Zmiany w strukturze gospodarki Chińskiej Republiki Ludowej po akcesji do Światowej Organizacji Handlu

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 819. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2010. Jolanta Maroń-Zając Studia Doktoranckie Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych. Zmiany w strukturze gospodarki Chińskiej Republiki Ludowej po akcesji do Światowej Organizacji Handlu 1. Wstęp Światowa Organizacja Handlu (WTO) utworzona została w kwietniu 1994 r. w Marakeszu, w Maroku, podczas konferencji Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu na szczeblu ministerialnym. Celem tej organizacji, która rozpoczęła swoją pracę 1 stycznia 1995 r., jest sprzyjanie rozwojowi gospodarki i handlu, podniesienie poziomu życia, zapewnienie w pełni zatrudnienia i wzrostu prawdziwych dochodów. Inne cele tej organizacji to racjonalne wykorzystanie zasobów światowych, zwiększenie produkcji i podniesienie poziomu usług zgodnie z celem trwałego rozwoju, podpisywanie wzajemnie korzystnych porozumień, masowe obniżanie i likwidowanie ceł oraz barier handlowych, likwidacja dyskryminacji w obrotach międzynarodowych. WTO liczy 144 członków, a jej siedziba mieści się w Genewie1. Od momentu zgłoszenia swojej kandydatury na członka WTO w 1986 r., Chiny czyniły wysiłki w celu wejścia do tej organizacji2. Od stycznia do września 2001 r. chińska delegacja uczestniczyła na 4 konferencjach WTO, prowadząc wielostronne negocjacje w sprawie przystąpienia Chin do tej organizacji. Uchwalono również stosowny dokument w tej sprawie. W dniach 9–14 listopada tego roku, w sto1. A. Rugman, T.L. Brewer, The Oxford Handbook of International Business, OUP, 2003.. R. Adhikari, Y. Yang, What Will WTO Membership Mean for China and Its Trading Partners? Finance and Development, International Monetary Fund, September 2002. 2.

(2) Jolanta Maroń-Zając. 84. licy Kataru, Doha, odbyła się IV konferencja WTO na szczeblu ministerialnym, w której uczestniczyła chińska delegacja z ministrem handlu, Shi Guangshengiem na czele. Dnia 11 listopada Chiny podpisały protokół o przystąpieniu do WTO. W dniach 19–20 grudnia tego roku Chiny uczestniczyły w posiedzeniu Rady Generalnej WTO jako oficjalny, 143. członek tej organizacji. Artykuł ma na celu udowodnienie tezy, że członkostwo Chin w WTO w sposób przełomowy wpłynęło na strukturę gospodarki Chin, spowodowało rewolucyjne zmiany w strukturze przemysłu, rolnictwa oraz handlu zagranicznego tego kraju. 2. Warunki akcesji ChRL do WTO Udział w WTO jest strategiczną decyzją rządu chińskiego podjętą w sytuacji globalizacji gospodarki, co oznacza zdecydowane otwarcie Chin na świat i gospodarkę globalną. Prowadząc przygotowania na rzecz wejścia do WTO od początku 1999 r., Chiny zapoczątkowały proces dokonania rewizji wszystkich ustaw oraz praw gospodarczych dotyczących cudzoziemców. Do końca 2001 r. ministerstwa Rady Państwowej Chin zrewidowały ponad 2300 odpowiednich przepisów i ustaw, Rada Państwowa opublikowała listę 221 zawieszonych przepisów administracyjnych. W 2001 r. Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych zrewidowało prawo autorskie, ustawę o znakach towarowych oraz ustawę o zarządzaniu przedsiębiorstwami o kapitale mieszanym chińsko-zagranicznym, wcześniej w 2000 r. zrewidowało też ustawę o zarządzaniu przedsiębiorstwami chińsko-zagranicznymi, ustawę o przedsiębiorstwach o kapitale zagranicznym i ustawę o patentach. Podsumowując, do końca 2001 r. Chiny dostosowały 6 dziedzin prawa i ustaw bezpośrednio związanych z wejściem do WTO. Dnia 28 stycznia 2002 r. stała delegacja Chin przy WTO została otwarta w Genewie3. Poprzedzony wieloma miesiącami negocjacji i ustaleniami na konferencji WTO w Doha dzień przyjęcia do WTO stanowił początek nowej ery dla gospodarki Chin4. Wejście do WTO było niezbędne do dalszego rozwoju gospodarki oraz jej zaistnienia na arenie międzynarodowej. Eksperci prognozowali, że w wyniku tak istotnych zmian znikną całe gałęzie przemysłu, a wraz tym znaczna część produktów. Największe zmiany nastąpiły w sektorze rolnym, który dawał zatrudnienie setkom milionów niewykwalifikowanych rolników. Uznanie reguł międzynarodowego handlu miało od tamtej pory odbywać się stopniowo, przez kilka lat, ale oznaczało dla Chin prawdziwą rewolucję. Zagraniczne firmy weszły zde3 T. Jiang, China’s WTO Accession and the Regional Economy, Australian National University, Canberra 2003.. E. Ianchovichina, W. Martin, Trade Liberalization in China’s Accession to the World Trade Organization, World Bank Policy Research Working Paper no 2623, Washington D.C. 2001. 4.

