Struktura nakładów inwestycyjnych a wartość dodana brutto w Polsce w okresie transformacji

Pełen tekst

(1)635. 2003. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Robert W³odarczyk Katedra. Teorii. Ekonomii. Struktura nak³adów inwestycyjnych a wartoœæ dodana brutto w Polsce w okresie transformacji 1. Wstêp Przejœcie od systemu centralnego planowania do systemu opartego na realiach rynkowych spowodowa³o g³êbokie zmiany w filozofii prowadzenia przedsiêwziêæ gospodarczych. Wymusi³o to dokonanie w polskiej gospodarce znacznych przeobra¿eñ w formie w³asnoœci czynników wytwórczych, sposobie ich wykorzystania w procesach produkcyjnych, a tak¿e w strukturze efektu finalnego, czyli produkcji. Zmiany te uwydatni³y siê równie¿ w popycie globalnym, jako z jednej strony przyczyna, a z drugiej skutek strukturalnych przeobra¿eñ i modyfikacji w proporcjach wytwarzanej produkcji. Proces ten, zapocz¹tkowany na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych, trwa do dziœ, przybli¿aj¹c gospodarkê polsk¹ do bardziej rozwiniêtych krajów œwiata. Wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej i wynikaj¹ce st¹d propagowanie nowych metod i strategii gospodarowania, opartych g³ównie na racjonalnoœci wykorzystania czynników wytwórczych i optymalizacji wszelkich wskaŸników ekonomicznych, w tym efektywnoœci dzia³alnoœci, wp³ynê³o doœæ istotnie na sposób prowadzenia polityki inwestycyjnej w ujêciu mikroekonomicznym, czyli na poziomie przedsiêbiorstwa, oraz w ujêciu makroekonomicznym, czyli na gospodarkê jako ca³oœæ. W krajach o gospodarce kierowanej przez centraln¹ administracjê inwestycje podejmowane by³y w nadzwyczaj du¿ych rozmiarach. Wystêpowa³ w nich stale nadmierny potencjalny i faktyczny popyt inwestycyjny, którego tendencja nie by³a skutecznie hamowana1. Nowe uwarunkowania gospodarcze sugeruj¹, by spojrzeæ na inwestycje z jednej strony jako na element u³atwiaj¹cy i przyœpieszaj¹cy wzrost 1 L. Balcerowicz, Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej, Monografie i Opracowania nr 281, SGH, Warszawa 1993, s. 170..

(2) Robert W³odarczyk. 108. gospodarczy, przyczyniaj¹cy siê do eliminowania niekorzystnych zjawisk gospodarczych, takich jak: wzrastaj¹ce bezrobocie, powiêkszanie siê klasy spo³eczeñstwa o dochodach ni¿szych ni¿ minimum socjalne czy „niesprawiedliwy” podzia³ dochodu narodowego. Z drugiej strony, ze wzglêdu na racjonalizacjê wykorzystania czynników wytwórczych, k³adzie siê nacisk na sta³e podnoszenie ich efektywnoœci i produktywnoœci, co bez w¹tpienia zgodne jest z g³ównymi kanonami gospodarki rynkowej.. 2.. Metodologia. W artykule podjêta zosta³a próba pokazania kierunku zmian nak³adów inwestycyjnych oraz ich wspó³zale¿noœci ze zmianami wartoœci dodanej brutto w Polsce. Analiza jest prowadzona zarówno w ujêciu globalnym w gospodarce jako ca³oœci, jak i w ujêciu sektorowo-dzia³owym. Ze wzglêdów metodologicznych wydaje siê celowe wyjaœnienie podstawowych definicji inwestycji i wartoœci dodanej brutto. Analiza literatury przedmiotu dostarcza ró¿nych interpretacji pojêcia „inwestycje”, niejednokrotnie o odmiennym znaczeniu ekonomicznym. W ogólnym rozumieniu inwestycje to nak³ady, które s¹ oddzielone w czasie od uzyskiwanych efektów oraz obarczone ryzykiem. Stanowi¹ wa¿ny czynnik dynamizuj¹cy gospodarkê, wp³ywaj¹c na tempo jej wzrostu. Inwestycje oddzia³uj¹ na zmiany strukturalne gospodarki, s¹ noœnikiem innowacji zarówno w metodach wytwarzania, jak i w produkcji. Mo¿na wyró¿niæ trzy kategorie inwestycji: – inwestycje w kapita³ finansowy, – inwestycje w kapita³ ludzki, – inwestycje w kapita³ rzeczowy. Inwestycje w kapita³ finansowy, inaczej: inwestycje kapita³owe, oznaczaj¹ wszelk¹ dzia³alnoœæ, w której inwestor-posiadacz kapita³u rezygnuje czasowo z konsumpcji zysków, jakie móg³by osi¹gn¹æ z posiadanego kapita³u, przeznaczaj¹c go na zakup instrumentów finansowych2. Inwestycje w kapita³ ludzki to nak³ady zwiêkszaj¹ce zasoby wiedzy, umiejêtnoœci, zdrowia i energii witalnej poszczególnych osób i spo³eczeñstw lub narodu jako ca³oœci. Umo¿liwiaj¹ podniesienie zdolnoœci do pracy, us³ug, satysfakcji i zarobków. W samej istocie tych inwestycji mo¿emy mówiæ o nak³adach na kszta³cenie, badania naukowe, zdrowie, zbieranie informacji czy poszukiwanie pracy3. Inwestycje rzeczowe 4 to nak³ady gospodarcze, których celem jest budowa nowych lub rozszerzenie i odtworzenie istniej¹cych sk³adników maj¹tku trwa³ego. 