Widok Analiza wyników ogierów i klaczy poddanych próbom dzielności w zakładach treningowych

(1)

Analiza wyników ogierów i klaczy poddanych próbom dzielności w zakładach treningowych 53

JOURNAL OF ANIMAL SCIENCE,

BIOLOGY AND BIOECONOMY

wcześniej – formerly Annales UMCS sectio EE Zootechnica

VOL. XXXV (4) 2017

CC BY–NC–ND DOI: 10.24326/jasbbx.2017.4.6

Zakład Etologii Zwierząt

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin leszek.soltys@up.lublin.pl

JAROSŁAW KAMIENIAK, LESZEK SOŁTYS, MONIKA BUDZYŃSKA,

MARIA TIETZE

Analiza wyników ogierów i klaczy poddanych próbom

dzielności w zakładach treningowych

An analysis of performance results obtained by stallions and mares at training station

Streszczenie. Celem pracy była analiza wyników klaczy i ogierów ocenionych w zakładach

tre-ningowych oraz określenie wpływu na ich poziom roku próby, płci, rasy i sektora hodowli, z której pochodziły. Badania obejmowały punktację 36 ogierów i 194 klaczy półkrwi poddanych próbom dzielności w latach 2014–2016. W badaniach uwzględniono tylko te cechy, które były oceniane u obu płci. Były to: charakter, temperament, przydatność do treningu, skoki luzem, praca w stępie, praca w kłusie, praca w galopie, jezdność oceniona przez testera (niezależnego jeźdźca). Określono wpływ płci, roku przeprowadzenia próby, sektora hodowli oraz rasy koni na poziom ocen przyznanych im za poszczególne cechy. Wyniki opracowano statystycznie. Wykazano staty-stycznie istotny wpływ roku przeprowadzenia próby, płci i rasy koni oraz ich pochodzenia na wyniki punktacji, jaką uzyskały w zakładzie za wybrane cechy. Ogiery uzyskiwały z reguły wyższą punktację niż klacze. Najwyżej oceniono konie hodowli zagranicznej.

Słowa kluczowe: klacze, ogiery, próby dzielności

WSTĘP

Ocena wartości użytkowej koni jest podstawą ich racjonalnej hodowli. Ciągle jest ona doskonalona i rozszerzana o różne cechy wyrażające rzeczywistą wartość zwierzęcia przeznaczanego w przyszłości do określonego kierunku użytkowania. Kryteria oceny użytkowości wierzchowej koni prowadzone w Polsce, na przestrzeni ostatnich kilkudzie-sięciu lat ulegały znacznym modyfikacjom [Kaproń 2001]. Podjęto liczne próby stwo-rzenia optymalnego modelu oceny zarówno ogierów, jak i klaczy. Miarodajna ocena

(2)

54 J. KAMIENIAK, L. SOŁTYS, M. BUDZYŃSKA, M. TIETZE

miała służyć wyłonieniu do hodowli najwartościowszych osobników, które dając dosko-nałe potomstwo, poprawią jakość koni półkrwi hodowanych w Polsce, szczególnie wyko-rzystywanych do sportu wyczynowego [Chrzanowski i in. 1999, Pietrzak i in. 2004, Czerwińska i in. 2008]. Należy podkreślić fakt, iż przez wiele lat ocenie stacjonarnej (prowadzonej w zakładach treningowych) podlegały jedynie ogiery półkrwi. Obligato-ryjną ocenę stacjonarną użytkowości wierzchowej klaczy wprowadzono znacznie póź-niej. Jest ona mniej rygorystyczna niż w przypadku ogierów.

Na poziom użytkowości wpływa szereg cech. Nowicka-Posłuszna i Włodarczyk [2012] wykazały, że na wyniki klaczy szlachetnych w próbach dzielności wpływają takie czynniki, jak: rasa, warunki odchowu, miejsce przeprowadzania próby oraz hodowca. Wartość użytkowa koni w dużym stopniu wyraża się efektywnością ich ruchu. König von Borstel i Keil [2012] wykazali, że w poszczególnych chodach poruszają się one z prefe-rowaną prędkością tak, aby zminimalizować koszty zużycia energii przypadające na jednostkę masy ciała i przebyty dystans. Inni autorzy wykazali także duży stopień

odzie-dziczalności jakości chodów [Ekiz i Kocak 2005, Thiruvenkadan i in. 2009].Budzyński

i in. [2005] podkreślają istotny wpływ na jakość ruchu cech psychicznych koni, a zwłaszcza poziomu pobudliwości nerwowej.

