwoju licznych dietozależnych chorób cywilizacyjnych, takich jak: depresja, otyłość, cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia, nowotwory i wiele innych (3-13).
Celem badań była ocena stanu odżywienia studentów Farmacji Collegium Medi-cum w Bydgoszczy, jako przyszłych pracowników ochrony zdrowia.
MATERIAŁ I METODY
W badaniach łącznie wzięło udział 84 studentów w wieku 21-28 lat. Przed prowadzeniem pomiarów uczestnicy zostali poinformowani o bezwzględnych prze-ciwwskazaniach do badania tj. rozrusznik serca, czy epilepsja, a następnie udzielili pisemnej zgody na dobrowolne uczestnictwo w eksperymencie. Analizę składu ciała przeprowadzono nieinwazyjną metodą impedancji bioelektrycznej z wykorzystaniem tetrapolarnego analizatora TANITA SC-240 (Tanita, Japonia) posiadającego certy-fikat dla urządzeń medycznych (certyfikat unijny CE0122 zgodny z wymaganiami
dyrektywy Medical Device Directive MDD 93/42/EEC). Podczas doświadczenia oznaczono masę: ciała (body mass, kg), tkanki tłuszczowej FMI (fat mass index, %, kg), tkanki beztłuszczowej FFMI (fat free mass index, kg), mięśni MMI (muscle mass
index, %, kg), mięśni szkieletowych SMI (skeletal muscle index, %, kg), tkanki kostnej
BM (bone mass, kg) oraz zawartość wody TBW (total body water, %, kg), jak również wskaźnik podstawowej przemiany materii BMR (basal metabolic rate, kcal, kJ), wiek metaboliczny MA (metabolic age, lata) oraz poziom tkanki wisceralnej VF (visceral
fat). Ponadto zmierzono wzrost (height, cm), obwód talii (waist, cm) i bioder (hips,
cm). Na podstawie przeprowadzonych badań obliczono wskaźniki BMI (body mass
index, kg/m2) i WHR (waist-hip ratio). Przeprowadzono również pomiary ciśnienia
skurczowego SBP (systolic blood pressure, mmHg) i rozkurczowego (diastolic blood
pressure, mmHg) krwi oraz tętna (pulse, min-1) przy użyciu automatycznego
ciśnienio-mierza Microlife BP A1 Easy (Micolife, Szwajcaria). Analizę statystyczną przeprowa-dzono w oparciu o oprogramowanie komputerowe Statistica v.13.1 (StatSoft, Polska). Do oceny rozkładu normalnego zastosowano test Shapiro-Wilka (p < 0,05). Istotność statystyczną różnic pomiędzy poszczególnymi parametrami w grupie mężczyzn i ko-biet sprawdzono przy użyciu testu nieparametrycznego Kruskala-Wallisa oraz wyzna-czono wskaźniki korelacji Pearsona przyjmując poziom istotności p < 0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Zestawienie parametrów antropometrycznych młodzieży studiującej na kierun-ku Farmacja w Bydgoszczy zamieszczono w tab. I. Średnia masa ciała badanych wyniosła 62,2 kg przy wzroście 168,0 cm. Kobiety były średnio o 16,6 kg lżejsze i o 11,4 cm niższe od mężczyzn o średniej masie ciała 75,8 kg i wzroście 178,3 cm. Obliczone na podstawie uzyskanych parametrów wskaźniki masy ciała i talia/bio-dro umożliwiły stwierdzenie, że ocenianą grupę charakteryzował prawidłowy stan odżywienia i pożądany typ rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, czyli udowo-poślad-kowy. Średnia wartość BMI dla całej grupy wyniosła 21,9 kg/m2, a w grupie kobiet
i mężczyzn były to odpowiednio wartości 21,5 i 23,8 kg/m2. Obliczone
indywidu-alne wskaźniki masy ciała stanowiły podstawę do zaklasyfikowania badanych osób do czterech grup pod względem stanu odżywienia, określonych przez WHO i stoso-wanych w badaniach przez wielu autorów (4-6).
Tabela 1. Charakterystyka badanej grupy studentów (n = 84). Table 1. Characteristic of the test students group (n = 84).
