View of Orthodox Church Rite as an Intertextual Research Criteria Based an the Example of Daniil Andreyev’s Poem of 'Russian Gods'

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI KULTUROZNAWCZE Tom V, numer 1 – 2014. DANIEL BANASIAK. *. RYTUA

(2) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE NA PRZYK

(3) ADZIE POEMATU ROSYJSCY BOGOWIE DANII

(4) A ANDRIEJEWA. Danii Leonidowicz Andriejew (1906-1959), poeta, pisarz, filozof, teoretyk poezji, znany jest przede wszystkim z trzech gównych dzie: (Róa wiata), ! " # (Rosyjscy bogowie) i $ % &'

(5) ' (elazne misterium). Do niedawna Andriejew by autsajderem, odkrytym dopiero na pocztku lat dziewidziesitych XX wieku. Na jzyk polski przetumaczone zostay i opublikowane tylko nieliczne fragmenty Róy wiata. Utwór Rosyjscy bogowie nie doczeka si jak dotd tumaczenia na jzyk polski. Jego skomplikowana i unikatowa kompozycja pod wzgldem gatunkowym najlepiej odpowiada okreleniu ansambl poetycki (ros. (

(6) ) !* &"% 1), zasugerowanemu przez autora we wstpie. W niniejszym artykule zaprezentuj metod intertekstualn, pojmowan jako analiza wewntrzliterackich konstruktów wiata poetyckiego. Tymi Mgr DANIEL BANASIAK – doktorant w Instytucie Rusycystyki na Wydziale Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego; adres do korespondencji: Kaski, ul. Królewska 15, 96314 Baranów; e-mail: banasiakdaniel@gmail.com 1 Autor podkrela, e „dzieo Rosyjscy bogowie skada si z wielu kolejnych rozdziaów czy te czci, z których kada ma poniekd samodzielne znaczenie, ale wszystkie czy wspólny temat i jednolita koncepcja. Rozdziay te s nader rónorodne pod wzgldem gatunkowym: s tu i poematy, i symfonie poetyckie, i cykle wierszy, i poematy proz. adna jednak z tych czci nie moe y w peni samodzielnym yciem, wyjta z kontekstu. Wszystkie stanowi ogniwa nierozerwalnego acucha; wymagaj lektury tak samo uporzdkowanej jak powie czy epopeja. W gatunku takim w caoci mona dopatrywa si rysów podobiestwa do zespoów architektonicznych; dlatego wydaje si waciwe nada mu na stae termin poetycki ansambl” (.. . ! " #. W: T e n e. + "& )& &* 4

(7) /. . 1. "#$&': +<$$&> Q< 2006 s. 26. W dalszej czci artykuu odwoania do tego róda oznaczone s cyfr i pomieszczone w nawiasie w tecie..

(8) 74. DANIEL BANASIAK. konstruktami bd koncepty kultury nacechowane obrzdowoci prawosawn. Signiecie po narzdzia intertekstualne podyktowane zostao specyfik badanego utworu, penego nawiza zarówno literackich2, jak i pozaliterackich 3. Wyróniajc bowiem cech potencjau twórczego poety jest cige opieranie si na „cudzych” sowach w ich rónorodnych przejawach. W jego tekstach obecne s historyczne, kulturowe i literackie paralele, cytaty, reminiscencje, aluzje, skojarzenia literackie i inne formy intertekstualnoci. Celem takiego badania jest oczywicie nie tylko wyjawienie wieloci i rónorodnoci takich konceptów, ale przede wszystkim odpowiedzenie na pytanie o funkcj, jak speniaj w strukturze ansamblu. W rozbudowanym kompozycyjnie poemacie wystpuje, jak ju nadmieniem, wiele nawiza do obrzdowoci prawosawnej, która jest przecie wpisana w kultur rosyjsk waciwie od zarania. Trzeba w tym miejscu zaznaczy, e kultura religii prawosawnej jest jedn z wielu w andriejewowskim wiecie poetyckim, bdcym wizj utopii, poetyckim mitem. Oprócz prawosawia synkretyzm religijny utworu opiera si na nawizaniach do judaizmu, islamu, buddyzmu i katolicyzmu. Swoista moda na badania intertekstualne rozpocza si pod koniec lat szedziesitych ubiegego stulecia. Julia Kristeva, nawizujc do kategorii dialogowoci stworzonej przez Michaia Bachtina, postawia tez, e niepodobna analizowa struktury tekstu w oderwaniu od innych tekstów. Nie liczc akademickich dyskusji i sporów na temat zakresu znaczeniowego terminu „intertekstualno” 4 i mnoenia nie tyle bardziej precyzyjnych, co 2. Poeta prowadzi swoisty dialog zarówno z przedstawicielami rosyjskiej kultury (poczwszy od okresu staroruskiego do wspóczesnoci) i literatury (leksandr Sergiejewicz Puszkin, Fiodor Iwanowicz Tiutczew, fanasij fanasiewicz Fet, "ichai Jewgrafowicz Satykow-Szczedrin, Iwan Sergiejewicz urgieniew, Fiodor "ichajowicz Dostojewski, Lew Nikoajewicz Tostoj, leksandr Aleksandrowicz Bok), jak równie z Europejczykami (William Shakespeare, Jonathan Swift, Johann Wolfgang von Goethe, Karl Theodor Körner, Ernest Moritz Arndt, Charles Dickens, Herbert George Wells, Richard Wagner). 3 Oprócz typowych nawiza do literatury Andriejew przepenia wiat poetycki utworu równie nawizaniami do innych sztuk – malarstwa, muzyki, teatru, opery, architektury. Swoisty synkretyzm oparty jest na nawizaniach ukrytych w tytuach tekstów, w gównym tytule ! " #, a take w autorskiej sugestii genologicznej, by utwór nazywa poetyckim ansamblem. Oprócz tego istotn funkcje w tym sensie peni tautologiczne autorskie podpowiedzi genologiczne, na przykad symfonia, tryptyk. 4 Teoretyczna i metodologiczna baza niniejszego studium oparta jest na pracach polskich (R. Nycz, H. Markiewicz, S. Balbus, M. Gowiski,), rosyjskich (". Bachtin, N. Fatiejew', I. Iljin, N. Kuzmina, G. Kosikow, . ulinskaja) i zachodnioeuropejskich (G. Genette, J. Culler,.

