Praca oryginalna Original paper
Infekcje wywo³ywane przez pa³eczki Salmonella, pomimo wielu lat zwalczania, nadal stanowi¹ wa¿ny problem epidemiologiczny. Wed³ug danych Europej-skiego Urzêdu ds. Bezpieczeñstwa ¯ywnoci (EFSA), by³y one w 2009 r. przyczyn¹ 34% zatruæ pokarmo-wych cz³owieka odnotowanych w 27 krajach cz³on-kowskich UE i wywo³a³y zachorowania ponad 108 tysiêcy osób (7). W Stanach Zjednoczonych rocznie notuje siê blisko 42 tysi¹ce przypadków salmonellozy, chocia¿ ich prawdziwa liczba jest prawdopodobnie wielokrotnie wy¿sza (20). Uwa¿a siê, ¿e w skali globu ka¿dego roku na salmonellozê mo¿e chorowaæ nawet 93,8 milionów osób, a w przypadku 155 tysiêcy cho-roba koñczy siê mierci¹ (13). Koszty spo³eczne zwi¹-zane z leczeniem ludzi i zwierz¹t s¹ du¿e i siêgaj¹
rocz-nie oko³o 3 miliardów USD w Stanach Zjednoczonych, a w Danii szacuje siê je na 15 milionów dolarów (23). Istotnym elementem realizacji programów zwalcza-nia Salmonella w poszczególnych krajach cz³onkow-skich UE jest gromadzenie danych dotycz¹cych wy-stêpowania zarazka, dziêki czemu mo¿liwe jest roz-poznanie aktualnej sytuacji epidemiologicznej, zmian w wystêpowaniu zaka¿eñ w czasie, a tak¿e identyfi-kacja róde³ i dróg rozprzestrzeniania siê tego patoge-nu. Cele te mog¹ byæ osi¹gniête tylko wtedy, gdy la-boratoria wykorzystuj¹ metody charakteryzuj¹ce siê odpowiedni¹ czu³oci¹ i specyficznoci¹. Krytycznym etapem w diagnostyce Salmonella jest identyfikacja serologiczna uzyskanych izolatów. Obecnie liczba znanych serowarów Salmonella przekracza 2600, a do
Serowary Salmonella wystêpuj¹ce u zwierz¹t,
w ¿ywnoci i paszach w Polsce w latach 2005-2010
ANDRZEJ HOSZOWSKI, MAGDALENA SKAR¯YÑSKA, DARIUSZ WASYL, MAGDALENA ZAJ¥C, ANNA LALAK, ILONA SAMCIK, DANUTA WNUK Zak³ad Mikrobiologii Pañstwowego Instytutu Weterynaryjnego Pañstwowego Instytutu Badawczego,
Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy
Hoszowski A., Skar¿yñska M., Wasyl D., Zaj¹c M., Lalak A., Samcik I., Wnuk D. Salmonella serovars in animals, food and feed during the years 2005-2010 in Poland
Summary
Data collection on the occurrence of Salmonella along the food chain is an important element of the implementation of Salmonella control programs in EU Member States. Consequently, it is possible to evaluate the current epidemiological situation and trends of infection over time, as well as identify the sources and routes of the pathogens spread. The article presents the occurrence of Salmonella serovars in the years 2005-2010 in Poland and shows their epidemiological significance as a cause of infections in animals. Slide agglutination was used to identify Salmonella serovars of 5264 isolates originating from animals, foods, feeds, organic fertilizers and sewage sludge. A decrease in the occurrence of Salmonella Enteritidis and Salmonella Typhimurium in poultry was found, probably as a consequence of the implementation of national control programs in breeding flocks of Gallus gallus, laying hens, and broilers. Simultaneously, the epidemiological impact of other serovars, such as S. Mbandaka or S. Kentucky has increased. During the last six years Salmonella Typhimurium, Enteritidis and Derby were the most frequently found serovars in pigs. The swine-specific S. Choleraesuis as well as S. Bredeney, S. Goldcoast, S. Infantis, S. Hadar, S. Mbandaka and autoagglutinating isolates were found in less than 10% of investigated isolates. Serovars S. Typhimurium and S. Enteritidis were most prevalent in geese and ducks. Occurrence of the same Salmonella serovars in humans and animals and food might indicate their epidemiological links . There was no explicit domination of particular Salmonella serovars in isolates from feed and the environment of their production. Eight out of ten of the most prevalent Salmonella serovars for animals and humans were found in organic fertilizers and sewage sludge, which confirmed the crucial role of animal reservoirs in the circulation of this pathogen in nature. The presented epidemiological data might also be useful in laboratories for the selection of diagnostic sera for Salmonella identification and thus improve their work.
ich identyfikacji niezbêdne jest posiadanie wielu surowic diag-nostycznych.