Wiek (lata) Wzrost (cm) Masa (kg) Talia (cm) WHR BMI (kg/m2) średnia ogółem 23,0 ± 1,6 168,9 ± 8,2 62,2 ± 15,1 72,6 ±11,4 0,8 ± 0,1 21,9 ± 4,9
średnia
-kobiety n - 68 23,0 ± 1,7 166,9 ± 6,9 59,3 ± 12,9 69,9 ± 8,7 0,7 ± 0,1 21,5 ± 4,7 średnia
mężczyźni n - 16 23,0 ± 1,6 178,3 ± 7,8 75,8 ± 17,9 85,3 ± 14,3 0,9 ± 0,1 23,8 ± 5,3
Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że 63,0% badanych studen-tek i 56,0% studentów posiadało wartość BMI w zakresie normy 18,5-25,0 kg/m2.
W badanej grupie studentów nie stwierdzono różnic istotnych statystycznie między BMI kobiet, a mężczyzn (p > 0,05). Wyniki uzyskane w badaniach własnych są po-dobne do badań innych autorów analizujących stan odżywienia studentów zarówno kierunków medycznych, jak i innych związanych z szeroko rozumianym pojęciem zdrowia (4-8). Nieradko-Iwanicka i współpr. (4) w grupie studentów dwóch kie-runków: farmacji i kosmetologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie odnotowali BMI na poziomie 22,1 i 25,0 kg/m2,odpowiedniow przypadku kobiet i mężczyzn
pochodzących z Polski. Natomiast w badanej równolegle grupie studentów zagra-nicznych II roku stomatologii i kierunku lekarskiego odnotowano dla tego parame-tru niższe wyniki, istotne statystycznie, przyjmujące wartości średnie 19,7 kg/m2
oraz 24,7 kg/m2 dla kobiet i mężczyzn (p < 0,05) (4). Podobnie w przypadku
stu-dentów Akademii Wychowania Fizycznego (AWF) w Warszawie Kłos i współpr. (6) zaobserwowali prawidłowe BMI wśród większości studiujących mężczyzn i kobiet na poziomie odpowiednio 87,0 oraz 80,0%. Szczególnie istotne różnice statystyczne w stanie odżywienia wykazała Davar (5) w przypadku studentów studiujących na jednym z uniwersytetów medycznych w Indiach, gdzie wskaźnik masy ciała w za-kresie normy stwierdzono u 42,0% kobiet i aż 91,0% mężczyzn (p < 0,05).
W badaniach własnych nieprawidłowe wartości wskaźnika BMI zarówno w przypadku wartości poniżej, jak i powyżej norm stwierdzono u 37,0% kobiet i 44,0% mężczyzn. Nie wykazano różnic istotnych statystycznie pomiędzy grupa-mi (p > 0,05). Należy zaznaczyć, że zarówno nadgrupa-mierna jak i zbyt niska wartość wskaźnika masy ciała może implikować rozwój różnego typu schorzeń. W prze-prowadzonych badaniach własnych stan niedożywienia (BMI < 18,5 kg/m2)
istot-nie częściej występował w grupie kobiet niż mężczyzn (22,0% vs 6,0%). Uzyskane dane są zbieżne z badaniami prowadzonymi przez Nieradko-Iwanicka i współpr. (4) wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Lublinie w 2015 r. W badanej grupie, niedowagę stwierdzono u 17,0% Polek podczas gdy w grupie cudzoziemek odsetek był wyższy i wynosił 31,0% (4).
Tabela 2. Klasyfikacja stanu odżywienia badanych studentek (n = 68). Table 2. Clasification of the nutritional status of female students (n = 68).
