Elżbieta Wrocławska
Sprawozdanie z międzynarodowej
konferencji nt. „Łużyczanie i inne
mniejszości językowe, kulturowe i
etniczne w Europie”, Warszawa
10-11 III 2011 r.
Acta Cassubiana 13, 478-483
Sprawozdanie z międzynarodowej konferencji
nt. „Łużyczanie i inne mniejszości językowe,
kulturowe i etniczne w Europie”,
W arszawa 10-11 III 2011 r.
Organizatorami konferencji były następujące instytucje naukowe z Polski
i Niemiec: Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej Uniwersytetu Warszaw
skiego, Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie, Towarzystwo
Naukowe Warszawskie, Serbski institut z. t. Budyšin /Sorbisches Institut e.V.
Bautzen, Institut za sorabistiku Lipšcanskeje uniwersity / Institut für Sorabistik.
Universität Leipzig.
Na wstępie konferencji przedstawiciele wspomnianych instytucji wygłosili
mowy powitalne, w których podkreślali potrzebę badań mniejszości współcze
snej Europy i zwrócili uwagę na tradycje takich badań w Polsce.
Celem konferencji było kontynuowanie dyskusji nad kulturą i funkcjonowa
niem mniejszości w Europie, zapoczątkowanej podczas konferencji „Europejskie
mniejszości etniczne. Łużyczanie jako mniejszość wzorcowa”, Warszawa 2007,
której wyniki opublikowano w dwu kolejnych tomach „Zeszytów Łużyckich” (XLI/
2007 i XLII/2008). Cykl konferencji rozpoczęty spotkaniem w 2007 r. związany
jest z projektem badania typu idealnego mniejszości etnicznej (typ idealny to kon
strukt abstrakcyjny, narzędzie badawcze często stosowane w socjologii), konstru
owanego na podstawie funkcjonowania mniejszości łużyckiej w Niemczech - jako
środowiska nazwanego przez niektórych badaczy „laboratorium spraw mniejszo
ściowych”. Z propozycją takiego projektu pozwalającego na jego kontynuację na
kolejnych konferencjach, wystąpiła Elżbieta Wrocławska, por. E. Wrocławska,
Łużyczanie - laboratorium spraw mniejszościowych, „Zeszyty Łużyckie”, XLI,
s. 22-28.
Zorganizowana w 2011 roku konferencja „Łużyczanie i inne mniejszości
językowe, kulturowe i etniczne w Europie” pozwoliła na dokonanie przeglądu
najnowszych badań dotyczących kultury i funkcjonowania mniejszości łużyckiej
i innych wybranych mniejszości w Europie.
S
p r a w o z d a n ie z m i ę d z y n a r o d o w e j k o n f e r e n c j in t. „Ł
u ż y c z a n i e... 479
Podczas sesji plenarnej inaugurującej konferencję, po w prow adzającym re feracie E lżbiety W rocław skiej, przypom inającym g łó w n e tezy projektu p o św ię con ego badaniom
typu idealnego
m n iejszości etnicznej, w y g ło szo n e zostały dw a referaty przedstaw iające na podstaw ie analizy tek stów ca łą paletę problem ów w ynikających z kontaktu ję z y k ó w m n iejszości i ję z y k ó w przeważającej w ię k sz o ści: H anny Popow skiej-Taborskiej,Staropolskie urzędy, tytuły i form y grzeczno
ściowe w kaszubskim i dolnołużyckim przekładzie „Pana Tadeusza”
oraz Sonji W ö lk e,Dotąd nieznana siedemnastowieczna górnołużycka agenda kościelna
Martina Cichoriusa
.P ozostałe referaty - autorów z Polski, N iem iec, a także z Białorusi, Chorwa cji, C zech i Ukrainy - w y g ło szo n o na sześciu sesjach odbyw ających się w dwu rów n oległych sekcjach. M im o interdyscyplinarnego charakteru konferencji sta rano się w p o szczeg ó ln y ch sesjach i sekcjach zach ow ać bloki tem atyczne paralel- nie w ygłaszan ych referatów.