(3) Zmiany w strukturze gospodarki…. 85. cydowanie na rynek i mogą stawać się współwłaścicielami przedsiębiorstw. Państwowe zakłady, uważane nawet przez władze za siedlisko korupcji, malwersacji i defraudacji, zmieniły się albo zostały zlikwidowane5. Biorąc pod uwagę fakt, że pracę mogły stracić miliony ludzi, władze starały się przygotować grunt pod złagodzenie skutków zmian, np. zniesiono rzeczywisty zakaz przeprowadzania się obywateli wsi do miast. Jednak de facto o tym, czy zyski z wstąpienia do WTO okazały się większe niż straty, zadecydują sami Chińczycy. 3. Szanse rozwoju gospodarki chińskiej po 2001 roku Chińskie produkty, najtańsze na świecie, czasochłonne i pracochłonne, stanowią istotne zagrożenie dla lokalnych, krajowych produktów na zagranicznych rynkach. Obecnie wolumen chińskiego eksportu na najważniejszy rynek zagraniczny, czyli amerykański, zdecydowanie przewyższa japoński czy kanadyjski6. W dniu przyjęcia członkostwa w WTO ekonomiści szacowali, że przez pięć lat eksport będzie mógł wzrosnąć dwukrotnie, przekraczając bilion dolarów rocznie7. Jeszcze szybciej miały wzrosnąć inwestycje bezpośrednie, które w 2006 r. wyniosły 100 mld dolarów. Eksplozji inwestycji zagranicznych w Chinach obawiały się kraje Azji Południowo-Wschodniej, które musiały konkurować o napływ środków z zagranicy. Chińscy politycy oraz ekonomiści stale podkreślają ogromną rangę uznania przez WTO chińskiej polityki handlowej, a zwłaszcza rzetelne dotrzymywanie deklaracji akcesyjnych8. Zgodnie z odpowiednim regulaminem WTO, w dniach 19–21 kwietnia 2006 r. członkowie tej organizacji wszechstronnie i oficjalnie przeanalizowali chińską politykę handlową. Było to pierwsze zakrojone na taką skalę poakcesyjne przeanalizowanie polityki gospodarczej Chin. Rząd chiński wysłał do Genewy liczną delegację składającą się z przedstawicieli zainteresowanych resortów administracji chińskiej podkreślających pozytywną opinię o roli kraju w rozwoju handlu i gospodarki światowej oraz dotrzymywaniu zobowiązań akcesyjnych. Chiny rozumiały ogromną wagę rozwoju polityki handlowej i założyły, że kwietniowe rozpatrzenie miało sprzyjać chińskiej pracy, przyspieszyć proces. Ch.P. Brown, China’s WTO Entry: Antidumping, Safeguards, and Dispute Settlement, NBER Working Paper No. 13349, August 2007. 5. 6. The Economist Intelligence Unit, http://www.eiu.com (lipiec 2006).. N. Lardy, Integrating China into the World Economy, Brookings Institution, Washington D.C. 2002. 7. G. Hodgson, The Risk to China’s Economic Transformation: Can They Be Managed?, Routledge–Taylor and Francis Group, London–New York 2004. 8.