Potomstwo dziedziczy wartość po obydwojgu rodzicach, dlatego zarówno ogier, jak i klacz powinny charakteryzować się wysokimi walorami szeroko pojętej użytkowości wierzchowej, jak również pożądaną jakością cech psychicznych. Mając powyższe na uwadze, za cel pracy przyjęto porównanie wyników klaczy i ogierów poddanych próbom dzielności w zakładach treningowych oraz określenie wpływu na ich poziom roku próby, płci, rasy oraz sektora hodowli, z której pochodzą.

MATERIAŁ I METODY

Badania przeprowadzono na 36 ogierach i 194 klaczach półkrwi ocenionych w stacjonarnych próbach dzielności w latach 2014–2016. Ogiery oceniono w dach treningowych (ZT) Bogusławice (24 szt.) i Bielice (12 szt.), zaś klacze w zakła-dach Bielice (78 szt.), Bogusławice (29 szt.), Doruchów (76 szt.) i Włocławek (11 szt.). Materiał do analiz zgromadzono, wykorzystując oficjalne wyniki prób dzie l-ności [www.pzhk.pl]. Ze względu na fakt, iż nie wszystkie cechy były oceniane u obu płci, w badaniach uwzględniono tylko te, które podlegały ocenie zarówno u ogierów, jak i klaczy. Była to punktacja za charakter, temperament, przydatność do treningu ocenione przez kierownika zakładu treningowego, skoki luzem, praca w stępie, praca w kłusie, praca w galopie ocenione przez komisję oraz jezdność oceniona przez testera (niezależnego jeźdźca). W dokonanych analizach określono wpływ roku przeprowa-dzenia próby, płci, sektora hodowli (państwowy, prywatny, zagraniczny) oraz rasy koni na poziom ocen przyznanych im za poszczególne cechy. Wyniki opracowano statystycznie, wykorzystując pakiet Statistica 6.0, wyliczając w wyłonionych grupach

średnie arytmetyczne (x) i odchylenia standardowe (SD), podając jednocześnie wartości

skrajne ocen za poszczególne cechy. Istotności różnic pomiędzy średnimi w wyłonionych grupach określono, wykorzystując testy Kruskala-Wallisa i U Manna-Whitneya. Wyli-czono także współczynniki korelacji zachodzących pomiędzy wartością poszczególnych cech ocenionych u klaczy i ogierów w zakładzie treningowym.

(3)

WYNIKI

Analizując wyniki prób dzielności badanych koni, stwierdzono ograniczanie od kil-kunastu lat liczby ogierów szlachetnych poddawanych treningowi i ocenianych w zakła-dach treningowych. W latach 2014–2016 było ich 36 sztuk, zaś klaczy 194. W roku 2015 w zakładach treningowych oceniono zaledwie 6 ogierów, a w 2016 roku 16 ogierów.

Wyniki klaczy w poszczególnych latach były bardzo zbliżone, co świadczy o dużym wyrównaniu ich wartości w zakresie ocenianych cech i użytkowości wierzchowej (tab. 1). Największe różnice odnotowano pomiędzy średnią punktacją przyznaną kla-czom w kolejnych latach przez testera za jezdność. Najwyżej (7,41 ± 1,08 pkt.) jezdność oceniono w roku 2014, najniżej zaś w 2016 (6,72 ± 1,22 pkt.). W przypadku ogierów zmienność ocen w kolejnych latach była zdecydowanie większa. Najgorsze wyniki uzyskały one w roku 2014. Łącznie (średnie wyniki z lat 2014–2016) ogiery przewyższały nieznacz-nie klacze pod względem punktacji za poszczególne cechy (z wyjątkiem jezdności).