2. W. Tarczyñski, Rynki kapita³owe. Metody iloœciowe, vol. II, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1997,. s. 11. 3 R.S. Domañski, Kapita³ ludzki w rozwoju Polski – uwagi do problemu [w:] Wzrost gospodarczy w Polsce – perspektywa œredniookresowa, pod red. J. Lipiñskiego i W.M. Or³owskiego, PTE, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001, s. 86. 4 Rocznik Statystyczny RP 2001 u¿ywa pojêcia „nak³ady inwestycyjne” jako nak³ady finansowe lub rzeczowe, których celem jest stworzenie nowych œrodków trwa³ych lub ulepszenie (przebudowa, roz-.

(3) Struktura nak³adów inwestycyjnych a wartoœæ dodana brutto.... 109. Stanowi¹ one istotn¹ czêœæ popytu globalnego i dochodu narodowego w gospodarce, któr¹ przeznacza siê na cele przysz³ego rozwoju gospodarczego, tworz¹c w ten sposób warunki do pe³niejszego zaspokojenia potrzeb spo³ecznych. W innym rozumieniu s¹ to zakupy dóbr kapita³owych – zak³adów produkcyjnych, wyposa¿enia, budynków mieszkalnych – oraz zmiany zapasów, które mog¹ byæ u¿yte w produkcji innych dóbr i us³ug5. Wartoœæ dodana brutto stanowi ró¿nicê miêdzy wartoœci¹ produkcji globalnej a zu¿yciem poœrednim. Jest obok kwoty podatków od produktów, pomniejszonych o dotacje do produktów, sk³adnikiem produktu krajowego brutto6.. 3. Struktura i dynamika nak³adów inwestycyjnych oraz wartoœci dodanej brutto Jednym ze skutków realizacji procesu transformacji gospodarczej w Polsce s¹ zmiany w³asnoœciowe. Tworzenie nowych przedsiêbiorstw w ramach promocji przedsiêbiorczoœci, a tak¿e proces prywatyzacji powoduj¹, ¿e ulegaj¹ zmianie proporcje zachodz¹ce w sferze w³asnoœciowej gospodarki. Dominuj¹c¹ rolê zaczyna odgrywaæ sektor prywatny, choæ nie nale¿y zapominaæ o sektorze publicznym jako wa¿nym elemencie systemu rynkowego. Wraz ze zmian¹ struktury w³asnoœciowej w gospodarce, polegaj¹cej g³ównie na promocji sektora prywatnego, tego, który w sposób bardziej racjonalny i efektywny mo¿e gospodarowaæ dostêpnymi czynnikami wytwórczymi, przenosi siê Ÿród³o inicjowania nak³adów inwestycyjnych do prywatnej sfery gospodarki. Na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych nak³ady inwestycyjne koncentrowa³y siê g³ównie na sektorze publicznym, czyli na tym, który dominowa³ przed zmianami transformacyjnymi w gospodarce. W 1990 r. przewy¿sza³y one nak³ady w sektorze prywatnym o prawie 50%, stanowi¹c bez ma³a 60% ca³oœci nak³adów inwestycyjnych w gospodarce (tab. 1). Praktycznie przewaga ta trwa³a do po³owy 1997 r. – w koñcu tego roku nak³ady inwestycyjne w sektorze publicznym stanowi³y ju¿ tylko 46,6% ca³kowitych nak³adów inwestycyjnych w gospodarce. Dalsze lata przynios³y kolejne ograniczenia udzia³u sektora publicznego w nak³adach inwestycyjnych, osi¹gaj¹c po dwóch kwarta³ach 2001 r. niewiele ponad 25%7. Podobnie przedstawia³a siê sytuacja ze struktur¹ sektorow¹ wartoœci dodanej brutto w gospodarce, z istotn¹ jednak ró¿nic¹ w tempie osi¹gania przewagi przez sektor prywatny (tab. 2). Ju¿ w 1993 r. ponad 50% wartoœci dodanej brutto w gospodarce dostarcza³ sektor prywatny, realizuj¹c w tym okresie tylko ok. 43% ca³oœci nak³adów inwestycyjnych. W nastêpnych latach notuje siê sta³e umacnianie budowa, rekonstrukcja, adaptacja lub modernizacja) istniej¹cych obiektów maj¹tku trwa³ego, a tak¿e nak³ady na tzw. pierwsze wyposa¿enie inwestycji. 5. A. Manikowski, Z. Tarapata, Ocena projektów gospodarczych, Difin, Warszawa 2001, s. 15.. 6. Rocznik Statystyczny RP 2000. Rok LX, Warszawa 2001, s. 521.. 7. Obliczenia w³asne na podstawie danych z Wiadomoœci statystycznych, GUS, Warszawa 2001..