(9) RYTUA

(10) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 75. raczej rozmytych poj i terminów 5, badania intertekstualne maj si cakiem dobrze. Przyczyn tego stanu rzeczy moe by cigle postmodernistyczna kultura. Kategoria intertekstualnoci pozwala rozpatrywa fenomen otwartoci tekstu, pojmowanego jako byt intersubiektywny, istniejcy midzy wiadomoci autora i czytelnika. „Intertekst jawi si jako odzwierciedlenie wiatopogldu poety i intensywny system interpretujcy”6. Intertekstualno koncentruje si w wiadomoci badacza zazwyczaj wokó trzech momentów dziea artystycznego: okrelenie tekstu– róda, wyjawienie sposobów jego wczenia w tekst autorski, ustanowienie funkcji w nowym tekcie. Niektórzy teoretycy 7 do intertekstualnoci wczyli, a nawet wysunli na pierwszy plan relacj z pewnymi semiotycznymi konstruktami ogólnymi o charakterze pozaliterackim (J.

(11) otman 8). Obok kryterium jakociowego, tj. wpywajcego na semantyczny odbiór dziea, wyrónia si take kryteria ilociowe: gsto i czsto wystpowania relacji intertekstualnych oraz liczb i rozrzut intertekstów9. W procesie wyjawiania i dyferencjacji intertekstów naley rozway semantyczny i artystyczny dynamizm zachodzcy w relacji tekst–intertekst. Skomplikowana struktura wewntrznej organizacji dziea artystycznego zawiera mikroczsteczki tekstowe, odgrywajce istotn funkcj seman-. J. Kristeva, M. Riffaterre, M. Pfister, R. Lachmann, J. Barth, W.D. Stempel, W. Schmid, K. Stierle, L. Jenny, M. Pfister, N. Piegay-Gros) historyków i teoretyków literatury, specjalistów w dziedzinie teorii intertekstualnoci. 5 U rónych autorów wystpuj nastpujce korelacje: tekst–intertekst (Riffatierre), fenotekst –tekst odniesieniowy (Lachmann), hipertekst–hipotekst (Genette), tekst–pretekst (W. Schmit). Pojawiaj si te rozrónienia midzy wieloma perspektywami takiej intertekstualnoci. Mona wic mówi o intertekstualnoci genetycznej (uwzgldniajcej tylko te proto-/arche-/teksty które uczestniczyy w genezie utworu), intencjonalnej (zamierzonej przez autora), immanentnej (wyznaczonej lub sugerowanej w samym utworze) i recepcyjnej (dostrzeganej przez rónych czytelników). H. M a r k i e w i c z. Odmiany intertekstualnoci. W: T e n e. Literaturoznawstwo i jego ssiedztwa. Warszawa: PWN 1989 s. 224, 225. 6 .\. ^ < ` $ & ' {. 6&

(12)

(13) !

(14) % &

(15) "7 % ; / <

(16) &&

(17) !

(18) . „|}~ 'Q$& '}$&## '#'`## <$' . . . '$&##”. \{ «`#`#{» 20 (59) : 2007, s. 141. 7 W tym R. Nycz: „relacji midzytekstowych nie da si ograniczy do wewntrzliterackich odniesie. Obejmuj one wszak w równej mierze zwizki z pozaliterackimi gatunkami i stylami mowy, jak i – nierzadko – inersemiotyczne powizania z pozadyskursywnymi mediami sztuki i komunikacji (plastyka, muzyka, film, komiks etc.)”. R. N y c z. Intertekstualno i jej zakresy: teksty, gatunki, wiaty. Cyt. za: H. M a r k i e w i c z. Odmiany intertekstualnoci s. 222. 8 J.

(19) o t m a n. Tekst w tekcie. „Literatura na wiecie” 1985 nr 3 s. 341. 9 H. M a r k i e w i c z. Odmiany intertekstualnoci s. 227..

(20) 76. DANIEL BANASIAK. tyczn. Te wewntrztekstowe elementy mog by konceptami nacechowanymi religijnie. Kultura w tym kontekcie bdzie rozumiana jako tekst, zawierajcy kody, dyskursy, jzyki. Micha Gowiski, rónicujc komparatystyk i intertekstualno, pisze, e t drug metod badawcz interesuje to, co zapoyczone elementy znacz, jakie miejsce zajmuj w strukturze utworu, jak graj rol w jego semantycznym wyposaeniu. „Element zapoyczony moe bowiem w nowym dla siebie otoczeniu peni najrozmaitsze role, czasem przeciwstawne tym, w jakie zosta wyposaony w swoim otoczeniu macierzystym”10. Ma tutaj miejsce, jak zaznacza Ihor Nabytowycz, „dekontekstualizacja (wycignicie intertekstu z pewnego zbioru tekstów, czy kontekstów religijnych, w których posiada ustalone teologiczne znaczenie) i rekontekstualizacja (koncept nacechowany religijnie wchodzi w nowy kontekst, gdzie ma spenia nowe «obowizki» nie tracc zabarwienia bdcego wska nikiem jego pochodzenia)” 11. Przewietlenie ansamblu poetyckiego Rosyjscy bogowie pozwala na stwierdzenie, e Danii Andriejew wiadomie korzysta z kodów kultury, odsyajcych do religii chrzecijaskich, szczególnie obrzdowoci cerkwi prawosawnej. W strukturze tekstu wida równie bogat symbolik biblijn. Przez cay tekst ansamblu przewijaj si motywy, obrazy i tematy biblijne. W pierwszej czci poematu Andriejew wyprowadza z religijnych kodów kultury obrazy wiadczce o jego przywizaniu do wiary prawosawnej. Sentymentalnie wspomina czas dziecistwa, czste wizyty w cerkwiach, dokd by prowadzony przez niani. Wówczas Kreml otwarty dla wszystkich jawi si jako symbol arki przymierza, jako schronienie: „#' ~` `, &#} #}$', / `{ $ '&# $ #&~” (s. 29). W opisie uczu towarzyszcych dziecku przy zwiedzaniu kremlowskiego muzeum pojawiaj si porównania do zamieci i boonarodzeniowych bieli: „# #$$& `>, / #& `#`$ ##~ / ' Q~#$ ' $##`>” (s. 29). W rozmachu przedstawionych w muzeum postaci i dziejów, bitew i trudów narodu rosyjskiego podmiot liryczny „czyta blisko tajemnic Boych”, jak te „bezwzgldny testament” (s. 29) dla narodu rosyjskiego. 10 M. G o w i s k i. O intertekstualnoci. W: T e n e. Intertekstualno, groteska, parabola. Szkice ogólne i interpretacje. Prace wybrane. T. 5. Kraków: Universitas 2000 s. 7. 11 I. N a b y t o w y c z. Koncepty nacechowane religijnie jako intertekstualne wska=niki w tekcie literackim. W: Intertekstualno w literaturach i kulturach sowiaskich. Red. I. KowalskaPaszt, M. Kuczyska. Szczecin: Print Group Daniel Krzanowski 2006 s. 199..

