Elz˙bieta Bruchajzer, Jadwiga A. Szyman´ska
TOKSYCZNOS
´
C
´
ETERU DEKABROMODIFENYLOWEGO
W WARUNKACH EKSPOZYCJI JEDNORAZOWEJ SZCZURO
´
W*
)Zakład Toksykologii Katedry Toksykologii i Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, Wydział Farmaceutyczny
Kierownik: prof. dr hab. A. Sapota
W pracy podje˛to pro´be˛ oceny hepatotoksycznego działania eteru dekabromodifenylo-wego – jednego ze zwia˛zko´w zmniejszaja˛cych palnos´c´, stosowanego m.in. w elektronice i przemys´le tworzyw sztucznych – po jednorazowym podaniu szczurom. Na podstawie pomiaru MDA, GSH i AlAT nie stwierdzono martwiczego działania zwia˛zku. Jednorazowe podanie eteru dekabromodifenylowego wskazuje na moz˙liwos´c´ indukcji niekto´rych cytochromo´w w wa˛trobie (np. CYP 1A).
Hasła kluczowe: eter dekabromodifenylowy, toksycznos´c´ ostra, cytochromy, szczury.
Key words: decabromodiphenyl ether, acute toxicity, cytochromes, rats.
Etery polibromodifenylowe (PBDEs) nalez˙a˛ do jednych z podstawowych grup
zwia˛zko´w zmniejszaja˛cych palnos´c´. PBDEs sa˛ zwia˛zkami o duz˙ej lipofilnos´ci,
co przyczynia sie˛ do ich biokumulacji w tkankach tłuszczowych zwierza˛t i ludzi.
Najwyz˙sze ste˛z˙enie PBDEs u ludzi wykryto w tkance tłuszczowej i mleku matek
karmia˛cych. Wysokie poziomy notowano takz˙e we krwi, łoz˙ysku i mo´zgu. Do
zatrucia eterami polibromodifenylowymi dochodzi poprzez układ oddechowy,
wchłanianie z przewodu pokarmowego lub przez sko´re˛. Podstawowym z´ro´dłem
ekspozycji ludzi na PBDEs jest spoz˙ywanie skaz˙onych ryb, drobiu, mie˛sa i
pro-dukto´w mlecznych. Waz˙nym czynnikiem naraz˙enia jest takz˙e kontakt z
urza˛-dzeniami elektronicznymi, elektrycznymi, sprze˛tem AGD, itd. Szczego´lnie istotne
w ostatnich latach wydaja˛ sie˛ byc´ procesy utylizacji sprze˛tu elektronicznego
(1 – 3).
Dane literaturowe dotycza˛ce toksycznos´ci DekaBDE u zwierza˛t laboratoryjnych
sa˛ bardzo ograniczone. Prowadzone były gło´wnie w latach 70. XX wieku przez
producenta tej substancji (Great Lakes Chemical Corporation), a ich wyniki nie
wskazywały na toksycznos´c´ ostra˛ zwia˛zku. Ze wzgle˛du na podobien´stwo w
budo-wie chemicznej do dioksyn i furano´w nie moz˙na jednak wykluczyc´, z˙e DekaBDE
moz˙e powodowac´ indukcje˛ cytochromo´w P-450 w wa˛trobie. Efekty takie notowano
bowiem po dwo´ch innych zwia˛zkach zmniejszaja˛cych palnos´c´ – eterze
penta-bromodifenylowym i eterze oktapenta-bromodifenylowym (4). Niekorzystny wpływ
innych zwia˛zko´w bromoorganicznych na wa˛trobe˛ zwierza˛t laboratoryjnych
obser-*)
wowano takz˙e we wczes´niejszych dos´wiadczeniach (5 – 8). Celem pracy było
zatem poznanie ewentualnego działania toksycznego DekaBDE na wa˛trobe˛
szczu-ro´w po jednorazowym podaniu zwia˛zku.
