Ocena wyników badań mikrobiologicznych w ostrych i przewlekłych zapaleniach zatok szczękowych w zależności od metody pobrania materiału

187 Konior M., Sk³adzieñ J.: Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostrych i przewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych ...

Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostr

Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostr

Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostr

Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostr

Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostrych

ych

ych

ych

ych

iiiii pr

pr

pr

przewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych w zale¿noœci

pr

zewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych w zale¿noœci

zewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych w zale¿noœci

zewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych w zale¿noœci

zewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych w zale¿noœci

od

od

od

od

od metody pobrania materia³u

metody pobrania materia³u

metody pobrania materia³u

metody pobrania materia³u

metody pobrania materia³u

Microbiology of acute and chronic maxillar

Microbiology of acute and chronic maxillar

Microbiology of acute and chronic maxillar

Microbiology of acute and chronic maxillar

Microbiology of acute and chronic maxillary sinusitis

y sinusitis

y sinusitis

y sinusitis with respect to

y sinusitis

with respect to

with respect to

with respect to the method

with respect to

the method

the method

the method

the method

of

of

of

of

of material sampling

material sampling

material sampling

material sampling

material sampling

M

K

, J

S

Klinika Otolaryngologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagielloñskiego, ul. Œniadeckich 2, 31-501 Kraków

Wprowadzenie. Wprowadzenie. Wprowadzenie. Wprowadzenie.

Wprowadzenie. Zapalenie zatok przynosowych nale¿y do najczêstszych problemów w praktyce laryngologicznej. Diagnostyka choroby opiera siê na badaniu klinicznym oraz badaniach dodatkowych, w tym tak¿e ocenie mikrobiologicznej.

Cel. Cel. Cel. Cel.

Cel. Celem pracy by³a ocena wystêpowania patogenów w ostrym i przewle-k³ym zapaleniu zatok szczêkowych oraz porównanie wyników badañ bakte-riologicznych w zale¿noœci od metody pobrania materia³u.

Metody Metody Metody Metody

Metody... Badaniami objêto 54 chorych na ostre zapalenie zatok szczêko-wych oraz 29 chorych na przewlek³e zapalenie zatok szczêkoszczêko-wych. Materia³ do badania mikrobiologicznego pobierano drog¹ punkcji przez przewód nosowy dolny jako aspirant z zatoki szczêkowej w pierwszej grupie pacjen-tów oraz œródoperacyjnie w trakcie operacji zatoki wykonywanej metod¹ Calwell-Luca u osób z drugiej grupy.

Wyniki. Wyniki. Wyniki. Wyniki.

Wyniki. Organizmy patogenne wyhodowano w 50% posiewów treœci za-aspirowanej drog¹ punkcji zatoki szczêkowej i 100% przypadków materiale pobranym œródoperacyjnie. Najczêstszymi patogenami w ostrym zapaleniu zatok szczêkowych by³y paciorkowce, w tym g³ównie Streptococcus pneu-moniae i paciorkowce B-hemolizuj¹ce, a tak¿e Haemophilus influenzae iStaphylococcus aureus. W przewlek³ym zapaleniu zatok szczêkowych naj-czêœciej izolowanym patogenem by³ Haemophilus influenzae i Streptococcus pneumoniae. U 10% chorych stwierdzano ponadto grzyby Candida albicans. Wnioski.

Wnioski. Wnioski. Wnioski.

Wnioski. Bakteriologia ostrego i przewlek³ego zapalenia zatok przynoso-wych ró¿ni siê w aspekcie rodzaju wystêpuj¹cych patogenów, jednak¿e wiod¹c¹ rolê odgrywaj¹ Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influen-zae. Obie oceniane metody pobrania materia³u do badañ daj¹ wiarygodne informacje o czynniku sprawczym choroby.

Otorynolaryngologia, 2002, 1(3), 187-189

S³owa kluczowe: S³owa kluczowe: S³owa kluczowe: S³owa kluczowe:

S³owa kluczowe: zapalenie zatok obocznych nosa, etiologia, wyniki mikro-biologiczne

Introduction. Introduction. Introduction. Introduction.