(4) Jolanta Maroń-Zając. 86. reformy i otwarcia Chin na świat, jak również umocnić kontakty i wzajemne zrozumienie pomiędzy różnymi członkami WTO. Kraj ten zdziałał szczególnie dużo, by spełnić postulaty akcesyjne9. Omawiając problem dotyczący ochrony własności intelektualnej, stwierdzono, że nie jest to jedynie domena Chin i stanowi trudne zadanie dla wszystkich państw świata. W ciągu minionych lat rząd chiński podjął wiele działań w kwestii ochrony własności intelektualnej i zaostrzył kary wobec tych, którzy nie przestrzegali prawa ochrony własności intelektualnej. Niezależnie od drogi prawnej, rząd chiński metodą administracyjną, tzw. siłą państwa, prowadzi walkę z naruszaniem prywatnej własności intelektualnej. W ciągu ostatnich kilku lat w Chinach zniszczono pirackie tłocznie płyt kompaktowych, które produkowały kilkaset milionów płyt rocznie. Jak wiadomo, Chiny są krajem rozwijającym się, a ochrona własności intelektualnej jest ściśle związana z poziomem rozwoju gospodarczego kraju. Co więcej, niektórą przestępczość naruszającą własność intelektualną w Chinach organizowali obcokrajowcy, stąd Chiny potrzebowały współpracy międzynarodowej. W kwestii kursu wymiany Chiny działają zgodnie z obietnicą złożoną Międzynarodowemu Funduszowi Walutowemu. W przeszłości kurs wymiany RMB był określony zgodnie z kursem dolara, obecnie Chiny prowadzą płynny kurs wymiany RMB zgodnie z kursami głównych walut światowych. Pomimo że jest to bardzo ważny krok, liczni zagraniczni ekonomiści krytykują kraje, które zmuszają Chiny do przewartościowania kursu RMB, oraz twierdzą, że nie jest to dobre zarówno dla gospodarki chińskiej, jak i gospodarki światowej10. Chiny bardzo energicznie uprawiają politykę otwarcia gospodarki na świat. Branże usługowe obejmują 160 dziedzin, zobowiązania rozwiniętych krajów dotyczą 120–130 z nich, a krajów rozwijających się – zaledwie 30–4011. Członkostwo Chin w WTO dało znaczący impuls gospodarce, a nadchodzące lata mogą przyczynić się do tego, że Państwo Środka stanie się największą światową potęgą gospodarczą. Zgodnie z danymi Narodowego Banku ChRL rezerwy finansowe państwa na koniec 2002 r. zwiększyły się o 35% i wyniosły 286 mld USD, co uplasowało Chiny na drugim miejscu pod tym względem na świecie, zaraz za Japonią, która szacuje swoje rezerwy na poziomie 460 mld USD12. Czynnikiem wpływającym w zdecydowanym stopniu na wzrost gospodarczy był nacisk wywierany przez władze na rozwój sfery usług, która do końca 2000 r. J. Anderson, The Five Great Myths about China and the World, „Greater China Analyst”, Goldman Sachs 2002. 9. 10. H. Hardy, M. April, China’s Biggest Risks Are Economic, University of California Press,. 11. Dla porównania zobowiązania Chin dotyczą już ok. 100 z nich.. 2007.. China: The Balance Sheet: What the World Needs to Know Now about the Emerging Superpower, Public Affairs, New York 2006. 12.

