Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (11), 1324-1326, 2008

(1)

Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1324

Praca oryginalna Original paper

Utrzymanie prawid³owego stanu zdrowotnego zwierz¹t oraz ich rozwój zale¿ne s¹ od w³aciwego stê¿enia pier-wiastków i ich wzajemnych proporcji w tkankach. Jed-nym z podstawowych pierwiastków ladowych warun-kuj¹cych prawid³owe funkcjonowanie ¿ywego organizmu jest selen. Biologiczna funkcja selenu jest z³o¿ona i wy-nika g³ównie z jego obecnoci w bia³kach enzymatycz-nych (1). Niedostateczne zaopatrzenie organizmu w ten pierwiastek powoduje spadek jego zawartoci we wszyst-kich narz¹dach, czego konsekwencj¹ mo¿e byæ upole-dzenie ich funkcji. Niedobór selenu w tkankach powodu-je obni¿enie produkcyjnoci zwierz¹t i wywo³upowodu-je u nich wiele enzootycznych schorzeñ typu dystrofii miênio-wych, zwyrodnieñ w¹troby i serca (15, 20). Biodostêp-noæ selenu zale¿y od sk³adu po¿ywienia, formy wystê-powania, indywidualnych w³aciwoci organizmu zwie-rzêcego, jak i interakcji z innymi pierwiastkami. Forma selenu istotnie wp³ywa na retencjê tego pierwiastka w or-ganizmie. Z licznych badañ wynika, ¿e zwi¹zki organicz-ne selenu w porównaniu z miorganicz-neralnymi s¹ efektywniej wch³aniane z przewodu pokarmowego. Zwi¹zki nieorga-niczne wykazuj¹ du¿¹ podatnoæ na redukcjê przez bak-terie, dlatego celowym jest stosowanie u prze¿uwaczy organicznych po³¹czeñ selenu, g³ównie dro¿d¿y

seleno-wych, których ciany komórkowe skutecznie chroni¹ se-len przed dzia³aniem bakterii ¿wacza (8). Zawartoæ sele-nu w poszczególnych tkankach i narz¹dach zwierz¹t jest równie¿ istotna z uwagi na fakt, ¿e produkty pochodzenia zwierzêcego zajmuj¹ wa¿n¹ pozycjê w ¿ywieniu cz³owie-ka (10). Zapewnienie optymalnego poziomu tego pier-wiastka w w¹trobie, nerkach i sercu, wykorzystywanych przez cz³owieka jako uboczne produkty jadalne oraz w cennych wyrêbach tuszy jagniêcej: udziec i antrykot, mo¿e stanowiæ potencjalne ród³o selenu dla ludzi.

Celem badañ by³a ocena wp³ywu doustnej poda¿y ró¿-nych form selenu na jego retencjê w wybraró¿-nych tkankach i narz¹dach jagni¹t, jako bezpiecznego ród³a tego pier-wiastka dla ludzi.

Materia³ i metody

Badania przeprowadzono na 48 jagniêtach, tryczkach synte-tycznej linii plenno-miêsnej BCP, o redniej masie cia³a 3-5 kg, w wieku 5 tygodni. W trakcie dowiadczenia jagniêta odcho-wywano przy matkach i dokarmiano je sianem ³¹kowym i gnie-cionym owsem. Zwierzêta podzielono na 3 równe grupy, przy czym 2 z nich pocz¹wszy od 5. tygodnia ¿ycia otrzymywa³y doustnie preparaty selenowe. Grupê I stanowi³y jagniêta kon-trolne, nie otrzymuj¹ce ¿adnych dodatków mineralnych. Jagniê-tom grupy II podawano dro¿d¿e wzbogacone w selen (Sel-plex firmy Alltech), zawieraj¹ce 200 µg czystego selenu. Grupê III stanowi³y jagniêta otrzymuj¹ce równie¿ selen w tej samej

daw-Wp³yw ró¿nych form selenu na jego retencjê

w wybranych tkankach jagni¹t*

)

AGNIESZKA CHA£ABIS-MAZUREK, GRA¯YNA WA£KUSKA

Zak³ad Toksykologii i Ochrony rodowiska Katedry Przedklinicznych Nauk Weterynaryjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin

Cha³abis-Mazurek A., Wa³kuska G.