Celem opracowania by³o przed-stawienie czêstoci wystêpowania serowarów Salmonella w latach 2005-2010 w Polsce, w poszcze-gólnych etapach ³añcucha pokar-mowego i okrelenie ich znacze-nia epidemiologicznego w wywo-³ywaniu zaka¿eñ ró¿nych gatun-ków zwierz¹t.
Materia³ i metody
W latach 2005-2010 w laborato-rium Zak³adu Mikrobiologii Pañ-stwowego Instytutu Weterynaryjne-go PañstwoweWeterynaryjne-go Instytutu Badaw-czego (PIWet-PIB) wyizolowano lub otrzymano z laboratoriów weteryna-ryjnych ponad 16 tysiêcy izolatów Salmonella. W trakcie rutynowych badañ prowadzonych w laboratorium referencyjnym 5264 izolaty podda-no identyfikacji serologicznej meto-d¹ aglutynacji szkie³kowej zgodnie ze schematem WhiteaKauffmanna LeMinora (8), przy u¿yciu surowic firm: Immunolab (Gdynia, Polska), Biomed (Kraków, Polska), Sifin (Berlin, Niemcy), Statens Serum Institut (Kopenhaga, Dania), Mast Group (Merseyside, Wielka Bryta-nia). Na ryc. 1 przedstawiono naj-czêstsze ród³a pochodzenia izola-tów Salmonella uzyskanych w Pol-sce pomiêdzy 2005 i 2010 rokiem.
Objanienia: antygeny somatyczne podkrelone s¹ determinowane konwersj¹ fagow¹; antygeny w nawiasach [ ] mog¹ byæ obecne lub nie wystêpowaæ niezale¿nie od konwersji fagowej; antygeny w nawiasach {}wzajemnie siê wykluczaj¹; * jeden z 10 najczêciej stwierdzanych serowarów wród szczepów Salmonella izolowanych od ludzi na terenie krajów UE (12) lub w Polsce (PL) (7); ** jednofazowy szczep S. Typhimurium (11); *** odsetki szorstkich szczepów uzyskanych ze stad reprodukcyjnych, niosek i brojle-rów wynios³y 6,2%, 3,9% i 5,2%
Tab. 1. Struktura antygenowa serowarów Salmonella stwierdzanych najczêciej w Zak³adzie Mikrobiologii PIWet-PIB w latach 2005-2010 (13)
r a w o r e S somAanttyycgzenney(O) Antygenyrzêskowe(H) Wystêpowanie I a z a F Faza II % ranking ludize* S.Abony 1,4[,5,]12,27 b e,n,x 0,2 28 S.Schwarzengrund 1,4,12,27 d 1,7 0,2 28 S.Saintpaul 1,4[,5,]12 e,h 1,2 3,8 16 UE S.Sandiego 1,4[,5,]12 e,h e,n,z15 0,2 32 S.Derby 1,4[,5,]12 ,fg [1,2] 1,3 13 UE S.Agona 1,4[,5,]12 ,fg,s [1,2] 1,9 10 PL S.Typhimuirum 1,4[,5,]12 i 1,2 10,4o 12 UE,PL a ll e n o m l a S 4,5i:-:** 1,4[,5,]12 i 0,2 32 S.Bredeney 1,4,12,27 ,lv 1,7 0,5 19 S.Indiana 1,4,12 z 1,7 0,7 15 PL S.Choleraesuis 6,7 c 1,5 0,6 17 S.Livingstone 6,7,14 d ,lw 0,6 16 S.Isangi 6,7,14 d 1,5 0,2 27 S.Braenderup 6,7,14 e,h e,n,z15 0,2 35 S.Rissen 6,7,14 ,fg 0,2 35 S.Oranienburg 6,7,14 mt, [z57] 0,2 32 S.Infanits 6,7,14 r 1,5 10,2o 13 UE,PL S.Vrichow 6,7,14 r 1,2 3,6 18 UE,PL S.Mbandaka 6,7,14 z10 e,n,z15 6,0 14 PL S.Tennessee 6,7 z29 [1,2,7] 0,4 22 S.Kottbus 6,8 e,h 1,5 0,3 25 S.Newpotr 6,8,20 e,h 1,2 4,0 15 UE,PL S.Kentucky 8 0,2 i z6 1,0 14 UE S.Blockley 6,8 k 1,5 0,5 19 S.Goldcoast 6,8 r ,lw 0,4 22 PL S.Hadar 6,8 z10 e,n,x 3,8 17 UE,PL S.Albany 8 0,2 z4,z24 0,2 30 S.Enteiritdis 1,9,12 g,m 36,6o 11 UE,PL S.Dubiln 1,9,12[V]i g,p 0,2 35 S.Galilnarum 1,9,12 0,2 30 S.Anatum 3 0{,1 {} 51 {} 51 , 43 } e,h 1,6 2,0 19 S.London 3{10{}1 }5 ,lv 1,6 0,3 26 S.Lexington 3 0{,1 {} 51 {} 51 , 43 } z10 1,5 0,5 18 S.Putten 13,23 d ,lw 0,4 21 S.Sentfenberg 1,3,19 g[,s]t, 1,3 12 S.Wotrhington 1,13,23 z ,lw 0,4 22 a ll e n o m l a S sp. * * * a k t s r o z s a m r o f w³aciwociautoaglutynacyjne 1,5 11
Ryc. 1. ród³a pochodzenia izolatów Salmonella notowanych w Polsce w la-tach 2005-2010
Wyniki i omówienie
Wród badanych 5264 izolatów Salmonella odno-towano 167 serowarów, z których 150 wystêpowa³o u zwierz¹t lub w rodowisku ich chowu, 39 stwier-dzono w ¿ywnoci i 32 w paszach.