(5) Zmiany w strukturze gospodarki…. 87. zajmowała jedno z końcowych miejsc w strukturze PKB. Konieczność zwrócenia uwagi na tę sferę chińskiej gospodarki wynika ze wzrastającej zdolności nabywczej społeczeństwa. Zwiększający się popyt na artykuły powszechnego użytku, a także na usługi telekomunikacyjne, turystyczne, transportowe i naprawcze, wymusił zwiększenie ich podaży. Jednakże jakość chińskich usług, pomimo znacznego ożywienia w tym sektorze gospodarki, w dalszym ciągu pozostawia wiele do życzenia. Jednocześnie, podobnie jak w całych Chinach, położono duży nacisk na rozwój sektora ubezpieczeniowego, tym bardziej że od 2001 r., czyli od momentu wstąpienia Chin do WTO, chiński rynek ubezpieczeń coraz bardziej otwiera się na zagraniczne towarzystwa ubezpieczeniowe. Otwarcie dla firm zagranicznych nastąpiło również w sektorze handlu detalicznego. W konsekwencji wstąpienia do WTO Chiny zobowiązane są do sukcesywnego wprowadzania wielu zmian w gospodarce narodowej. Bardzo głębokie przemiany musiały zaistnieć w chińskim sektorze rolnym. Obowiązek wprowadzenia kontyngentów na import płodów rolnych, w tym zbóż, w znacznej mierze może przyczynić się do spowolnienia wzrostu w tym sektorze. Także proces jego restrukturyzacji, modernizacji i prywatyzacji nie należy do łatwych. Uwzględniając fakt, że 70% ludności tego państwa w 2000 r. zamieszkiwało obszary wiejskie, problemy, jakich można spodziewać się na rolnym rynku pracy, przyczynić się mogą do znacznego spowolnienia reform i doprowadzić do niepokojów społecznych. 4. Konsekwencje akcesji Chin do WTO dla funkcjonowania gospodarek państw sąsiednich Eksport państw Azji Południowo-Wschodniej napotyka ogromną konkurencję ze strony chińskiego eksportu. Powstał problem, na ile wzrośnie ona po wejściu Chin w struktury WTO. Nie wiadomo, czy Indonezja, Malezja, Filipiny, Tajlandia (ASEAN-4) ulegną deindustrializacji i powrócą do gospodarki z lat 50. i 60. jako eksporterzy surowców podstawowych lub czy zostaną odkryte wystarczająco lukratywne nisze w łańcuchach produkcji, w których państwa ASEAN-4 mogłyby się wyspecjalizować. Liczne obserwacje prowadzą do wniosku, że wejście Chin do WTO wywołało szereg reperkusji w międzynarodowej gospodarce, pozwoliło osiągnąć Chinom znaczne zyski i wpłynęło na gospodarkę OECD. Ponadto integracja i wpływ ogromnego potencjału chińskiej siły roboczej na międzynarodowy rynek i podział pracy może wywołać znaczny spadek dobrobytu w ASEAN-4, ale tylko wówczas, gdy zagraniczne inwestycje bezpośrednie będą przekierunkowane z tych państw do Chin, albo gdy państwa ASEAN-4 nie zdołają szybko zaabsorbować nowych technologii i nie przyjmą rdzennych innowacji technicznych. Jeżeli państwa ASEAN-4 pozostaną w cieniu rozwoju technologii chińskiej, znajdą dla swoich produktów lukratywne nisze w ramach międzynarodowych łań-.

(6) Jolanta Maroń-Zając. 88. cuchów produkcji. A zatem państwa ASEAN-4 muszą nadać priorytet poszerzeniu zakresu własnego kapitału ludzkiego przez przyspieszenie dyfuzji nowej wiedzy do rodzimych naukowców i menedżerów oraz przez przeprowadzenie właściwego programu przekwalifikowania dla bezrobotnych. Należy podkreślić, że wzrost państwa zależy od wielu innych ważnych czynników, oprócz wydajności technologicznej. W gospodarkach rynkowych takie czynniki, jak: otwartość gospodarki, meritokracja, właściwa infrastruktura, skuteczny i nieskorumpowany rząd, wysokiej jakości instytucje finansowe oraz fachowe, wydajne makroekonomiczne zarządzanie czy kadra zarządzająca – są fundamentami rozwoju. Ogólna niska lokata państw ASEAN-4 w tych kategoriach oraz niski poziom wydajności technologicznej tłumaczy, dlaczego państwa te zajmują niskie pozycje w rankingu rozwoju konkurencyjności przeprowadzanym przez Światowe Forum Gospodarcze dla 59 państw13. 