Gabriel z Szadka i jego Apologia pro Collegii Posnaniensis

BIULETYN SZADKOWSKI

Tom 13 2013

Ewa Andrysiak*

GABRIEL Z SZADIQX I JEGO APOLOGIA PRO COLLEGII POSNANIENSIS

LITERATURA PRZEDMIOTU

Literatura na temat Gabriela Z Szadka nie jest zbyt obszerna, ogranicza sis; W zasadzie do kilku biograméw W encyklopediach i s10Wnikach. W tomie 22 En-cyklopedii powszechnej S. Orgelbranda Znalazlo sic; has10 Sadecki Gabriel Eutr0-piusz W opracowaniu Franciszka Maksymiliana Sobieszczafiskiegol, Z kolei W En-cyklopedii katolickiej has1o Eutropiusz Sadecjusz Gabriel SJ, Gabriel z Szadkaz, zaé W Encyklopedii wiedzy 0 jezuitach na ziemiach Polski i Litwy ]564—1995 — has1o Gabriel Z Szaa'ka3.

Gabriela Eutropiusa Z Szadka 0dn0t0Wa1 Slownik polskich teologéw kat0li-ckich pod redakcja, ksigdza Hieronima Eugeniusza WyczaWskieg0“. Nie Z2lb1‘211(1O go réwniei poéréd oséb zwiqzanych Z Szadkiem W najnowszej publikacj i Tadeu-sza MarTadeu-szala Szadkowski slowrzik biograficzny. Sredniowiecze i renesans5.

Postaé szadkowianina W 1964 r. 0dn0toWa1 takze Jan Poplatek W artykule Studiajezuitéw polskich w Akademii Krakowskiej W XVI w.6, autor Wymienia go Wéréd 55 akademikéw krakowskich szesnastego stulecia.

* Ewa Andrysiak, dr hab., prof. UL, Katedra Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Wydzia1 Filologiczny, Uniwersytet Lédzki, 90-237 Lédi, ul. Matejki 34a; Wicedyrektor Ksiqznicy Pedagogicznej im. A. Parczewskiego W Kaliszu, Wiceprezes Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciél Nauk, prezes Towarzystwa Przyjaciél Ksiqiki W Kaliszu.

‘ F. M. S. [Sobieszczafiski], Sadecki Gabriel Eutropiusz, [W:] Encyklopedia powszechna S. Orgelbranda, t. 22, Warszawa 1866, s. 783.

2 J . Misiurak, Eutropiusz Sadecjusz Gabriel SJ, Gabriel z Szadka, [W1] Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Lukaszyk, L. Biefikowski, F. Gryglewicz, Lublin 1995, 1am 1347.

3 Gabriel z Szadka, [W1] Encyklopealia wiedzy ojezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564~I995, Krakéw 1996, s. 171.

4 H. E. Wyczawski, Gabriel Eutropius 2 Szadka, [WI] Slownik polskich te0l0g0'w katolickich, red. H. E. Wyczawski, t. 1, Warszawa 1981, s. 495-496.

5 T. Marszal, Szadkowski slownik biograficzny. Sredniowiecze i renesans, L(3dZ' 2012, s. 48419. 6 J . Poplatek, Studia jezuit0'w polskich w Akademii Krakowskiej w XV1 w., ,,Nasza Przeszioéé” 1964, t. 20, s. 89~90.

134 Ewa Anclrysiak

Sflggkl (Ggbryjel Euiropijllfll), gloény w swoim czasie polemnk z rezon-wiorcami polakimi, iyjqoy w XVI wieku, by! doktorem_ teologn, kMI9I!lkl6Il i hznodziejq kstodrnlnym pozuuiskim, lupin! z poloconm .LuknsZa K0§cle1eo-kibgo, biskllpn poznuigkiego ijego koaztem dmkowal pomngdzy mnemn dzneh, Pod tytulem: Apologia pro Oollegii Posnanierasia do Trmo_ et Una _Deo asser-lionibus adversus Samosatenicorum Anabaptistarum ammadverszones

(Po-gnnfi’ 1583, W ‘P0,’. S.

Fot. 1. Fragment strony Z Encyklopedii powszechnej S. Orgelbranda

Zrodlo: Encyklopedia powszechna S. Orgelbranda, t. 22, WarsZaWa 1866, s. 783

Nie Zachowal sie portret Gabriela Z Szadka. PrZesZul<ujac j ednak Zasoby inter-netowe, W Zbiorach graficznych Biblioteki Jagiellonskiej rnoZna ZnaleZé Gabriela Z Szadka, niestety, nie jest to Gabriel, ktory nas interesujel.