W tab. 1 przedstawiono strukturê antygenow¹ 37 serowarów i form serologicznych, które stanowi³y ponad 95% ogó³u badanych szczepów Salmonella. Oprócz serowarów opisanych w schemacie Whitea KauffmanaLe Minora (8), w zestawieniu uwzglêd-niono równie¿ jednofazowe szczepy S. Typhimurium (6, 11) oraz szczepy o w³aciwociach autoaglutynu-j¹cych, które najczêciej wykazuj¹ zwi¹zki epidemio-logiczne z serowarami wystêpuj¹cymi u zwierz¹t (9). Wiêkszoæ ze 167 odnotowanych serowarów Salmo-nella by³a wykrywana sporadycznie. Serowary stwier-dzane u zwierz¹t, w paszach i ¿ywnoci odpowiadaj¹ równie¿ za wiêkszoæ przypadków salmonellozy u lu-dzi zarówno w Polsce (3), jak i w UE (7). Do 10 naj-czêciej wystêpuj¹cych u ludzi w UE nale¿¹: S. Ente-ritidis, S. Typhimurium, S. Infantis, S. Newport, S. Vir-chow, S. Derby, S. Hadar, S. Kentucky, S. Saintpaul i S. Bovismorbificans. Dwa najczêciej stwierdzane w niniejszych badaniach serowary, S. Enteritidis i S. Typhimurium, wywo³a³y w Polsce salmonellozê w 1995 r. u ponad 240 tys. osób, a w 2007 u 15 tysiêcy (4). Wskazuje to bez w¹tpienia na znaczenie rezer-wuaru zwierzêcego w wywo³ywaniu salmonellozy u ludzi.
Na kolejnych rycinach przedstawiono ró¿nice w czêstoci wystêpowania serowarów dominuj¹cych w ci¹gu 6 lat u ró¿nych gatunków zwierz¹t (ryc. 2, 6, 8, 9 i 10) oraz w ¿ywnoci, paszach i rodowisku ich produkcji (ryc. 11-12). Kierunek zmian w czêstoci wystêpowania serowarów objêtych zwalczaniem w krajowych programach, w stadach kur reprodukcyj-nych, niosek, brojlerów i indyków, przedstawiono na ryc. 3, 4, 5 i 7.
U kur (ryc. 2) dominowa³y serowary S. Enteritidis (53,7%) oraz S. Infantis (12,9%), a ka¿dy z pozosta-³ych serowarów stanowi³ mniej ni¿ 10% badanych izo-latów. Interesuj¹cych obserwacji dostarczaj¹ dane przedstawione na ryc. 3-5, ukazuj¹ce zmiany w czês-toci wystêpowania wybranych serowarów Salmonel-la od momentu wdro¿enia w Polsce krajowych pro-gramów zwalczania. W stadach kur niosek i brojle-rów odnoszono je do wyników uzyskanych w okresie uprzednio przeprowadzonych badañ monitoringowych (14, 15). Kierunek zmian w wystêpowaniu serowarów Salmonella w stadach reprodukcyjnych wyznaczano
Ryc. 3. Zmiany w czêstoci wystêpowania serowarów Salmo-nella objêtych programem zwalczania SalmoSalmo-nella w stadach kur reprodukcyjnych
Ryc. 4. Zmiany w czêstoci wystêpowania wybranych sero-warów Salmonella w stadach kur niosek towarowych (BP badania podstawowe)
Ryc. 2. Serowary Salmonella stwierdzane wród izolatów od kur (n = 2858)
Objanienie: * n = 44: S. Agona, S. Albany, S. Bareilly, S. Berta, S. Blockley, S. Braenderup, S. Brandenburg, S. Derby, S. Djugu, S. Gallinarum, S. Goldcoast, S. Havana, S. Heidelberg, S. India-na, S. Isangi, S. Kentucky, S. Kottbus, S. Lexington, S. Lille, S. Livingstone, S. Manhattan, S. Mikawasima, S. Montevideo, S. Muenster, S. Oranienburg, S. Orion, S. Putten, S. Reading, S. Rissen, S. Saintpaul, S. Schwarzengrund, S. Stanley, S. Stan-leyville, S. Tennessee, S. Thompson, S. Worthington, S. 10:eh:-, S. 19;g,-,-; S. 4:e,h:-, S. 6,7:r:-, S. 6,7:z10:-, S. 6,7:-:1,2, S. 6,7:z10:-, jednofazowe szczepy S. Typhimurium