MATERIAŁ I METODY
Dos´wiadczenia były przeprowadzone na samicach szczuro´w Wistar o masie ciała 175 – 230 g. Eter dekabromodifenylowy (DekaBDE) podawany był doz˙oła˛dkowo w dawkach 50, 500, 2500 mg/kg, w zawiesinie olejowej. Zwierze˛ta podzielone były na 3 grupy badane i grupe˛ kontrolna˛. Dodatkowo zastosowano 3 grupy poro´wnawcze: (a) dla oceny indukcji CYP 2B, zwierze˛ta otrzymywały dootrzew-nowo fenobarbital (Fb), czterokrotnie w dawce jednorazowej 60 mg/kg m.c.; (b) dla oceny indukcji CYP 1A, zwierze˛ta otrzymywały dootrzewnowo 3-metylocholantren (3-MCh) w dawce 20 mg/kg; (c) dla oceny działania martwiczego, zwierze˛ta otrzymywały bromobenzen (BB), jednorazowo w dawce 1000 mg/kg. Do badan´ pobierano krew i wa˛trobe˛ po 4, 12, 24, 48 i 72 godz. od podania DekaBDE. W surowicy oznaczono aktywnos´c´ aminotransferazy alaninowej (AlAT) [E.C. 2.6.1.2] metoda˛ wg Poznan´skiej i Osin´skiego (9). W homogenacie wa˛troby szczuro´w oznaczono: ste˛z˙enie zredukowanego glutationu (GSH) wg Sedlaka i Lindsay’a (10) i ste˛z˙enie dialdehydu malonowego (MDA) metoda˛ wg Mihary i wspo´łpr. (11). Z homogenatu wa˛troby otrzymano frakcje˛ mikrosomo´w poprzez ich stra˛cenie metoda˛ agregacji i sedymentacji z CaCl2. We frakcji tej oznaczono ste˛z˙enie białka (12) i poziom sumy
cytochromo´w P-450 (13, 14). Oznaczanie form molekularnych cytochromu P-450: CYP 2B i CYP 1A przeprowadzono metoda˛ wg Lubeta i wspo´łpr. (15), w modyfikacji Kostki i wspo´łpr. (16). Jako substraty zostały uz˙yte odpowiednio: 7-pentoksy- i 7-etoksyrezorufina. Oznaczenia te wykonane były we frakcji postmitochondrialnej homogenatu wa˛troby. Statystyczne opracowanie wyniko´w przeprowadzono za pomoca˛ programu SYSTAT 5.30 (17).
WYNIKI I ICH OMO
´
WIENIEW celu oceny wpływu jednorazowego, doz˙oła˛dkowego podania szczurom eteru dekabromodifenylo-wego wykorzystano parametry takie, jak: ste˛z˙enie zredukowanego glutationu (GSH) i dialdehydu malonowego w wa˛trobie (MDA) oraz aktywnos´c´ amionotransferazy alaninowej (AlAT) w surowicy. Wyniki uzyskane w grupach kontrolnych pochodza˛cych z poszczego´lnych dni sekcji nie ro´z˙niły sie˛ istotnie mie˛dzy soba˛, wie˛c poła˛czono je we wspo´lna˛ grupe˛, wobec kto´rej reszte˛ wyniko´w opracowano statystycznie.