BMI KOBIET (kg/m2) < 18,5
(niedowaga) 18,6 ÷ 24,9(norma) 25,0 ÷ 29,9(nadwaga) (otyłość)> 30,0 Parametr Jednostka n = 15 (22 %) n = 43 (63 %) n = 7 (10 %) n = 3 (5 %) WHR - 0,7 ± 0,1 0,7 ± 0,1 0,8 ± 0,1 0,8 ± 0,1 FMI % 13,2 ± 4,6 (L) 22,4 ± 5,6 (~) 35,1 ± 5,3 (H) 40,27 ± 6,6 (H) kg 6,4 ± 2,5 13,2 ± 4,1 28,4 ± 7,7 37,2 ± 14,4 FFMI kg 41,1 ± 2,1 44,8 ± 4,4 51,4 ± 3,0 52,8 ± 7,3 BM kg 2,1 ± 0,1 2,3 ± 0,2 2,6 ± 0,2 2,7 ± 0,4 MMI % 82,4 ± 4,3 71,9 ± 9,2 59,4 ± 7,5 56,7 ± 6,3 kg 39,0 ± 1,9 44,4 ± 8,3 51,0 ± 5,7 50,1 ± 7,0 SMI % 51,6 ± 11,1 44,0 ± 3,2 36,7 ± 3,0 33,8 ± 3,7 kg 23,6 ± 2,0 25,4 ± 2,7 29,1 ± 1,7 29,9 ± 4,2 TBW % 59,8 ± 2,8 (~) 54,3 ± 3,7 (~) 46,6 ± 3,4 (~) 43,2 ± 3,9 (L) kg 28,33 ± 1,6 37,6 ± 41,4 36,9 ± 2,5 38,3 ± 6,0 BMR Kcal 1249,7 ± 56,7 1372,2 ± 126,0 1604,1 ± 101,6 1677,0 ± 252,8 kJ 5250,0 ± 281,7 5742,5 ± 523,9 6716,6 ± 425,5 7021,3 ± 1058,7 MA - 12,0 ± 0,5 19,6 ± 18,3 34,3 ± 4,5 36,7 ± 0,6 VF - 1,0 ± 0,1 (~) 2,9 ± 10,8 (~) 4,0 ± 1,4 (~) 6,3 ± 3,5 (~) SBP mmHg 106,6 ± 9,7 113,0 ± 9,7 120,4 ± 15,3 138,3 ± 15,9 DBP mmHg 67,7 ± 5,2 71,4 ± 8,9 72,1 ± 14,2 80,0 ± 9,2 P min-1 89,3 ± 11,8 85,0 ± 11,9 80,7 ± 19,0 94,0 ± 7,8 WHR – wskaźnik otyłości wisceralnej, FMI – indeks tkanki tłuszczowej, FFMI – indeks tkanki bez-tłuszczowej, BM – masa tkanki kostnej, MMI – indeks tkanki mięśniowej, SMI – indeks mięśni szkieletowych, TBW – całkowita zawartość wody, MA – wiek metaboliczny, VF – poziom tkanki wis- ceralnej, SBP – skurczowe ciśnienie krwi, DBP – rozkurczowe ciśnienie krwi, P – tętno; (L) – prze-kroczenie dolnej granicy normy danego parametru; (~) – wartość parametru mieści się w zakresie normy; (H) – przekroczenie górnej granicy normy danego parametru
Nieco niższy poziom występowania niedowagi (6,6%) odnotowali Seń i współpr. (7) w przypadku badań prowadzonych wśród grupy liczącej łącznie trzystu studentów Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Przyrodniczego oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu, z czego największy odsetek (15%) stanowiły studentki UP. Natomiast w badaniach prowadzonych w Indiach przez Davar (5), również wśród studentów
kierunków medycznych odnotowano jeszcze niższy odsetek kobiet i mężczyzn z nie-dowagą wynoszący odpowiednio 10,1% oraz 2,1%. Przyczyna takiego stanu rzeczy, jak podkreśla autorka, może mieć związek z wysokim poziomem stresu, małą aktyw-nością fizyczną i stosowaniem niewłaściwego żywienia przez badanych (5).