w stosunku do sytuacji z 2007 r., kiedy w tym sektorze produkcji drobiarskiej wprowadzono program zwal-czania Salmonella. W stadach reprodukcyjnych kur stwierdzono tendencje do zmniejszania czêstoci wy-stêpowania czterech serowarów objêtych programem zwalczania (S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infan-tis, S. Hadar) (ryc. 3). U kur niosek towarowych (ryc. 4) oraz brojlerów (ryc. 5), u których zwalczaniu podle-gaj¹ zaka¿enia S. Enteritidis i S. Typhimurium, ten-dencjê spadkow¹ zaobserwowano jedynie w odniesie-niu do pierwszego z wymienionych serowarów. Czês-toæ izolacji S. Typhimurium zmniejsza³a siê w przy-padku brojlerów, za u kur niosek odnotowano lekk¹ tendencjê wzrostow¹. Na podkrelenie zas³uguje te¿ fakt coraz czêstszego wystêpowania S. Infantis u broj-lerów i kur niosek. W odniesieniu do serowarów in-nych, które nie s¹ uwzglêdnione w krajowych pro-gramach zwalczania Salmonella, stwierdzono równie¿ wyrany wzrost czêstoci wystêpowania we wszyst-kich sektorach produkcji. Mo¿na wiêc przyj¹æ, ¿e pro-gramy zwalczania Salmonella w stadach drobiu oka-za³y siê skuteczne, gdy¿ czêstoæ izolacji Salmonella nale¿¹cych do zwalczanych serowarów maleje. Jed-noczenie ronie znaczenie epidemiologiczne innych serowarów i w przysz³oci mo¿e byæ uzasadnione uwzglêdnienie niektórych z nich w programach zwal-czania Salmonella. Przedstawione dane ukazuj¹, ¿e proporcje w czêstoci wystêpowania serowarów do-minuj¹cych u kur w Polsce s¹ zbli¿one do tych noto-wanych w innych krajach UE, gdzie równie¿ zaobser-wowano w latach 2008-2009 wzrost odsetka szcze-pów S. Infantis od 6,5% do 24,5%. Skala wystêpowa-nia innych serowarów w Polsce równie¿ by³a zbli-¿ona do obserwowanej w Unii Europejskiej (20,7%), chocia¿ stwierdza siê znaczne ró¿nice w ich dystrybu-cji w zale¿noci od kraju (7). Dla przyk³adu, na S³o-wacji w 2009 r. S. Enteritidis stanowi³ 62,6% izolatów pochodz¹cych od kur, a w przypadku Francji,
Wiel-kiej Brytanii, Wêgier czy Rumunii ich odsetek nie prze-kracza³ 10%. S. Infantis by³ serowarem najczêciej wykrywanym u drobiu na Wêgrzech (72,9%) i w Ru-munii (47,2%), natomiast jego znaczenie epidemiolo-giczne jest marginalne w takich krajach, jak Wielka Brytania, Grecja czy Francja (< 1%). Z kolei, czêsto wystêpuj¹cy u kur w Polsce serowar S. Mbandaka (ryc. 2) jest równie¿ wykrywany na zbli¿onym pozio-mie w Wielkiej Brytanii (17,6%) i Rumunii (6,5%), a w pozosta³ych krajach w ogóle nie jest notowany b¹d stanowi niewielki odsetek izolowanych szczepów (7).
Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e szczepy Salmonella o w³aciwociach autoaglutynacyjnych stanowi³y 1,5% badanych szczepów (tab. 1). By³y one izolowane g³ów-nie od kur, a ich czêstoæ wystêpowania w ostatnim okresie wzrasta³a, osi¹gaj¹c w 2010 r. w stadach re-produkcyjnych (6,2%), u niosek (3,9%) i brojlerów (5,2%). Znaczenie epidemiologiczne szczepów auto-aglutynuj¹cych w wywo³ywaniu salmonellozy u ludzi mo¿e byæ istotne, gdy¿ z badañ wykonanych w 2010 r. wynika, ¿e czêsto wykazuj¹ one podobieñstwo ge-netyczne ze szczepami reprezentuj¹cymi serowary S. Enteritidis, S. Infantis, S. Oranienburg, S. Derby, S. Hadar, S. Typhimurium i S. Goldcoast (9), które mog¹ wywo³ywaæ zaka¿enia cz³owieka (3, 7).