Bardzo czułym wskaz´nikiem toksycznos´ci ostrej jest szybkie obniz˙enie ste˛z˙enia GSH w wa˛trobie. Efekt taki zaobserwowano po jednorazowym podaniu BB (ryc. 1). Juz˙ po 4 godz. od podania zwia˛zku stwierdzono znaczny, prawie pie˛c´dziesie˛cioprocentowy spadek poziomu GSH. Po 12 – 24 godz. wyczerpanie glutationu było maksymalne (przekraczało nawet 80%). Jednorazowe, doz˙oła˛dkowe podanie szczurom DekaBDE powodowało tylko nieznaczny (nieistotny statystycznie) spadek ste˛z˙enia GSH w wa˛trobie. Najszybciej (po 4 h) uwidocznił sie˛ on po dwo´ch wyz˙szych dawkach zwia˛zku (ryc. 1). Po jednorazowym, doz˙oła˛dkowym podaniu DekaBDE szczurom zmiany ste˛z˙enia MDA w wa˛trobie nie ro´z˙niły sie˛ statystycznie od kontroli (tab. I). Zanotowano wprawdzie ponad pie˛c´dziesie˛cioprocen-towy wzrost tego wskaz´nika po 12 h od podania zwia˛zku w najniz˙szej dawce (50 mg/kg), lecz pozostałe dawki zmian takich nie powodowały. Modelowy zwia˛zek powoduja˛cy martwicze uszkodzenie wa˛troby – bromobenzen – spowodował wzrost (prawie 2,5-krotny) ste˛z˙enia MDA, kto´ry zanotowano 4 h po podaniu (tab. I).
Zwia˛zek powoduja˛cy martwice˛ wa˛troby, jakim jest BB, spowodował znaczny (prawie 10-krotny) wzrost aktywnos´ci AlAT w surowicy (tab. I). Efekt ten wysta˛pił dopiero po 48 – 72 godz. od podania szczurom zwia˛zku. Jednorazowe, doz˙oła˛dkowe podanie szczurom DekaBDE ze znacznym opo´z´nieniem (po 72 h) spowodowało zwie˛kszenie poziomu badanego wskaz´nika. Wzrost ten był jednak znacznie słabszy niz˙ notowany po bromobenzenie.
Wyniki sumy cytochromo´w P-450 oraz aktywnos´ci CYP 1A i CYP 2B w wa˛trobie szczuro´w przedstawiono w postaci procentowych zmian w stosunku do zwierza˛t kontrolnych pochodza˛cych z tej samej sekcji (% kontroli czystej). Na podstawie uzyskanych wyniko´w moz˙na stwierdzic´, z˙e po jednorazowym, doz˙oła˛dkowym podaniu szczurom DekaBDE zmiany poziomu sumy cytochromo´w P-450 w wa˛trobie maja˛ ro´z˙nokierunkowy przebieg. Wahania te były najsilniej zaznaczone po podaniu
Ryc. 1. Ste˛z˙enie GSH w wa˛trobie szczuro´w (μg/g tkanki) po jednorazowym podaniu DekaBDE (wartos´c´ s´rednia w poła˛czonych grupach kontrolnych 7,23± 0,58).
* – wynik znamienny statystycznie w stosunku do wspo´lnej grupy kontrolnej,α = 0,05. Fig. 1. Concentration of GSH in rats liver (μg/g tissue) after single administration of DecaBDE
(for the control, the pooled value is 7,23± 0,58). * – significantly different from pooled control animals,α = 0,05.