(21) RYTUA

(22) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 77. W pierwszej czci ansamblu poetyckiego cerkiewny charakter konstruktów zasadza si przede wszystkim na wczeniu w wiat poetycki obrazów wity i soborów prawosawnych, takich jak witynia Chrystusa Zbawiciela, budowana w latach 1837-1883 dla upamitnienia Wojny Ojczy nianej12 1812 r. Podmiot liryczny wierszy Andriejewa wspomina w poetyckiej formie wasn modo, wizyty w wityni, jej wystrój: ambonka (a &) – póokrge wzniesienie w cerkwi przed ikonostasem, pritwor (

(23) ) – przedsionek cerkwi, pierwsza cz wityni i nastrój powodowany stichirami (c

(24) /7), czyli cerkiewnymi pieniami pochwalnymi, uoonymi ku chwale wita lub witego. W tryptyku Pod murami Kremla (>

(25) & @ %') (s. 30-33) podmiot liryczny, przyjmujcy obraz modzieca, zachwyca si starodawn Moskw, skwerami i wskimi zaukami ulic, z których wieczorem obserwowa rónokolorowe kopuy cerkwi. Najpewniej jest na tym miejscu aluzja do soboru Wasyla Bogosawionego w Moskwie z niezwykle ubarwianymi kopuami13. Podmiot liryczny przywouje te obraz symbolizujcy jego tsknot za dawn Moskw: „ciepe ognie prawosawia” („Q`{${ # Q'#$`'{”) (s. 30). Kreml, istotny symbol andriejewowskiego mitu o narodzie rosyjskim, w poetyckiej wizji przedstawiony jest z krzyami i odbija si w kadej ruskiej wityni. W ostatnim wierszu wspominanego tryptyku poeta mówi o sawnych budowniczych Moskwy, którzy woyli w ten trud „czysto i wiato wiary ojców” (s. 31). Moskw natomiast nazywa Ostatnim Rzymem, co zwizane jest z koncepcj historiozoficzn, stworzon przez mnicha Filoteusza z Pskowa pod koniec XV wieku, goszc, e poprzednie Rzymy upady (drugim byo Bizancjum): „pierwszy Rzym upad na skutek herezji, drugi Rzym – Konstantynopol – na skutek zdrady prawdziwej wiary, trzecim Rzymem jest Moskwa, a czwartego ju nie bdzie” 14. Najstarszym zachowanym dokumentem, w którym teoria trzech Rzymów zostaa zaprezentowana, jest list Filoteusza do ksicia Wasyla III Rurykowicza z 1510 r.15. 12. „Po stu dziewitnastu latach, decyzj komunistów 5 grudnia 1931 roku witynia zostaa wysadzona w powietrze, by na jej miejscu zbudowa Paac Rad. Wymagao to dwóch eksplozji, poniewa witynia przetrwaa pierwsz” (". & # . Q ' "

(26) !&. „`<” 1990 2 s. 27-29). 13 „Cebulasty ksztat wyduonych kopu ma obrazowa pomienn modlitw i jzyki ognia. Koció o wielu kopuach jest jak kandelabr objty pomieniami” (P. E v d o k i m o v. Prawosawie. T. J. Klinger. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1986 s. 275). 14 J. O c h m a s k i. Dzieje Rosji do roku 1861. Warszawa–Pozna: PWN 1983 s. 106. 15 Por. N.V. R i a s a n o v s k y, M.D. S t e i n b e r g. Historia Rosji. T. T. Tesznar, A. Bernaczyk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego 2009 s. 129..

(27) 78. DANIEL BANASIAK. W dalszej czci wiersza pojawiaj si wizje i proroctwa poetyckie, w których podmiot liryczny przewiduje chwa narodu rosyjskiego po uciliwych cierpieniach. W obrazowaniu nowego miasta, Moskwy, nazwanej przez poet miastem bogosawionym, wystpuje piew chórów anielskich. Obraz ten przywodzi na myl aluzj do Nowego Jeruzalem z apokaliptycznego proroctwa w. Jana. Przez cay opis wizji poetyckich przewija si motyw liturgii, podczas której dokonuje si tajemnica przemiany chleba i wina w wite Dary. Motyw ten wie si z koncepcj mesjanistyczn narodu rosyjskiego, której zwolennikiem by Andriejew. Rosjanie marzyli przez wieki o szczególnej, mesjaskiej roli, jak maj do spenienia wobec ludzkoci. Wedug Tomáša Spidlíka u podoa tych idei znajdowao si oczekiwanie przyszej „wszechjednoci”16. Wizja poetycka zawiera równie obraz Anioa nad odnowionym miastem. Wiersz koczy si wezwaniem do opiekuna i patrona narodu rosyjskiego (w micie Andriejewa jest to posta Jaroswieta): „Kogo na wschodzie ycia obje, / ten nie zwtpi w Boga i w ojczyzn” („## ~ #{` ' #$# , / <$#${ # #}”) (s. 33). W wierszu Wasyl Bogosawiony (Q%* \%< &&7*) (s. 34) jest obraz poetycki soboru Wasyla Bogosawionego17 w Moskwie. Wiersz jest powicony Barmie i Postnikowi, budowniczym tej niespotykanej wityni. W wiadomoci „ja” lirycznego sobór jawi si jako kamienne proroctwo, kojarzy si z dziecic prostot i uczciwoci. Wedug podmiotu lirycznego w tej zabudowie skryty jest umiech. Inne skojarzenia powodowane soborem Wasyla Bogosawionego to „kwiatuszek” czy „wesoa ikona”, kontemplowana przez podmiot. Jest te mimowolna krytyka zachodnich kanonów. 16. T. Š p i d l í k. Myl rosyjska. Inna wizja czowieka. T. J. Dembska. Warszawa: Wydawnictwo Ksiy Marianów 2000 s. 430. 17 Sobór Wasyla Bogosawionego w Moskwie, znajdujcy si na Placu Czerwonym, zbudowany w latach 1555-1560 przez cara Iwana Gro nego, mia upamitnia zwycistwo w wojnie z kazaskimi Tatarami i zdobycie miasta Kaza. Za autora tego niezwykego dziea uchodzi pskowski mistrz Postnik Jakowlew, zwany Barm. Niekiedy uwaa si, e Barma i Postnik s rónymi osobami. Wedug niektórych historyków w budowie brali udzia woscy mistrzowie, tworzc jedyne w swoim rodzaju poczenie tradycyjnej sowiaskiej architektury i europejskiego stylu epoki Odrodzenia. Legenda gosi, e po ukoczeniu budowli Iwan Gro ny rozkaza olepi architektów, by nigdy wicej nie stworzyli podobnego cudu. Wszystkie osiem cerkwi, skadajce si na sobór, uwieczone s charakterystycznymi „cebulowymi” kopuami i zgrupowane dookoa dziewitej Pokrowskiej cerkwi, zakoczonej niewielk kopu. Zob. .. $ # , ".. # ` ' &. @ % . @

(28) *-# . ] &

(29) % &7 % ^. W: _'

(30) &! /

(31) !