5. Zmiany w strukturze gospodarki regionalnej Korzyści płynące z akcesji Chin do WTO odczuwane są w różnych sektorach gospodarki i prowincjach Chin. Obszary nadbrzeżne stanowią największych beneficjentów akcesji ChRl do WTO ze względu na wysoką specjalizację w produkcji pracochłonnych, zaawansowych technologicznie produktów. Najlepszym tego przykładem jest prowincja Guangdong. Z kolei prowincje centralne, szczególnie te specjalizujące się w rolnictwie, odniosły poważne straty. Członkostwo w WTO doprowadziło do zwiększenia regionalnych różnic oraz rozluźnienia słabych relacji gospodarczych pomiędzy wybrzeżem a resztą państwa. W gestii rządu jest poprawienie integracji regionalnej poprzez wprowadzenie odpowiednich środków ułatwiających handel transregionalny14. Od początku wprowadzenia reform gospodarczych oraz przystosowania polityki otwarcia na świat gospodarka Chin rozwija się w tempie 10% rocznie, a handel zagraniczny wzrósł o ponad 15% w ciągu roku15. Chiny wysunęły się na pozycję lidera handlu międzynarodowego. Można zaryzykować tezę, że brak Chin w strukturach WTO byłby porażką tej organizacji, reprezentującej przecież gospodarkę światową. Integracja Chin ze strukturami WTO rządzącymi światowym systemem handlu znacznie zwiększyła wolumen handlu światowego, wzmocniła wielostronne stosunki handlowe oraz poprawiła jego wiarygodność. Chiny zostały zmuszone do World Economic Forum, 2004, http://www.weforum.org; China: The Balance Sheet…; World Bank Report, Washington 2004; www.cfr.org/publication/10482 (maj 2005). 13. 14 15. World Bank Economic Report, Oxford Journals, 2007.. The Asian Development Bank, 2005, http://www.adb.org (czerwiec 2006)..

(7) Zmiany w strukturze gospodarki…. 89. dostosowania się do wymagań WTO oraz dalszej reformy handlu zagranicznego, a zatem znacznej liberalizacji handlu w nadchodzących 5–10 latach16. Ze względu na fakt, że Chiny to ogromny kraj o ogromnej populacji, także różnice pomiędzy regionami Chin są ogromne. Dla przykładu PKB per capita Szanghaju jest 12-krotnie wyższe od PKB prowincji Guizhou w południowozachodnim regionie. Należy zatem analizować rozwój Chin z perspektywy kraju, jak również brać pod uwagę rozwój poszczególnych regionów. Na tle gwałtownego ekonomicznego rozwoju różnica w gospodarczym rozwoju pomiędzy prowincjami zwiększyła się, szczególnie od końca lat 80. Od późnych lat 70. i 80. rozproszenie regionalnego dochodu per capita stale wzrasta. Pomimo konwergencji pomiędzy nadbrzeżnymi a centralnymi prowincjami zjawisko to nasila się od końca lat 80.17 Nierównomierny rozwój gospodarczy prowincji jest wynikiem głębokich strukturalnych zmian w gospodarce Chin. W literaturze naukowej zajmowano się kwestią regionalnych różnic oraz ich determinantów, jednak nie przedstawiono jak dotąd precyzyjnych dowodów na to, w jaki sposób rozwój handlu zagranicznego wpływa na podziały i różnice regionalne od początku okresu reform i polityki otwarcia. Prowincja Guangdong jest doskonałym przykładem szybkiego rozwoju gospodarczego regionu w porównaniu z resztą Chin18. Czynnikiem wpływającym w zdecydowanym stopniu na jej wzrost gospodarczy był – podobnie jak w 2001 r. – przede wszystkim nacisk wywierany przez władze na rozwój sfery usług, która do końca 2000 r. zajmowała jedno z końcowych miejsc w strukturze PKB prowincji. Konieczność zwrócenia uwagi na tę sferę chińskiej gospodarki wynika ze stale wzrastajacej zdolności nabywczej społeczeństwa, zwiększającego się popytu na artykuły powszechnego użytku. Ponadto usługi telekomunikacyjne, turystyczne, transportowe i naprawcze wymusiły zwiększenie podaży na odpowiadające tym branżom produkty. Jakość chińskich usług, pomimo znacznego ożywienia w tym sektorze gospodarki, w dalszym ciągu pozostawia wiele do życzenia. Jednocześnie, podobnie jak w całych Chinach, w prowincji Guangdong położono duży nacisk na rozwój sektora ubezpieczeniowego, tym bardziej że od 2001 r., czyli od momentu wstąpienia Chin do WTO, chiński rynek ubezpieczeń coraz bardziej otwiera się na zagraniczne towarzystwa ubezpieczeniowe. Otwarcie na firmy zagraniczne nastąpiło również w sektorze handlu detalicznego, do którego władze prowincji Guangdond przywiązywały i będą przywiązywać szczeW.T. Woo, Recent Claims on China’s Economic Exceptionalism: Reflections Inspired by WTO Accession, „China’s Economic Review” 2001, nr 12 (2/3). 16. 17. World Bank Data, 2005, http://devdata.worldbank.org/DataVisualizer (lipiec 2006).. O. Tatsuyuki, The Role of Special Economic Zones in China’s Economic Development as Compared with Asian Export Processing Zones: 1979–1995, Tokyo University, Tokyo 2003. 18.