T a b e l a I
Poziom wybranych parametro´w (s´rednie±SD) oznaczanych w wa˛trobie (ste˛z˙enie MDA) i surowicy (aktywnos´c´ AlAT) szczuro´w po jednorazowym podaniu DekaBDE
T a b l e I
Parameters (mean±SD) determined in rat liver (MDA concentration) and serum (ALT activity) after single administration of DecaBDE
Rodzaj ekspozycji Czas po podaniu w godzinach
4 12 24 48 72
MDA w wa˛trobie (nmol/g tkanki)
(wartos´c´ s´rednia z poła˛czonych grup kontrolnych 104,8±14,9)
kontrole czyste 99,7±20,4 126,4±16,3 105,6±6,2 99,7±11,7 99,7±11,7
BB 1000 mg/kg 240,0±65,7* 133,0±10,8 107,4±3,3 125,8±46,8 125,8±46,8
DekaBDE 50 mg/kg 131,3±39,8 167,0±43,3 99,0±3,6 96,1±10,8 97,8±22,5
DekaBDE 500 mg/kg 87,0±8,5 135,6±16,0 106,5±8,3 101,7±13,2 100,7±18,0
DekaBDE 2500 mg/kg 117,4±45,5 128,9±17,5 116,8±38,8 113,2±20,6 101,2±8,7 AlAT w surowicy (μmol pirogronianu/cm3surowicy)
(wartos´c´ s´rednia z poła˛czonych grup kontrolnych 1,94±0,57)
kontrole czyste 1,95±0,15 1,27±0,24 1,48±0,04 2,51±0,34 2,51±0,34
BB 1000 mg/kg 1,88±0,18 1,48±0,42 1,93±0,15 18,42±14,18a* 18,42±14,18a* DekaBDE 50 mg/kg 1,70±0,24 1,32±0,30 2,05±0,44 2,03±0,63 5,41±0,73a* DekaBDE 500 mg/kg 2,04±0,26 1,42±0,31 1,93±0,50 2,09±0,35 5,52±0,86a* DekaBDE 2500 mg/kg 1,98±0,34 1,24±0,16 1,77±0,15 2,50±0,82 5,91±0,59a* * – wynik znamienny statystycznie w stosunku do wspo´lnej grupy kontrolnej;
T a b e l a II
Poziomy wybranych cytochromo´w (suma cytochromo´w P-450, aktywnos´c´ CYP 2B) w wa˛trobie szczuro´w (% kontroli czystej) po jednorazowym podaniu DekaBDE
T a b l e II
Levels of selected cytochromes (total microsomal cytochromes P-450, activity of CYP 2B) in rats liver (% of control) after single administration of DecaBDE
Rodzaj ekspozycji Czas po podaniu w godzinach
4 12 24 48 72
Suma cytochromo´w P-450 we frakcji mikrosomalnej wa˛troby (% kontroli czystej)
Kontrole czyste 100±7,1 100±17,7 100±12,0 100±37,0 100±37,0
DekaBDE 50 mg/kg 133±9,0 141±37,5 76±22,5 72±20,5 131±18,0
DekaBDE 500 mg/kg 139±21,4 103±19,4 103±21,1 95±14,6 119±42,7
DekaBDE 2500 mg/kg 86±15,6 98,5±17,2 76±18,0 165±57,8 167±1,0a
Aktywnos´c´ CYP 2B we frakcji mikrosomalnej wa˛troby (% kontroli czystej)
Kontrole czyste 100±6,3 100±6,9 100±25,6 100±15,4 100±15,4
Fb 60 mg/kg 3 x i.p. 519±41a 488±58a 246±13a 463±45a 463±45a
S´rednia kontrola fenobarbituranowa 415,7%±146,5%
DekaBDE 50 mg/kg 88±3,6a 83±6,0a 106±6,0 79±5,3a 61±7,0a
DekaBDE 500 mg/kg 83±3,8a 75±1,5a 52±3,5a 80±14,9 73±11,1a
DekaBDE 2500 mg/kg 85±4,2a 79±1,5a 47±4,5a 57±12,8a 62±7,8a
a– wynik znamienny statystycznie w stosunku do grupy kontrolnej z tego samego dnia,α= 0,05.
dawki najwyz˙szej, po kto´rej zaobserwowano wzrost (po 48 – 72 h) badanego wskaz´nika do poziomu ponad 165% wartos´ci kontrolnych (tab. II).