W sekcji 1. panow ały tem aty o charakterze ogóln ym lub teoretycznym , doty czące teorii kultury i w p ły w ó w m iędzykulturow ych, problem atyki n arod ow ościo w ej, tożsam ości narodowej, edukacji, historii kultury i historii politycznej. Znalazły się tu referat E w y Siatkow skiej,
Meandry kształtowania poczucia tożsamości na
rodowej Łużyczan
, w którym autorka przedstaw iła w iele faktów w p ływ ających na osłabienie p oczu cia w sp óln oty w śród Ł użyczan, m im o to Ł użyczanie zachow ali sw oją tożsam ość. Problem tożsam ości grup m n iejszo ścio w y ch i odrębności kul turow ych podjęło też szereg innych referentów: N atalia N ied źw ieck a o m ów iłaStosunek Łużyczan do ojczyzny w świetle badan socjologicznych
, na podstaw ie w łasnych badań em pirycznych, opublikow anych w rozprawie doktorskiej. M iędzy innym i badała funkcjonowanie pojęć „małej ojczyzn y” i „dużej ojczyzn y”. Zauw a ży ła też, iż badane o so b y id en tyfik ow ały się bądź jako Ł użyczanie, bądź Górni Ł użyczanie lub D oln i Ł użyczanie. N ic o le D ołow y-R yb iń sk a w sw ym referacie podjęła tem atJedna czy dwie kultury? Problemy i wyzwania dwukulturowych
i dwujęzycznych mniejszości (Bretonczycy i Łużyczanie)
. A utorka m ięd zy innym i zastanaw iała się, c z y m o żliw e je st zachow anie różnic języ k o w y ch i kulturow ych w ew nątrz m n iejszości. D otych czas g łó w n ie p odnoszono problem relacji bretoń- sko-fancuskich i łużyck o-n iem ieck ich . M ałgorzata M isiak w y g ło siła referat na tem at:Tożsamość kulturowa Łemków. W kręgu badan nad mniejszościami
etnolingwistycznymi w Europie
. Autorka zw róciła m .in. uw agę na w yb itn ą rolę język a w zachow aniu kulturowo-etnicznej tożsam ości Łem ków. K am illa D olińska w referacie nt.Ślązacy a krajobraz etniczno-narodowy Polski
przedstaw iła argu m enty za określaniem lub nieokreślaniem Ślązaków jako grupy (m n iejszości) et nicznej - na podstaw ie w łasnych badań socjologiczn ych przeprowadzonych wśród osób, które zadeklarow ały narodow ość śląską w Spisie p ow szech n ym w 2005 r. Rafał L eszczyń sk i, badacz p olsk o-łu życk ich kontaktów kulturalnych, tym razem przedstaw ił tem atZ mowy polskiej do serbskiej. Polska inspiracja do kultu cy-
rylometodejskiego na Łużycach Górnych.
Jako słabo znaną w P olsce sytuacjęetniczną i kulturow ą B ask ów ukazała Katarzyna M irgos w w ystąpieniu nt.
Basko
wie - lud z Atlantydy
. Z w iązek p oczu cia odrębności etnicznej i sytuacji ek on o m icznej określonej sp o łeczn o ści podjęła w sw oim w yk ład zie Ines K ellerowa:Etniski versus ekonomiski diskurs. Rewitalizacija serbskeje narodneje drasty
w Rogowje w bojup0ećiwo wotbagrowanju
. Problem znaków tożsam ości w e w sp ó ł czesnej m u zyce popularnej Ł użyczan przedstaw iła Teresa N o w a k w prezentow a nej pracy:Łużycka muzyka popularna - dawniej i dziś
.Szereg referatów w sekcji 1. p ośw ięconych było edukacji, m etodologii w nau czaniu języ k a i kultury m n iejszościow ej i jej rezultatom. Tekst Tadeusza L ew a sz k iew icza,
Łużyczanie i inne mniejszości narodowe w Europie wobec problemu
koniecznej dwujęzyczności i trójjęzyczności (język mniejszości - język państwowy
- język angielski)
zw rócił u w agę na n ieb ezp ieczeń stw o, jakie niesie za sob ą k o n ieczn o ść dobrej znajom ości trzech ję z y k ó w w śród u czn ió w szk ół m n iejszo ścio w ych . Ten w y m ó g je st nie do pokonania dla części d zieci mniej zdolnych do na uki język ów . D latego w szkołach m n iejszo ścio w y ch n ależy kłaść nacisk na dobre opanow anie języ k a w ię k sz o śc i i angielsk iego, natom iast nauczanie ję z y k a m niej szo ści w szkole p ow inno się, zdaniem autora, odbyw ać w m niejszym zakresie.Z upełnie inne p odejście do nauki w szkołach m n iejszo ścio w y ch charaktery zuje autorów zaangażow anych w prace nad wdrażaniem programu „W itaj” na Ł użycach, p olegającego na nauczaniu w pełnej d w u języczn ości i dw ukulturow o- ści - łużyckiej i niem ieckiej - od przedszkola do końca szkoły. O stosow anej tam m etodzie im m ersji m ó w iła Jadw iga K aulfürstow a w w ystąpieniu
Imersiwne serb-
skorečne kublanje w pestowarnjach Hornjeje a Delnjeje Lu
žicy
. M aria E lik ow - ska-W inklerow a w referacieSzkoła Języka i Kultury Dolnolużyckiej
przedstaw iła różnorodną działalność dydaktyczną kierowanej przez siebie szk oły dla dorosłych w C hociebużu.W śród referatów p o św ięco n y ch problem om edukacji w y g ło szo n o też dw a dotyczące sorabistyki uniw ersyteckiej w Lipsku i w e L w ow ie. E m ilia D eutsch przedstawiła:
Wkład stypendystów sorabistyki lipskiej w rozwój tej dziedziny
,a Ludm ila V asil’eva o m ó w iła prace sorabistyczne opublikow ane w U n iw ersyte cie L w ow sk im w X X I w ieku.