(4) Robert W³odarczyk. 110. Tabela 1. Struktura sektorowa nak³adów inwestycyjnych w gospodarce polskiej w latach 1990–2000 Lata. Sektor prywatny (w mln PLN). Udział (w %). Sektor publiczny (w mln PLN). Udział (w %). Ogółem nakłady inwestycyjne. 1990. 04 783,0. 41,3. 06 798,0. 58,7. 011 581,0. 1991. 06 886,6. 40,8. 09 997,1. 59,2. 016 883,7. 1992. 08 863,8. 44,0. 11 295,9. 56,0. 020 159,7. 1993. 10 593,6. 42,9. 14 122,3. 57,1. 024 715,9. 1994. 14 890,0. 44,0. 18 975,1. 56,0. 033 865,1. 1995. 20 855,8. 44,2. 26 288,9. 55,8. 047 144,7. 1996. 30 178,8. 46,0. 35 443,2. 54,0. 065 622,0. 1997. 48 293,7. 53,4. 42 144,0. 46,6. 090 437,7. 1998. 65 210,5. 57,8. 47 603,0. 42,2. 112 813,5. 1999. 78 238,1. 62,1. 47 716,3. 37,9. 125 954,4. 2000. 88 805,9. 65,0. 47 752,9. 35,0. 136 558,8. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie Roczników Statystycznych RP z lat 1993–2001, GUS, Warszawa.. Tabela 2. Struktura sektorowa wartoœci dodanej brutto w gospodarce polskiej w latach 1991–2000 Lata. Sektor publiczny (w mln PLN). Udział (w %). Sektor prywatny (w mln PLN). Udział (w %). 1991. 058 247,0. 52,8. 052 013,6. 47,2. 1992. 069 021,7. 48,1. 074 594,9. 51,9. 1993. 089 335,8. 47,8. 097 575,2. 52,2. 1994. 083 876,9. 46,7. 095 838,9. 53,3. 1995. 105 655,9. 39,4. 162 633,2. 60,6. 1996. 125 608,3. 37,3. 211 245,2. 62,7. 1997. 135 663,2. 32,9. 277 207,2. 67,1. 1998. 147 813,2. 30,5. 337 363,8. 69,5. 1999. 158 813,7. 29,6. 377 015,3. 70,4. 2000. 171 610,3. 28,5. 429 817,1. 71,5. Źród³o: jak do tab. 1.. sektora prywatnego, który w 2000 r. osi¹gn¹³ poziom 71,5% ca³kowitej wartoœci dodanej brutto. Istotne spostrze¿enia w zmianach struktury sektorowej wartoœci dodanej i nak³adów inwestycyjnych w latach 1992–2000 s¹ nastêpuj¹ce: – udzia³ sektora prywatnego w ca³kowitej wartoœci dodanej brutto by³ wy¿szy – odpowiednio w ka¿dym roku – od udzia³u w ca³kowitych nak³adach inwestycyjnych,.