Po jednorazowym podaniu DekaBDE stwierdzono wyraz´ny, ponad 3-krotny wzrost aktywnos´ci CYP 1A w wa˛trobie szczuro´w po 24 h od podania zwia˛zku w najniz˙szej dawce (50 mg/kg). Istotny statystycznie wzrost tego wskaz´nika zanotowano ro´wniez˙ po dawce 500 mg/kg. Dochodził on do 150% wartos´ci w grupie kontrolnej (ryc. 2). W pozostałych punktach czasowych (po 12, 48 i 72 h) obserwowano obniz˙enie aktywnos´ci CYP 1A, kto´re czasami było znamienne statystycznie. Wszystkie poziomy aktywnos´ci CYP 1A notowane po podaniu DekaBDE były znacznie niz˙sze niz˙ obserwowane po trzykrotnym, dootrzewnowym podaniu modelowego zwia˛zku be˛da˛cego induktorem tej izoformy – metylocholantrenu (MCh). Metylocholantren powodował wzrost aktywnos´ci CYP 1A w wa˛trobie 10 – 20-krotny (s´rednio prawie 14-krotny).
Po jednorazowym podaniu DekaBDE zaobserwowano spadek aktywnos´ci CYP 2B w wa˛trobie. Najsilniejszy (ok. pie˛c´dziesie˛cioprocentowy) był on po 24 godz. od podania dwo´ch wyz˙szych dawek zwia˛zku. Po najwyz˙szej dawce obniz˙ony poziom badanego wskaz´nika utrzymywał sie˛ do kon´ca okresu obserwacji (tab. II). Zupełnie inaczej zachowywały sie˛ zwierze˛ta otrzymuja˛ce przez 4 kolejne dni fenobarbital – modelowy induktor CYP 2B. Zwia˛zek ten powodował s´rednio czterokrotny wzrost aktywnos´ci CYP 2B.
Eter dekabromodifenylowy jest substancja˛ stosowana˛ od kilku dziesie˛cioleci jako zwia˛zek doda-wany gło´wnie do tworzyw sztucznych i tekstylio´w w celu zmniejszenia ich palnos´ci. W doste˛pnej literaturze brakuje jednak dokładnych informacji na temat jego toksycznos´ci dla zwierza˛t laboratoryj-nych i ludzi.
Sa˛ natomiast dane odnosza˛ce sie˛ do niekorzystnego DekaBDE na s´rodowisko. Jest to szczego´lnie istotne w ostatnich latach. Spos´ro´d stosowanych do niedawna kilku etero´w polibromowanych, tylko DekaBDE pozostał w powszechnym stosowaniu. Pozostałe zwia˛zki wycofano z uz˙ycia ze wzgle˛du na wie˛ksza˛ toksycznos´c´, moz˙liwos´c´ powstawania polibromowanych dioksyn i furano´w oraz fakt, z˙e zaliczono je do persystentnych zanieczyszczen´ organicznych (POPs – Persistent Organic Pollutants). Wszystkie cechy POPs posiada takz˙e DekaBDE, lecz wg m.in. jego producenta – amerykan´skiej firmy Great Lakes – zwia˛zek ten jest najbezpieczniejszy spos´ro´d polibromowanych etero´w difenylowych.
Na podstawie uzyskanych wyniko´w nie moz˙na wykluczyc´ indukcyjnego działania DekaBDE. Obserwowano bowiem dwukrotny wzrost aktywnos´ci CYP 1A w wa˛trobie po podaniu najniz˙szej dawki.
Ryc. 2. Aktywnos´c´ CYP 1A w wa˛trobie szczuro´w (w % kontroli czystej) po jednorazowym podaniu DekaBDE. S
´
rednia kontrola czysta 100%± 41,6%.S
´
rednia kontrola metylocholantrenowa 1381%± 536%.a – wynik znamienny statystycznie do kontroli czystej z tego samego czasu, α = 0,05. Fig. 2. The activity of CYP 1A in rats liver (% of control) after single administration
of DecaBDE. The pure control value is 100%± 41,6%. The methylcholanthrene control value is 1381%± 536%.
Modelowy zwia˛zek powoduja˛cy wzrost aktywnos´ci CYP 1A (MCh) podnosił ten parametr nawet 10 – 20-krotnie. Naste˛powało to jednak po kilkukrotnym podaniu induktora.