Wykorzystując test Kruskala-Wallisa, stwierdzono statystycznie istotny (p ≤ 0,01)

wpływ rokuprzeprowadzenia próby na poziom ocen ogierów i klaczy za jezdność.

Zaob-serwowano, że u obu płci cechy oceniane przez kierownika zakładu treningowego i nie-zależnego jeźdźca (charakter, temperament, przydatność do treningu, jezdność), z reguły były ocenione wyżej niż cechy wyrażające wartość użytkową. Najwyższą u obu płci przyjęła średnia punktacja za charakter. U klaczy było to 7,81 ± 0,86 pkt., u ogierów 8,13 ± 1,05 pkt. Najniżej u klaczy oceniono pracę w stępie pod jeźdźcem (6,59 ± 0,59 pkt.), a u ogierów pracę w kłusie pod jeźdźcem (6,65 ± 0,72 pkt.).

Weryfikacja statystyczna wyników badań testem U Manna-Whitneya wykazała staty-stycznie istotny (p ≤ 0,01) wpływ płci ocenianych koni na wysokość ocen za takie cechy, jak: skoki luzem, praca w stępie, praca w kłusie i praca w galopie.

W tabeli 2 zestawiono wyniki w ZT dla obu płci, z uwzględnieniem przynależności do różnych sektorów hodowli. Zarówno ogiery, jak i klacze hodowli zagranicznej prze-wyższały wartością (punktacją uzyskaną w próbie dzielności w zakładzie treningowym) konie hodowli krajowej z sektora państwowego i prywatnego. Wysoko oceniono ich charakter (8,67 ± 0,42 pkt. u klaczy i 8,33 ± 0,97 pkt. u ogierów) i przydatność do tre-ningu (8,25 ± 0,69 pkt. u klaczy i 8,06 ±0,98 pkt. u ogierów). Świadczy to o intensywnej selekcji na cechy psychiczne prowadzonej w hodowlach zagranicznych, z których po-chodziły konie objęte analizami w niniejszej pracy.

W tabeli 3 zamieszczono średnie wyniki badanych ogierów i klaczy, z uwzględnie-niem ich rasy. Uwzględniono tylko te rasy, które były reprezentowane przez obie płci. Niewielka liczba ogierów i klaczy reprezentujących poszczególne rasy zagraniczne nie pozwala na wyciąganie daleko idących wniosków, tym niemniej można mówić o ich wysokiej wartości w zakresie charakteru, temperamentu i przydatności do treningu, z reguły większej niż ras rodzimych.

Analizując wartości wyliczonych współczynników korelacji (tab. 4), stwierdzono statystycznie istotną dodatnią zależność (p ≤ 0,01) występującą tylko u ogierów pomię-dzy oceną za charakter i temperament oraz charakter i jezdność. Ponadto ocena za cha-rakter była skorelowana dodatnio (p ≤ 0,05) z oceną za przydatność do treningu i skoki luzem. Natomiast u klaczy wystąpiła statystycznie istotna, dodatnia korelacja (p ≤ 0,01) pomiędzy oceną za temperament a oceną za: przydatność do treningu, pracę w stępie, kłusie i galopie. Podobną zależność odnotowano dla ocen analizowanych w ujęciu łącz-nym, dla obu płci. U klaczy odnotowano zdecydowanie więcej istotnych (przy p ≤ 0,05 i p ≤ 0,01) zależności pomiędzy ocenami za poszczególne cechy niż u ogierów. Takiego stanu rzeczy należy upatrywać w niewielkiej liczbie (36 sztuk) ogierów objętych oceną.

(4)

Tabela 1. Wyniki ocen uzyskanych przez szlachetne klacze i ogiery w zakładach treningowych w latach 2014–2016 Table 1. Results of ratings in half-bred mares and stallions evaluated in training stations in the years 2014–2016 Rok próby i liczebność Year of performance test and numbers Płeć Sex Statystyki Statistics