Na podstawie analizy pomiarów uzyskanych metodą bioimpedancji w badanej grupie osób z niedowagą, stwierdzono niższe wartości indeksu tkanki tłuszczo-wej (FMI), w porównaniu z pozostałymi grupami. W przypadku kobiet wartość ta kształtowała się na średnim poziomie 13,2%, a więc znacznie poniżej zakresu pra-widłowych wartości 21,0-33,0% (tab. 2). Natomiast w grupie mężczyzn sytuacja taka dotyczyła tylko jednego studenta charakteryzującego się FMI wynoszącym 7,0% przy normatywnych wartościach w zakresie 8,0-20,0% (tab. 3). Z uwagi na fakt, że tkanka tłuszczowa pełni istotne funkcje regulacyjne i hormonalne w orga-nizmie, można wnioskować, że osoby zaklasyfikowane do tej grupy narażone są w większym stopniu na różnego typu zaburzenia hormonalne oraz w przypadku kobiet w tzw. wieku prokreacyjnym, utrudniać zajście w ciążę.
Uzyskane wyniki w badaniach własnych dotyczące występowania otyłości wy-kazały, że stan ten dotyczył tylko trzech kobiet (5,0%) i dwóch mężczyzn (13%). Na-tomiast Kłos i współpr. (6) zaobserwowaliotyłość wśród 4,6% studentów Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie oraz 3,3% studentek oraz 8,1% studentów w Filii AWF w Białej Podlaskiej, co zdaniem autorów może świadczyć o związku pomiędzy kierunkiem studiów, a gromadzeniem się zapasowej tkanki tłuszczowej w organizmie. W badaniach własnych zaobserwowano ścisłą korelację pomiędzy zawartością tkanki tłuszczowej, a wskaźnikiem BMI u kobiet i mężczyzn (r = 0,85 oraz r = 0,95; p < 0,05). Tylko osoby o prawidłowej masie ciała miały właściwą zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie. Natomiast badane studentki Farmacji z nadwagą lub otyłością charakteryzowała zawartość tkanki tłuszczowej znacznie przekraczająca górną dopuszczalną granicę 33,0% określoną przez producenta ana-lizatora składu ciała TANITA SC-240. Analogiczne korelacje wskaźnika masy ciała i zawartości tkanki tłuszczowej odnotowali także inni autorzy (1, 5, 8).
Uzyskane wyniki analizy zawartości wody w organizmie wykazały, że średnia zawartość u wszystkich badanych stanowiła 55,4%, a osobno w przypadku kobiet i mężczyzn były to wartości odpowiednio 59,2 i 54,2%. Analogiczne wyniki w gru-pie badanych osób w wieku 18-30 lat uzyskali Malczyk i współpr. (1) stanowią-ce 59,1% wody w organizmach mężczyzn i 52,8% u kobiet. Najniższą ilość wody w organizmie odnotowano u osób z otyłością na poziomie 43,2 i 51%, odpowiednio u kobiet i mężczyzn (tab. II i tab. III). W wielu publikacjach podkreśla się znacze-nie właściwego bilansu wodnego i utrzymania poziomu wody wewnątrzustrojowej w normie wynoszącej 45-60% ciała kobiet, a u mężczyzn 50-65% (1, 14). Jak bo-wiem udowodniono, już niedobór 1-2% wody w organizmie zmniejsza poziom uwa-gi, koncentracji, dochodzi do pogorszenia pamięci, występują bóle głowy, pojawia się lęk i napięcie nerwowe, a w konsekwencji ulegają obniżeniu zdolności kogni-tywne tak istotne w procesie edukacji akademickiej (14).
Tabela 3. Stan odżywienia badanych studentów (n = 16).
Table 3. Clasification of the nutritional status of male students (n = 16).