(5) Struktura nak³adów inwestycyjnych a wartoœæ dodana brutto.... 111. – zmiany udzia³u sektora prywatnego w nak³adach inwestycyjnych i wartoœci dodanej brutto by³y wysoko ze sob¹ skorelowane dodatnio (wspó³czynnik korelacji dla udzia³ów z lat 1992-2000 wynosi 0,878). W ca³oœci nak³adów inwestycyjnych oko³o 99% stanowi¹ nak³ady na œrodki trwa³e, reszta to pozosta³e nak³ady. W ogólnoœci struktura ta w ujêciu czasowym nie ulega³a istotnej zmianie, co potwierdzaj¹ wyliczenia zawarte w tabeli 3. Tabela 3. Struktura rodzajowa nak³adów inwestycyjnych w Polsce w latach 1990–2000 Lata. Ogółem (w mln PLN). Nakłady na środki trwałe (w mln PLN). 1990. 011 581,0. bd.. 1991. 016 883,7. bd.. 1992. 020 159,7. 019 926,1. 98,8. 233,6. 1,2. 1993. 024 715,9. 024 434,1. 98,9. 281,8. 1,1. 1994. 033 865,1. 033 489,2. 98,9. 375,9. 1,1. 1995. 047 144,7. 046 780,5. 99,2. 364,2. 0,8. 1996. 065 622,0. 065 078,5. 99,2. 543,5. 0,8. 1997. 090 437,7. 089 719,4. 99,2. 718,3. 0,8. 1998. 112 813,5. 112 323,4. 99,6. 490,1. 0,4. 1999. 125 954,4. 125 549,7. 99,7. 404,7. 0,3. 2000. 136 558,8. 136 006,5. 99,6. 552,3. 0,4. Udział (w %). Pozostałe nakłady (w mln PLN). Udział (w %). bd. bd.. Źród³o: jak do tab. 1.. Je¿eli chodzi o nak³ady na œrodki trwa³e w ujêciu rodzajowym, ich struktura ulega³a znacznym modyfikacjom. O ile na pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych nak³ady te ukierunkowane by³y w przewa¿aj¹cej czêœci na „budynki i budowle”, co bezsprzecznie wynika³o z trendów istniej¹cych w poprzednim systemie gospodarczym, charakteryzuj¹cym siê dominacj¹ inwestycji „w mury”, to ju¿ w po³owie lat dziewiêædziesi¹tych udzia³ ten stale spada³, osi¹gaj¹c w 1996 r. 46,2%, z jednoczesnym wzrostem udzia³u inwestycji w sferze maszyn, urz¹dzeñ technicznych i narzêdzi oraz œrodków transportu (tab. 4). W latach 1997–1999 tendencja ta odwróci³a siê, chocia¿ krótkookresowo, gdy¿ ju¿ w 2000 r. odnotowany zosta³ wzrost udzia³u nak³adów na œrodki transportu, jednak nak³ady na maszyny, urz¹dzenia techniczne i narzêdzia, œwiadcz¹ce o innowacyjnoœci inwestycji, jeszcze spada³y. Ciekawym wnioskiem z tego mo¿e byæ fakt, ¿e zmiany struktury w³asnoœciowej nak³adów inwestycyjnych na korzyœæ sektora prywatnego – praktycznie od 1997 r., od momentu uzyskania przewagi przez sek-. 8. wa.. Obliczenia w³asne na podstawie danych z Roczników Statystycznych RP z lat 1993–2001, GUS, Warsza-.

(6) Robert W³odarczyk. 112. tor prywatny w nak³adach inwestycyjnych – wi¹¿¹ siê ze spadkiem stopnia unowoczeœnienia i innowacyjnoœci inwestycji. Tabela 4. Struktura rodzajowa nak³adów na œrodki trwa³e w gospodarce polskiej w latach 1990–2000. Lata. Budynki Udział i budowle (w %) (w mln PLN). Maszyny, urządzenia Środki Udział Udział Udział Inne techniczne transportu (w %) (w %) (w mln PLN) (w %) i narzędzia (w mln PLN) (w mln PLN). 1990. 06 766,7. 58,4. 03 968,2. 1991. 09 725,6. 57,6. 04 542,8. 1992. 11 574,8. 57,4. 05 335,8. 26,5. 01 039,4. 05,2. 1 976,1. 9,8. 1993. 13 644,4. 55,2. 07 535,0. 30,5. 01 786,8. 07,2. 1 467,9. 5,9. 1994. 17 675,6. 52,2. 11 094,2. 32,8. 02 842,2. 08,4. 1 877,2. 5,5. 1995. 22 560,2. 47,9. 17 441,9. 37,0. 04 500,0. 09,5. 2 278,4. 4,8. 1996. 30 341,9. 46,2. 24 885,0. 37,9. 06 686,3. 10,2. 3 165,3. 4,8. 1997. 43 392,1. 48,0. 33 802,1. 37,4. 09 109,4. 10,1. 3 415,8. 3,8. 1998. 55 467,9. 49,2. 43 083,9. 38,2. 10 501,3. 09,3. 3 270,3. 2,9. 1999. 63 511,1. 50,4. 46 080,8. 36,6. 12 426,0. 09,9. 3 531,8. 2,8. 2000. 67 110,3. 49,1. 49 284,0. 36,1. 15 807,2. 11,6. 3 805,0. 2,8. bd. bd.. Źród³o: jak do tab. 1.. Tabela 5. Akumulacja, nak³ady brutto na œrodki trwa³e, stopa akumulacji oraz stopa inwestycji w Polsce w latach 1991–2000 Lata. Akumulacja. w tym NBnŚTa. Stopa akumulacjib. Stopa inwestycjic. 1991. 016 102,7. 015 774,8. 19,9. 19,5. 1992. 017 437,0. 