Inne analizowane parametry, kto´re wskazywały na moz˙liwos´c´ toksycznego działania DekaBDE na wa˛trobe˛ (AlAT, MDA, GSH) nie wykazywały istotnych zmian w poro´wnaniu z grupa˛ kontrolna˛. Zanotowany po 72 h wzrost aktywnos´ci AlAT w surowicy (dwukrotny), chociaz˙ był istotny statystycznie, nie jest jednoznaczny. Modelowe zwia˛zki wywołuja˛ce nekroze˛ hepatocyto´w, np. BB, powoduja˛ znacznie wie˛kszy wzrost tego wskaz´nika (ok. 10 – 20-krotny u szczuro´w i 100 – 200-krotny u myszy) (18, 19).
WNIOSKI
1. Eter dekabromodifenylowy nie jest klasyfikowany jako substancja toksyczna.
Jego DL
50po doz˙oła˛dkowym podaniu szczurom przekracza 2000 mg/kg masy ciała.
2. Brak zmian aktywnos´ci AlAT w surowicy oraz ste˛z˙en´ GSH i MDA w
wa˛t-robie wskazuja˛ na brak zmian martwiczych w wa˛twa˛t-robie.
3. Powyz˙sze wyniki (wniosek 1 i 2) moga˛ potwierdzac´ wczes´niejsze opinie, z˙e
DekaBDE jest zwia˛zkiem stosunkowo bezpiecznym. Z drugiej jednak strony
obserwowany wzrost poziomo´w cytochromo´w wskazywac´ moz˙e na moz˙liwos´c´
powstawania w organizmie szczura metabolito´w hydroksylowych, kto´re moga˛ byc´
przyczyna˛ znacznej toksycznos´ci zwia˛zku w ekspozycji przedłuz˙onej.
4. DekaBDE powinien byc´ stosowany z duz˙a˛ ostroz˙nos´cia˛ ro´wniez˙ ze wzgle˛du
na moz˙liwos´c´ jego przemian w s´rodowisku do bromodibenzodioksyn i
bromo-furano´w.
5. DekaBDE wykazuje szereg cech POP-s, co powoduje koniecznos´c´
prowadze-nia dalszych badan´ jego toksycznos´ci.
E. B r u c h a j z e r, J. A. S z y m a n´ s k a TOXICITY OF DECABROMODIPHENYL ETHER
IN SINGLE EXPOSURES OF RATS S u m m a r y
Decabromodiphenyl ether (DecaBDE) belongs to aromatic brominated compounds which are used in electronic industries and in plastics production as flame retardants. DecaBDE has been recognized as one of Persistent Organic Pollutants (POPs) to the environment. These compounds have been included in the priory list of substances for toxicological research. The aim of this work was to assess the influence of DecaBDE on liver after a single, intragastric administration to rats. During the experiment no necrotic effect of this compound (no changes of GSH and MDA concentrations in liver, no changes of ALT activity in serum) was observed. Single administration of DecaBDE points to the induction of some cytochromes in liver (eg. CYP 1A). DecaBDE’s chemical structure and possible formation of dioxins and furans does not preclude DecaBDE’s induction of microsomal enzymes on repeated exposure. Therefore, further research needs to be carried out.