Ocena kierownika zakładu treningowego Scores of manager training center

Ocena komisji Scores of commision Tester Tester charakter character temperament przydatność do treningu usefulness for training skoki luzem w korytarzu free jumps in the corridor praca w stępie pod jeźdźcem work at walk under a rider praca w kłusie pod jeźdźcem work at trot under a rider praca w galopie pod jeźdźcem work at gallop under a rider jezdność riding 2014 n = 92 klacze mares n = 78 x 7,78 7,56 7,62 6,87 6,59 6,63 6,79 7,41 SD 0,90 0,93 1,05 1,12 0,67 0,81 0,89 1,08 ogiery stallions n = 14 x 7,40 7,18 7,50 6,90 6,94 6,37 6,87 6,35 SD 1,40 1,10 1,00 1,14 0,76 0,82 1,01 1,10 2015 n = 75 klacze mares n = 69 x 7,87 7,54 7,55 6,84 6,63 6,63 6,74 6,88 SD 0,86 0,77 0,87 0,94 0,78 0,79 0,82 1,09 ogiery stallions n = 6 x 8,17 7,75 8,50 7,57 7,70 7,10 7,48 7,20 SD 0,75 0,69 0,45 0,74 0,56 0,93 0,46 0,40 2016 n = 63 klacze mares n = 47 x 7,77 7,45 7,62 7,06 6,52 6,57 6,65 6,72 SD 0,78 0,64 0,67 0,99 0,58 0,86 0,85 1,22 ogiery stallions n = 16 x 8,13 8,00 7,88 7,14 6,68 6,61 6,99 7,14 SD 1,03 0,68 0,94 1,02 0,57 0,64 0,57 0,70 Razem za lata 2014–2016 n = 230 klacze mares n = 194 x 7,81 7,53 7,60 6,90A 6,59A 6,62A 6,74A 7,07 SD 0,86 0,82 0,91 1,03 0,69 0,81 0,85 1,15 ogiery stallions n = 36 x 8,13 7,84 7,63 7,02B 6,68B 6,65B 7,00B 6,84 SD 1,05 0,89 0,89 0,88 0,57 0,72 0,69 0,99

(5)

Tabela 2. Wyniki ocen uzyskanych przez szlachetne klacze i ogiery w zakładach treningowych w latach 2014–2016, z uwzględnieniem sektora hodowli Table 2. Results of ratings in half-bred mares and stallions evaluated in training stations in the years 2014–2016 considering horse breeding owner

Sektor hodowli Breeding sector Płeć Sex Statystyki Statistics

Ocena komisji

Scores of commision Tester

charakter character temperament przydatność do treningu usefulness for training skoki luzem w korytarzu free jumps in the corridor praca w stępie pod jeźdźcem work at walk under a rider praca w kłusie pod jeźdźcem work at trot under a rider praca w galopie pod jeźdźcem work at gallop under a rider jezdność riding Państwowy National klacze mares n = 36 x 7,65a 7,46 7,57 7,20 6,42 6,58 6,78 7,15 SD 0,87 0,73 0,88 0,88 0,69 0,84 0,87 1,00 ogiery stallions n = 7 x 8,31b 7,73 7,46 7,42 7,31 7,04 7,42 6,70 SD 1,07 0,83 0,97 0,89 0,85 0,69 0,61 0,96 Prywatny Private klacze mares n = 149 x 7,82 7,54 7,57 6,79 6,64 6,62 6,72 7,03 SD 0,85 0,82 0,92 1,04 0,69 0,79 0,83 1,17 ogiery stallions n = 22 x 8,01 7,83 7,58 7,41 7,16 7,04 7,68 6,79 SD 1,07 0,91 0,83 0,72 0,75 0,61 0,57 1,02 Zagraniczny Foreign klacze mares n = 9 x 8,67 7,67 8,25 7,68 6,50 6,78 6,92 7,58 SD 0,41 1,25 0,69 0,91 0,77 1,15 1,33 1,50 ogiery stallions n = 7 x 8,33 8,06 8,06 7,78 7,39 7,06 7,78 7,28 SD 0,97 0,92 0,98 0,79 0,74 0,98 0,87 0,92

Średnie oznaczone różnymi literami w kolumnach różnią się istotnie przy p ≤ 0.05 Mean values marked with the different letters in columns differ at p ≤ 0.05

(6)