(32) 7 ` !7. "#$&': $&<$$# 1983 s. 398-400..

(33) RYTUA

(34) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 79. przedstawie sakralnych18: „ &'## $& 'Q'' / \#' #” (s. 34). W tym samym wierszu dla podkrelenia sfery sacrum poeta uywa nastpujcych leksemów: kler (ros. !%) – zebranie cerkiewnego duchowiestwa; akafist (!{

(35) ) – krótkie naboestwo, wielbice Chrystusa, Bogurodzic i witych; schima (/) – zakon, wymagajcy wypenienia surowych wymogów ascetycznych. W czci zatytuowanej Opowie o Jaroswiecie (+! & |

(36) ) autor, apelujc do narodu, eby wspomnia dawne czasy, rozbudzi ide „wszechjednoci” 19 i ukocha pikno prawosawnej sofiologii20, nawizuje do kocioa Mdroci Boej (s. 230), Hagia Sophia21 (}*'-+ { &)&&' 7 !). W drugiej czci „ansamblu poetyckiego”, zatytuowanej Symfonia miejskiego dnia, pada sowo Q & (s. 64), czyli cerkiewnosowiaska forma rozkazujca (a dokadniej zapraszajca) czasownika „uwaa”. Takie zaproszenie wystpuje w czasie naboestwa, kiedy od wiernych wymaga si szczególnej uwagi, wysuchania Boej nauki lub zrozumienia dokonujcych si tajemnic. Uyte jest pod koniec poematu, kiedy podmiot liryczny w rodku nocy przeczuwa zbliajc si wizj nowego wiata. Opisujc j za pomoc cerkiewnych leksemów (%< &' &7 , !{

(37) 7 %&7 , /), wyraa w patetycznym stylu wyjtkowo sytuacji. \`'' , '$&'{ #}! / ', `<}'~, $ `~ ', / # $', <#${ Q#}! / `! / '`'$ #`#'{ 'Q``'! / #! / #`<#> `'! / |~ '$#<~. \ 'Q`#, / #`#$ `'{ `&<> &`. / \`~< ~' ## $##', / $< #Q`#'~ '$, / << `{ <### #' / #$<Q< `{ ${#'$ (s. 69).. 18. O historycznym kontekcie sporu ikonoklastów z ikonodulami w teologii ikony zob. \. . ' Q & # $ & >. 6! &7 ) & Q

(38) # ! *! # " . W: ! " # % ! )

(39) &'. ~Q<$& 8. +. Q#. . ##. $$'–Q#&'`'<: '`$# '$&' [Wyd. Ojców Franciszkanów] 2009 s. 6-39. 19 ycie zakada istnienie jednoci. Prawda ycia tkwi wówczas we wszechjednoci. Termin ten fascynuje Rosjan, poczynajc od Soowiowa, który wskazuje w swojej filozofii na dojcie do niej i znaki jej towarzyszce. Pikno duchowe wszystkiego, co istnieje to, transparentna wizja rzeczywistoci „wszechjedynej”. Zob. Š p i d l í k. Myl rosyjska. Inna wizja czowieka s. 427. 20 Wicej zob. tame s. 409-414. 21 Hagia Sophia w Stambule (dawny Konstantynopol) to monumentalna witynia i katedra patriarsza, symbol Kocioa bizantyjskiego. Zostaa ufundowana przez Justyniana I Wielkiego. Nazwa kocioa znaczy dosownie „Boa Mdro”. Zob. ` * }*'-+ {' http://stambul4you.ru/ 2009/10/around-stambul-eminonu-aya-sofya/ [dostp: 10.04.2013]..

(40) 80. DANIEL BANASIAK. W trzeciej czci, zatytuowanej Ciemna wizja ( & & ), podmiot liryczny w podobny sposób jak Dante Alighieri odbywa podró z widzialnej Moskwy do kraju, o którym wiedz tylko rosyjskie demony. Na tej drodze chroni go Bogurodzica Bolejca nad pastwem ruskim (_ )% &; ! # !') (s. 70). Wizje ciemnoci i za przelizguj si po moskiewskich zaukach. Widzi tam Trzeciego Uicraora (

(41) * >; ) – ten umowny neologizm oznacza demona totalitaryzmu. Wizja przedstawia te tumy, które przeobraaj si w karnawa masek, maskarad prowadzon przez demoniczn wol. Poecie jawi si gromady tych, którzy byli „gwacicielami i katami narodu” („'$``{ Q'`'}' '#~ #$”) (s. 34). Znajdujemy tutaj odniesienia do prawosawnych modlitw, którymi podmiot liryczny wstawia si, o ile to moliwe, za cierpicymi i jednoczenie chroni siebie, przechodzc przez krgi pieka. W czwartym z kolei wierszu z tetraptyku Czerwone requiem (@&7* ! ) (s. 94) jest odniesienie do modlitwy Wieczna pami (Q )&' '

(42) , 6 < &

(43) 7/&*…) – naboestwa za zmarych 22. Natomiast w utworze Wychodzia z palcej Gaszszarwy… (Q7/ % <#) * 7...) (s. 99) wystpuje nawizanie do trieby (

(44) ") – ceremonii religijnej, dokonywanej na prob wierzcych. Potocznie jest to rzeczownik okrelajcy wszystkie modlitwy, naboestwa i sakramenty (oprócz Eucharystii i kapastwa), ale te mody, piewy, powiecenia domów, panichidy. Najpewniej autor korzysta z tego leksemu w znaczeniu panichidy, czyli naboestwa aobnego. Jest to odpowiednik aciskiego requiem, piewany przy obchodach szczególnych rocznic i wydarze, na dzie urodzin i imienin, jako modlitwy za zmarego w dniu jego pogrzebu, w trzeci, dziewity i czterdziesty dzie po mierci i w kolejne rocznice. W czci zatytuowanej Obfito (6 "% ) pojawia si te skryty cytat: „" # }`#...”23 (s. 80), odsyajcy czytelnika do pieni, któr wedug chrzecijaskich poda anioowie niebiescy witali narodzenie Jezusa. Tym samym autor paradoksalnie jeszcze mocniej podkrela brak duchowoci w poetyckim opisie Moskwy lat pidziesitych, pogronej w szale konsumpcji. wityni nowego spoeczestwa jest supermarket („<`{~> `Q”, s. 80). Góra z produktów spoywczych pomieszczona w centrum. 22. Q )&' '

(45) : „\# ${~ <Q#&#>, ¡$, << '' ##, $ #`, Q}'`, #~', # $&#}'{”. Wicej zob. _ % & &/7 http://azbyka.ru/bogosluzhenie/trebnik/treb16.shtml [dostp: 10.04.2013]. 23 „\`'' ~ #< ' ` , }`# `'##`” (por.