019 296,6. 15,2. 16,8. 1993. 024 228,3. 024 748,5. 15,6. 15,9. 1994. 033 363,4. 034 078,3. 15,9. 16,2. 1995. 060 704,6. 057 404,6. 19,7. 18,6. 1996. 084 818,3. 080 390,4. 21,9. 20,7. 1997. 116 002,8. 110 852,7. 24,6. 23,5. 1998. 145 005,1. 139 204,5. 26,2. 25,2. 1999. 162 285,3. 156 690,4. 26,4. 25,5. 2000. 178 561,4. 170 429,8. 26,1. 24,9. nak³ady brutto na œrodki trwa³e (nak³ady, które zwiêkszaj¹ wartoœæ maj¹tku trwa³ego, bez nak³adów bêd¹cych pierwszym wyposa¿eniem inwestycji oraz odsetek od kredytów i po¿yczek inwestycyjnych za okres realizacji inwestycji); b stosunek akumulacji (suma nak³adów brutto na œrodki trwa³e i zmiany rzeczowych œrodków obrotowych) do PKB; c stosunek nak³adów brutto na œrodki trwa³e do PKB. a. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie Roczników Statystycznych RP z lat 1994–2001, GUS, Warszawa..

(7) Struktura nak³adów inwestycyjnych a wartoœæ dodana brutto.... 113. Je¿eli chodzi o stopê inwestycji i stopê akumulacji, to po gwa³townym spadku do roku 1993 (stopa inwestycji 15,9%) wystêpowa³ sta³y trend wzrostowy, a¿ do 1999 r. (25,5%), co by³o mo¿liwe dziêki wiêkszej dynamice przyrostu nak³adów brutto na œrodki trwa³e ni¿ dynamika Produktu Krajowego Brutto. Od 2000 r. pojawi³o siê wyhamowanie tego trendu, co uwydatni³o siê niewielk¹ obni¿k¹ stopy inwestycji (24,9%) (tab. 5).. 4. Nak³ady inwestycyjne a wartoœæ dodana brutto w ujêciu sektorowym Analiza dynamiki nak³adów inwestycyjnych i wartoœci dodanej brutto w poszczególnych dzia³ach gospodarki pozwala wyci¹gn¹æ wiele istotnych wniosków. O ile zachowanie nak³adów inwestycyjnych i wartoœci dodanej brutto w ca³ej gospodarce jest w jakiœ sposób zró¿nicowane, o tyle miêdzy poszczególnymi dzia³ami wystêpuj¹ widoczne fluktuacje. Je¿eli chodzi o nak³ady inwestycyjne, to mo¿na wyró¿niæ dzia³y, w których œrednioroczne tempo zmian w latach 1993–2000 (tab. 6) wynosi³o ponad 10% (administracja publiczna i obrona narodowa, poœrednictwo finansowe, handel i naprawy, transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ, hotele i restauracje, budownictwo, edukacja, dzia³alnoœæ produkcyjna, pozosta³a dzia³alnoœæ us³ugowa, komunalna, socjalna i indywidualna) oraz takie, które charakteryzowa³y siê wysok¹ awersj¹ inwestycyjn¹ (rybo³ówstwo i rybactwo, górnictwo i kopalnictwo). W przypadku dynamiki wartoœci dodanej brutto równie¿ uwydatnia siê wyraŸne zró¿nicowanie miêdzy poszczególnymi dzia³ami gospodarki. Najwy¿szym œredniorocznym tempem zmian wartoœci dodanej brutto w latach 1993–2000 (tab. 7) charakteryzowa³y siê nastêpuj¹ce dzia³y: poœrednictwo finansowe, dzia³alnoœæ produkcyjna przemys³u, hotele i restauracje. Wystêpowa³y równie¿ dzia³y o wskaŸnikach w tym wzglêdzie negatywnych, a mianowicie: rybo³ówstwo i rybactwo, górnictwo i kopalnictwo, pozosta³a dzia³alnoœæ us³ugowa, komunalna, socjalna i indywidualna oraz ochrona zdrowia i opieka socjalna. Istotne znaczenie dla ostatecznych konkluzji, dotycz¹cych zmian i dynamiki badanych zjawisk, ma równie¿ struktura wartoœci dodanej brutto i nak³adów inwestycyjnych w ujêciu dzia³owym (tab. 8). W 1992 r. 3 dzia³y gospodarki charakteryzowa³y siê ponad 8-procentowym udzia³em w ca³kowitej wartoœci dodanej (przemys³, handel i naprawy, budownictwo, rolnictwo i rybactwo). W przypadku nak³adów inwestycyjnych by³y to, oprócz przemys³u, jeszcze inne dzia³y: obs³uga nieruchomoœci i firm oraz transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ. W 2000 r. powy¿szym wskaŸnikiem charakteryzowa³y siê 4 dzia³y w przypadku struktury wartoœci dodanej (przemys³, handel i naprawy, obs³uga nieruchomoœci i firm, budownictwo), natomiast w strukturze nak³adów inwestycyjnych 5 dzia³ów (przemys³, obs³uga nieruchomoœci i firm, transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ, handel i naprawy)..