Tabela 3. Wyniki ocen uzyskanych przez szlachetne klacze i ogiery różnych ras w zakładach treningowych w latach 2014–2016 Table 3. Results of ratings in half-bred mares and stallions of several breeds evaluated in training stations in the years 2014–2016

Rasa konia Horse breed Płeć Sex Statystyki Statistics

Ocena komisji

Scores of commision Tester

charakter character temperament temperament przydatność do treningu usefulness for training skoki luzem w korytarzu free jumps in the corridor praca w stępie pod jeźdźcem work at walk under a rider praca w kłusie pod jeźdźcem work at trot under a rider praca w galopie pod jeźdźcem work at gallop under a rider jezdność riding Holsztyńska Holstein klacze mares n = 5 x 8,50 7,63 8,38 7,30 6,63 6,58 6,73 6,63 SD 0,41 0,95 0,48 0,57 0,69 0,76 1,07 1,49 ogiery stallions n = 7 x 8,21 7,79 7,50 7,34 7,03 6,56 6,99 6,81 SD 0,91 0,86 1,15 0,91 0,39 0,57 0,57 1,33 Holenderski koń gorącokrwisty Koninklijk Warmbloed Paardenstamboek Nederland (KWPN) klacze mares n = 2 x 8,00 7,00 7,75 7,35 7,60 7,60 7,55 8,00 SD 0,71 0,00 1,06 0,49 0,57 0,14 1,06 0,00 ogiery stallions n = 2 x 8,50 9,00 8,50 6,00 7,40 7,15 7,25 7,40 SD 0,71 0,00 1,41 0,28 0,57 0,92 1,34 1,27 Małopolska Malopolska klacze mares n = 26 x 7,57 7,33 7,11 6,32 6,55 6,38 6,41 6,82 SD 0,95 1,02 0,82 0,77 0,76 0,85 0,75 0,98 ogiery stallions n = 13 x 8,31 8,08 7,00 6,93 6,53 6,49 6,90 6,41 SD 1,05 0,73 0,82 0,63 0,77 0,78 0,78 1,16 Polski koń szlachetny półkrwi klacze mares n = 98 x 7,86 7,69 7,75 7,08 6,64 6,73 6,87 7,18 SD 0,83 0,75 0,85 0,93 0,67 0,71 0,70 1,05

(7)

Analiza wyników ogierów i klaczy poddanych próbom dzielności w zakładach treningowych 59 Polish Halfbred Horse ogiery stallions n = 25 x 7,90 7,56 7,58 6,80 6,86 6,74 6,94 6,80 SD 1,16 0,95 0,75 0,93 0,75 0,69 0,70 0,88 Wielkopolska Wielkopolska klacze mares n = 56 x 7,69 7,37 7,43 6,77 6,44 6,41 6,56 6,89 SD 0,83 0,74 0,96 1,08 0,68 0,85 0,90 1,26 ogiery stallions n = 4 x 8,13 8,00 8,25 7,70 7,08 6,93 7,53 6,63 SD 1,18 0,91 0,29 0,85 1,11 0,72 0,71 0,56

Tabela 4. Współczynniki korelacji pomiędzy cechami ocenionymi u badanych ogierów i klaczy w próbach dzielności w zakładzie treningowym Table 4. Correlation coefficients between traits evaluated in studied stallions and mares in training stations

Korelowane cechy w grupach płci i razem Traits correlated in sex and total

Charakter Character Temperament klacze mares 0,492 ogiery stallions 0,581 xx razem total 0,511 Temperament Temperament Przydatność do treningu Usefulness for training klacze mares 0,487 0,548 xx ogiery stallions 0,473 x 0,186 razem total 0,481 0,561 xx Przydatność do treningu Usefulness for training Skoki luzem

Free jumps

klacze

(8)