Jedna z sesji sekcji 1. b yła p o św ięco n a p olityce m n iejszościow ej w N ie m czech i w krajach sąsiednich oraz działalności politycznej Ł użyczan. A utorzy z Ł u życ i z P olski w y g ło sili następujące referaty: L udw ig E lle,
Porównanie poli
tyki wobec mniejszości w państwach: Republice Federalnej Niemiec, Rzeczypo
spolitej Polskiej i Republice Czeskiej
; D ietrich S ch olze,Równouprawnienie Ser-
bołużyczan w Saksonii
; Jakub Sokół,Współczesna myśl o autonomii politycznej
Serbów Łużyckich
; M ałgorzata M ieczkow ska,Uwarunkowania i rozwój akcjiprote-
stu wśród Serbołużyczan
.Tem atyka historyczna, której była p o św ięco n a także jedna z sesji, o g n isk o w ała się w okół problemów z nieodległej przeszłości, dotyczących kontaktów łużycko- -czesk ich , łu życk o-p olsk ich i niem ieckich. A utorzy z C zech, Polski i N iem iec
S
p r a w o z d a n ie z m i ę d z y n a r o d o w e j k o n f e r e n c j in t. „Ł
u ż y c z a n i e... 481
w y g ło sili następujące referaty: Petr Kaleta,
A d o lf Černý a jeho zájem o malé slo
vanské národy a etnika
, Piotr Pałys,Jurij Cy
žjako Sekretarz Serbolużyckiej Rady
Narodowej w latach 1945-1947
, K r z y sz to f S teck i,Łużyckie nieśmiertelniki.
Wojskowe znaki tożsamości z terenu Łużyc
, M arkus N o w a k ,Serbolużyczanie
w kontekście debaty o Ziemiach Odzyskanych
.W sekcji 2. przew ażały referaty języ k o zn a w cze i socjolin gw istyczn e, doty czące tw orzenia ję z y k ó w literackich, norm y i norm alizacji ję z y k ó w m n iejszo ściow ych , om awiające badania semantyki leksykalnej o charakterze sym bolicznym i wartościującym na materiale komputerowych korpusów leksykalnych. Marek Cy bulski w referacie nt.
Normalizacja języka kaszubskiego w przygotowywanym
nowym wydaniu dramatów Jana Karnowskiego
, na podstaw ie prac nad tekstem jana Karnow skiego przedstawił szerszy problem, w iążący się z dostosow yw aniem starszych tekstów autorów kaszubskich do w sp ółczesn ej norm y k aszubskiego j ę zyka literackiego. Taka ję z y k o w a redakcja tek stów w sp om aga nauczanie literac kiej odm iany k aszu b szczyzn y w szkołach. E w a R ogow ska-C ybulska zaprezento w ała pracę nt.Rola turystyki w rozwojupoliwalencji gatunkowej kaszubszczyzny
.R ów n ież w tym w ypadku ch od ziło o k aszu b szczyzn ę literacką. Autorka nie tylko zw róciła uw agę na w ażn y problem kulturowy, ale także na m etodę je g o so cjo lin g w isty czn eg o opisu.