GABRIEL Z SZADKA — KRGTKA BIOGRAFIA

Gabriel“ urodzil sic; W Szadku ok. 1540 r., byl synem mieszczanina Feliksa, ktorego imieniem czasem sie poslugiwal, tlumaczac je najezyk grecki jako Eutro-pius. W 1556 r. roZpocZal studia W Akademii Krakowskiej na Wydziale SZtuk Wy-Zwolonych. CZtery lata poiniej (W 1560 r.) uzyskal stopien bakalarza i W niedlu-gim czasie magistra sZtuk WyZW0lonych. Od semestru letniego 1561 r. Wykladal W Akademii najpiervv gramatyke, poiniej filozofie Arystotelesa. W 1564 r. Wszedl do Kolegium l\/Iniejszego (jednoczesnie pelnil funkcje seniora bursy ubogich), dWa lata poiniej, W 1566 r. - do Kolegium Wiekszego. W 1569 r. byl dziekanem Wydzialu Filozoficznego, rownoczesnie studiowal teologie i uzyskal W tej dZie-dzinie bakalaureat - najniZsZy stopien naukowy na Wszystkich Wydzialach euro-pejskich uniwersytetow sredniowiecznych, konieczny do ubiegania sie 0 WyZsZe stopnie naukowe na danym Wydziale.

Przyjacielem Gabriela Z Szadka byl Stanislaw Grzepski (1524-1570) - pro-fesor Uniwersytetu Krakowskiego, Wlasciciel nieZWykle cennego ksiegozbioru, ktory Zgromadzony Zostal Z Wielkim staraniem i nakladem kosZtoW materialnych prZeZ uczonego, cale Zycie Walczacego Z niedostatkiem. CZesc' tego ksiegozbioru na mocy ostatniej Woli Grzepskiego W doZyWotnie uZytkoWanie otrzymal

Ga-7 Biblioteka Jagiellonska, Wirtualny Gabinet Rycin, Epitafium Gabriela Z Szadka, http://WWW. bj.uj.edu.pl/Wgr/katalog/ (302.2013).

8 Trudno pisaé o pracy Gabriela, nie przypominaj ac postaci jej autora. Autorka artykulu siegnela do nastepujacych prac: T. Marszal, Szadkowski slownik. . ., s. 48419; J . Poplatek, Studiajezuitdw. . ., s. 89-90 oraZ Encyklopedia wiedzy..., s. 171.

Gabriel Z Szadka ijego Apologia pro Collegii Posnaniensis... 13 5

briel, a po jego Wstapieniu do Zakonu jeZuitoW W 1583 r. Zbior trafil do kolegium poznanskiego (by ostatecznie W 1656 r. pasé ofiara grabieZy SZW€dZ1(16j)9.

W 1571 r. Gabriel przeniosl sie do Poznania, gdZie objal Katedre Teologii W Akademii Lubranskiego. Nie Wykladal tam jednak dlugo, boWiem W 1572 r. nastapilo jej Zamkniecie. Prawdopodobnie W 1573 r., na miejsce Benedykta Her-besta, ktory Wstapil do jeZuitoW, Gabriela powolano do kapituly poznanskiej, WoWcZas teZ otrzymal godnosé kanonika (1573-1575). Pelnil roWnieZ oboWia-Zki kaZnodZiei katedralnego poznanskiego, co Wplynelo na Zaniedbywanie prZeZ niego oboWiaZkoW W Kolegium Wiekszym. Na Zadanie kapituly W paZdZierniku 1574 r. Wyjechal Za granice W eelu Zdobycia stopnia doktora teologii. PrZedh1-Zajaca sie nieobecnosé Gabriela W Krakowie stala sie powodem poZbaWienia go stanowiska W Kolegium Wiekszyrn oraZ prZyWiaZanego don beneficjum, co na-stapilo 10 cZerWca 1575 r.

Gabriel na1eZal do cenionych kaZnodZiei, 0 cZym sWiadcZy m.in. Wygloszone prZeZ niego 6 maja 1577 r. kaZanie inauguracyjne na synodZie diecezjalnym W Po-Znaniu. Prawdopodobnie bral udZial W dyspucie jeZuitoW poznanskich Z arianami, Wspierajac Zakonnikow W polernice Z innowiercami. Z teZami dysputy laczy sie jedyne dZielo Gabriela Apologia pro Collegii Posnaniensis, a'e Trino et Uno Deo assertionibus, adversus Samosatenicorum Anabaptistarum animadversiones, Wy-dane W 1583 r.

W lutym 1583 r. Gabriel, Zniechecony trudnoseiami, Wstapil do Zakonu jeZuitoW W Braniewie. Po ukonczeniu noWicjatu Z poWodoW ZdroWotnych ZreZygnoWa1 j ed-nak Z dalszego pobytu W Zakonie, Z ktorego Wystapil W 1584 r. Zmarl ok. 1585 r.