Influence of different forms of selenium on its retention in selected tissues of lambs

Summary

The objective of the study was to evaluate the efficacy of two selenium sources (sodium selenite and Se enriched yeast) in terms of its concentration in the liver, heart, kidneys and skeletal muscles of lambs. The experiment was conducted on 48 lambs divided into 3 groups, each consisting of 16 animals: group I (the control group) received no additional selenium, group II received 0.2 mg Se/day/animal (Se enriched yeast) for 1 month, group III received 0.2 mg Se/day/animal (Na₂SeO₃) for 1 month. Tissue samples for analyses were collected after slaughter, after 2 and 4 weeks of the oral administration of selenium and in the 6th_{and 8}th weeks of treatment (after the end of selenium supplementation). Selenium was determined in the samples after microwave mineralization using the atomic absorption spectrometer SpektrAA 220Z with electro-thermal atomization and Zeeman background correction, Varian. The research results revealed that selenium supplement has increased selenium concentration in lamb tissues and organs. The best performance was observed in the lamb group fed the yeast selenium improved diet. The highest selenium level was determined in lamb kidneys and liver, while the lowest in the heart. The selenium content in lamb tissues and organs recorded in the final stage of the experiment indicated a deficit of this element in the organism. Therefore, it is recommended to improve lamb diet with a selenium dose established on the basis of the selenium status of the animals organism as well as to determine selenium content in the sources of this element.

Keywords: sheep, selenium, liver, heart, kidney, skeletal muscles

*)_{Badania wykonane w ramach projektu badawczego Nr 2 P06Z 034 30}

(2)

Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1325 ce, ale w postaci seleninu sodu. Preparaty w postaci tabletek

podawano doustnie, codziennie przez okres 4 tygodni, w czasie rannego karmienia. Po 2 i 4 tygodniach podawania preparatów oraz po 2 i 4 tygodniach od momentu zaprzestania suplementa-cji po 4 zwierzêta z ka¿dej grupy poddano ubojowi w celu po-zyskania próbek narz¹dów (w¹troba, nerki, serce) oraz miêni szkieletowych (najd³u¿szy grzbietu longissimus dorsi i pó³b³o-niasty uda semimembranosus).

Zawartoæ selenu w tkankach i narz¹dach okrelono metod¹ absorpcyjnej spektrometrii atomowej z wykorzystaniem spek-trometru absorpcji atomowej ze wzbudzeniem elektrotermicz-nym i deuterow¹ korekcj¹ t³a Zeeman, SpektrAA 220Z firmy Varian. Przed oznaczeniem przeprowadzono rozk³ad próbek na mokro z wykorzystaniem mikrofal, polegaj¹cy na ogrzewaniu próbki z kwan¹ mieszanin¹ utleniaj¹c¹ i pod zwiêkszonym ci-nieniem w piecu mikrofalowym Multiwave 3000 firmy Anton Paar. Równolegle z badan¹ próbk¹ prowadzono mineralizacjê próby odczynnikowej i certyfikowanego materia³u odniesienia NIST 1570a (bovine muscle powder).

Uzyskane wyniki opracowano statystycznie, stosuj¹c wielo-czynnikow¹ analizê wariancji. Obliczenia statystyczne przepro-wadzono z wykorzystaniem programu statystycznego Statisti-ca. Istotnoæ ró¿nic pomiêdzy grupami oszacowano przy u¿y-ciu testu Duncana.