(46) k 2, 14)..

(47) RYTUA

(48) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 81. miasta peni funkcj wityni. W strukturze „poetyckiego ansamblu” przestrze miasta symbolizuje pastwowo sowieck, natomiast przyroda jest miejscem dla podmiotu lirycznego. W strukturze utworu najgciej rozmieszczone odwoania do kultury prawosawnej wystpuj w wierszu Usnorm (>& ) (s. 119-122) (czternasty z kolei wiersz w czci czwartej utworu zatytuowanej wiaty owiecenia, `7

(49) % &'). W wierszu tym znajdujemy poetycki obraz fantasmagorycznej wizji przestrzeni, opisanej w prozaicznej formie w Róy wiata. Neologizm Usnorm oznacza „pierwszy ze wiatów Wysokiej Powinnoci, wityni, gdzie odbywa si wieczne naboestwo wszystkich owieconych istot Szadanakara, zaoon przez wielkiego ducha ludzkoci, Jana Chryzostoma” (s. 498) [t. D. B.]. Dla opisu prawie sakralnej przestrzeni Usnormu w wiadomoci podmiotu lirycznego pojawiaj si okrelenia przestrzeni cerkwi: kliros (!% ) 24, okrelenia duchownych i kapanów cerkwi prawosawnej: schima (c/)25, kler (!%), ijeriej ( *)26, nazwy szat: orarion (o )27, modlitwy: prokimien ( ! &)28. W ósmej czci znajduje si poemat Nawna (&) (s. 203-215) jako mityczne uosobienie soborowej duszy narodu rosyjskiego. Imi Nawna pochodzi od Jarosawny. Z maestwa Nawny i Jaroswieta, wedug kon-. 24 Kliros – miejsce na podium przed ikonostasem, na którym znajduj si chór, lektorzy i kantorzy. Zob. @% http://kliros.ru/ [dostp: 10.04.2013]. 25 Schima – wyszy stopie prawosawnego zakonu, polegajcy na gbszym wyrzeczeniu si od spraw wiata. W cerkwi prawosawnej jest kilka stopni monastycznych. Kandydat do zakonu zaczyna jako posusznik. Potem moe zdecydowa si by mnichem riasfornym. Po kilku latach, w zalenoci od rozwoju duchowego danego mnicha, dokonuje si postrygu w mantie, czyli w drugi stopie ycia zakonnego. Skada on wówczas luby maej schimy. Mnich mantijny moe by, cho bywa to niezmiernie rzadko, „postrzyony” w wielk schim, co oznacza wejcie w stan bliski anioom. Mnich, który przyj ten stan, wielki schimnik, zwalniany jest z wszelkich monasterskich obowizków, a treci jego ycia jest wycznie post i modlitwa za cay wiat. Zob. +/ http://azbyka.ru/dictionary/17/shima.shtml [dostp: 10.04.2013]. 26 Ijeriej – kapan, sowo uywane w kontekcie liturgicznym. Wspóczenie nazywa si tak duchownych prezbiterów. 27 Orarion – okrelenie dugiej, wskiej szarfy z materiau, noszonej na sticharionie przez diakonów oraz subdiakonów. Nazwa pochodzi od aciskiego sowa ora – „módl si”, poniewa wznoszc jeden z koców orarionu, diakon daje znak do modlitwy. Orarion symbolizuje skrzyda anioów. Dla podkrelenia tego symbolicznego znaczenia na orarionie umieszczane s sowa pieni anielskiej: „ wity, wity, wity jest Pan Zastpów”. Zob. http://drevo-info.ru/ articles/1102.html [dostp: 10.04.2013]. 28 Prokimien – wiersz uoony z psalmów, który czyta si przed Pasterzem (}

(50) %) lub Ewangeli (&# % ). Zob. _ ! & http://azbyka.ru/dictionary/15/prokimen.shtml [dostp: 10.04.2013]..

(51) 82. DANIEL BANASIAK. cepcji poety, ma narodzi si Zwienta-Swientana, wyraajca ide Wiecznej Kobiecoci, od której zaley ustanowienie na ziemi Róy wiata 29. W poemacie tym znajduje si leksem riza ( ), oznaczajcy dug szat bez rkawów, pokrywajc cae plecy, noszon przez kapanów, symbolizujc odzie, w któr ubrano Jezusa Chrystusa na dworze u Piata. Okrelenie to uyte jest przez poet, by wyrazi obraz Nawny, która swym paszczem (%

(52) ) i riz ( ) pieci tkanin ruskich rzek: „'' / <}'> `'`' &': / +#> $#> `#” (s. 205). Paul Evdokimov pisze, e „kocioy prawosawne s tak bardzo pene wiata, ciepa i jakiej intymnoci, dlatego e kady odcinek murów jest oywiony i przedstawia niebo, stawiajc czowieka wobec wasnych przodków: anioów, proroków, apostoów, mczenników i witych”30. T Bo gocinno odczuwan w przestrzeni prawosawnego sacrum podmiot liryczny dzieli ze witymi. Wspomina Febroni ( &') (s. 214), ksin muromsk, która jest w poemacie symbolem witej kobiecoci, ideaem soborowej duszy narodu. Imi Zotoustego – Jana Chryzostoma31 – jest wspomniane w porównaniu poetyckim, obrazujcym niezwyko i blask chway bijcy od wityni bizantyjskiej ( Q &

(53) ). Wspomniany jest tutaj kolejny raz koció Mdroci Boej w Konstantynopolu. „Jak gdyby tum Zotoustych / kania si na kolanach przed Nazarejczykiem” („'& $` ~ $# `'#<$# / #`' $&`#{` Q {${ ''”) (s. 216). Dziesita cz, zatytuowana Bkitna wieca ( %"' )) odnosi si do tematu duchowoci i zawiera pochwa Wiecznej Kobiecoci. W cyklu znajduj si wiersze skierowane do Bogurodzicy, do gwiezdnego obrazu Przepiknej Damy („& #< #'< ¢&'$#> '~”). Modlitewny styl utworów i motywy hymnów wi cykl z tradycjami poezji duchowej. Tam te jako tytu caego cyklu, skadajcego si z omiu wierszy, pojawia si archaizowana nazwa Dom Przewitej Bogurodzicy ( _ '

(54) * \ # ;7) (s. 242), czyli sobór Zanicia Najwitszej Maryi Panny – 29 „Róa wiata – interreligia, panreligia, przysza Cerkiew czasów ostatecznych, powstaa na zasadzie swobodnej unii religii wiatego kierunku, której celem ma by zbawianie jak najwikszej liczby dusz ludzkich i oddalenie od nich niebezpieczestwa zbliajcej si istoty przeciwnej bogu” (.. . . W: T e n e. + "& )& &* 4

(55) /. . 3. "#$&': +<$$&> Q< 2006 s. 532 [t. D.B.]). 30 E v d o k i m o v. Prawosawie s. 307. 31 Zotousty (%

(56)

(57) ) – Jan Chryzostom (#' `'#<$), biskup Konstantynopola, pisarz chrzecijaski, uznawany za najwikszego kaznodziej kocioa Wschodu, doktor Kocioa, wity Kocioa katolickiego i prawosawnego..