PIS
´
MIENNICTWO1. Falandysz J.: Polibromowane difenyloetery w s´rodowisku. Bromat. Chem. Toksykol., 1997; 30(2): 175-182. – 2. Siddiqi M.A., Laessig R.H., Reed K.D.: Polybrominated diphenyl Ethers (PBDEs): New Pollutants-Old Diseases. Clin. Med. Res., 2003; 4: 281-290. – 3. Sjodin A., Hagmar L., Klasson-Wehler E.: Flame retardant exposure: polybrominated diphenyl ethers in blood from Swedish workers. Environ. Health Perspect., 1999; 107: 643-648. – 4. Diphenyl ether, pentabromo derivative (pentabromodiphenyl ether) European Union Risk Assessment Report. European Chemicals Bureau, 2001. – 5. Szyman´ska J.A., Bruchajzer E., Sporny S.: Comparison of hepatotoxicity of 1,2-, 1,3- and 1,4-dibromobenzenes: the dynamics of changes of selected parameters of liver necrosis in acute poisoning in mice. J. Appl. Toxicol., 1996; 16(1): 35-41. – 6. Szyman´ska J.A.: Biochemical alterations as measures of acute and subacute hepatotoxicity of 1,3-dibromobenzene in rat. Arch. Toxicol., 1996; 71: 99-106. – 7. Szyman´ska J.A., Piotrowski J.K.: Hepatotoxicity of monobromobenzene and hexabromobenzene: effects of repeated dosage in rats. Chemosphere, 2000; 41: 1689-1696. – 8. Szyman´ska J.A.: Hepatotoxicity of brominated benzenes: relationship between chemical structure and hepatotoxic effects in acute intoxication of mice. Arch. Toxicol., 1998; 72: 97-103. – 9. Poznan´ska E., Osin´ski T.: Modyfikacja kolorymetrycznej metody oznaczania aminotransferaz w surowicy krwi. Diagnost. Laborat., 1968; 4: 349-353. – 10. Sedlak I., Lindsay R.H.: Estimation of total protein bound, and nonprotein sulfhydryl groups in tissue with Ellman’s reagent. Anal. Bioch., 1968; 25: 192-205.
11. Mihara C.E., Uchiyama M., Fukuzawa K.: Thiobarbituric acid value on fresh homogenate of rat as a parameter of lipid peroxidation in aging, CCl4, intoxication and vitamin E deficiency. Biochem. Med.,
1980; 23: 302-311. – 12. Lowry O.H., Rosenbrough N.J., Farr A.L., Randall R.J.: Protein determination with the Folin phenol reagent. J. Biol. Chem., 1951; 193: 265-274. – 13. Cinti D.L., Moldens P. Shenkman I.B.: Kinetic parameters of drug metabolizing in Ca2+
sedimented microsomes from rat liver. Biochem. Pharmacol., 1972; 21: 3249-3256. – 14. Guengrich F.P.: Analysis and characterisation of enzymes. Principles and methods of Toxicology. Walence Hayes (red.), III wyd. Raven Press LTD. New York, 1994. – 15. Lubet R.A., Nimms R.W., Mayer R.T., Cameron J.W., Schechtman L.M.: Measurement of cytochrome P-450 dependent dealkylation of alkoxphenozazones in hepatic S9s and hepatocyte homogenates: effects of dicumarol. Mut. Res., 1985; 142: 127-131. – 16. Kostka G., Palut D. Wiadrowska B.: Wpływ permetryny i DDT na aktywnos´c´ form molekularnych cytochromu P-450 1A i 2B w wa˛trobie szczura. Roczn. PZH, 1997; 48(3): 229-237. – 17. Wilkinson L.: SYSTAT: The system for statistics. Evanston, IL, SYSTAT Inc., 1990. – 18. Szyman´ska J.A., Piotrowski J.K.: Dymanics of alterations of blood serum alanine aminotransferase activity and liver glutathione level in mice intoxication with bromobenzene. Bromat. Chem. Toksykol., 1988; 21: 212-216. – 19. Szyman´ska J.A.: Comparison of hepatotoxicity of monobromobenzene, dibromobenzenes, hexabromobenzene and tetra-bromobisphenol A. W: Desmurs J.R., Gerard B., Goldstein M.J. (eds): Advances in Organobromine Chemistry II, Elsevier, Amsterdam, Lausanne, New York, Oxford, Shannon, Tokyo, 1995: 387-398.
Adres: 90-151 Ło´dz´, ul. Muszyn´skiego 1.