Wród izolatów uzyskanych w latach 2005-2010 od indyków w Polsce dominowa³y: S. Saintpaul, S. Typhi-murium i S. Newport (ryc. 6), które stanowi³y ponad 50% wszystkich badanych izolatów. Wród innych, wa¿nych dla cz³owieka serowarów bêd¹cych istotny-mi czynnikaistotny-mi salmonellozy, nale¿y odnotowaæ: S. In-fantis, S. Agona i S. Kentucky. Wdro¿ony w 2010 r. program zwalczania Salmonella w stadach indyków by³ ukierunkowany na te same serowary, które s¹ zwal-czane w stadach kur nienych (S. Enteritidis i S. Ty-Ryc. 5. Zmiany w czêstoci wystêpowania wybranych
sero-warów Salmonella w stadach brojlerów (BP badania pod-stawowe)
Ryc. 6. Serowary Salmonella stwierdzane wród izolatów od indyków (n = 468)
Objanienie: * n = 14: S. Albany, S. Anatum, S. Bredeney, S. Derby, S. Dessau, S. Heidelberg, S. Indiana, S. Kottbus, S. Le-xington, S. Sandiego, S. Senftenberg, S. Virchow, S. Zanzibar, jednofazowe szczepy S. Typhimurium
phimurium). Z przedstawionych na ryc. 7 danych wy-nika, ¿e w 2010 r., w porównaniu do okresu realizacji badania podstawowego w stadach indyków (2006--2007 r.), nast¹pi³ analogiczny do obserwowanego w stadach kur spadek czêstoci wystêpowania zarów-no obu zwalczanych serowarów, jak i S. Saintpaul. Zna-czenie epidemiologiczne serowarów wykrytych w sta-dach indyków odbiega od sytuacji w UE, gdzie domi-nowa³y: S. Bredeney, S. Hadar, S. Derby, S. Saintpaul i S. Kottbus (17). Jest interesuj¹ce, ¿e oprócz Polski, szczepy S. Saintpaul by³y izolowane równie¿ w kilku krajach s¹siaduj¹cych. £¹cznie serowar ten odnoto-wano w 12 krajach UE i odpowiada³ on za 42,5% zaka¿eñ stwierdzonych w stadach reprodukcyjnych. Izolaty S. Saintpaul wykazywa³y du¿e podobieñstwo genetyczne, co wskazywa³o na wspólne ród³o zaka-¿enia, jakim by³y prawdopodobnie stada reprodukcyj-ne na terenie jedreprodukcyj-nego z krajów UE (16, 17). O kon-sekwencjach epidemiologicznych tych zaka¿eñ wiad-czy fakt, ¿e w 2009 r. serowar S. Saintpaul by³ naj-czêciej wykrywany w miêsie indyków (28%) (7) i znajdowa³ siê w pierwszej dziesi¹tce serowarów wywo³uj¹cych salmonellozê u ludzi zarówno w UE, jak i w Polsce (3, 18).
W latach 2009-2010 zaobserwowano pojawienie siê i wzrost liczby izolatów S. Kentucky od indyków nie-wykazuj¹cych objawów chorobowych, w rodowisku rzeni oraz w ¿ywnoci. Stwierdzenie szczepów nale-¿¹cych do tego serowaru w osadach ciekowych mo¿e wskazywaæ na ich kr¹¿enie pomiêdzy rezerwuarem zwierzêcym a ludmi. W ostatnim okresie notowano zachorowania ludzi zwi¹zane z S. Kentucky w kilku krajach europejskich i Stanach Zjednoczonych, a wy-wo³uj¹ce je szczepy wykazywa³y opornoæ na liczne antybiotyki, w tym chinolony i cefalosporyny (12). Bez w¹tpienia, potwierdza to istnienie realnego zagro¿e-nia dla zdrowia publicznego zwi¹zanego z tym sero-warem (12, 21, 22).