Introduction. Maxillary sinusitis is one of the most common problems in laryngological patient care. The diagnosis is based on clinical evaluation and laboratory tests including microbiological tests.

Aim. Aim. Aim. Aim.

Aim. This study was aimed to evaluate the incidence of various pathogens in acute and chronic maxillary sinusitis and compare the results of microbio-logical tests with respect to the methods of obtaining the biomicrobio-logical samples. Methods.

Methods. Methods. Methods.

Methods. The study included 54 patients with acute and 29 with chronic maxillary sinusitis. The biological samples were obtained by means of antral puncture in the first group and they were collected during sinus surgery by Calwell-Luc method in the second group of patients.

Results. Results. Results. Results.

Results. The study cultures were positive for pathogens in 50% of maxillary antral puncture and in all samples obtained during respective surgery. Strep-tococci were most common in acute maxillary sinusitis, majority including Streptococcus pneumoniae and β-hemolytic streptococci as well as Haemo-philus influenzae and Staphylococcus aureus. The chronic maxillary sinusitis was most commonly related with Haemophilus influenzae and Streptococ-cus pneumoniae infection. In 10% of patients with chronic inflammation, study cultures were positive for Candida albicans.

Conclusions. Conclusions. Conclusions. Conclusions.

Conclusions. The bacteriology of acute and chronic maxillary sinusitis differs in respect to the type of identified pathogens. Streptococcus pneumoniae and Haemophilus influenzae however, play the crucial role. The both methods of material sampling seem to provide relable information on pathogens of maxillary sinusitis. Otorynolaryngologia, 2002, 1(3), 187-189 Key words: Key words: Key words: Key words:

Key words: maxillary sinusitis, etiology, microbiological tests Otorynolaryngologia, 2002, 1(3), 187-189

Zapalenie zatok przynosowych nale¿y do czêstych schorzeñ spotykanych w praktyce laryngologicznej. Pro-ces zapalny u doros³ych obejmuje najczêœciej zatoki szczê-kowe, nastêpnie czo³owe, u dzieci zaœ sitowe. Najrza-dziej zajêta jest zatoka klinowa. Diagnostyka zapalenia zatok przynosowych opiera siê na badaniu klinicznym

oraz na badaniach dodatkowych, w tym przede wszyst-kim obrazowych: zdjêciu przegl¹dowym zatok obocz-nych nosa i tomografii komputerowej zatok oraz na ba-daniu mikrobiologicznym. Pobrania materia³u do badañ bakteriologicznych mo¿na dokonaæ drog¹ punkcji zatoki szczêkowej, co umo¿liwia równie¿ ewakuacjê patologicznej

188 Otorynolaryngologia, 2002, 1(3), 187-189

treœci z zatoki i z³agodzenie dolegliwoœci lub rzadziej – œródoperacyjnie, po otwarciu zatoki szczêkowej.

Celem pracy by³a ocena wystêpowania patogenów w ostrym i przewlek³ym zapaleniu zatok szczêkowych oraz porównanie wyników badañ bakteriologicznych w zale¿noœci od metody pobrania materia³u.