60 J. KAMIENIAK, L. SOŁTYS, M. BUDZYŃSKA, M. TIETZE Skoki luzem Free jumps ogiery stallions 0,374 x _0,423 _0,75 razem total 0,008 –0,001 0,158 x Skoki luzem Free jumps Praca w stępie Work at walk klacze mares 0,233 0,289 xx 0,324xx 0,181x ogiery stallions 0,081 0,070 0,304 0,183 razem total 0,193 0,247 xx 0,332xx 0,167x Praca w stępie Work at walk Praca w kłusie Work at trot klacze mares 0,215 0,297 xx 0,530xx 0,104 0,516xx ogiery stallions –0,061 -0,052 0,427 xx 0,093 0,020 razem total 0,161 0,244 xx 0,520xx 0,102 0,465xx Praca w kłusie Work at trot Praca w galopie Work at gallop klacze mares 0,240 0,365 xx 0,608xx 0,047 0,512xx 0,795xx ogiery stallions 0,225 0,251 0,664 0,526 xx 0,249 0,362x razem total 0,222 0,340 xx 0,602xx 0,061 0,529xx 0,755xx Praca w galopie Work at gallop Jezdność Riding klacze mares 0,292 0,370 xx 0,491xx 0,934 0,385xx 0,532xx 0,566xx ogiery stallions –0,037 0,970 0,648 0,975 0,008 –0,0379 0,033 razem total 0,233 xx 0,322xx 0,419xx 0,192 0,281xx 0,439xx 0,453xx x

(9)

Na uwagę zasługuje ocena za przydatność do treningu, która była skorelowana ze zdecydowaną większością ocen za poszczególne cechy zarówno u klaczy, ogierów, jak i w ujęciu ogólnym.

DYSKUSJA

Badania Kamieniaka i in. [2016] wykazały problem ograniczania liczby ogierów obejmowanych co roku oceną w stacjonarnych próbach dzielności, jak również stosun-kowo niskiej, w porównaniu z zagranicznymi, jakości koni polskiej hodowli. Podobne wnioski wyciągnęły Drewka [2012] i Drewka i in. [2013], analizując wyniki prób dziel-ności przeprowadzanych w Polsce dla klaczy półkrwi. Autorki te wykazały istotny wpływ przodków takich ras, jak np. hanowerska, holenderski koń gorącokrwisty (KWPN), trakeńska, na wyniki koni półkrwi w sporcie wyczynowym. Porównując użyt-kowość wierzchową różnych ras, Nowicka-Posłuszna i Włodarczyk [2012] stwierdziły, że najlepsze wyniki w ZT osiągają klacze szlachetne półkrwi. Także Langlois i Blouin [2007] zaobserwowali duży wpływ rasy na poziom użytkowości wierzchowej koni, zwłaszcza sportowych. Bartolomé i in. [2011] sugerują wykorzystanie ogierów ras ob-cych dla danego regionu czy kraju hodowli w celu doskonalenia jakości koni sporto-wych. Daje to możliwość znacznej poprawy w zakresie cech fizycznych oraz psychicz-nych. Efekt ten szczególnie intensywnie może przejawiać się podczas tworzenia nowych ras [Thorén-Hellsten i in. 2009]. Według Ricarda i Touvaisa [2007] wpływ rasy na po-ziom użytkowości wierzchowej wynika z występujących u nich różnic w metabolizmie. Szczególnie podczas wyścigów wytrzymałościowych warunkują one sukces w rodzajach konkurencji, w których startują konie czystej krwi arabskiej z ich udziałem. Niektórzy autorzy podkreślają istotny wpływ cech pokrojowych na jedną z podstawowych cech użytkowości wierzchowej, jaką jest efektywność ruchu [Janczarek 2009]. W ostatnich latach coraz większą uwagę przywiązuje się do jakości cech psychicznych koni, zwłasz-cza wyczynowych. W wymierny sposób wpływa ona na efektywność użytkowania i bez-pieczeństwo pracy z końmi. Istotne korelacje pomiędzy jakością cech psychicznych a użytkowością wierzchową, zwłaszcza jakością chodów, podkreślili między innymi Budzyński i in. [2005], Sapuła i in. [2004]. Według Sapuły [2004] wyższy poziom zrów-noważenia nerwowego jest dodatnio skorelowany z większą długością kroku. Budzyński i in. [2005] wykazali większą długość kroku w stępie i kłusie u klaczy niż u ogierów. Catalano i in. [2006], analizując wyniki prób dzielności koni rasy bardigiano, stwierdzili, że konie o spokojniejszym temperamencie charakteryzują się efektywniejszym chodem w sytuacjach stresowych, które przecież towarzyszą koniom w większości epizodów podczas ich użytkowania. Przeciwne wyniki uzyskali Graf i in. [2014], prowadząc bada-nia niemieckich koni sportowych. Wykazali oni, że większość korelacji pomiędzy wyni-kami testów oceniających temperament a wyniwyni-kami w próbach dzielności nie była staty-stycznie istotna. Jedynie umiarkowana zależność zachodziła pomiędzy oceną za jezdność a reakcjami na nowe bodźce optyczne.