W ci¹gu ostatnich 6 lat najczêciej stwierdzanymi serowarami Salmonella u wiñ (ryc. 8) by³y: S. Typhi-murium (27,4%), S. Enteritidis (19,1%) i S. Derby (12,6%). Gatunkowo specyficzny dla wiñ S. Cho-leraesuis oraz takie serowary, jak S. Bredeney, S. Gold-coast, szczepy autoaglutynuj¹ce, S. Infantis, S. Hadar i S. Mbandaka stanowi³y mniej ni¿ 10% badanych szczepów. Wiêkszoæ izolatów, których dotycz¹ wy-mienione dane, pochodzi z lat 2007-2008, kiedy we wszystkich krajach UE przeprowadzano badania mo-nitoringowe dotycz¹ce wystêpowania Salmonella w stadach wiñ (1, 5). Wykaza³y one, ¿e S. Typhimu-rium (25,4%) by³ drugim, po S. Derby (29,8%), sero-warem najczêciej obserwowanym u tego gatunku zwierz¹t. W 2009 r. w stadach wiñ w wiêkszoci kra-jów cz³onkowskich UE, w tym i w Polsce, nadal do-minowa³ S. Typhimurium, stanowi¹cy prawie 30% badanych szczepów. Serowar ten by³ równie¿ czêsto izolowany z wieprzowiny (32,4% szczepów) (7). Inne serowary, takie jak S. Choleraesuis, S. Derby, S. Infan-tis czy S. Enteritidis by³y równie¿ stwierdzane wród 10 najczêciej wykrywanych Salmonella u wiñ w Unii Europejskiej. W Polsce S. Enteritidis notowano czê-ciej ni¿ w Unii Europejskiej, gdzie stanowi³ on zaled-wie 0,8% szczepów izolowanych od wiñ. General-nie, sytuacja epidemiologiczna Polski w odniesieniu do wystêpowania serowarów jest zbli¿ona do obser-wowanej w UE, chocia¿ w poszczególnych krajach stwierdza siê pewne ró¿nice. Specyficzny gatunkowo serowar S. Choleraesuis w Polsce na przestrzeni lat 2005-2010 (8,8% szczepów) izolowano g³ównie z na-rz¹dów wewnêtrznych wiñ z objawami klinicznymi salmonellozy. Wystêpowanie tego serowaru odnoto-wano równie¿ w 6 innych krajach cz³onkowskich UE, a jego odsetek waha³ siê od 1,0% w Wielkiej Brytanii do 45,4% w Rumunii (7). Pomimo ¿e winie s¹ uzna-wane za wa¿ne ród³o zaka¿enia cz³owieka pa³eczka-Ryc. 7. Zmiany w czêstoci wystêpowania wybranych
sero-warów Salmonella w stadach indyków (BP badania podsta-wowe)
Ryc. 8. Serowary Salmonella wystêpuj¹ce wród izolatów od wiñ (n = 215)
Objanienie: * n = 16: S. Abony, S. Anatum, S. Brandenburg, S. Dublin, S. Essen, S. Give, S. Isangi, S. London, S. Newport, S. Parkroyal, S. Reading, S. Saintpaul, S. Senftenberg, S. Virchow, S. 1,4:b:-, jednofazowe szczepy S. Typhimurium
mi Salmonella, Komisja Europejska tymczasowo wstrzyma³a siê od wprowadzenia programu zwalcza-nia Salmonella u tych zwierz¹t, po analizie kosztów niezbêdnych do jego realizacji (2).
Wród izolatów pochodz¹cych od gêsi i kaczek do-minowa³y serowary S. Typhimurium i S. Enteritidis (ryc. 9, 10). Inn¹ cech¹ wspóln¹ dla obu gatunków by³o stwierdzenie wielu serowarów wywo³uj¹cych salmo-nellozy cz³owieka (S. Newport, S. Indiana, S. Infantis, S. Mbandaka, S. Saintpaul) oraz szczepów autoaglu-tynuj¹cych (9). W Polsce u kaczek, podobnie jak w Danii i Wielkiej Brytanii, jednym z czêsto stwier-dzanych serowarów by³ S. Indiana (7, 19). Serowar ten
w latach 2007-2009 znalaz³ siê na 10. miejscu wród serowarów najczêciej stwierdzanych u ludzi w Pol-sce, wywo³uj¹c od 0,21% do 0,38% ogó³u infekcji (3, 18). Przedstawione dane wskazuj¹, ¿e kaczki mog¹ byæ równie¿ ród³em zaka¿eñ ludzi pa³eczkami Sal-monella.
Szczepy izolowane z ¿ywnoci pochodzenia zwie-rzêcego (ryc. 11) odzwierciedlaj¹ dystrybucjê serowa-rów wród zwierz¹t g³ównie kur i indyków (7). Pierw-szy z gatunków odpowiada prawdopodobnie za do-minacjê S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Infantis i S. Mbandaka. Indyki z kolei mog¹ byæ ród³em S. Saintpaul (16) oraz odpowiadaj¹ za pojawienie siê Ryc. 11. Serowary Salmonella stwierdzane wród izolatów
z ¿ywnoci pochodzenia zwierzêcego i rodowiska jej produk-cji (n = 509)
Objanienie: * n = 21: S. Albany, S. Anatum, S. Blockley, S. Cor-vallis, S. Derby, S. Dublin, S. Give, S. Goldcoast, S. Indiana, S. Lexington, S. London, S. Manhattan, S. Muenster, S. Panama, S. Sandiego, S. Schleissheim, S. Senftenberg, S. Tennessee, S. Toulon, Salmonella R, jednofazowe szczepy S. Typhimu-rium
Ryc. 12. Serowary Salmonella stwierdzane wród izolatów ze rodków ¿ywienia zwierz¹t i rodowiska ich produkcji (n = 268)
Objanienie: * n = 29: S. Abony, S. Banana, S. Braenderup, S. Bre-deney, S. Cerro, S. Derby, S. Goldcoast, S. Hadar, S. Havana, S. Indiana, S. Kentucky, S. London, S. Newport, S. Ohio, S. Orion, S. Paratyphi B (d-winian+), S. Putten, S. Rissen, S. Saintpaul, S. Schwarzengrund, S. Tennessee, S. Virchow, S. Worthington, S. Yoruba, Salmonella R, jednofazowe szczepy S. Typhimu-rium, S.19;g,-,-, S. 4:d:-, S. 6,7:z10:-,
Ryc. 9. Serowary Salmonella wystêpuj¹ce wród izolatów od gêsi (n = 193)
Objanienie: * n = 7: S. Bredeney, S. Indiana, S. Infantis, S. Lon-don, S. Schwarzengrund, S. Virchow, jednofazowe szczepy S. Typhimurium
Ryc. 10. Serowary Salmonella wystêpuj¹ce wród izolatów od kaczek (n = 93)
Objanienie: * n = 6: S. London, S. Regent, S. Sandiego, S. Tshion-gwe, S. Westhampton, S.