P

Badaniami objêto 54 chorych na ostre zapalenie za-tok szczêkowych oraz 29 chorych na przewlek³e zapale-nie zatok szczêkowych. Pacjenci zostali dobrani losowo, jednak¿e tak, aby próbka by³a reprezentatywna dla po-pulacji wzglêdem uk³adu grup krwi AB0. Wiek zawiera³ siê w przedziale 14-69 lat ze œredni¹ 35 lat. Stosunek licz-by mê¿czyzn do kobiet wynosi³ 3:2. W przypadku pac-jentów cierpi¹cych na zapalenie ostre, materia³ do bada-nia mikrobiologicznego pobierano drog¹ punkcji przez przewód nosowy dolny, jako aspirat z zatoki szczêkowej. Po pobraniu materia³u pacjenci byli leczeni wed³ug za-sad antybiotykoterapii empirycznej modyfikowanej w oparciu o wynik posiewu i antybiogram. Drug¹ grupê stanowili chorzy operowani z powodu przewlek³ego za-palenia zatok szczêkowych. Materia³ pobierano œródo-peracyjnie w trakcie operacji zatoki szczêkowej metod¹ Caldwella-Luc’a. Po wytworzeniu „okna” w œcianie przed-niej pobierano materia³ do badania mikrobiologicznego, a nastêpnie zabieg kontynuowano. Poza izolacj¹ szcze-pu bakterii badanie mikrobiologiczne obejmowa³o rów-nie¿ ocenê opornoœci lekowej na podstawie antybiogra-mu. Odstêp pomiêdzy ostatnim leczeniem antybioty-kami, a pobraniem materia³u do badania mikrobiologicz-nego wynosi³, niezale¿nie od grupy pacjentów, co naj-mniej 4 tygodnie.

W

W ostatnich latach u chorych leczonych w Klinice Otolaryngologii CMUJ w Krakowie z powodu ostrego zapalenia zatok najczêstszymi patogenami otrzymany-mi w wyniku posiewu treœci zaaspirowanej drog¹ punk-cji zatoki szczêkowej by³y paciorkowce, w tym g³ównie

Streptococcus pneumoniae i paciorkowce β

-hemolizuj¹-ce, a tak¿e Haemophilus influaenze i Staphylococcus au-reus. Rzadziej za wyst¹pienie choroby by³y odpowiedzialne pa³eczki gram-ujemne i pa³eczki gram-dodatnie.

W materiale pobranym œródoperacyjnie najczêœciej

izolowanym patogenem by³ Haemophilus influanzae

iStreptococcus pneumoniae. Równie¿ doœæ licznie

re-prezentowane by³y pa³eczki gram-ujemne (tab. I). W grupie chorych na przewlek³e zapalenie zatok stwierdzono tak¿e wystêpowanie w treœci zatoki szczê-kowej grzyba Candida albicans. W 4 przypadkach w ma-teriale pobranym drog¹ punkcji wyizolowano wiêcej ni¿ jeden patogen. Stwierdzono wówczas jednoczesn¹ obec-noœæ Staphylococcus aureus lub Streptococcus

pneumo-niae oraz gram-ujemnych pa³eczek. W materiale pobra-nym œródoperacyjnie w 3 przypadkach stwierdzono jed-noczesn¹ infekcjê bakteryjn¹ i grzybicz¹. Wykaz czê-stoœci wystêpowania poszczególnych szczepów bakteryj-nych przedstawiony zosta³ w tabeli I. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e po œródoperacyjnym pobraniu mate-ria³u otrzymano 29 wyników z pozytywn¹ izolacj¹ pa-togenu na 29 pacjentów. Liczba pozytywnych izolacji patogenu po pobraniu drog¹ punkcji wynosi³a 27 na 54 pacjentów.

Wyizolowane szczepy bakteryjne wykazywa³y ró¿-norodn¹ opornoœæ na stosowane chemioterapeutyki. Naj-czêstsz¹ wra¿liwoœæ antybiotykow¹ patogenów bakteryj-nych okreœlon¹ na postawie wykonabakteryj-nych antybiogramów ukazano w tabeli II.

D

Punkcja zatoki szczêkowej, a zw³aszcza œródopera-cyjne pobranie zawartoœci zatoki szczêkowej do badania sprawdzi³y siê jako u¿yteczna metoda oceny bakteriolo-gicznej w przypadku ich zapaleñ [1-6]. Wyniki prze-prowadzonych badañ potwierdzaj¹ tê obserwacjê – szczepy lub szczepy patogenne wyhodowano we wszyst-kich przypadkach pobrania materia³u œródoperacyjnie oraz w 50% punkcji zatok szczêkowych.