DZIELO GABRIELA Z SZADKA

Apologie pro Collegii Posnaniensis... 1° Gabriel oglosil Z polecenia“ biskupa poznanskiego Lukasza Koscieleckiego”, 0 cZym sWiadcZy Zapis, jaki Znajduje sie na karcie tytulowej ksiaZki: ac iussu el autoritale Rnclmi ale Lucae a Koscielec dei

9_{H. BarycZ, Grzepski Stanislaw (I 524-I 5 70), profesor Uniw. Krak., grecysta, popularyzator}

nauki, [W:] Polski slownik biograficzny, t. 9, Wroclaw 1960-1961, s. 101.

1° Wedlug Slownika terminow literackieh, apologia to mowa napisana lub Wygloszona, bedaca obrona prZed Zarzutami i Zarazem pochwala danej osoby, dziela lub instytucj i.

" Informacje, Ze Gabriel napisal Apologie pro Collegii Posnaniensis... Z polecenia biskupa podaje Zarowno Bibliografia polska Karola Estreichera (Krakow 1929), jak i Encyklopedia katolieka... (t. 4), a takZe Encyklopedia powszechna... Z kolei W Slowniku polskich teologow... moZna przeczytaé, Ze praca Zostala Wydana Z Zachety biskupa.

‘Z Lukasz Koscielecki (1539-1597) W 1574 r. Zostal biskupem przemyskim, W 1576 r. mianowano go biskupem poznariskim; prZeciWstaWial sie Wplywom protestanckim na terenie sWojej diecezji. Jezuitom poWierZy1ZorganiZoWanie seminarium duchownego, ktore dzialalo od 1579 r.; dzieki jego staraniom oprocz Wydzialu Humanistycznego powstaly na nim Wydzialy Filozoficzny (1585 r.) i Teologiczny (1593 r.). Przeprowadzil dwa synody prowincjonalne (W 1577 i 1579 r.).

136 Ewa Anclij/siak

et apostolicae sedis gratia episcopi Posnaniensis aedita [Z polecenia i W1adZy naj-dostojniejszego Lukasza Z Koscielca Z laski boZej i stolicy apostolskiej biskupa poznanskiego Wydana].

DZielo dedykowal autor AndrZejoWi Teczynskiemu (ok. 1534-22.05.1588), od 1582 r. WojeWodZie krakowskiemu, Wczesniej kasztelanowi (od 1570 r.) i Woje-WodZie belskiemu (od 1574 r.). Teczynski dZierZy1 starostwa Zatorskie, osWiecin1-skie i hrubiesZoWosWiecin1-skie. W cZasie beZ1<ro1eWia W 1575 r. roZWaZany byl jako jeden Z pretendentow do korony, odmowil jednak kandydoWania13.

Dedykacja, datowana W Poznaniu 17 lutego 1583 r. - Illustri el magnifico cl. domino Andreae comiti Tencinio palatino, cracoviensis, capitaneo osvvecimen-si et rubieszovienosvvecimen-si — Znajduje osvvecimen-sie na karcie a2.

Gabriel napisal Apologie pro Collegii Posnaniensis... prZeciW doktrynie braci polskich, prZede Wszystkim Szymona Budnego1‘1, ktory odrzucal Wszelkie for-my bostwa JeZusa Chrystusa (uWaZal Chrystusa Za cZloWieka, syna Jozefa). Na podstawie tekstow biblijnych Gabriel bronil boskiej godnosci Chrystusa i jego prZedWiecZnego ZrodZenia Z Ojca15.

Opis pracy Gabriela Z SZadka Karol Estreicher W Bibliografii polskiej uZupel— nil rn.in. uwaga, Ze: Dzielko to nalez'y do obfitej llI€l"6llZ4I’j/ Wywolanej W r. I 580 i nast[epnych] przez Wystapienie Jezuitow poznanskich przeciw Buclnemu W spra-Wie Trojcy Swielej.

Bronislaw Natonski W roZpraWie Humanizm jezuicki i teologia pozylyWno--kontrowersyjna W XVII i XVIII Wieku. Nauczanie i pismiennictWo16 pisal nat0— miast, iZ Alfons de Pisa (Pisanus)17 byl pierWsZym posrod jeZuitoW polskiej pro-Wincji Zakonnej, ktory podjal Walke Z antytrynitarzami (nurt nieuznajacy nauki o Trojcy Swietej), ucZestnicZy1teZ W polemikach i dysputach Z braémi polskimi. De Pisa j ako profesor Wykladal W PoZnaniu Zagadnienia o dogmacie Trojcy 8Wie-tej W pierWsZym semestrze 1581 r. 4 paZdZiernil<a 1581 r. Wystapil W dyspucie, nieZWykle Zaeietej, Z teZami antytrynitarskimi: Assertiones theologicae de Trino

13 Zob. http://pl.Wikipedia.org/Wiki/AndrZej_T%C4%99cZy%C5%84ski_(WojeWoda_krakoWski) (26.01. 2013).

14 Szymon Budny (1550-1593), biblista, pisarZ i tlumacz, poczatkowo luteranin, W 1563 r. przystapil do Zboru braci polskich. Z czasem stal sie jednym Z najwybitniej sZych teologow. Odrzucal Wszelkie formy bostwa Jezusa Chrystusa, dlatego teZ przysporzyl sobie Wielu Wrogow, takZe Wsrod Wspolwyznawcow. Byl autorem Wielu dZiel teologicznych (W jezyku lacinskim, polskim, ruskim), Z ktorych Znaczna czesé Zaginela.