9:-:-w 2010 r. sero9:-:-waru S. Kentucky (22). Obser9:-:-wacje te pokrywaj¹ siê z wnioskami z analiz ognisk zatruæ po-karmowych w UE (7).
Wród szczepów Salmonella izolowanych z pasz i rodowiska ich produkcji (ryc. 12) nie stwierdzono wyranej dominacji ¿adnego z serowarów, a du¿a ich ró¿norodnoæ mo¿e wi¹zaæ siê z importem zanieczysz-czonych surowców paszowych i pasz pochodz¹cych z ró¿nych rejonów geograficznych wiata (7). Siedem serowarów stwierdzonych w tym materiale wystêpo-wa³o równie¿ wród izolatów pozyskanych od zwie-rz¹t, co potwierdza rolê pasz jako wektora w szerze-niu siê zaka¿eñ Salmonella (10). Dodatkowo, wiêk-szoæ z nich jest te¿ notowana u ludzi (3).
Wród szczepów pochodz¹cych z nawozów orga-nicznych oraz osadów ciekowych znalaz³y siê takie serowary, jak: S. Infantis, S. Enteritidis, S. Virchow, S. Hadar, S. Typhimurium czy S. Kentucky. Ze wzglê-du na ograniczon¹ liczbê badanych izolatów (22 szcze-py) nie mo¿na wyci¹gaæ daleko id¹cych wniosków, jednak¿e wystêpowanie w tym materiale serowarów zaklasyfikowanych do 8 z 10 najczêciej stwierdza-nych u zwierz¹t i ludzi potwierdza istotn¹ rolê zwie-rz¹t w kr¹¿eniu Salmonella w przyrodzie.
Monitorowanie zaka¿eñ zwierz¹t, kontrola pasz i ¿ywnoci pochodzenia zwierzêcego pod k¹tem obec-noci pa³eczek Salmonella oraz rola poszczególnych serowarów maj¹ kluczowe znaczenie dla oceny sytu-acji epidemiologicznej, zidentyfikowania róde³ i dróg szerzenia siê infekcji i poprzez to mog¹ przyczyniæ siê do ograniczenia wystêpowania zatruæ pokarmo-wych ludzi. Obserwowany w ostatnich latach spadek czêstoci wystêpowania S. Enteritidis i S. Typhimu-rium wynika prawdopodobnie bezporednio ze zwal-czania obu serowarów u drobiu. Jednoczenie, wzra-sta rola epidemiologiczna innych serowarów, np. S. Mbandaka, drugiego pod wzglêdem czêstoci wy-stêpowania u ludzi w Polsce w 2010 r., czy S. Ken-tucky (3).
Przedstawione dane mog¹ byæ wykorzystane do oce-ny sytuacji epidemiologicznej, a tak¿e usprawnienia pracy laboratoriów wykonuj¹cych badania monitorin-gowe na ró¿nych poziomach ³añcucha pokarmowego, poprzez dobór odpowiednich surowic diagnostycznych gwarantuj¹cych wykrycie wiêkszoci serowarów Sal-monella wystêpuj¹cych w Polsce. W efekcie, mo¿na oczekiwaæ, ¿e wzronie wartoæ danych epidemiolo-gicznych uzyskiwanych przez laboratoria oraz popra-wie ulegnie ochrona zdrowia konsumentów.
Pimiennictwo
1.Analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in slaughter pigs, in the EU, 2006-2007. Part B: Factors associated with Salmonella infections in lymphonodes, Salmonella surface contamination of carcasses, and the distributions of Salmonella serovars. EFSA Journal 2008, 206, 1-111.
2.Analysis of the costs and benefits of setting a target for the reduction of Salmonella in breeding pigs for European Commission Health and Con-sumers Directorate-General SANCO/2008/E2/056, FCC Consorcium, 2011, 1-91.
3.Choroby zakane i zatrucia w Polsce w 2010 r. [Infectious diseases and poisonings in Poland in 2010], Pañstwowy Zak³ad Higieny, G³ówny Inspek-torat Sanitarny, Warszawa 2011.