(8) Robert W³odarczyk. 114. Tabela 6. Dynamika nak³adów inwestycyjnych w ujêciu dzia³owym dla gospodarki polskiej w latach 1991–2000. Wyszczególnienie. Dynamika nakładów inwestycyjnych (rok poprzedni = 100). Średnioroczne tempo zmiana nakładów inwestycyjnych (w %) w latach 1991–2000 1993–2000b. 1991. 1992. 1995. 2000. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo. 052,4. 069,8. 111,0. 096,4. –8,6. 01,3. Rybołówstwo i rybactwo. 036,8. 041,7. 030,8. 091,4. –19,3. –3,3. Przemysł w tym górnictwo i kopalnictwo w tym działalność produkcyjna w tym zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę. 097,1 117,5 084,2. 98,3 103,5 088,9. 115,0 102,7 116,2. 088,1 081,9 090,8. 05,5 00,1 05,7. 07,5 –2,3 11,1. 131,3. 116,1. 116,3. 082,1. 06,3. 02,4. Budownictwo. 098,1. 114,1. 116,2. 107,4. 13,6. 15,6. Handel i naprawy. 113,2. 141,0. 146,2. 094,0. 20,6. 19,2. Hotele i restauracje. 161,7. 066,6. 124,1. 131,9. 13,2. 15,7. Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 100,5. 111,6. 127,9. 112,0. 14,0. 16,1. Pośrednictwo finansowe. 212,4. 143,1. 132,4. 083,4. 29,8. 20,5. Obsługa nieruchomości i firm w tym budownictwo mieszkaniowe. 098,4. 090,7. 101,9. 129,6. 05,2. 08,1. 097,7. 086,3. 092,7. 118,0. –0,5. 01,5. Administracja publiczna i obrona narodowa. 115,8. 096,7. 110,7. 134,2. 17,7. 20,9. Edukacja. 104,9. 097,0. 120,2. 116,1. 09,2. 11,4. Ochrona zdrowia i opieka socjalna. 084,2. 095,4. 127,6. 115,0. 05,0. 09,3. Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna. 094,1. 133,1. 106,8. 087,1. 11,2. 11,0. Ogółem. 095,9. 100,4. 117,1. 101,4. 8,4. 11,2. œrednioroczne tempo zmian obliczone za pomoc¹ œredniej geometrycznej, œrednioroczne tempo zmian nak³adów inwestycyjnych równie¿ dla lat 1993–2000, celem porównywalnoœci w czasie ze œredniorocznym tempem zmian wartoœci dodanej brutto. a. b. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie Roczników Statystycznych RP z lat 1994, 1995, 1997, 1999– 2001, GUS, Warszawa..