BMI MĘŻCZYZN (kg/m2) < 18,5
(niedowaga) 18,6 ÷ 25,0(norma) 25,1 ÷ 30,0(nadwaga) (otyłość)> 30,1 Parametr Jednostka n =1 (6 %) n = 9 (56 %) n = 4 (25 %) n = 2 (13 %) WHR - 0,8 0,8 ± 0,1 0,9 ± 0,1 1,0 ± 0,1 FMI % 7,2 (L) 11,8 ± 3,9 (~) 23,6 ± 5,6 (H) 27,5 ± 3,6 (H) kg 4,3 7,8 ± 2,6 21,1 ± 3,3 29,5 ± 8,8 FFMI kg 55,0 58,4 ± 7,3 69,2 ± 10,0 76,5 ± 9,5 BM kg 2,8 2,9 ± 0,3 3,4 ± 0,4 3,8 ± 0,4 MMI % 88,0 83,8 ± 3,7 72,6 ± 5,5 68,8 ± 3,3 kg 52,2 55,4 ± 6,9 65,8 ± 9,6 72,7 ± 9,0 TBW % 64,8 (~) 62,3 ± 3,7 (~) 53,1 ± 1,1 (~) 51,7 ± 3,2 (~) kg 38,4 41,1 ± 4,5 48,0 ± 4,3 54,5 ± 6,0 BMR kcal 1613,0 1716,2 ± 203,7 2083,7 ± 280,3 2340,0 ± 326,7 kJ 6753,0 7185,7 ± 852,8 8724,0 ± 1173,3 9797,0 ± 1367,5 MA - 12,0 12,0 ± 0,1 31,3 ± 5,1 37,0 ± 0,1 VF - 1,0 (~) 1,1 ± 0,3 (~) 6,0 ± 2,6 (~) 10,0 ± 2,8 (~) SBP mmHg 87,0 109,4 ± 39,2 140,0 ± 7,9 151,0 ± 7,07 DBP mmHg 70,0 71,7 ± 5,3 85,7 ± 6,3 103,50 ± 19,1 P min-1 125,0 78,8 ± 14,1 93,3 ± 13,3 85,00 ± 7,1
WHR – wskaźnik otyłości wisceralnej, FMI – indeks tkanki tłuszczowej, FFMI – indeks tkanki bez-tłuszczowej, BM – masa tkanki kostnej, MMI – indeks tkanki mięśniowej, TBW – całkowita zawar-tość wody, MA – wiek metaboliczny, VF – poziom tkanki wisceralnej, SBP – skurczowe ciśnienie krwi, DBP – rozkurczowe ciśnienie krwi, P – tętno; (L) – przekroczenie dolnej granicy normy dane-go parametru; (~) – wartość parametru mieści się w zakresie normy; (H) – przekroczenie górnej granicy normy danego parametru
U wszystkich badanych studentów stwierdzono średni poziom tkanki wisce-ralnej (VF) w granicach normy, tj. w zakresie 1-12. Należy podkreślić występo-wanie silnej korelacji pomiędzy wskaźnikiem BMI, a VF u mężczyzn (r = 0,96, p < 0,05), gdzie w grupie mężczyzn z otyłością poziom tkanki wisceralnej osiąga wartości najwyższe (poziom - 10) (tab. 3). Podobne zależności wykazali również inni autorzy, zarówno w grupie studentów studiujących różne kierunki medyczne (1, 4-6, 8). W świetle powyżej przytoczonych wyników badań własnych oraz obser-wacji innych autorów można wnioskować, że otyłość brzuszna stanowi kluczowe
kryterium rozwoju zespołu metabolicznego, jak również cukrzycy typu 2, nadci-śnienia tętniczego oraz choroby niedokrwiennej serca (1, 2, 9-13). Niemniej jednak w praktyce klinicznej poza określeniem stanu odżywienia na podstawie BMI istot-nym elementem diagnozy jest również określenie dystrybucji tkanki tłuszczowej w organizmie. Rekomendowanymi przez WHO oraz Polskie Towarzystwo Nadciśnie-nia Tętniczego (PTNT) metodami są pomiary obwodu talii i bioder oraz masy ciała i wzrostu (13).