(58) RYTUA

(59) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 83. sobór prawosawny w obrbie Kremla w Moskwie na placu Soborowym, wzniesiony w latach 1475-1479 przez woskiego architekta Aristotele Fioravantiego. W utworze pojawia si te okrelenie raka (!) – relikwiarz32, arka z relikwiami (! ) # ^) i omofor (o { ), tj. pokrow ( ! ) – paszcz Bogurodzicy, chronicy przed niebezpieczestwami. Wszystkie te konstrukty koresponduj z tematem cyklu o idei Wiecznej Kobiecoci. W dwunastej czci znajduje si poemat mier Gro=nego (" % & # ). Jest to poemat o demonizacji pastwowoci rosyjskiej. Próba obalenia przez bojarów cara Iwana Gro nego w 1553 r. i ustanowienia nastpcy tronu – Dymitra Iwanowicza, odczytywana jest przez poet jako tragedia narodu, w której Iwan Gro ny sta si ofiar i broni w rkach demona-uicraora. Iwan Gro ny zacz zmienia swoj polityk, a do opriczniny – terroru i licznych egzekucji w Moskwie33. Z poematem zwizane s metahistoryczne wydarzenia, odbijajce si w klskach narodu rosyjskiego i Wielkiej Smucie34. W tej czci zobrazowane s wzowe momenty rosyjskiej historii, okrelajce jej tragedi. W utworze pojawiaj si nawizania do obrzdowoci cerkiewnej: – Trikirij35 (

(60) !*) (s. 264) – wiecznik dla trzech wiec. wieczniki te wprowadzone zostay do uytku w pierwszych wiekach chrzecijastwa i do dzi uywane s podczas uroczystych naboestw odprawianych przez biskupa. W poemacie jest to znak wiadczcy o tym, e Duch narodu ruskiego wskazuje drog prowadzc „w odmty, w korowód burz” (s. 272). &# #~>, &'& $~> $#, / $&< `' $ & $`, / ' $# , &<### / #` <, # `'#$`#`. (s. 272). – Cata (;

(61) ) (s. 272) – drogocenne zawieszenie na ikonie, element w formie odwróconego póksiyca, zota lub srebrna wotywna biuteria ikony. Symbolizuje rang królestwa i kapastwa 36. W poemacie wyraa wizj ponownie wzbogaconych chwa otarzy moskiewskich cerkwi. 32. Relikwiarz jest niezwykle wan czci przestrzeni sakralnej cerkwi prawosawnej. Przy konsekracji biskup trzy razy obchodzi w procesji z relikwiami nowo wywican cerkiew dla wyznaczenia przestrzeni sacrum, miejsca przynalenego Bogu. Zob. ; -+ # http://drevo-info.ru/articles/125.html [dostp: 10.04.2013] 33 O c h m a s k i. Dzieje Rosji do roku 1861 s. 108,109; A. P a w o w, M. P e r r i e. Iwan Gro=ny. Car i tyran. T. S. Kdzierski. Warszawa: Bellona 2008 s. 97-114, 171-187. 34 . + # ' # . «! " #» &%a }& a. W: .. . + "& )& &* 4

(62) /. . 1. "#$&': +<$$&> Q< 2006 s. 477. 35 +% ; ! &7/

(63) & http://www.days.ru/Life/slovar2437.htm [dostp: 10.04.2013]. 36 +% "

(64) % & # !

(65) http://slovari.yandex.ru/ [dostp: 10.04.2013].

(66) 84. DANIEL BANASIAK. # <#`&. | `'$& `''#, / ¢`'~ Q ~' '`'; / ''` '' ' #&`'' / <<~, `'`~, {'. / Q`~ #&# «», / ~'{ `#> #`#> / $'#>< ${~ – / `~> ' ' # "#$&#>. (s. 272). – Synodyk (+& !) (s. 282) – ksiga z zapisanymi imionami zmarych, za których ma by odmawiana modlitwa w czasie naboestwa 37. Poeta, wspominajc synodyk, wyraa zdanie, e potomni w przecigu dugich wieków bd osdza poczynania prominentnych polityków, zwizanych z rzdami cara Iwana i moe si okaza, e nie mona nikogo usprawiedliwi. \&' – &? £Q#'? '~ ? / # ' ${ `~ &# / \'#> Q`##>, $'#> <$$&#> / #' – $~> '&#. / #' ' Q#}#$ '$& Q', / '#> <~ #$# / Q#$'{ #&### «Q'!» / ' ~ $#&' #. (s. 282). Andriejew nawizuje do sakramentu namaszczenia chorych – soborowanija38 (+ " & ) (s. 288). Nawizanie do tego obrzdu zwizane jest z opisem mierci Iwana IV. Pomimo udzielanych sakramentów car odpywa w ognistej rzece, gnije, wykrzykuje ostatnie rozkazy. ¤~ ## #&# $###', / \' #~ }# &`#<&, / |'`{{$ $ &'~ #, $&## # ¢#Q`~ Q# ##> &. / . ' $ $`. / $ $``#$ # #&~~> $<Q. / &}. Q#$` $` / \#> Q&' ~'`&' $ <. (s. 288). Cay naród zobowizany jest do modlitwy za umierajcego cara, któremu podmiot liryczny funduje okrelenie „obmierzego niewolnika” (s. 299).. 37. @

(67) !* ; ! & %'&!* % http://old_church.academic.ru/ [dostep: 10.04.2013]. Jest to modlitwa pochodzca z wiary Kocioa, przedstawiana Bogu przez kapanów. Wskazuje ona na interwencj mistycznego ciaa Kocioa, jego wspólnoty. Chwila mierci – a kada choroba jest miertelna – zdaje si chwil zupenej samotnoci. W tym momencie przybywa Koció, by utworzy wokó chorego wity krg zjednoczenia. W Rosji sakrament nosi nazw pochodzc od sowa " &

(68) , gdy musi by udzielony przez sobór, przez zespó siedmiu kapanów. Zawiera czytanie siedmiu wtków z Ewangelii, a kapani siedem razy recytuj stosown modlitw. Do proby o uzdrowienie duszy dodawana jest proba o uzdrowienie fizyczne. W Rosji sakramentu tego udziela si wszystkim wiernym w Wielki Czwartek. Ryt poda za modlitwami jutrzni z czytaniem Lekcji i Ewangelii. Na kocu kapan kadzie Ewangeli na gowie chorego i mówi: „Nie kad na gowie chorego mojej grzesznej rki, ale Twoj rk siln i potn w witej Ewangelii”. Zob. E v d o k i m o v. Prawosawie s. 383. 38.