B o żen a Itoya w sw oim referacie
Wokól normatywności słowników górno-
lużyckich
przedstaw iła czę ść w łasn ych badań dotyczących problem u norm atyw - n ości sło w n ik ó w górnołużyckich w odniesieniu do m etod ologii stosow anej w za kresie kodyfikacji w ję zy k u polsk im , czesk im i górn ołu życk im . Renata Bura w wystąpieniu nt.„Ła
ziski serbski słownik” K.B. Pfula jako słownik odrodzeniowy
przedstaw iła porów nanie m etod ologii i sposobu doboru leksyki do teg o ż sło w n i ka z w ydanym w latach 1 8 3 4 -1 8 3 9 słow n ik iem Josefa Jungmnna (Slovník cesko-
-nemecký
).P ozostałe referaty najczęściej d otyczyły ję z y k a i kultury lub języ k a i to żsa m ości, m oże tu też n ależy w sp om n ieć tem at opracow any przez M ałgorzatę M i- lew ską-Staw iany,
Repartycja suf i ksów deminutywnych
-ki
-ikw języku górnolu-
życkim
, gd y ż je st to kolejny fragm ent w iększej pracy autorki o tej części sło w o - tw órstw a górn ołu życk iego, która zachow ała swój słow iański charakter i która nie znajdow ała się dotychczas w kręgu sz c zeg ó ło w y ch zainteresow ań autorów prac język ozn aw czych . M. M ilew ska-Staw iany w ykorzystała w prezentowanej pracy m .in. m ateriały z p ow stającego górn ołu życk iego kom puterow ego korpusu lek sy kalnego. M ateriały z korpusów leksykalnych b y ły w ykorzystyw ane także przy opracow aniu innych referatów. D w a kolejne tem aty z zakresu języ k a i kultury oparte b y ły na oryginalnych założeniach m etodologicznych. M ilena Hebal-Jezier- ska w w ystąpieniu nt.Wizerunki kolokacyjne mniejszości romskiej w języku cze
skim i słowackim
w ykorzystała korpusy ję z y k a czesk ieg o i słow ack iego. Interesu ją cy ję z y k o w y korpus kom puterow y tw orzą Danuta R oszk o i R om an R oszko.szości narodowej w Polsce. Eksperymentalny korpus litewskiej gwary puńskiej
w Polsce.
Z naczeniem rozm aitych elem en tów system u ję z y k o w eg o w podtrzym yw aniu bądź rew italizacji sym bolicznej roli języ k a m n iejszości zajęły się autorki refera tó w o języ k u walijskim : K arolina R osiak,
Użycie deminutywów w kontekście pro
cesu rewitalizacji współczesnego języka walijskiego
, oraz K atarzyna Jędrzejew- ska-Pyszczak,Przezwiska jako wyznacznik walijskiej tożsamości.
Podobnym w y znacznikiem tożsam ości m o g ą być im iona. M agdalena Z iółk ow sk a przedstaw iła referat nt.Imiona staroobrzędowców mieszkających w Polsce jako źródło infor
macji o zmianach zachodzących w grupie.
O cen ą zm ian w języ k u staroobrzędow ców zajęli się w sw y ch wystąpieniach: D orota Paśko,
Dynamika zmian w rosyjskiej gwarze staroobrzędowców w ośrod
ku suwalsko-augustowskim
oraz M ichał G łuszkow ski,Czy gwara staroobrzędow
ców regionu suwalsko-augustowskiego je st wciąż rosyjska?
W przedstaw ionych podczas konferencji socjolin gw istyczn ych i so cjo lo g icz n ych pracach na tem at grup m n iejszościow ych , obok w arunków ich funkcjono w ania uw zględniano rolę i stan języ k a badanych grup i na odwrót, prace na temat ję z y k ó w m n iejszości zaw ierały uw agi na tem at w arunków ich funkcjonowania. Cztery następujące referaty d otyczyły P olon ii w W ilnie, na Ukrainie, w Chorwa cji i w Bośni: Ines Steger,
Polska mniejszość w Wilnie - język a tożsamość (na
przykładzie badań wśród 142 osób z trzech pokoleń),
Oksana Zakhutska,Polska
mniejszość na Ukrainie. Przynależność stanowa i je j przejawy w języku,
Barbara K ryżan-Stanojević,Język polskiej mniejszości narodowej wobec innych języków
mniejszościowych w Chorwacji,
H elen a K rasow ska,Sytuacja socjolingwistyczna
górali bukowińskich w Celinowacu (Bośnia i Hercegowina).