Wyniki i omówienie

Wyniki badañ dotycz¹ce poziomu selenu w w¹trobie jagni¹t przedstawiono w tab. 1. Stê¿enie selenu w w¹tro-bie jagni¹t grupy kontrolnej nale¿y oceniæ jako zbyt nis-kie, wskazuj¹ce na stan marginalnego zaopatrzenia lub wrêcz niedoboru tego mikroelementu u badanych jagni¹t (3). Po zastosowaniu suplementacji selenem stê¿enie tego pierwiastka wzros³o istotnie u owiec otrzymuj¹cych dro¿-d¿e selenowe (grupa II) i ró¿ni³o siê istotnie zarówno w porównaniu do grupy kontrolnej (grupa I), jak i otrzy-muj¹cej selenin sodu (grupa III). Stwierdzona w 4. ty-godniu badañ najwy¿sza zawartoæ selenu w grupie II by³a ponad 2-krotnie wy¿sza w porównaniu do grupy III, na-tomiast w porównaniu do grupy kontrolnej by³a ponad 4,5 razy wiêksza i osi¹gnê³a wartoæ 0,735 mg/kg. Po-dobne wyniki uzyskali tak¿e inni autorzy (13, 19). Istot-nie wy¿sze stê¿eIstot-nie selenu w w¹trobie jagni¹t po suple-mentacji organiczn¹ form¹ tego pierwiastka w porówna-niu do jego po³¹czenia mineralnego w tej samej dawce wynika prawdopodobnie z ró¿nicy w metabolizmie tych dwóch form (17, 18). Obni¿enie koncentracji selenu wy-kazane w grupie II i III po zakoñczeniu do¿ywiania mine-ralnego mo¿e potwierdzaæ spostrze¿enia niektórych au-torów sugeruj¹cych, i¿ zawartoæ selenu w narz¹dach, a szczególnie w w¹trobie, jest uwarunkowana jego stê¿e-niem w diecie i maleje wraz ze spadkiem poda¿y tego mikroelementu (14, 19). Pomimo tendencji spadkowej koncentracja tego pierwiastka w grupie II po dwóch ty-godniach od momentu zakoñczenia suplementacji by³a istotnie wy¿sza w porównaniu do grupy kontrolnej (0,104 mg/kg) i grupy III, otrzymuj¹cej selenin sodu (0,160 mg/ kg). Nale¿y zauwa¿yæ jednak, ¿e stê¿enie selenu w w¹t-robie jagni¹t, stwierdzone w koñcowym okresie dowiad-czenia kszta³towa³o siê na poziomie wskazuj¹cym na nie-dobór selenu w organizmie.

Analiza zawartoci selenu w nerkach jagni¹t grupy kontrolnej wykaza³a, ¿e nerki obok w¹troby stanowi¹ narz¹d, w którym nastêpuje najwy¿sza retencja tego mi-kroelementu (tab. 2). Podobne spostrze¿enia opisali Daun

i Akesson (6). Stosowanie suplementacji selenem przy-czyni³o siê istotnie do wzrostu koncentracji tego pierwiast-ka w obu grupach, w których prowadzono suplementacjê diety. Najwy¿sza zawartoæ tego pierwiastka stwierdzo-na w grupie III, otrzymuj¹cej selenin sodu, ró¿ni³a siê istotnie zarówno w porównaniu z grup¹ kontroln¹, jak i z grup¹ II, której podawano dro¿d¿e wzbogacone w selen. Podobne wyniki uzyskali Mynhardt i wsp. (12). Po za-koñczeniu suplementacji stwierdzono istotne obni¿enie stê¿enia selenu w nerkach jagni¹t grupy III, podczas gdy w grupie II koncentracja tego pierwiastka utrzyma³a siê na poziomie zbli¿onym do wykazanego w okresie, w któ-rym podawano jagniêtom preparaty selenowe. Zawartoæ selenu w nerkach w tym okresie dowiadczenia w obu grupach otrzymuj¹cych dodatki mineralne by³a istotnie wy¿sza ni¿ w grupie kontrolnej. Istotne ró¿nice w pozio-mie selenu stwierdzono tak¿e pomiêdzy grupami, w któ-rych prowadzono suplementacjê selenem.

Selen jest pierwiastkiem niezwykle istotnym dla pra-wid³owego funkcjonowania serca. Wchodzi w sk³ad en-zymu kontroluj¹cego tworzenie bia³ka miêniowego, w tym bia³ka miênia sercowego. Wspó³dzia³aj¹c z wita-min¹ E, zaopatruje w tlen komórki miêniowe, w szcze-gólnoci miêsieñ sercowy (9). Stosowanie doustnej su-plementacji selenem przyczyni³o siê istotnie do wzrostu stê¿enia tego pierwiastka w miêniu sercowym jagni¹t gru-py II, otrzymuj¹cych dro¿d¿e selenowe (tab. 3). U jagni¹t otrzymuj¹cych selenin sodu (grupa III) koncentracja se-lenu zbli¿ona by³a do poziomu w grupie kontrolnej. Naj-wy¿sza zawartoæ tego pierwiastka stwierdzona w grupie II w 2. tygodniu prowadzenia suplementacji ró¿ni³a siê

