RECENZJE 144
ani trudne do zrozumienia, ani nie zawieraj takich fragmentów, które wymagayby specjalnych lekcji czy wielostronicowych objanie . Dziki tak przyjtemu zao eniu zaprezentowany przekad jest bli szy staro ytnej postaci tego utworu.
Na uznanie zasuguje zarówno szata graficzna tego tomu, jak i zamieszczenie w nim bilingwicznej wersji (grecko-polskiej) samego tekstu. Na zachodzie Europy, taka forma wydawania staro ytnych autorów ma dug tradycj i gboki sens, spra-wia bowiem, e po kolejne tomy dobrze znanych i rozpoznawanych serii sigaj zarówno filolodzy klasyczni, jak i ci wszyscy, którzy, chocia nie znaj jzyków klasycznych, to jednak pragn si zapozna z dzieami, które budoway podstawy kul-tury i wiadomoci Europejczyków.
Przekad Aforyzmów Hippokratesa autorstwa Krzysztofa Gombiowskiego jest wyrazem sumiennej pracy filologicznej, gdzie z jednej strony zadbano o wierno oryginaowi, z drugiej natomiast doo ono stara , aby te krótkie powiedzenia gno-miczne zabrzmiay tak e w sposób jasny i zrozumiay w jzyku polskim. Mo emy jedynie zachci profesora Krzysztofa Gombiowskiego do podejmowania prac nad przekadem kolejnych utworów zaliczanych do Corpus Hippocrateum i z niecierpli-woci oczekiwa na ich wydanie.
Joanna Rybowska Katedra Filologii Klasycznej U
Grzegorz K o t o w s k i, El bieta S t a r e k, aci skie inskrypcje w kocioach Gda ska. Bazylika Mariacka, Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum 2013, ss. 108. ISBN 978-83-7823-215-5.
Wydana przez Bernardinum z Pelplina skromna objtociowo ksi ka autorstwa gda skich filologów klasycznych w swym zao eniu ma peni funkcj szczególnego rodzaju przewodnika po gda skiej Bazylice Mariackiej: poprowadzi zwiedzajcego nietypowym dla przecitnego turysty szlakiem licznych aci skich inskrypcji i epita-fiów wmurowanych w ciany tej monumentalnej budowli.
Sami autorzy w krótkiej przedmowie-przesaniu do czytelników – zarówno gda -szczan, jak i przybyszów – okrelaj swoj publikacj jako „niewielk ksi eczk” (w tym miejscu, by mo e nieprzypadkowo, przychodzi na myl lepidus novus
libel-lus z utworu dedykacyjnego Katullibel-lusa) i wyranie opisuj jej cel: wzbogacenie
wie-dzy o historii Gda ska poprzez pochylenie si nad informacjami o indywidualnych losach kilkunastu jego mieszka ców, zawartymi w lapidarnych tekstach epitafiów. „Przeczytawszy je wszystkie, a dziki tej ksi eczce mo ecie to uczyni, zdziwicie si, ile osób o tak odmiennych losach ycia i ró nych profesjach przyczynio si do wielkoci tego miasta” – pisz autorzy, zapraszajc do spaceru po wityni, którego
RECENZJE 145
kierunek wyznacza zaczony plan budowli, wskazujcy umiejscowienie poszczegól-nych tablic z inskrypcjami.
Ukad publikacji jest klarowny i czytelny. Omówionych zostao 31 obiektów, po-czwszy od prawej strony od gównego wejcia, wzdu poudniowej ciany nawy, transeptu i prezbiterium (epitafia Jerzego Posse, rodziny Brandesów – wraz z pytami nagrobnymi wmurowanymi w posadzk kaplicy, rodziny Schumannów, Henryka Giese, Jerego Hojera, Jana Jakuba Cramera, rodziny Chöne Jaski, Bartomieja Wag-nera, Edwarda Blemke, rodziny Ferberów, Jana de Sinclaira), poprzez tablice umiesz-czone na filarach na skrzy owaniu nawy z transeptem (epitafia rodziny Schachmannów, Jerzego Wildtbergera, Daniela i Anny Zierenberg, Jana Botsacka) i kolejno wzdu pónocnej ciany budowli, a do wyjcia gównego (w prezbiterium: epitafia Anny Loitz i rodziny von Kempen oraz napis fundacyjny nad zakrysti; w transepcie: epitafium Marcina Rama, nagrobek rodziny Bahrów, pomnik ofiar katastrofy smole skiej, pyty nagrobne Macieja Zimmermanna, Tomasza Tymfa i Jakuba von Werden, epitafium braci Cölmerów; na filarze transeptu: Tablica Jamu nicza, epitafia rodziny Öhm; w na-wie pónocnej: epitafia Jana Schrödera, Jakuba Schadiusa, rodziny Guldensternów).