Według zaleceń PTNT z roku 2019 obwód talii przekraczający 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn stanowi wartości alarmowe, natomiast 88 cm u kobiet i 102 cm u mężczyzn należy traktować za wartości krytyczne, świadczące o otyłości brzusz-nej (9, 13). Spośród badanych studentów bydgoskiej uczelni wartości krytyczne tj. obwód talii > 88,0 cm miały cztery studentki oraz trzech mężczyzn > 102,0 cm i wartości te były dodatnio skorelowane z wartością BMI (r = 0,81 dla kobiet i r = 0,96 dla mężczyzn, p < 0,05). W przypadku wszystkich badanych osób średni obwód talii wynosił 72,6 cm, a u kobiet – 69,9 cm i mężczyzn – 85,3 cm (tab. 1). Nie stwierdzono istotnych różnic statystycznych ze względu na płeć (p > 0,05). Zdaniem niektórych autorów, lepszym od obwodu talii czynnikiem prognostycznym ryzyka sercowo-naczyniowego jest wskaźnik talia–biodro, który definiuje fenotyp otyłości pośladkowo-udowej lub brzusznej w grupie osób o BMI > 25,0 (9, 10). Przeprowadzone w badaniach własnych pomiary obwodu talii wykazały, że średni obwód talii u kobiet i mężczyzn z otyłością (BMI > 30,0 kg/m2) wynosił
odpowied-nio 92,0 oraz 110,0 cm. Z kolei wartości WHR w tych grupach przyjęły wartości 0,9 i 1,0, potwierdzając tym samym występowanie otyłości brzusznej, której przypisu-je się duże znaczenie w indukowaniu zespołu insulinooporności, będącej prawdo-podobnie ogniwem łączącym otyłość z nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2 i chorobą niedokrwienną serca (9-13).
Wielu autorów podkreśla, że nadmierna masa ciała, złe nawyki żywieniowe, pa-lenie papierosów oraz spożywanie alkoholu przyczyniają się do wzrostu ciśnienia krwi (7-13), co również potwierdzają badania własne. Zmierzone wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi studentów istotnie korelowały z wyznaczonym BMI (r = 0,55 oraz r = 0,84; p < 0,05). Wykazano także istotną korelację pomię-dzy wskaźnikiem BMI, a ciśnieniem skurczowym SBP kobiet (r = 0,50; p < 0,05) i mężczyzn (r = 0,55; p < 0,05). Studentki z otyłością charakteryzowały się ciśnie-niem krwi na średnim poziomie 138/80 mmHg (tab. 2), a mężczyźni z nadwagą i otyłością mieli odpowiednio 140/85,7 i 151/103,5 mmHg (tab. 3). Istotnie częściej podwyższone wartości ciśnienia tętniczego stwierdzano w grupie mężczyzn niż ko-biet (37,5% vs 4,3). Z kolei w grupie studentów i studentek z niedowagą zaobserwo-wano istotnie niższe wartości ciśnienia tętniczego (106/67 mmHg) i towarzyszący mu podwyższony puls (89 min-1), podobnie jak w grupie osób z nadwagą i otyłością
(tab. 2 i 3). W pracy Michalskiej i współpr. (10) badających występowanie nadci-śnienia tętniczego wśród studentów AWF w Białej Podlaskiej odnotowano warto-ści powyżej 140/90 mmHg u 5,4% studentów. Autorzy ponadto zaobserwowali, że średnie wartości tętna były nieznacznie wyższe u kobiet niż u mężczyzn i wyniosły
odpowiednio 76,3 i 74,3 min-1 (10). Podczas gdy w badaniach własnych średnie
tęt-no kobiet wytęt-nosiło 85,6 min-1, a mężczyzn 85,8 min-1 .
W dostępnym piśmiennictwie poświęconym poruszanej w artykule tematyce bra-kuje wyników prac poświęconych zagadnieniu wieku metabolicznego (MA) zarówno w populacji studentów jak i innych populacjach osób zdrowych. Stąd brak jest moż-liwości przeprowadzenia analizy porównawczej. W badaniach własnych stwierdzo-no, że średni wiek metaboliczny wszystkich badanych osób wynosił 19,7 lat (zakres 12,0-38,0 lat), przy średniej wieku biologicznego 23,0 lata (zakres 21-28 lat). Analiza danych wykazała również, że 31 % badanych charakteryzowało się MA wyższym o 9 lat od wieku biologicznego i były to głównie osoby z nadwagą i otyłością (tab. 2 i 3). Odwrotną sytuację zaobserwowano w przypadku osób z niedowagą i normatyw-ną masą ciała, gdzie wiek metaboliczny był o ponad 9 lat niższy od biologicznego i kształtował się na poziomie 13,2 lat. Ponieważ omawiany parametr jest skorelo-wany z podstawową przemianą materii (PPM), zawartością tkanki tłuszczowej oraz mięśniowej, w celu uzyskania wartości porównywalnych z rzeczywistym wiekiem biologicznym, zaleca się osobom metabolicznie starszym podjęcie aktywności fi-zycznej prowadzącej do zwiększenia masy mięśniowej, przyspieszającej PPM i utra-tę zbędnych kalorii. Uzyskane wyniki wskazują, że istotnie wyższy poziom tkanki mięśniowej występował w organizmach mężczyzn niż kobiet (79,8 vs. 72,2%) i mia-ły one charakter zależności istotnej statystycznie (p < 0,05). Zawartość tkanki mię-śniowej była istotnie niższa w grupie osób z nadwagą i otyłością, jak również istotnie niższe wskazania odnotowano w grupie kobiet o obniżonej masie ciała (tab. 2).