a p u r G ij c a t n e m e l p u s s e r k O Okresbezsuplementacij a i n e z c d a i w o d a i n a w rt ñ e iz d y T 2 4 6 8 ) 1 ( a n l o rt n o K 0₀,_,1₀1₀7₃A 0₀,_,1₀5₆9₉A 0₀,_,1₀0₁4₁A 0₀,_,1₀7₄4₉ x e l p -l e S ) 2 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 0,477 B 1 8 0 , 0 0,735 B 3 6 0 , 0 0,365 B 3 1 0 , 0 00,,108911 u d o s n i n e l e S ) 3 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 0,180 A 6 0 0 , 0 0,349 A 9 9 1 , 0 0,160 A 4 5 0 , 0 00,,101075

Tab. 1. Zawartoæ selenu (mg/kg wie¿ej tkanki) w w¹trobie jagni¹t w czasie i po suplementacji diety ró¿nymi formami selenu

Objanienia do tab. 1-5: statystycznie istotne ró¿nice pomiêdzy grupami oznaczono ró¿nymi literami: a, b, c p £ 0,05; A, B, C p £ 0,01 a p u r G ij c a t n e m e l p u s s e r k O Okresbezsuplementacij a i n e z c d a i w o d a i n a w rt ñ e iz d y T 2 4 6 8 ) 1 ( a n l o rt n o K 1₀,1_,₀9₂2₁A 1₀,_,1₁2₂2₀A 0,₀7_,7₀₃8₉Aa 0₀,_,6₀2₃5₅A x e l p -l e S ) 2 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 1,439 B 2 6 0 , 0 1,592 B 8 1 0 , 0 1,548 b B 6 4 0 , 0 1,323 B 3 5 0 , 0 u d o s n i n e l e S ) 3 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 1,575 C 0 5 0 , 0 1,701 C 3 3 0 , 0 1,103 a B 9 2 1 , 0 0,816 C 0 0 1 , 0

Tab. 2. Zawartoæ selenu (mg/kg wie¿ej tkanki) w nerkach jagni¹t w czasie i po suplementacji diety ró¿nymi formami selenu (n = 16; x ± s)

(3)

Medycyna Wet. 2008, 64 (11) 1326

istotnie zarówno w porównaniu z grup¹ kontroln¹, jak i grup¹ III. Podobne zale¿noci zaobserwowano po 4. ty-godniu podawania preparatów selenowych. Uzyskane wy-niki znajduj¹ potwierdzenie w badaniach innych autorów (4, 5). Konsekwencj¹ zaprzestania suplementacji selenem diety jagni¹t by³o obni¿enie koncentracji tego pierwiast-ka w miêniu sercowym jagni¹t grupy II. W pozosta³ych grupach koncentracja tego pierwiastka nie podlega³a istot-nym zmianom przez ca³y okres dowiadczenia. Pomimo spadku stê¿enia selenu w grupie II zawartoæ tego mikro-elementu utrzyma³a siê na najwy¿szym poziomie i by³a istotnie wy¿sza w porównaniu do grupy kontrolnej i otrzy-muj¹cej sole selenu.

Zawartoæ selenu w miêniach jest istotna ze wzglêdu na konsumenta, gdy¿ udziec i antrykot nale¿¹ do cennych wyrêbów tuszy jagniêcej. Analiza danych zawartych w tab. 4 i 5 wykaza³a podobny wp³yw suplementacji se-lenem na retencjê tego pierwiastka w obu wyrêbach. Stwierdzony poziom selenu w analizowanych próbkach miêni grupy kontrolnej nale¿y oceniæ jako zbyt niski

a p u r G ij c a t n e m e l p u s s e r k O Okresbezsuplementacij a i n e z c d a i w o d a i n a w rt ñ e iz d y T 2 4 6 8 ) 1 ( a n l o rt n o K 0₀,_,0₀3₀4₃ 0₀,_,0₀3₁0₀A 0₀,_,0₀2₁6₀A 0₀,0_,₀2₀8₁A x e l p -l e S ) 2 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 00,,004096 0,067 B 0 2 0 , 0 0,056 B 9 1 0 , 0 0,052 B 7 0 0 , 0 u d o s n i n e l e S ) 3 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 00,,003088 0,039 A 2 1 0 , 0 0,036 A 8 0 0 , 0 0,036 A 2 0 0 , 0