(69) RYTUA

(70) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 85. $ &', #'$~{, #`{ – / Q&', – Q$'{ #`': / '$<Q${ Q $&<Q` / ' #, ${# ''! (s. 299). Oprócz tego w strukturze caego tekstu mona zauway takie leksemy, jak sorokoust (c !

(71) ) – czterdziestodniowe naboestwo za dusz zmarych, nazwy naczy liturgicznych: potir (

(72) ), ciasza ()) – kielich; Archistratig (}/

(73)

(74) #) (s. 323) – gówny dowódca, w tradycji chrzecijaskiej tytu Archanioa Michaa, dowodzcego niebiaskim wojskiem; jektinia ( !

(75) &') (s. 298) – rodzaj modlitwy proby, wchodzcej w skad naboestwa cerkiewnego. Ponadto w wierszu `%% & &... (s. 349) z cyklu U demonów odwetu (> & ') mona wyodrbni irmos ( ) (s. 349) – pocztkowe wiersze, jakby tytuy, od których zaczyna si kada z dziewiciu pieni kanonu prawosawnego. Przez cao utworu przewijaj si niczym lejtmotywy idee Soowiowa na temat bogoczowieczestwa. Idea ta zakada antropologi chrystologiczn. Jedynie Bóg wcielony przez sw kenoz przynosi rozwizanie ludzkich problemów. Jest On równie fundamentem i jednoczc zasad wszystkich relacji w Kociele, spoeczestwie i kosmosie. W uduchowieniu przez Ducha witego, którego daje Chrystus, ksztatuje si duchowo osoby, jej dynamiczne podanie ku nieskoczonoci, a do ostatecznego przebóstwienia i wczenia w ycie Trójcy witej 39. * Zaprezentowane elementy wiata poetyckiego wierszy Daniia Leonidowicza Andriejewa dowodz, e wiadomo poety przesycona bya konceptami religii prawosawnej. Podkrelmy, e dekontekstualizacja odbywa si u Andriejewa z jednej strony z respektem dla sacrum, z drugiej nie zwaa on na zasad Cerkwi o nieakceptacji synkretyzmu religijnego. Rekontekstualizacja za polega na obrazowaniu rzeczy wanych i wzniosych dla poety. Reasumujc, intertekstualne koncepty nacechowane obrzdowoci cerkiewn mona poczy w nastpujce obszary. Po pierwsze, zwizane z budownictwem sakralnym: sobór Chrystusa Zbawiciela (

(76) +

(77) %'), witynia Wasyla Bogosawionego (Q%* \%< &&7*), Hagia Sophia (}*'-+ {'), sobór Zanicia Najwitszej Maryi Panny (> &!* + " ). Oprócz nazw obiektów sakralnych pojawiaj si te okrelenia elementów wntrza wityni, takich jak: &,

(78) , !% . Po 39. Š p i d l í k. Myl rosyjska. Inna wizja czowieka. Ibidem s. 426..

(79) 86. DANIEL BANASIAK. drugie, wystpuj te koncepty zwizane z liturgi prawosawn. Wród nich odwoania do duchownych cerkwi prawosawnej: c/, !%, *. Znajdujemy te w strukturze tekstu jednostki leksykalne, wskazujce na szaty liturgiczne: {, , o . Autor odsya równie do nazw naczy liturgicznych:

(80) , ) i przedmiotów potrzebnych do naboestw: !,

(81) !*, ;

(82) , & !, %

(83) #'. Pojawiaj si okrelenia modlitw: ` ) % ; /..., Q )&' '

(84) , &#', ! &, !

(85) & ', ,

(86) /7; naboestw: !{

(87) ,

(88) ", !

(89) , & !; sakramentów: " & . Po trzecie, w utworze zauwaamy koncepty zwizane z histori Cerkwi prawosawnej, a mianowicie wskazywanie na witych prawosawnych: Bogurodzica, Jan Chryzostom, Febronia; archanioów: Archanio Micha. S te odwoania do idei historiozoficznej Moskwy – Trzeciego Rzymu oraz idei Soowiowa i Bierdiajewa na temat bogoczowieczestwa. Andriejewowskie inklinacje do obrzdowoci cerkiewnej zwizane s z kreacj poetyckiego mitu. Asumptem do korzystania przez poet z tego typu konceptów kultury jest ch zarówno ewokacji wiata dziecicych i modzieczych przey, jak te tworzenia poetyckich wizji zza widnokrgu rzeczywistoci. Wie si to z zamierzonym dualizmem wiata zaproponowanego przez poet (realne i fantastyczne). Podmiot liryczny, alter ego poety, przyjmuje funkcj natchnionego wizjonera. Utwory zawarte w poetyckim ansamblu wyróniaj si obfitoci odniesie do szeroko rozumianego kultu religii prawosawnej: nazwy wity, przestrze wewntrz wityni, elementy liturgii, szaty i naczynia liturgiczne, nazwy naboestw i modlitw, imiona witych prawosawnych. Tekst amplifikowany kodami kultury cerkiewnej zespala si z problematyk eschatologiczn i ca tradycj filozofii twórczoci, szczególnie Bierdiajewa i Soowiowa. Analizujc alians tekstów poety ze wska nikami intertekstualnymi, odsyajcymi do poj, tematów i obrazów z kultury prawosawnej, zauwaamy kryterium autobiograficznoci jego tekstów literackich. Wraliwo i potga wyobra ni poety, wprzgnite i zatopione w kulturowe uniwersum przedrewolucyjnej Rosji, wyznaczaj uniwersum wiata poetyckiego, mieszczcego w swej strukturze wzy symetrii do empatycznie pojmowanej „starej Moskwy” i kontrastu do marksistowskich poczyna lat pidziesitych. Danii Leonidowicz Andriejew jest autsajderem, który buntowniczym rozmachem kreuje poetycki mit, niejako „swój wiat”, z przepychem i zoonoci lirycznych obrazów. Stworzony przez poet projekt mitu, zorientowanego na wartoci kultury narodu rosyjskiego, jest oczywicie tylko mitem. Tworzenie jednak.