(9) Struktura nak³adów inwestycyjnych a wartoœæ dodana brutto.... 115. Tabela 7. Dynamika wartoœci dodanej brutto w ujêciu dzia³owym dla gospodarki polskiej w latach 1993–2000. 1993. 1995. 2000. Średnioroczne tempo zmiana wartości dodanej brutto w latach 1993–2000 (w %). Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo. 107,0. 110,4. 094,0. 00,3. Rybołówstwo i rybactwo. 046,1. 091,7. 097,2. –7,4. Przemysł w tym górnictwo i kopalnictwo w tym działalność produkcyjna w tym zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę. 108,6 090,2 111,9. 110,4 101,5 113,7. 106,5 104,6 107,1. 07,6 –2,4 09,8. 101,5. 102,1. 103,7. 03,0. Budownictwo. 101,1. 105,8. 099,3. 04,7. Handel i naprawy. 105,8. 105,0. 103,9. 04,9. Hotele i restauracje. 102,3. 106,5. 106,1. 09,4. Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 094,7. 102,3. 103,2. 03,5. Pośrednictwo finansowe. 129,1. 121,4. 113,3. 25,4. Obsługa nieruchomości i firm. 101,5. 105,8. 104,6. 02,4. Administracja publiczna i obrona narodowa. 105,2. 104,2. 106,1. 05,2. Edukacja. 100,1. 101,5. 101,3. 02,9. Ochrona zdrowia i opieka socjalna. 100,5. 101,6. 098,4. –0,9. Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna. 081,8. 100,7. 101,6. –1,3. bd.. bd.. 102,1. 03,1. 103,5. 106,7. 103,7. 04,9. Wyszczególnienie. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Ogółem a. Dynamika wartości dodanej brutto (rok poprzedni = 100). obliczone podobnie jak przy nak³adach inwestycyjnych (tab. 6).. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie Roczników Statystycznych RP z lat 1994, 1995, 1997, 1999– 2001, GUS, Warszawa.. Na uwagê zas³uguj¹ nastêpuj¹ce zmiany w strukturze dzia³owej wartoœci dodanej brutto: a) pozytywne – poœrednictwo finansowe: wzrost o ok. 1,8 punkta % (ok. 350%), – hotele i restauracje: wzrost o ok. 0,8 punkta % (ok. 190%), – obs³uga nieruchomoœci i firm: wzrost udzia³u o ok. 6 punktów % (ok. 100%), – handel i naprawy: wzrost udzia³u o ok. 7 punktów % (ok. 50%);.

(10) Robert W³odarczyk. 116. b) negatywne – rybo³ówstwo i rybactwo: spadek o 0,11 punkta % (ok. 80%), – rolnictwo, ³owiectwo i leœnictwo: spadek o ok. 3 punkty % (ok. 50%), – przemys³: spadek o ok. 9 punktów % (ok. 40%), – pozosta³a dzia³alnoœæ us³ugowa, komunalna, socjalna i indywidualna: spadek o ok. 3 punkty % (ok. 40%). Tabela 8. Struktura wartoœci dodanej brutto i nak³adów inwestycyjnych w poszczególnych dzia³ach gospodarki w latach 1992 i 2000. Działy gospodarki. Struktura wartości dodanej brutto (w %). Struktura nakładów inwestycyjnych (w %). 1992. 2000. 1992. 2000. Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo. 006,95. 003,74. 003,18. 001,86. Rybołówstwo i rybactwo. 000,14. 000,03. 000,05. 000,02. Przemysł w tym górnictwo i kopalnictwo w tym działalność produkcyjna w tym zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę. 035,49 003,51 028,05. 026,62 002,75 020,61. 039,55 004,40 022,72. 028,32 001,51 019,92. 003,93. 003,26. 012,43. 006,89. Budownictwo. 008,10. 008,33. 004,74. 007,57. Handel i naprawy. 013,71. 020,88. 005,77. 010,70. Hotele i restauracje. 000,45. 001,26. 000,76. 001,16. Transport, gospodarka magazynowa i łączność. 006,44. 006,84. 008,66. 012,79. Pośrednictwo finansowe. 000,54. 002,29. 003,58. 006,56. Obsługa nieruchomości i firm. 006,73. 012,54. 024,12. 019,74. Administracja publiczna i obrona narodowa. 006,35. 005,28. 001,04. 002,24. Edukacja. 003,96. 004,63. 002,45. 002,66. Ochrona zdrowia i opieka socjalna. 004,37. 003,51. 002,19. 002,09. Pozostała działalność usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna. 006,78. 004,05. 003,91. 004,30. Ogółem. 100,00. 100,00. 100,00. 100,00. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie Roczników Statystycznych RP z lat 1994, 1995 i 2000, GUS, Warszawa.. W latach 1992–2000 zasz³y istotne zmiany równie¿ w strukturze dzia³owej nak³adów inwestycyjnych:.