Tab. 5. Zawartoæ selenu (mg/kg wie¿ej tkanki) w miêniu najd³u¿szym grzbietu jagni¹t w czasie i po suplementacji die-ty ró¿nymi formami selenu (n = 16; x ± s)

a p u r G ij c a t n e m e l p u s s e r k O Okresbezsuplementacij a i n e z c d a i w o d a i n a w rt ñ e iz d y T 2 4 6 8 ) 1 ( a n l o rt n o K 0₀,0_,₀3₀4₁A 0₀,0_,₀3₀2₁A 0₀,_,0₀2₀7₅A 0₀,0_,₀3₀3₁A x e l p -l e S ) 2 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 0,053 B 5 0 0 , 0 0,094 B 3 0 0 , 0 0,062 B 2 0 0 , 0 0,056 B 5 0 0 , 0 u d o s n i n e l e S ) 3 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 0,038 A 1 0 0 , 0 0,038 A 1 0 0 , 0 0,043 A 3 0 0 , 0 0,040 A 2 0 0 , 0

Tab. 4. Zawartoæ selenu (mg/kg wie¿ej tkanki) w miêniu pó³b³oniastym z udca jagni¹t w czasie i po suplementacji diety ró¿nymi formami selenu (n = 16; x ± s)

a p u r G ij c a t n e m e l p u s s e r k O Okresbezsuplementacij a i n e z c d a i w o d a i n a w rt ñ e iz d y T 2 4 6 8 ) 1 ( a n l o rt n o K 0₀,0_,₀9₁A 0₀,_,1₀1₁A 0₀,0_,₀7₁A 0₀,_,0₀8₀₉a x e l p -l e S ) 2 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 0,20 B 2 0 , 0 0,21 B 1 0 , 0 0,16 B 1 0 , 0 0,12 b 3 0 , 0 u d o s n i n e l e S ) 3 ( ñ e iz d / g µ 0 0 2 0,10 A 3 0 , 0 0,13 A 1 0 , 0 0,15 A 2 0 , 0 0,08 a 6 0 0 , 0

Tab. 3. Zawartoæ selenu (mg/kg wie¿ej tkanki) w miêniu sercowym jagni¹t w czasie i po suplementacji diety ró¿nymi formami selenu (n = 16; x ± s)

i wskazuj¹cy na niedobór tego mikroelementu (2). W okre-sie prowadzenia suplementacji istotny wzrost stê¿enia selenu w obu miêniach stwierdzono w grupie j¹cej dro¿d¿e selenowe, podczas gdy w grupie otrzymu-j¹cej selenin sodu stê¿enie tego pierwiastka kszta³towa³o siê na zbli¿onym poziomie do grupy kontrolnej. Istotne ró¿nice w koncentracji selenu pomiêdzy grupami II i III nale¿y t³umaczyæ form¹, w jakiej podawany by³ ten pier-wiastek badanym jagniêtom. Wy¿sz¹ skutecznoæ prepa-ratów zawieraj¹cych selen w postaci organicznej potwier-dzaj¹ tak¿e badania innych autorów (7, 11, 16, 21). Po zaprzestaniu suplementacji stwierdzono spadek stê¿enia selenu w grupie otrzymuj¹cej dro¿d¿e selenowe w po-równaniu do pozosta³ych grup, u których koncentracja tego pierwiastka nie podlega³a istotnym zmianom przez ca³y okres dowiadczenia. Pomimo spadku koncentracja sele-nu w grupie II w omawianym okresie by³a istotnie wy¿-sza zarówno w porównaniu z grup¹ kontroln¹, jak i otrzy-muj¹c¹ nieorganiczn¹ formê selenu.

Pimiennictwo

1.Bik D. E.: Selenobia³ka u ssaków. Medycyna Wet. 2003, 59, 200-203. 2.Bratakos M. S., Zafiropoulos T. F., Siskos P. A., Ioannou P. V.: Selenium in foods

produced and consumed in Greece. J. Food Sci. 1987, 52, 817-822.

3.C¹ka³a S.: Choroby owiec. Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene, Warsza-wa 1981.