Przeprowadzona analiza danych wykazała, że zawartość minerałów kostnych w normie określonej przez producenta urządzenia posiadało 41,7% badanych, z czego 34,3% kobiet i 78,6% mężczyzn. Istotnie częściej niższą zawartość minerałów kostnych stwierdzono wśród kobiet niż mężczyzn (14,3 vs 42,9%), co prawdopodob-nie w późprawdopodob-niejszym wieku bez odpowiedprawdopodob-niej profilaktyki może doprowadzić do roz-woju osteoporozy. Należy jednak podkreślić, że metoda bioimpedancji nie jest metodą rekomendowaną do diagnozowania tego schorzenia, a uzyskane wyniki mogą jedynie pełnić funkcje przesiewowe do podjęcia dalszych badań w kierunku osteoporozy (15).
WNIOSKI
1. Nieprawidłowe wartości wskaźnika BMI, korelujące z zawartością tkanki tłuszczowej, wisceralnej oraz mięśniowej, jak również ilością wody stwierdzono u 37% kobiet oraz 44% mężczyzn studiujących na kierunku Farmacja Collegium Medicum w Bydgoszczy.
2. Otyłość stanowiła niewielki odsetek badanych kobiet (5%) i mężczyzn (13%), którzy w porównaniu z pozostałymi badanymi byli metabolicznie starsi o 9 lat w porównaniu ze swoim wiekiem biologicznym.
3. Niedowagę, której towarzyszyła obniżona zawartość tkanki tłuszczowej stwierdzono u 22% studentek oraz 6% studentów.
4. Pomimo stwierdzonego dobrego stanu odżywienia studentów, cechuje ich szereg niekorzystnych zachowań żywieniowych, dlatego istnieje pilna potrzeba wprowadzenia edukacji zdrowotnej oraz wszelkich starań prewencyjnych w tej gru-pie populacyjnej. Podjęcie tego typu działań z zakresu wiedzy żywieniowej oraz zdrowego stylu życia może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka etiologii chorób cywilizacyjnych wśród nie tylko samych badanych, jako przyszłych pracowników ochrony zdrowia, ale również ich przyszłych pacjentów.
A . P r z y b y l s k a , B . S p e r k o w s k a , A . G r y n - Ry n k o , M . K o b a
ASSESSMENT OF NUTRITIONAL STATUS OF PHARMACY STUDENTS IN BYDGOSZCZ BY THE BIOELECTRICAL IMPEDANCE METHODS
S u m m a r y
Introduction: Regardless of the country of origin and field of study, students are population group
exposed to a many factors that induce nutritional status.
Aim: The aim of the study was assessment of nutritional status of Pharmacy students in Bydgoszcz,
which included analysis of selected anthropometric measurements and body composition analysis.
Material and methods: The study was conducted in a group of 84 Pharmacy students. The analysis
were performer using the TANITA SC-240 body composition analyzer.
Results: The value of BMI index in the range of the norm was demonstrated in 63% of women and
56%. Only students with normal BMI index had adequate body fat percentage. There was a close correla-tion between BMI index and level of visceral fat in students.