Opis ka dego kolejnego obiektu rozpoczyna si od informacji dotyczcych losów ludzi i rodów, którym epitafium zostao dedykowane, przy czym podawane szczegóy biograficzne i historyczne niejednokrotnie pozwalaj dokadniej zrozumie tre samej inskrypcji. Nale y podkreli, e zredagowanie tego rodzaju omówienia w wik-szoci wypadków byo sporym wyzwaniem dla autorów, którzy niewtpliwie musieli spdzi du o czasu w archiwach i bibliotekach na drobiazgowej kwerendzie. Mate-riaów archiwalnych dotyczcych czci postaci uwiecznionych w epitafiach zapewne nie brakowao, zwaszcza w przypadku przedstawicieli pot nych, szeroko rozga-zionych i niejednokrotnie poczonych midzy sob skomplikowan sieci koligacji rodów gda skiego patrycjatu, których czonkowie piastowali prominentne stanowiska w radzie miejskiej i sdownictwie (jak np. rodziny Brandesów, Ferberów czy Schach-mannów). Niekiedy jednak – jak w przypadku Jerzego Hojera, cudzoziemca zmarego pod koniec XVI w. i pochowanego w Gda sku (poz. 6) – jedynym ródem informacji jest tekst wykuty na kamiennej tablicy. Szczególnymi, niezwizanymi z adn konkret-n postaci, a ujtymi w publikacji obiektami s: wmurowana z pocztkiem XVII w. w lewy filar transeptu Tablica Jamu nicza (poz. 27) oraz umieszczony nad wejciem do zakrystii (poz. 19) napis fundacyjny wityni z 1343 r. (Wypada w tym miejscu zaznaczy, e publikacja cakowicie pozbawiona jest przynajmniej zarysu informacji o dziejach wityni. Autorzy zapewne – i nie bez pewnej racji – wyszli z zao enia, e budowla tej klasy co Bazylika Mariacka jest po prostu obiektem na tyle znanym, e nie potrzeba choby kilku sów opisu historyczno-architektonicznego; wydaje si jednak, e rozpoczcie od przypomnienia choby podstawowych danych o historii Bazyliki byoby dobrym wprowadzeniem w wdrówk po meandrach dziejów gda skich rodów).
Wszystkie segmenty ksi ki opatrzone s materiaem ikonograficznym. Pikne fotografie autorstwa Lucyny Lewandowskiej ukazuj zarówno cao ka dego
epi-RECENZJE 146
tafium z pen dekoracj rzebiarsk i malarsk, jak i – w du ym, czytelnym przy-bli eniu – tablic z aci skim tekstem inskrypcji. Dalej nastpuje pena transkrypcja tekstu aci skiego, z sugerowanym rozwizaniem skrótów (nota bene: jako zdj jest na tyle dobra, e umo liwia dostrze enie pewnych drobnych usterek: np. tekst reprodukowany na s. 16 ko czy si sowem ERIT – w transkrypcji jest ERAT (poz. 2); na s. 26 (poz. 6) PERERRA[B]AT pojawia si w miejscu oryginalnego PERERRARAT).
Ostatnim i bardzo wa nym elementem ka dego segmentu jest przekad inskrypcji na jzyk polski. Przy dokonywaniu tumacze autorzy starali si aci ski tekst – niejednokrotnie o zawiej skadni, obci ony spitrzonymi wyliczeniami i podporzd-kowany zastosowaniem specyficznego stylu formularnego – uczyni bardziej zrozu-miaym poprzez takie zabiegi, jak zmiany w szyku zdania i przestawienia kolejnoci niektórych fraz. Przyjli zarazem zasad rozczonkowania polskiego tekstu w taki sposób, aby uzyska reprodukcj ukadu graficznego wersji oryginalnej. Jednoczesne zastosowanie obu tych zao e dao efekt nie w peni satysfakcjonujcy, albowiem przy równolegym zestawieniu obu wersji jzykowych tre wielu linii tekstu pol-skiego nie odpowiada bezporednio treci odpowiednich linii oryginau. Instruktyw-nym przykadem niech bdzie tu choby epitafium Jana de Sinclaira (poz. 12, s. 43-45), w którym aci ski tekst: […] ET ABIENS / MORTALITATIS TUAE MEMOR / HONESTE VIVERE MILITARE AC MORI / DISCE [...], oddany zosta polskim: „a odchodzc, pomny na sw niemiertelno, / ucz si uczciwie y, su y i umiera” – orzeczenie (przy-janie dla stylu polskiego) zostao przeniesione w inne miejsce, a cztery linie zredukowano do dwóch (to epitafium jest zreszt najbardziej rzucajcym si w oczy przykadem tego typu redukcji, z 47 linii oryginalnego tekstu aci skiego otrzy-malimy 36 po polsku).
Dla czytelnika nieznajcego jzyka aci skiego wspomniany powy ej ukad gra-ficzny polskich tumacze wydaje si cakowicie bezu yteczny, a by mo e nawet wprowadzajcy w bd, jeli niewtajemniczony w arkana aciny upieraby si przy szukaniu odpowiednioci wyrazów i fraz w kolejnych liniach obu wersji tekstu. Ten – w moim przekonaniu – niezbyt fortunny projekt graficzny nie stanowi jednak man-kamentu na tyle powa nego, aby kad si cieniem na przyjemnoci pyncej z lektury ksi ki – czy te , jak chc autorzy, „ksi eczki” – piknej pod wzgldem edydorskim, interesujcej i wartociowej dla mioników zarówno jzyka aci skiego, jak i historii Gda ska.
Antoni Bobrowski Instytut Filologii Klasycznej UJ