4.Cristaldi L. A., McDowell L. R., Buergelt C. D., Davis P. A., Wilkinson N. S., Martin F. G.: Tolerance of inorganic selenium in wether sheep. Small. Rumin. Res. 2005, 56, 205-213.

5.Cronjé M. C., van Ryssen J. B. J., Coertze R. J.: Potential benefit of trace element supplementation of sheep on a low level of nutrition. S. Afr. J. Anim. Sci. 2006, 36, 20-26.

6.Daun Ch., Akesson B.: Glutathione peroxidase activity, and content of total and soluble selenium in five bovine and porcine organs used in meat production. Meat Sci. 2003, 66, 801-807.

7.Davis P. A., McDowell L. R., Wilkinson N. S., Buergelt C. D., van Alstyne R., Weldon R. N., Marshall T. T.: Effects of selenium levels in ewe diets on selenium in milk and the plasma and tissue selenium concentrations of lambs. Small. Rumin. Res. 2006, 65, 14-23.

8.Grela E. R., Sembratowicz I.: Organiczne zwi¹zki selenu. Medycyna Wet. 1997, 53, 385-386.

9.Holben D. H., Smith A. M.: The diverse role of selenium within selenoproteins: a review. J. Am. Diet. Assoc. 1999, 99, 836-843.

10.Jiménez A., Andrés S., Sánchez J., Barrera R., Benito M., Mañé M. C.: Evaluation of different prophylactic methods against selenium deficiency in sheep grazing on range in Southwestern Spain. Small. Rumin. Res. 1998, 29, 193-199.

11.Molnar J., MacPherson A., Dixon J.: Effect of supplementation with selenium on whole blood glutathione peroxidase activities and on plasma and tissue selenium concentrations in lambs. Biol. Trace Elem. Res. 1996, 55, 253-262.

12.Mynhardt H., van Ryssen J. B. J., Coertze R. J.: The effect of the heat processing of soybean seed on the metabolism of its selenium in lambs. Anim. Feed. Sci. Technol. 2006, 128, 122-134.

13.Ryssen J. B. J. van, Coetze R. J., de Villiers J. F.: Suplementation of selenium to sheep grazing kikuyu of ryegrass: I. Selenium status of unsuplemented sheep and animal performance upon supplementation. S. Afr. J. Anim. Sci. 1999a, 29, 137-144.

14.Ryssen J. B. J. van, Coetze R. J., de Villiers J. F.: Suplementation of selenium to sheep grazing kikuyu of ryegrass: II. Effect on selenium concentration in grass and body tissues. S. Afr. J. Anim. Sci. 1999b, 29, 145-153.

15.Stec A., Mochol J., Kurek £., Wa³kuska G., Cha³abis-Mazurek A.: The influence of different factors on selenium levels in dairy cow herds in the central-eastern region of Poland. Pol. J. Vet. Sci. 2005, 8, 225-229.

16.imek J., Chládek G., Koutnik V., Steinhausem L.: Selenium content of beef and its effect on drip and fluid losses. Anim. Sci. Pap. and Rep. 2002, 20, 49-53. 17.Taylor J. B.: Time-dependent influence of supranutritional organically bound

selenium on selenium accumulation in growing weather lambs. J. Anim. Sci. 2005, 83, 1186-1193.

18.Tiwary A. K., Panter K. E., Stegelmeier B. L., James L. F., Hall J. O.: Evaluation of the respiratory elimination kinetics of selenium after oral administration in sheep. Am. J. Vet. Res. 2005, 66, 2142-2143.

19.Valle G., McDowell L. R., Prichard D. L., Chenoweth P. J., Wright D. L., Mar-tin F. G., Kunkle W. E., Wikinson N. S.: Effect of supplementing selenium to a beef cattle cow calf herd on tissue selenium concentration. J. Anim. Vet. Adv. 2003, 2, 126-132.

20.van Metre D. C., Callan R. J.: Selenium and Vitamin E. Vet. North. Am. Food Anim. Pract. 2001, 17, 373-402.

21.Yeh J. Y., Qui-Ping G., Beilstein M. A., Forsberg M. A., Whanger P. D.: Selenium influences tissue levels of selenoprotein W in sheep. J. Nutr. 1997, 127, 394-402.

Adres autora: dr Agnieszka Cha³abis-Mazurek, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin; e-mail: agnieszka.mazurek@ar.lublin.pl