(8) Jolanta Maroń-Zając. 90. gólną wagę, dostrzegając w nim jedno ze źródeł tworzenia nowych miejsc pracy i walki z negatywnymi skutkami bezrobocia. W dalszym ciągu można zaobserwować zdecydowaną nadprodukcję w ok. 80% kategorii produkcji przemysłowej19. Po XV Zjeżdzie KPCh rząd prowincji Guangdon podjął kolejne działania zmierzające do ograniczenia tego zjawiska. W celu aktywizacji popytu rząd prowincji m.in.: obniżył stopy procentowe, zwiększył inwestycje państwowe, zaktywizował inwestorów prywatnych, podniósł wysokość wynagrodzeń, emerytur oraz odpraw dla zwalnianych pracowników. Według oficjalnych danych stopa bezrobocia w prowincji Guangdong wyniosła w w 2005 r. 3,5%20. Wynik ten, na tle ogólnochińskiego wskaźnika stopy bezrobocia wynoszącego 4,5%, należy uznać za znaczne osiągnięcie. Wskaźnik ten jednakże nie do końca odpowiada rzeczywistości i ma charakter zdecydowanie propagandowy. Tymczasem w wielu sektorach gospodarki prowincji Guangdong obserwuje się przerost zatrudnienia w rolnictwie, przedsiębiorstwach państwowych, organizacjach, instytucjach oraz handlu wewnętrznym. Podkreślić należy, że 1/3 ogólnej liczby zatrudnionych przypada na aglomeracje miejskie. Wszystko to świadczy o nieprawdziwych danych statystycznych oraz niechęci władz do ujawniania rzeczywistej skali zjawiska bezrobocia. Władze próbują uspokajać społeczeństwo w sytuacji jego obawy przed zbliżającym się nieuchronnie przyspieszeniem procesu prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, w szczególności w przemyśle i przedsiębiorstwach produkcyjnych, a także ich modernizacji i automatyzacji. Kolejną przesłanką zaniżania danych statystycznych dotyczących poziomu bezrobocia jest chęć przeprowadzenia jak największej liczby inwestycji do momentu wprowadzenia ujednoliconej reformy społecznej. Wypłata osłon socjalnych zwalnianym pracownikom oraz zasiłków dla bezrobotnych przyczyni się do spowolnienia tempa finansowania prowadzonych obecnie z wielkim rozmachem inwestycji w infrastrukturę gospodarczą, nowe strefy ekonomiczne, osiedla, a nawet całe dzielnice mieszkaniowe, hale produkcyjne, magazyny, a także drogi publiczne i autostrady. Władze mają świadomość, że ten stan rzeczy nie może trwać w nieskończoność i prędzej czy później rezerwy finansowe budżetu państwa będą się zmniejszać, co pociągnie za sobą stopniowe załamywanie się chińskiego rynku inwestycyjnego. Z tego względu władze prowincji, w swoich założeniach na najbliższe lata, przyjęły za priorytetowe przyciąganie możliwie największej liczby inwestorów zagranicznych, chętnych do podejmowania przedsięwzięć inwestycyjnych samodzielnie bądź wspólnie z podmiotami chińskimi. Z drugiej strony bardzo ekspansywnie zabiegają one także o stworzenie dla chińskich podmiotów gospodarczych możliwości inwestowania za granicą. Obecnie obszarem największego zainteresowania chińskich 19 20. World Bank Data, 2005, www.devdata.worldbank.org/DataVisualizer, 12.05.2006. www.china.org.ch (12.05.2006)..