15 Encyklopedia katolicka. .., t. 4, s. 1347.

1° B. Natonski, Humanizmjezuicki i teologia pozytywno-kontrowersyjna W XVII i XVIII Wieku. Nauczanie i pis'miennictWo, [WI] Dzieje teologii katolickiej W Polsce, t. 2, CZ. 1, Lublin 1975.

11 Pisanus Alfons, Alonso de Pisa (1528 Toledo - 1598 Kalisz), do Zakonu Wstapil W 1552 r., W 1577 r. prZybyl do Poznania, gdZie otWorZyl Katedre Teologii, od 1584 r. byl profesorem Pisma Swietego oraZ teologii polemicznej i moralnej W Kaliszu.

Gabriel Z Szadka ijego Apologia pro Collegii Posnaniensis... 137

Sadaclua ob. Sladek.

$i\llE.G|l.I$ Gabriel Eutrnpiua kanon. Pozn. Apologia Pro Collegii Pusnunienais, do Trino -S: Vnu Deo A2-sertiunibva, Atl-varava Suinoaateniourvm Anabaptialaarvm Aniinariveraiuneu. A Gabriele Evhrupiu Sarluoio Suerae Tlwulugiae Denture, Ga.-nonico Et. Conn-iulmture Puanaziiensi

Coll-noripta. Ar. IIJBBII &- Avtnritate Rndmi

D. Lvcaa A Knafiiel-Bl: Dei Et i!|.post0-lieafl Sfldis Grat-ia Episanpi Poammiansis Edith. Poaliinnime In Uffiuinu Joannifi wulrahi, Anna D. MDLXXKIII (1583).

Gum Gratin & Priuilagio S. R. M. w -100,

Fot. 2- Opis pracy Gabriela

‘I ark i 156 atrnn. I ZSzadka

Hapilfl 1 puleriaull Luimun Kuiuielnckiego Z1'(§d1()j K, Egtfeichef,

his]: puznlfiakingo. - NIL :1-It-‘M-Iiiej Ira-rciu -

-I"liBI‘ll lacifiuki: Lnurflntii Uuruninni (Corr Blbhograficfpolska’ cZ' 3’ TiIl.i}l11i'i"| adv-prlun irnpiun Atllnln 0|’. 51- 1' 27> Krakow 1929» 5' 18

Tllflllllflill-fll IIQQPBIBUI

B-BfllllDl'BI-Llzigliu in ||r|,|fl,;| do uhfita] lilarlturj IT-Irohnlsj ‘II’ r. 1530 i llnat. przez W'}‘ll§-pillnin Jalnitli-Ir pululfialiiuh prnnciw Hu-flnnmu W lprlwia Trfijcy bniqtuj.

Ashor-tin-non jnsniuklo upilunn sq vi tnmiu X1]

ulr. 2&3. -» fldpowlmiik Us In Racine’: {Rmloni} uh-lea w lumiu XV In‘. 123. —

Piunn Flnnteun (l.-I-Ul'BIlLiI1l A1-mi-us} uhu: 1| lumie XVI. Purclwnlj: Budny. ui-mi: H-DI!iI1ll.l li‘. — Bah in p-olomikl nim

]'Ill dutynllczal oprnunnlnn.

Winn. II Bi. — Jnnhnr BB-$6. -— E-IN-1]|I|~ Urg. XII] T55.

Cnrtnr. — lifimik, — Tow. Pain. Przjj. Hunk. — Ur|i1r_ I‘ Upllli, — Kruifia, — Wlrnz, uui1Ir.- --llginll. — I'}InuI.—M1:u|.

et Uno Deo adversus novos Samosatenicos. Ex praelectionibus Collegii Posna-niensis praeterili semestris [...]1*.

Wyniesione Z dysputy doswiadczenia staly sie podstawa opracowania prZeZ de Pise roZpraWy Controversia ]ole Uno et Trino Deo adversus novos Sam0sa-tenicos, Zwalczajacej poglady Budnego.

Poznanskie Wyklady i dysputa de Pisy Z 1581 r. Wywolaly duZe WraZenie Wsrod antytrynitarzy, a prZeciW tezom profesora Wystapil Faust Socyn1° W dZie-le Assertiones theologicae adZie-le Trino et Uno Deo adversus novos Samosatenicos.

1* B. Natonski, Humanizmjezuic/ci..., s. 127.