Badania własne także wykazały występowanie zarówno u ogierów, jak i u klaczy sta-tystycznie istotnych zależności zachodzących pomiędzy cechami ocenianymi przez kie-rownika zakładu treningowego i użytkowości wierzchowej. Stwierdzono również wysoki poziom ocen, jakie ogiery i klacze uzyskały za charakter, temperament, przydatność do

(10)

treningu, jezdność, co jest zjawiskiem bardzo korzystnym. Świadczy to o uwzględnieniu w pracy hodowlanej znaczenia jakości tych cech dla uzyskania wysokiej klasy konia wierzchowego. Niewątpliwie jest to również efekt właściwie prowadzonego odchowu młodych koni i umiejętnej pracy z nimi pozwalającej na ukształtowanie u poszczegól-nych osobników pożądaposzczegól-nych cech charakteru. Z kolei Koenen i in. [2004] twierdzą, że aktualnie prowadzona w krajach Europy Zachodniej hodowla koni szlachetnych szcze-gólny nacisk kładzie na doskonalenie ich uzdolnień skokowych oraz predyspozycji do ujeżdżenia.

Badania własne nie wykazały w okresie objętym analizami szczególnych tendencji co do kierunku prowadzonej selekcji. Punktacja przyznana ogierom i klaczom za takie cechy, jak np. skoki luzem, czy też praca w poszczególnych chodach, była zbliżona. Nie zaobserwowano także jednoznacznego postępu, czy też regresu w zakresie jakości oce-nianych koni. W kolejnych latach utrzymywała się ona na zbliżonym poziomie.

WNIOSKI

1. Ogiery uzyskiwały wyższą niż klacze punktację za poszczególne cechy ocenione w zakładach treningowych, z wyjątkiem oceny za jezdność.

2. Konie hodowli zagranicznej uzyskały w próbach dzielności lepsze wyniki niż ho-dowli polskiej.

3. Zarówno ogiery, jak i klacze uzyskały wyższą punktację za charakter, tempera-ment, przydatność do treningu i jezdność, niż za cechy użytkowości wierzchowej.

4. Stwierdzono statystycznie istotne korelacje zachodzące pomiędzy cechami osob-niczymi (charakter, temperament, przydatność do treningu) a użytkowością wierzchową badanych koni.

PIŚMIENNICTWO

Bartolomé E., Cervantes I., Valera M., Gutiérrez J.P., 2011. Influence of foreign breeds on the genetic structure of the Spanish Sport Horse population. Livest. Sci. 142, 70–79.

Budzyński M., Sołtys L., Sapuła M., Budzyńska M., Kamieniak J., Gancarz J., 2005. Powiązania wskaźników ruchu i pobudliwości nerwowej u koni małopolskich. Annales UMCS, sec. EE, Zoothechnica 23(17), 123–129.

Catalano A.L., Martuzzi F., Filippini S., Simonini F.V., 2006. Performance test of Bardigiano breed stallions and mares for saddle and harness service. Ann. Fac. Medic. Vet. di Parma 26, 119–126.

Chrzanowski S., Łojek J., Kurek A., 1999. Ocena indeksów wartości użytkowej dla ogierów bio-rących udział w teście 100-dniowym. Sympozjum Międzynarodowe „Aktualne kierunki ho-dowli i użytkowania koni w Europie”, Kraków, 17–19 września 1999, 50, 93–101.

Czerwińska M., Mroczkowski S., Bohaczyk M., 2008. Porównanie zgodności ocen za skoki przez przeszkody ogierów półkrwi wystawionych podczas prób dzielności w Zakładzie Treningo-wym Biały Bór w latach 2002–2006. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Zootech. 4, 9–15.