Tabela II. Wra¿liwoœæ patogenów bakteryjnych na antybiotyki

Antybiotyk Streptococcus Haemophilus Streptococcus Staph. aureus gram-ujemne pneumoniae influenzae (inne gatunki) pa³eczki

Amoksycyllina/kw. klaw. S S S S ® Ampicyllina K K K K ® Azitromycyna S S S S ® Ceftriakson S S S K K Cefuroksym S S S K ® Ciprofloksacyna S S S S S Erytromycyna K S S K ® Gentamycyna ® S K S S Klarytromycyna S S S S ® Penicyllina K S S K ® Trimetoprim/sulfametoks. S K S K ® Vankomycyna S S S S S S – wra¿liwy, ® – oporny, K – w zale¿noœci od szczepu

Tabela I. Czêstoœæ wystêpowania poszczególnych patogenów izolowanych z zatoki szczêkowej w zale¿noœci od drogi pobrania

Punkcja Œródoperacyjne

Patogen % Patogen %

Streptococcus pneumoniae 23,5 Haemophilus influenzae 34,5 Haemophilus influenzae 11,8 Streptococcus pneumoniae 17,2 Streptokoki B-hemolizuj¹ce 7,7 Staphylococcus aureus 13,7 inne gatunki z rodz. Streptococcus 11,8 Proteus vulgaris 10,2 Staphylococcus aureus 7,7 E. colli 10,2 inne ziarenkowce gram-dodatnie 12,1 Klebsiella pneumoniae 10,2 E. colli 7,7 Streptococcus pyogenes 6,8 Pseudomonas aeruginosa 3,8 Proteus mirabilis 6,8 gram-dodatnie pa³eczki 15,6 Haemophilus parainfluanzae 3,4 inne pa³eczki gram-ujemne 11,6 Chlamydia pneumoniae 3,4 Candida albicans 10,2

189 Konior M., Sk³adzieñ J.: Ocena wyników badañ mikrobiologicznych w ostrych i przewlek³ych zapaleniach zatok szczêkowych ...

1. Almadori G, Bastianini L, Bistoni F i wsp. Microbial flora of nose and paranasal sinuses in chronic maxillary sinusitis. Rhinology 1986; 24: 257.

2. Engquist S, Lundberg C. Bacteria and inflammatory cells in maxillary sinusitis. Arch Otorhinolaryngol 1984; 239: 173. 3. Karma P, Jokipii L, Sipila P i wsp. Bacteria in chronic maxillary

sinusitis. Arch Otolaryngol 1979; 105(7): 386.

4. Kasprowicz A, Okrasiñska-Cholewa B, Bia³ecka A. Rola Haemophilus w schorzeniach dróg oddechowych u dzieci ze Œl¹skiego Oœrodka Rehabilitacyjnego w Rabce. Otolaryngol Pol 1993; 43(3): 253.

5. Savolainen S, Ylikoski J, Jousimies-Somer H. The bacterial flora of the nasal cavity in healthy young men. Rhinology 1986; 24: 249. 6. Wilson R, Dowling RB, Jakson AD. The biology of bacterial colonization and invasion of the respiratory mucosa. Eur Respir J 1996; 9: 1523.

7. Radosz-Komoniewska H, Kapp-Burzyñska Z, K³aptocz B i wsp. Tlenowa i beztlenowa flora bakteryjna w przewlek³ym zapaleniu zatok przynosowych u doros³ych. Med. Dosw Mikrobiol 1997; 49: 89.

Piœmiennictwo

8. Sansonetti PJ. Bacterial pathogens, from adherence to invasion: comparative strategies. Med Microbiol Immunol 1993; 182: 223. 9. Sk³adzieñ J. Flora mikrobiologiczna chorych z polipami nosa.

Otolaryngol Pol 1997; supl. 27: 88.