1° Faust Socyn (Wlasc. Fausto SoZZini, Faustus Socinus, Faustus Socyn; 1539-1604), Wloski reformator religijny, Zagorzaly polemista Wyznaniowy, teolog, pisarZ i poeta, do Polski przybyl

13 8 Ewa Andij/siak

Ex praelectionibus Collegii Posnaniensis excerptae una cum animadversionibus Fausti Socini Senensis. Quae plenae responsionis loco esse possunt [...] (Craco-viae 1581)”.

Gabriel Z kolei odpoWiedZial W sWojej l<siaZee na ZarZuty Socyna: NieWatpli-Wie Sadecius bral udzial W clyspucie 3 paédziernika I 581 i zapalil sie do polemiki, ale W ksiaz'ce za malo clal argumentow pozylj/Wnych21.

R6WnieZ W tomie cZWartym Katalogu drukow XVI Wieku W zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej W Warszawiezz opis bibliograficzny pracy Gabriela uZupelniono uwaga, Ze jest to odp0Wiedz' na zarzuly Socyna zamieszczone W dziele Assertiones theologicae de Trino et Uno Deo aclversus novos Samosatenicos...

Na poglady Gabriela ZaWarte W Apologii pro Collegii Posnaniensis... odpo— Wiedzial nastepnie Socyn W Defensio animaclversionum in assertiones theologi-cas Collegii Posnaniensis de Trino et Uno Deo, adversus Gabrielem Eutropium canonicum Posnaniensem (Rakow 1618)”.

Prace Gabriela tloczyla oficyna Jana Wolraba W Poznaniu, ktory do stolicy Wielkopolski prZybyl na poczatku 1578 r. SpraWnie ZorganiZoWal WarsZtat dru-karski, a pierWsZym Wytloczonym prZeZ niego drukiem, W polowie tego roku, byly Kazania niektore o szczerym sloWie Boz'ym... i 0 uz'yWaniu Wieczerzy Pan-skiej poa’ jednq osoba Hieronima Powodowskiego. PoZa kolejnymi utworami polemicznymi Powodowskiego Wolrab drukowal takZe szereg traktatow Jakuba Wujka skierowanych prZeciWko kalwinistom oraZ prace tegoZ autora, ktorych celem bylo umacnianie katolicyzmu, cZego przykladem sa dWa Wydania dZiela Postilla Catholicka Mnieysza (Z 1579 i 1580 r.).

Prasy Wolraba — pisal Jan Okopien — oddano calkowicie na uslugi obozu kontr-reformacyjnego, dlatego tez' Wsrodpublikowanych przez niego ksiazek W pierW-szym okresie prZeWaz'aly utwory polskie“. Sam Wolrab WypoWiedZ dotyczaca tlo-eZenia drukow W jezyku polskim Zamiescil W Wydanym W 1583 r. podreczniku jezuickim Sententiae et loci... ex antiquioribus... poetis. StWierdZil W niej, Ze pub-likowal l<siaZki polskie, ponieWaZ slaza nauczaniu zasad religii katolickiej badz' zwalczaniu bledow herezji”.

Od 1586 r. W produkcji drukarni Wolraba nastapila Zmiana - Zaczely prZeWa-Zaé ksiaZki W j ezyku lacinskim.

W 1579 r., Zamieszkal W Krakowie, W 1598 r. Wyjechal do Luslawic kolo Tamowa. Autor licznych publikacj i, posrod ktorych ok. 40 Wymienianych jest j ako WaZniej sZe.

2° B. Natonski, Humanizmjezuicki..., s. 128. 21 TamZe, s. 129.

22 Katalog olrukow XVI Wieku W zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej W Warszawie, t. 4, red. H. MiecZkoWska, WarsZaWa 2011, s. 161.

Z3 T. Marszal, Szadkowski sloWnik..., s. 51.

24 J. Okopien, J. CZarkoWska (Wspolpr), Pionierzy czarnej sztuki I473-1600, WarsZaWa 2002, s. 162.

Gabriel z Szadka ijego Apologia pro Collegii POSVI6II’ll€I’1S‘lS‘ ₁₃₉

APOLOGIA

A

P R Q C QLLEGII

PUSNAnienlis, dc Trino 86 _

vmo‘ mac ASS ER.'I‘-IONIB VS,ADV_B,R;

1

SVS SAMOSATENICORVM lNABA,P1'ff_$’1€AL

RVM BNlMADVBRSIONESv ' I

as

pa

1

@

44¢’

an

®-aZ»k7/};/fi7)A_/

- .1/,1.

-GABR ELE EVTR'QP}IO‘SA ‘ ECTO

l

siicfig '1‘H"BQLO'C$‘,I,8§lPOC11'QRE,C5.NOQ1:

1-

to n'i~coi§z_r;’io_1lzi\,f:'onnposx~uu~11-N

F

-‘

1'

rags! eonscnxpia.

V

LAC‘

5

,

I ‘4 [1

lullu 8: AVtoi"1tafic Rnd” D, I

CAEAKQSCIEEECDEI

ETA

ERISCOPIPOSNANIBNSIS

1

as D I '1' A.