C zęść referatów dotyczyła roli K ościoła i religii w kształtowaniu języ k a i św ia d om ości narodowej: Werner M ěškank,
Wina - zasłuzby - skomuźenja. Ewangel-
ska cerkwja w serbskej Dolnej Łuzyce,
M adlena Norberg,Projekt „ Dolnoserbske
perikopy ”,
Jadw iga Z ieniukow a (W arszawa), Zbadań nad językiem tekstów re
ligijnych Dolnolużyczan,
Я угенш Волкава,Полтанфестнасцъ i проблемы p'i ii-
гтнай тэрмталогй на прыкладзе Beaapyci i Лужыцы (Wielowyznaniowosć
i problemy terminologii religijnej na przykładzie Białorusi i Łużyc).
A n aliza tek stów religijnych Tatarów b yła przedm iotem badań Iw ony R ad ziszew sk iej, przed staw ionych w referacie:Tatarzy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Kultura i reli
gia na podstawie tatarskich manuskryptów religijnych.
Jedna z sesji konferencji była p ośw ięcona tem atyce literackiej. Przedstawiono tam n ow e interpretacje zagadnień z zakresu teorii literatur m n iejszo ścio w y ch oraz roli literatury w kształtow aniu tożsam ości etnicznej/narodow ej. Zaprezentow ano następujące tematy: D an iel K alin ow sk i,
Literatura kaszubska w perspektywie
postkolonialnej
, A d ela K uik-K alinow ska,W stronę kaszubskiej tożsamości kulturo
wej. Sonety Stefana Bieszka,
Konrad W łodarz,Retoryka wybranych dzieł lite
ratury łużyckiej X X wieku jako probierz transformacji tożsamościowej dyskursu
S
p r a w o z d a n ie z m i ę d z y n a r o d o w e j k o n f e r e n c j in t. „Ł
u ż y c z a n i e... 483
narodowego w perspektywie analizy motywu drogi
, Tom asz Derlatka,O potrzebie
uwzględniania w programach studiów slawistycznych literatury kaszubskiej i ser-
bolużyckiej
.W podsum ow aniu, na zakończeniu obrad podkreślono, że konferencja p o z w o liła na przedstaw ienie naj n o w szy ch - i jak się okazało liczn ych - badań d oty czących spraw m n iejszo ścio w y ch w różnych ośrodkach w P olsce i za granicą, na sw obodną w ym ianę dośw iadczeń i dyskusję dotyczącą istotnych problem ów zw ią zanych z funkcjonowaniem m niejszości europejskich. Ż yw o dyskutowano nie tylko podczas obrad, ale też podczas w spólnej kolacji i przy kaw ie w przerwach obrad. W ygłoszon o 53 referaty, a w dyskusjach po referatach prow adzący obrady zano tow ali blisko 70 dyskutantów. K onferencja ukazała w ielo a sp ek to w o ść i interdy scyplinarność problem atyki m n iejszościow ej podejm ow anej w badaniach nauko w y ch w w ielu ośrodkach w P olsce i za granicą. R eferenci reprezentow ali in sty tuty i uniw ersytety w P olsce w: Gdańsku, G nieźnie, K atow icach, Krakowie, Łodzi, O polu, Poznaniu, Słupsku, S zczecin ie, Poznaniu, Toruniu, W rocław iu i W arsza w ie oraz za granicą, placów ki naukow e w: B erlinie, B u d ziszyn ie, C hociebużu, Lipsku, L w ow ie, M ińsku, Pradze, Zagrzebiu.
W ygłoszon e referaty m ają istotne znaczenie dla badań
typu idealnego
m niej szo ści etnicznej. Z jednej strony europejskie m n iejszości kulturowe i etniczne funkcjonują w różnym otoczeniu i ich funkcjonow anie za leży od uwarunkowań p olityczn ych , kulturow ych czy ek on om iczn ych , z drugiej jednak strony m ożna odnaleźć p odobieństw a w sposobie pielęgn ow an ia odrębności w o b ec otaczającej w ięk szo ści lub w poszukiw aniu sposobu w sp ó łży cia z w ięk szością.N a leży podkreślić, że m im o dużego zróżnicow ania tem atów podejm ow anych na konferencji, liczb ą i zawartym i w artościam i pozn aw czym i, jak też zróżn ico w aniem problem ow ym w yróżniały się referaty sorabistyczne i kaszubistyczne, które okazały się też bardzo atrakcyjne dla słuchaczy.
Artykuły opracow ane na podstaw ie referatów konferencji zostan ą opubliko w ane w dw u kolejnych tom ach - X L V /2 0 11 i X L V I/2012 - czasop ism a „Z eszyty Ł u życk ie”.