Drewka M., 2012. Analiza wyników uzyskanych na polowych i stacjonarnych próbach wierzcho-wych klaczy ras szlachetnych. Praca doktorska, UTP Bydgoszcz.

(11)

Drewka M., Monkiewicz M., Gulda D., 2013. The effect of age on results obtained by mares during stationary and field performance tests conducted in Poland in the years 2001–2010. J. Cent. Eur. Agric. 14(4), 1374–1383.

Ekiz B., Kocak O., 2005. Phenotypic and genetic parameter estimates for racing traits of Arabian horses in Turkey. J. Anim. Breed. Genet. 122(5), 349–356.

Graf P., König von Borstel U., Gauly M., 2014. Practical considerations regarding the implemen-tation of a temperament test into horse performance tests: Results of a large-scale test run. J. Vet. Behav.Clin. Appl. Res. 9, 329–340.

Kamieniak J., Sołtys L., Tietze M., 2016. Zmienność ocen ogierów półkrwi w zakładach trenin-gowych w latach 2006–2015. Annales UMCS, sec. EE, Zootechnica, 34(1), 33–44.

Kaproń M., 2001. Projekt modernizacji systemu wierzchowych prób dzielności ogierów półkrwi w zakładach treningowych. Rocz. Nauk. Zoot. 14 (Supl.), 81–94.

Koenen E.P.C., Aldridge L.I., Philipsson J., 2004. An overview of breeding objectives for warm-blood sport horses. Livest. Prod. Sci. 88, 77–84.

König von Borstell U., Keil J., 2012. Horses’ behavior and heart rate in a preference test for short-er and longshort-er riding bouts. J. Vet. Behav. 7, 362–374.

Langlois B., Blouin C., 2007. Annual, career or single race records for breeding value estimation in race horses. Livest. Sci. 107, 132–141.

Nowicka-Posłuszna A., Włodarczyk M., 2012. Factors affecting performance test results in half-bred mares. Annales UMCS, sec. EE, Zootechnica, 30(4), 115–123.

Pietrzak S., Bekiesz D., Cuber A., 2004. Określenie wartości użytkowej różnych ras koni w po-szczególnych dyscyplinach krajowego sportu jeździeckiego w latach 2001–2002. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 72(5), 75–84.

Ricard A., Touvais M., 2007. Genetic parameters of performance traits in horse endurance races. Livest. Sci. 110, 118–125.

Sapuła M., Budzyńska M., Kamieniak J., Krupa W., Hetman M., Zamoyska A., 2004. Wpływ treningu 100-dniowego i stopnia pobudliwości nerwowej ogierów na zmiany mechaniki ich ruchu. Annales UMCS, sec. EE, Zootechnica 22(31), 229–235.

Thiruvenkadan A.K., Kandasamy N., Panneerselvam S. 2009. Inheritance of racing performance of Thoroughbred horses. Livest. Sci. 121, 308–326.

Thorén-Hellsten E., Jorjani H., Philipsson J., 2009. Genetic correlations between similar traits in the Danish and Swedish Warmblood sport horse populations. Livest. Sci. 124, 15–20.

Summary. The purpose of this study was to compare the results of stallions and mares evaluated

of training stations and to determine the influence of year of testing, sex, breed and horse breeding sector. The study included 36 half-bred stallions and 194 half-bred mares evaluated in perfor-mance tests during 2014–2016. As not all traits were evaluated in both horse sexes, the study included these traits that were assessed in both, stallions and mares. The study included: character, temperament, trainability, free-jumping, walk, trot, canter, ride ability assessed by a test rider. The effect of sex, year of testing, horse breeding sector and breed of horses on the level of ratings for particular traits was determined. The results were examined by statistical analyses. Significant effect of year of testing, sex and breed of horses as well as their background from particular horse breeding sector on the score’s level received by studied horses for selected traits was found. The stallions received higher scores comparing to mares. The horses of foreign breeding obtained the highest ratings.

Key words: mares, stallions, performance tests

Otrzymano/ Received: 23.11.2017 Zaakceptowano/ Accepted: 30.12.2017