1‘ GPOSNANIAE

M 0 LXXX uh

W,-“

“CumGratia86Ptiui1¢8i05-R~M-

,§'

_‘*<5

vofi”/1

‘ll

5‘/2

B ’//04

1

<9 1*

9/

O6‘/1,-g,\\

J

LV

POSTOLICAE SEDIS GRATIA

@038

/l’/

i

OH-iCina-IOANNIS VVOLrabi,Ann0D.

/7, /£1

1

\

Q

_.19.

Fot. 3. Apologia pro Collegii Posnaniensis... - karta tytuloWa

EWa Ana'r3/siak

- I

ILLVSTRI

ET MAGNIFICO D.

DOMINO ANDREAE CO‘

MIT! TBNCINIO PALATINC CRA,

COVIENS£=C1\PITANEOOSVVIECIMENSI

:1" RVBIESZOVIENSLG

GABRIEL BVTROPIVS SADECIVS SACRAB Theologiz Dofior, Gratiam 8: pawn.

4 S QVE eomonnnllos iflorum,qm'no:

11%. » 15?; ,z ,_-~ firo rempore facros hbros,i1>reto Carlie:

\ ;_' , lice: Ecclcfiz: fenfu,pri'uato iudicio, vel

_

11 J 1 fuo,vel aliorfi, inrerpretantur,,pgreisos

cernimuslLLvfirisé~MAGnifice CoMEs=

5 1 ‘oi vt quod vix qnifquam initio nafcentfs

I-Lrrefeo-s (pen-are potuillct, id nunc fieri ingemifcamtts. Sm pins noftra: am'BS perfonant blafphemijs horrcndis,n6

iam illis tefiis, fed apcrtis: ism primis qaatuor CONcis

lfis, quorum -aurorizati, quidam~I-Iacrctici aduerfari non fun: aufi,n|'hi'l n-ibuitur:|'am qui antea,peflime' interpret tando lcri'pruras,ex'sdem ad impugnanda Sacramenta, cc:

I'€m0!1i3'§,A0ml1€l1‘l deniq; Trlni 84 Vnius DEi culrum ,

aburcbamnr,nc<"1'pli facrofanflo adorand: Trinitatis m|‘=

flcrio. quod all Chiiflianzn Religionis caput, parcendnm

iodiczmt. "Naim DB1’merughoficsperrinaciflimé DEo

Trino H Vno i'nfc::fos,coliiberc porcii, ne memo Pan-"i

illam gl3:'i4iI1i2‘lqlClC-Alli, cuins (plendor cius Vnigenims

. _a if Filius

§;,_,,",-'1

—--;- — - --_{..-— _} _- _~ _ ___

*-Hcbr: Io

Fot. 4.’Apologia pro Collegii Posnaniensis... - karta 2a Zrodlo: Zielonogorska Biblioteka CyfroWa

Gabriel Z Szadka ijego Apologia pro Collegii Posnanlensis 141

0 ,

-Si‘

ea

,,'>

PERfide.quid facrz Triados myfieria nemniiif ' Qgiduc tux dxcrcés mcndaci: putida linguz:

Dogma: Perfoni: Numcn celeb:-anti: Trinum A

Obiicis indoflo cur afpcmanda popcllo€

Cur quad honomo fapicns canil or: mums-lmpia Igcxilcggifpcrnis conugio nu-but Siccine cs fligii docuerunr verb: Pai-uric!

Siccfim Biidhcic: monflran: deliria (tilt! Blind: flhilcxofum niuis caput omniadii-0

Gpjmubyu-~carcbro ,Ih'gi::= _(¢fl'orq; cathcdm

gufips arridc: fponasnc maligna ncfindi’

h1u¢ri mnnimcnn pliécntifpurcifllma fact:

Sfimnia qui-mike: lcgi, quique onloqueli; -Turpin blafphcmps dificndité an ific malorum

Cactus - qui exgcubilibus glen: omnia vflrbis mum = 1! aux-,i=. éerebri vmigtne raprus

Ldhge‘ aliqha [d;_1ir:'fa(rk 11¢: congma-fériptifl Error: immcilhnir magi: afficit-ille 1521111181? 5

&\a.h»-.£@=s.i§i .d<.>fl¢‘" flag?“ wmwqenfi W11!"

- ui fapip efgo vffglt: 1 déibi longliili l¢"=5"§ Em: pix-plexam menrcmzyagus zn-or in orb:

Non " re citcumagos: pro vans falfa icquentum ,

D,i,fpli¢ga'r1 tilii iicr I led qua fynccm priomm Szcu ,qugq§ fuij f3(§i$ Ecclcfia fcriptii .

a_u¢a '¢b¢1ém; {pgramus manna’ vim)

|fdWijI1JnWIl°*'¢IlY°!\f"[l!k‘ NW

-=1". -5 :.r.'nq.vL.1i; 2." 1» . ~ . -‘ .: ~. T» ~_='.<Errata fie coi-rige

Folio g.:8£:cap|'tE§lege 8.6: aapité. .q$.h;c'in 16

~

in hzc. folzg. 9";-53.531: habeac,-leg: hahexe.