(11) Struktura nak³adów inwestycyjnych a wartoœæ dodana brutto.... 117. a) pozytywne – administracja publiczna i obrona narodowa: wzrost o ok. 1,2 punkta % (ok. 115%), – handel i naprawy: wzrost o ok. 5 punktów % (ok. 85%), – poœrednictwo finansowe: wzrost o ok. 3 punkty % (ok. 80%), – budownictwo: wzrost o ok. 3 punkty % (ok. 60%), – hotele i restauracje: wzrost o ok. 0,4 punkta % (ok. 50%), – transport, gospodarka magazynowa i ³¹cznoœæ: wzrost o ok. 4 punkty % (ok. 45%); b) negatywne – rybo³ówstwo i rybactwo: spadek o ok. 0,03 punkta % (ok. 60%), – rolnictwo, ³owiectwo i leœnictwo: spadek o ok. 1,3 punkta % (ok. 40%), – przemys³: spadek o ok. 11 punktów % (ok. 27%), – obs³uga nieruchomoœci i firm: spadek o ok. 4,5 punkta % (ok. 20%).. 5. Wnioski Podsumowuj¹c, nale¿y stwierdziæ, ¿e dzia³y gospodarki, których udzia³ w strukturze nak³adów inwestycyjnych w latach 1992–2000 istotnie siê zmieni³, charakteryzowa³y siê równie¿ istotn¹ zmian¹ w strukturze wartoœci dodanej brutto. Wzrost udzia³u w strukturze nak³adów inwestycyjnych odnotowa³y: handel i naprawy, hotele i restauracje oraz poœrednictwo finansowe, zaœ spadek udzia³u wyst¹pi³ w: przemyœle, rolnictwie, ³owiectwie i leœnictwie oraz rybo³ówstwie i rybactwie. Na uwagê zas³uguje dzia³ obs³ugi nieruchomoœci i firm, którego udzia³ w strukturze wartoœci dodanej brutto wzrós³, natomiast w strukturze nak³adów inwestycyjnych obni¿y³ siê. Prawdopodobnie by³o to wynikiem tego, ¿e œrednioroczna dynamika nak³adów inwestycyjnych tego dzia³u w porównaniu z innymi by³a znacznie ni¿sza ni¿ œrednioroczna dynamika wartoœci dodanej brutto w tym dziale na tle pozosta³ych. Interesuj¹cym spostrze¿eniem mo¿e byæ równie¿ to, ¿e w latach 1993–2000 dzia³y ochrony zdrowia i opieki spo³ecznej oraz pozosta³ej dzia³alnoœci us³ugowej, komunalnej, socjalnej i indywidualnej notowa³y œrednioroczne tempo zmian nak³adów inwestycyjnych odpowiednio niewiele poni¿ej i powy¿ej 10%, natomiast w obu przypadkach œrednioroczne tempo zmian wartoœci dodanej brutto w tym okresie by³o ujemne na poziomie oko³o –1%. W wiêkszoœci dzia³ów, tak jak i w gospodarce jako ca³oœci, œrednioroczne tempo zmian nak³adów inwestycyjnych w latach 1993–2000 by³o wy¿sze od œredniorocznego tempa zmian wartoœci dodanej brutto. Wyj¹tek stanowi³ przemys³, w tym zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê oraz poœrednictwo finansowe, gdzie œrednia dynamika nak³adów inwestycyjnych by³a ni¿sza od œredniej dynamiki wartoœci dodanej brutto..

(12) 118. Robert W³odarczyk. Literatura Balcerowicz L., Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej, Monografie i Opracowania nr 281, SGH, Warszawa 1993. Domañski R.S., Kapita³ ludzki w rozwoju Polski – uwagi do problemu [w:] Wzrost gospodarczy w Polsce – perspektywa œredniookresowa, pod red. J. Lipiñskiego i W.M. Or³owskiego, PTE, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2001. Glikman P., Kabaj M., Muszkiet T., Ci¹g³oœæ i transformacja gospodarki. Zasoby kapita³u, pracy, energii i ich wykorzystanie do roku 2000–2010, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1997. Jakóbik W., Zmiany systemowe a struktura gospodarki w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000. Manikowski A., Tarapata Z., Ocena projektów gospodarczych, Difin, Warszawa 2001. Tarczyñski W., Rynki kapita³owe. Metody iloœciowe, Vol. II, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1997. Rocznik Statystyczny RP z lat 1993–2001, GUS, Warszawa. Wiadomoœci statystyczne (z lat 1997–2001), GUS, Warszawa.. The Structure of Investment Outlays and Gross Value Added in the Transformation Period in Poland In this article the author analyses changes in investment outlays and gross value added in Poland during the transformation period. He presents their development trends both in the economy as whole, as well as by sector, division and type. The author also discusses the interdependence of changes in investment outlays and gross value added for various economic sectors over time. He also describes the structure of shares of investment outlays and gross value added in 1992 and 2000, and reviews the conclusions suggested by this structure. Finally, the author offers some interesting observations based on his analysis of changes in investment outlays and gross value added in the Polish economy..

(13)