Conclusions: The nutritional status of Pharmacy students in Bydgoszcz is not sufficient. The results
showed the urgent need to introduce health education and all preventive efforts among students of Pharma-cy in the field of nutritional knowledge and a healthy lifestyle, which may contributes to reducing the risk of developing civilization diseases among not only the students themselves, but also their future patients.
PIŚMIENNICTWO
1. Malczyk E., Fiszer K., Malczyk A.: Ocena stanu odżywienia i składu ciała studentów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie. Bromat. Chem. Toksykol., 2019; 52(1): 77-84. – 2. Sperkowska
B.: Ocena wiedzy żywieniowej i stylu życia studentów w kontekście profilaktyki chorób
cywilizacy-jnych. Bromat. Chem. Toksykol., 2019; 52(2): 146-150. – 3. Elzaki B.E., Motawei A.M.H., Shalaby M.T.: Assessment of knowledge, dietary habits and nutritional status among Mansoura University Students. JFDS, 2019; 10 (9): 337-348. – 4. Nieradko-Iwanicka B., Święs Z.: Porównanie parametrów antropom-etrycznych i stanu odżywienia Polaków i cudzoziemców studiujących na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie. Forum Med. Rodz, 2015; 9(2): 71-73. – 5. Davar V.: Body composition analysis of Univer-sity students by anthropometry and bioelectrical impedance analysis. Int J Med. Health Biomed Bioeng Pharm Eng, 2015; 9(6): 492-496. – 6. Kłos A., Tomczak A., Kłos K., Kęska A., Bertrandt J.: Ocena stanu odżywienia oraz zachowań żywieniowych studentów Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Bromat. Chem. Toksykol, 2016; 49(2): 138-144. – 7. Seń M., Zacharczuk A.,
Lintowska A.: Zachowania żywieniowe studentów wybranych uczelni wrocławskich a wiedza na temat
skutków zdrowotnych nieprawidłowego żywienia. Piel Zdr Publ, 2012; 2 (2): 113-123. – 8.
Grygiel-Gór-niak B., Tomczak A., Krulikowska N., Przysławski J., Seraszek-Jaros A., Kaczmarek A.: Physical activity,
nutritional status and dietary habits of students of a medical University. Sport Sci Health, 2016; 12: 261-267, doi: 10.1007/s11332-016-0285-x.Epub June 2016. – 9. Brończyk-Puzoń A., Koszowska A., Bieniek
J.: Podstawowe pomiary antropometryczne i pochodne wskaźniki w poradnictwie dietetycznym – część
M. Współczesne kierunki działań prozdrowotnych, red. A. Częstość występowania nadciśnienia
tętnicze-go wśród studentów. Współczesne kierunki działań prozdrowotnych, red. A. Wolska-Adamczyk, WSIiZ, Warszawa 2015. 187-194.
11. Zhang Y.X., Wang S.R.: Profiles of body mass index and blood pressure among young adults categorised by waist-to-height ratio cut-offs in Shandong, China. Ann. Hum. Biol, 2019; 46(5): 409-414. – 12. Dziwura-Ogonowska J., Heryć R., Mierska K., Modrzejewska A., Miazgowski T., Widecka K.: Jak oceniać otyłość brzuszną u pacjentów z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym? Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce. 2012; 16(1): 28-33. – 13. Tykarski A., Filipiak K.J., Januszewicz A., Litwin M., Narkiewicz K.,
Prejbisz A., Ostalska-Nowicka D., Widecka K., Kostka-Jeziorny K.: Zasady postępowania w nadciśnieniu
tętniczym Wytyczne PTNT 2019. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce, 2019; 5(1): 1-86. – 14. Mziray M.,
Siepsiak M., Żuralska R., Modlińska A., Domagałą P.: Woda istotnym składnikiem pokarmowym diety
osób w wieku podeszłym. Probl. Hig. Epidemiol, 2017; 98(2): 118-124. – 15. Ngai, H.H.Y., Cheung, C.,
Yao, T.,Kung A.W.C.: Bioimpedance: can its addition to simple clinical criteria enhance the diagnosis
of osteoporosis? J. Bone Miner. Metab., 2009; 27: 372-378. Adres: 85-067 Bydgoszcz, ul. Jagiellońska 13