10. Sk³adzieñ J. Ocena mikrobiologiczna chorych z polipami zatoki szczêkowej. Otolaryngol Pol 1997; supl. 27: 85.

11. Gene JS, Falkow S. Haemophilus influenzae adhers to and enters cultured human epithelial cells. Infect Immun 1990; 58(12): 4036.

12. Grzybowska W, Sawicki J. Czynniki chorobotwórcze Haemophilus influenzae typu B. Postepy Mikrobiol 1996; 35(3): 343. 13. Jawetz E, Melnick JL, Adalberg EA. Przegl¹d mikrobiologii

lekarskiej. PZWL, Warszawa 1991.

14. Rokosz A, Sawicka-Grzelak A. Wra¿liwoœæ klinicznych szczepów pa³eczek Gram-ujemnych na wybrane antybiotyki beta-laktamowe. Med. Dosw Mikrobiol 1997; 49: 191.

15. Konior M, Sk³adzieñ J, Modrzejewski M. Wyniki badañ mikrobiologicznych w ostrym bakteryjnym zapaleniu zatok szczêkowych oraz wra¿liwoœæ patogenów otrzymanych z treœci zatoki szczêkowej pobranej drog¹ punkcji. Terapia 2000; 9, 1(94): 34-39.

Podobnie jak we wczeœniejszych badanicach [7-10] stwierdzono ró¿n¹ czêstotoœæ wystêpowania poszczegól-nych patogenów w zale¿noœci od postaci zapalenia za-tok szczêkowych [7-10]. Najczêstszymi szczepami bak-teryjnymi w ostrym zapaleniu by³y: Streptococcus pneu-moniae i Haemophilus influaenzae. Natomiast w przew-lek³ym zapaleniu zatok szczêkowych g³ównym

patoge-nem by³ Haemophilus influaenzae. Obecnoœæ

Haemo-philus influaenzae wydaje sie u³atwiaæ ponadto koloni-zacjê innymi szczepami [11,12]. Czêstoœæ wystêpowa-nia okreœlonych szczepów w oœrodku krakowskim mo¿e siê ró¿niæ od wykazywanej w innych oœrodkach, gdy¿ na ich udzia³ w powstawaniu procesu zapalnego zatok maj¹ równie¿ wp³yw uwarunkowania klimatyczne i inne, w tym np. wiek chorego [13]. W Klinice Otolaryngolo-gii CMUJ leczona jest przede wszystkim populacja ludzi doros³ych. Niebagatelne znaczenie ma równie¿ fakt, i¿ pacjenci trafiaj¹ do leczenia w poradni przyklinicznej Kliniki ju¿ po podjêtych próbach leczenia, czêsto po wielokrotnej antybiotykoterapii. Leczenie to nie zawsze by³o w pe³ni skuteczne i czasami nie tylko nie dawa³o

poprawy stanu chorego, ale w konsekwencji wiod³o do wytworzenia populacji drobnoustrojów uodpornionych na dan¹ grupê antybiotykow¹. Odwleczenie w czasie w³a-œciwej interwencji farmakologicznej (nie potwierdzonej posiewem) doprowadza³o do nadka¿eñ i wystêpowania w treœci zatoki patogenów nietypowych i rzadziej spo-tykanych [14,15]. St¹d te¿ wystêpowanie, jak równie¿ wra¿liwoœæ i opornoœæ bakteryjna musz¹ byæ rozpatry-wane w œcis³ym, indywidualnym powi¹zaniu z danymi klinicznymi przebiegu schorzenia.

Przeprowadzone badania wskazuj¹, ¿e:

1. etiologia zapalenia zatok szczêkowych jest ró¿no-rodna w zale¿noœci od ostrego lub przewlek³ego cha-rakteru procesu, a z patogenów w ostatnich czasach wiod¹c¹ rolê odgrywaj¹ Streptococcus pneumoniae

i Haemophilus influaenzae,

2. badanie mikrobiologiczne po œródoperacyjnym po-braniu materia³u cechuje siê bardzo dobr¹ wydol-noœci¹ – w badanym materiale w 100% wyizolowa-no szczep patogenny.