.%:l:go. ex magna , lcggfif

magna-1m':':¢;. - . -

->_<

3.?

9.?

>5>5>53.?

)<

'_l.A1V'R'EN‘l'fi conouiam

~

ADVERSVS T M ‘PI OS AR‘

RIANXE 515507105 ATENlANfE.

naeaassossscnroruas.

*3

Fot. 5. Apologia pro Collegii Posnaniensis..., s. 136

Zrodloz Zielonogorska Biblioteka Cyfrowa

it

1

1

1

I

1 I 1 l 1 1 4 ..,_1

142 Ewa Anclij/siak

Apologia pro Collegii Posnaniensis..., choé Wydana jesZcZe W 1583 r. (po 17 lutego), opublikowana Zostala W jezyku lacinskim. TlocZona byla antykwa W formacie bibliograficznym WyraZonym symbolem 4°, to ZnacZy, Ze arkusZ pa-pieru Zlamano dWa raZy, tWorZac skladke o czterech ka1tach26. DZiel0 licZy cZtery karty nielicZboWane i 136 stron.

Na odwrocie karty tytulowej Zna1aZl sie cytat Z dZiela sW. Augustyna De Trini-tate (t. 3, lib. I, cap. 4).

W ksiaZce drukarz WyroZnil inicjaly liter Vi N. Inicjal litery Vna czamym tle (30 x 28 mm) Wkomponowano W kraj obraZ, ktorego elementami sa brama Z WieZa i drZeWa, litera N (s. 1), takZe na cZarnym tle (18 X 17 mm), umiesZcZona Zostala na galazkach kWiatoW.

Na 136 stronie pracy Gabriela opublikowano WiersZ lacinski Laurentii Coro-niani Adversus Impios Arrianae et Samosatenianae Haereseos Sectalores oraZ Errate - calosé podkreslona ozdobnikiem skladanym.

Z informacj i Zawartych W Bibliografii polskiej Estreichera Wynika, Ze egZem-plarZe pracy Gabriela Z SZadka Znajdowaly sie W Zbiorach dZieWieciu bibliotek, a byly to: l<siaZnice Czartoryskich, Jagiellonska iAkademii Umiejetnosci W Kra-kowie, biblioteka W Korniku, PoZnaniu (Poznanskie ToWarZystWo Przyjaciol Nauk), biblioteki W WarsZaWie (Biblioteka Krasinskich, Uniwersytet WarsZaW-ski) i We Wroclawiu (Ossolineum). PoZa Polska dZielo Gabriela Estreicher odno-toWal W Uniwersytecie W Uppsali.

Do dZis Apologia pro Collegii Posnaniensis... Zachowala sie W Bibliotece Ja-giellonskiej W Krakowie, Bibliotece Uniwersyteckiej W WarsZaWie oraZ W Biblio-tece Zakladu Narodowego im. Ossolinskich We Wroclawiu.

DZielo Gabriela Znajdowalo sie W Zbiorach Wielu innych bibliotek, przede Wszystkim koscielnych i seminaryjnych, m.in. W Bibliotece Kapitulnej W GnieZ-nie, W bibliotece Seminarium W Plocku cZy W Bibliotece ArchiWum DieceZjalne-go W PoZnaniu.

Prace Gabriela W dalszym ciagu posiada Biblioteka Uniwersytecka W Uppsali. Apologia pro Collegii Posnaniensis... trafila tam po skonfiskowaniu W 1626 r.

Zbiorow Kolegium JeZuitoW W Braniewie i prZeWieZieniu ich do SZW€Cjl27. 26 Format bibliograficzny - termin stosowany dla okreslenia Wielkosci ksiaZki, ZaleZny od Wielokrotnosci ZloZenia arkusZa papieru recznie czerpanego; uZyWany prZy oZnacZaniu formatu drukow publikowanych do konca XVIII W.

2” Prace nad odtWorZeniem bogatego ksiegozbioru Kolegium JeZuitoW W Braniewie przechowywanego W Zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej W Uppsali podjal Jozef Trypuéko (1910-1983), profesor jezykow slowianskich na tym uniwersytecie. Projekt prowadzil prZeZ Wiele lat, po jego smierci kontynuowali go inni badacze, a na koniec glownie Michal Spandowski i SlaWomir SZyller Z Biblioteki Narodowej W WarsZaWie. Projekt Zakonczyl sie W 2007 r., a jego efektem jest trZytomoWa publikacja Katalog ksiegozbioru Kolegium Jezuitow W Braniewie zachowanego W Bibliotece Uniwersyteckiej W Uppsali (WarsZaWa-Uppsala 2007) autorstwa J . Trypuéko Z uzupelnieniami M. Spandowskiego, W opracowaniu M. Spandowskiego i S. SZy1lera. Katalog obejmuje 335 inkunabulow, 2000 dmkow Z XVI-XVII W. i 63 rekopisy.