(90) RYTUA

(91) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE. 87. mitów o antropologii, zbudowanej na twórczym (homo creans) i duchowym (homo religiosus) potencjale czowieka w czasach sowietyzmu moe by swego rodzaju bohaterstwem, a nawet – odwoujc si do tytuu dziea Nikoaja Bierdiajewa – „sensem twórczoci”.. BIBLIOGRAFIA ..: +<$$& #. W: T e n e. \#' $#}> 4 #'. . 1. "#$&': +<$$&> Q< 2006. & # ".: { $#' &'. „`<” 1990 2. E v d o k i m o v P.: Prawosawie. T. J. Klinger. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1986. G o w i s k i M.: O intertekstualnoci. W: T e n e. Intertekstualno, groteska, parabola. Szkice ogólne i interpretacje. Prace wybrane. T. 5. Kraków: Universitas 2000. $ # . ., # ` ' & ". .: `. '>-##. '`~ Q`#'. W: ¢'{& '&<~ "#$&~. "#$&': $&<$$# 1983.

(92) o t m a n J.: Tekst w tekcie. „Literatura na wiecie” 1985 nr 3 s. 341. M a r k i e w i c z H.: Odmiany intertekstualnoci. W: T e n e. Literaturoznawstwo i jego ssiedztwa. Warszawa: PWN 1989. N a b y t o w y c z I.: Koncepty nacechowane religijnie jako intertekstualne wska niki w tekcie literackim. W: Intertekstualno w literaturach i kulturach sowiaskich. Red. I. KowalskaPaszt, M. Kuczyska. Szczecin: Print Group Daniel Krzanowski 2006. ' Q & # $ & > \. .: &#~ <} ### &>$&## $##'. W: $$& ##$`#$& }{. ~Q<$& 8. +. Q#. . ##. $$'-Q#&'`'<: '`$# '$&' [Wyd. Ojców Franciszkanów] 2009. O c h m a s k i J.: Dzieje Rosji do roku 1861. Warszawa–Pozna: PWN 1983. Pismo w. Starego i Nowego Testamentu. Pozna–Warszawa: Pallottinum 1990. R i a s a n o v s k y N.V., S t e i n b e r g M.D.: Historia Rosji. T. T. Tesznar, A. Bernaczyk. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego 2009. Š p i d l í k T.: Myl rosyjska. Inna wizja czowieka. T. J. Dembska. Warszawa: Wydawnictwo Ksiy Marianów 2000. ^ < ` $ & ' { .\.: &$<'`#$ $Q#$#~ '`' <#$# &$. „|}~ 'Q$& '}$&## '#'`## <$' . . . '$&##”. \{ «`#`#{». 20 (59) : 2007 1. NETOGRAFIA `#$ http://kliros.ru/ [dostp: 10.04.2013] '&> &##$`'{$&> $`#'. http://old_church.academic.ru/ [dostp: 10.04.2013] "<> >{-\#¥{ http://stambul4you.ru/2009/10/around-stambul-eminonu-aya-sofya/ [dostp: 10.04.2013] ' http://drevo-info.ru/articles/1102.html [dostp: 10.04.2013] ¢#$`#' Q'~ http://azbyka.ru/bogosluzhenie/trebnik/treb16.shtml [dostp: 10.04. 2013] ¢#& http://azbyka.ru/dictionary/15/prokimen.shtml [dostp: 10.04.2013] \`#' &#~ # http://www.days.ru/Life/slovar2437.htm [dostp: 10.04.2013].

(93) 88. DANIEL BANASIAK. \`#' #'`## $&<$$' http://slovari.yandex.ru/ [dostp: 10.04.2013] \' http://azbyka.ru/dictionary/17/shima.shtml [dostp: 10.04.2013] #-\' '' http://drevo-info.ru/articles/125.html [dostp: 10.04.2013]. RYTUA

(94) CERKIEWNY JAKO INTERTEKSTUALNE KRYTERIUM BADAWCZE NA PRZYK

(95) ADZIE POEMATU ROSYJSCY BOGOWIE DANII

(96) A ANDRIEJEWA Streszczenie W artykule zostaa zaprezentowana intertekstualna metoda badawcza, pojmowana jako analiza konstruktów wiata poetyckiego, zawierajcych kody kultury zwizane z rytuaem cerkiewnym. Jako materia badawczy posuy utwór Rosyjscy bogowie D.L. Andriejewa. Przyjcie ukazanego kryterium badawczego prowadzi do odkrycia wiatopogldu poety i stanowi intensywny system interpretujcy. Utwór zawiera obfite odniesienia do szeroko rozumianego kultu religii prawosawnej: nazwy wity, przestrze wewntrz wityni, elementy liturgii, szaty i naczynia liturgiczne, nazwy naboestw i modlitw, imiona witych. Inklinacje Andriejewa do rytuau cerkiewnego zwizane s z kreacj poetyckiego mitu i autobiografizmem dziea. Tekst amplifikowany kodami kultury cerkiewnej zespala si równie z problematyk eschatologiczn i tradycj rosyjskiej filozofii twórczoci, szczególnie N.A. Bierdiajewa i W.S. Soowjowa. Streci Daniel Banasiak Sowa kluczowe: metoda intertekstualna, intertekst, poemat, rytua cerkiewny, D.L. Andriejew.. ORTHODOX CHURCH RITE AS AN INTERTEXTUAL RESEARCH CRITERIA BASED ON THE EXAMPLE OF DANIIL ANDREYEV’S POEM OF RUSSIAN GODS Summary The article presents an intertextual research method conceived as an analysis of constructs of the poetic world. These constructs contain cultural codes associated with an Orthodox church ritual. As a research material author used D.L. Andreyev’s Russian Gods. Adoption of this research criterion leads to conclusions about the poet’s worldview and makes up an intensive interpretative system. The poem contains references to the worship of the Orthodox religion in the broad sense: names of the temples, the space inside the temple, elements of the liturgy, liturgical vestments and vessels, names of devotions and prayers, names of saints. Andreyev’s inclination to the Orthodox ritual is related to the creation of his personal poetic myth and the presence of autobiographical elements in his literary works. The text, amplified with the Orthodox culture’s elements, recalls also eschatological issues and traditions of Russian philosophy of creativity, especially theories of N.A Berdyaev and W.S. Soloviev. Summarised by Daniel Banasiak Key words: intertextual research, intertext, poem, Orthodox ritual, D.L. Andreyev..

(97)