4.Dera-Tomaszewska B., Kozlowski A.: Statystyczna analiza trendu zaka¿eñ Salmonella u ludzi w Polsce w latach 1995-2007. Przegl. Epidemiol. 2011, 65, 353-361.
5.EFSA. Analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in holdings with breeding pigs in the EU, 2008, Part A: Salmonella prevalence estimates. EFSA Journal 2009, 7, 1-93.
6.EFSA, (Biohaz) P. O. B. H.: Scientific opinion on monitoring and assesment of public health risk of Salmonella Typhimurium-like strains. EFSA Jour-nal 2010, 8, 1-44.
7.EFSA, ECDC. The European Union summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents and food-borne outbreaks in 2009. EFSA Jour-nal 2011, 9, 1-378.
8.Grimont P. A. D., Weill F.-X.: Antigenic formulas of Salmonella serovars. 9th edition, WHO Collaborating Centre for Research on Salmonella, Institute Pasteur, Paris, France 2007.
9.Hoszowski A., Lalak A., Zaj¹c M., Samcik I., Skar¿yñska M., Wnuk D., Wasyl D.: Pokrewieñstwo szorstkich szczepów Salmonella z reprezentanta-mi niektórych serowarów stwierdzanych u zwierz¹t. Med. Weter. 2011, 67, 194-197.
10.Hoszowski A., Wasyl D.: Salmonella serovars found in animals and feeding stuffs in 2001 and their antimicrobial resistance. Bull. Vet. Inst. Pulawy 2002, 46, 163-178.
11.Hoszowski A., Wasyl D.: Znaczenie epidemiologiczne oraz identyfikacja jed-nofazowych szczepów Salmonella Typhimurium 1,4,[5],12:i:-. Med. Weter. 2011, 67, 589-593.
12.Le Hello S., Hendriksen R. S., Doublet B., Fisher I., Nielsen E. M., Whichard J. M., Bouchrif B., Fashae K., Granier S. A., Jourdan-Da Silva N., Cloeckaert A., Threlfall E. J., Angulo F. J., Aarestrup F. M., Wain J., Weill F. X.: International Spread of an Epidemic Population of Salmonella enterica Serotype Kentucky ST198 Resistant to Ciprofloxacin. Infect. Dis. 2011, 204, 675-684.
13.Majowicz S. E., Musto J., Scallan E., Angulo F. J., Kirk M., Obrien S. J., Jones T. F., Fazil A., Hoekstra R. M.: The global burden of nontyphoidal Salmonella gastroenteritis. Clinical infectious diseases: an official publica-tion of the Infectious Diseases Society of America 2010, 882-889. 14.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the Analysis of the
baseline study on the prevalence of Salmonella in holdings of laying hen flocks of Gallus gallus. EFSA Journal 2007, 97, 1-85.
15.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the Analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in broiler flocks of Gallus gallus, in the EU, 2005-2006. Part B: factors related to Salmonella flock prevalence, distribution of Salmonella serovars, and antimicrobial resistance patterns. EFSA Journal 2007, 101, 1-87.
16.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in turkey flocks, in the EU, 2006-2007. Part A: Salmonella prevalence estimates. EFSA Journal 2008, 134, 1-91.
17.Report of the Task Force on Zoonoses Data Collection on the analysis of the baseline survey on the prevalence of Salmonella in turkey flocks. Part B: factors related to Salmonella flock prevalence and distribution of Salmonella serovars. EFSA Journal 2008, 198, 1-228.
18.Sadkowska-Todys M., Czarkowski M. P.: Salmonellozy w Polsce w 2009 roku [Salmonellosis in Poland in 2009]. Przegl. Epidemiol. 2011, 65, 243-250. 19.Salmonella in Livestock Production in GB: 2009 Report, In VLA
Publica-tions, Veterinary Laboratory Agency, Weybridge, Addlestone, UK 2011. 20.Scallan E., Hoekstra R. M., Angulo F. J., Tauxe R. V., Widdowson M. A., Roy
S. L., Jones J. L., Griffin P. M.: Foodborne illness acquired in the United States-major pathogens. Emerg. Infect. Dis. 2011, 17, 7-15.
21.Wasyl D., Hoszowski A.: First isolation of ESBL-producing Salmonella and emergence of multiresistant Salmonella Kentucky in turkey in Poland. Food Research International. In Press 2011.
22.Wasyl D., Hoszowski A., Zaj¹c M.: Ciprofloxacin-resistant Salmonella Ken-tucky. Newsletter to the National Reference Laboratories for Antimicrobial Resistance, 2011, November, 3-4.
23.WHO. Drug-Resistant Salmonella. WHO Fact Sheet No 139, 2005.
Adres autora: dr Andrzej Hoszowski, Al. Partyzantów 57, 24-100 Pu³awy; e-mail: ahosz@piwet.pulawy.pl