Gabriel Z Szadka ijego Apologia pro Collegii Posnaniensis... 143 ?, . . I. .e- _ 1' 'f"':.x'-. , -- a» '~' - I. . . ‘ » _ _ 4. 1 ‘ . - ‘ %,,»,-;@.rw42,__./ 4,,u‘A“A_' ' - ¢ '

2

.

ball.’/W

1

‘V curl?“ ‘1 1. . I ‘ i‘ 1, ' ,, ‘. ' ' _ .. .._“.__._

P‘-21*.

.'\‘

\§

I 11m _i—.n-Jam

Fang:-'i; Suiest‘? @

= ‘_»i'y, rim, t e , -—-~ , - -_...1__.;1-“- -1 ~~ - ~ ‘*

__ " ‘ la')u.‘;M. ~€;1/7~“:?&.,,...,1f;,./‘Zr 52' ‘17’._~f'»-¢'¢»41i' 1 Y ' 1 1/1 " _ 4),.-,..m.1| ,,@',..~.m'.?tfK'-1»--gm’ V " " 1 1' ‘ 1 1 f M) (/14v’?-,1;Du4»1~‘\v1"'1¢4fl I ,-.- - "

I 1 r<'o' eauw '.75'.*~ ‘I it _I 1. 4 7 3;"-'1

1 I I » i I _ ‘\ ' """ /$6 ‘ " I ',.X 1; J27 1

.

, _.

11,1,-..

ii "_z1lL'i.GY_;/£/1// . '1 Q4.’ . _ 1, I. . D ' _ 1/yff/an)‘. - ‘ / 1 11.=s21~ it I .' ' . ’.» 1»

Fot. 6. Karta Z opisem dziela Gabriela Z Szadka Z Katalogu Podstawowego

(tZw. Starego) drukow wydanych od czasow Gutenberga do 1949 r. wlacznie Zrodlo: Biblioteka J agiellonska

DZis Apologia pro Collegii Posnaniensis... dostepna jest takZe W Wersji ey-frowej W Zielonogorskiej Bibliotece Cyey-frowej, na karcie tytulowej ZdigitaliZo-wanego egzemplarza Widnieje okragla pieczeé Z napisem: Bibliotheca Seminarii Plocensis.

Bibliografia

BarycZ H., Grzepski Stanislaw (I 524-I 5 70), profesor UniW. Krak., grecysla, popularyza-tor nauki, [WI] Polski slownik biograficzny, t. 9, Wroclaw 1960-1961, s. 101.

Encyklopedia Wiedzy ojezuitach na ziemiach Polski iLitWy I 5 64-I 995, Krakow 1996. Estreicher K., Bibliografiapolska, CZ. 3, t. 27, Krakow 1929.

Katalog drukow XVI Wieku W Zbiorach Biblioteki Uniwersyleckiej W Warszawie, t. 4, red. H. Mieczkowska, Warszawa 2011.

Marszal T., Szadkowski slownik biograficzny. Sredniowiecze i renesans, LodZ 2012. Misiurek J., Eutropiusz Sadecjusz Gabriel SJ, Gabriel z Szadka, [w:] Encyklopedia

ka-tolicka, t. 4, red. R. Lul<asZyl<, L. Bienkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1995, s. 1347. Natonski B., Humanizmjezuicki i teologiapozytywno-kontrowersyjna WXVII i XVIII

Wie-ku. Nauczanie i pismiennictwo, [w:] Dzieje teologii katolickiej W Polsce, t. 2, cZ. 1, Lublin 1975.

144 Ewa Andij/siak

Okopien J ., Czarkowska J . (wspolpr), Pionierzy czarnej sztuki I473-I600, WarsZawa 2002.

Poplatek J., Studia jezuitow polskich W Akademii Krakowskiej W XVI W., ,,NasZa

PrZe-sZlos'é” 1964, t. 20, s. 77-111.

Slownikpolskich teologow katolickich, red. H. E. Wyczawski, Warszawa 1981, s. 495-196.

S[obiesZcZanski] F. M., Sadecki Gabriel Eutropiusz, [W1] Encyklopedia powszechna

S. Orgelbranda, t. 22, Warszawa 1866, s. 783.

GABRIEL OF SZADEK AND HIS APOLOGIA PRO COLLEGII POSNANIENSIS...

Summary

The article presents the biography of Gabriel of Szadek and his work Apologia pro Collegii Posnaniensis, de Trino et Uno Deo assertionibus, adversus Samosatenicorum Anabaptistarum animadversions (1583), which was written in response to Poznan Jesuits’ pronouncement against SZymon Budny on the matter of Holy Trinity. The author also re-minds the circumstances in which this work was printed and its further history.