(9) Zmiany w strukturze gospodarki…. 91. inwestorów jest Europa Środkowa i Wschodnia, jak również państwa nadbałtyckie i WNP21. Główną przyczyną takiego właśnie terytorialnego ukierunkowania chińskiej ekspansji inwestycyjnej jest bliskie sąsiedztwo wymienionych krajów z potężnym rynkiem zbytu państw Unii Europejskiej. Drugą perspektywiczną i sukcesywnie rozwijającą się gałęzią gospodarki Chin Południowych stała się w 2002 r. ochrona środowiska22. Rząd prowincji nakreślił plan wdrażania projektów ekologicznych w najbliższych latach. Brakuje w nim jednak elementów perspektywicznego myślenia i cech konsekwencji. Władze prowincji z jednej strony zamierzają wdrażać inwestycje w zakresie ochrony czystości wód, ale z drugiej strony nie ma odpowiedniego programu ochrony tych samych wód przed ściekami przemysłowymi z zakładów produkcyjnych (głównie chemicznych) oraz przed ściekami komunalnymi. Stan zdecydowanej większości terytorium prowincji pod względem czystości środowiska naturalnego jest zły. Niestety, istnieje słaba świadomość ekologiczna władz lokalnych, zwłaszcza w mniejszych ośrodkach, które często nadal ukrywają informacje o katastrofach ekologicznych i nie zabiegają o dodatkowe środki z budżetu na ich usuwanie. Nagminnym zjawiskiem w zakładach przemysłowych prowincji Guangdong jest brak filtrów kominowych, co również bardzo negatywnie wpływa na stan środowiska naturalnego i stanowi ogromne zagrożenie dla zdrowia ludności. Enklawami, w których zauważalna jest, przynajmniej w założeniach, dbałość o ekologię, są ośrodki miejsko-przemysłowe o charakterze pokazowym, jakie niewątpliwie stanowią istniejące bądź nowo powstające specjalne strefy ekonomiczne, strefy rozwoju, jak również strefy rozwoju przemysłowego. W strefach tych, w pobliżu działających bądź zaplanowanych zakładów produkcyjnych, zaprojektowane zostały olbrzymie parki rekreacji i wypoczynku, kluby golfowe, strefy zieleni i sztuczne zbiorniki wodne. Aglomeracje miejskie i osiedla mieszkaniowe wyposażone zostały w nielicznych przypadkach w oczyszczalnie ścieków o średniej przepustowości (ok. 20 tys. m3/dobę). Jednakże opierają się one w większości na zagranicznym kapitale inwestycyjnym (od 60% do 90% wartości inwestycji). Chińskim aportem w tych inwestycjach są na ogół: dzierżawa gruntu i uzbrojenie terenu oraz budowa infrastruktury towarzyszącej (dróg dojazdowych i osiedli mieszkaniowych). Władze prowincji wyasygnowały na najbliższe lata pokaźne środki finansowe na problemy ekologii i spodziewają się, że w najbliższej przyszłości również inwestorzy zagraniczni przyczynią się do wzmocnienia infrastruktury ekologicznej i kondycji środowiska naturalnego23. 21. M. Osborne, China’s Special Economic Zones, OECD Development Centre, Paris 1996.. 22. Specjalne Strefy Ekonomiczne w CHRL 2005, WEH Kanton, Ambasada ChRL, Warszawa. 23. Bank Światowy, dane statystyczne z lat 2005 i 2006.. 2005..

(10) Jolanta Maroń-Zając. 92. Jednym z najsłabiej rozwiniętych sektorów gospodarki prowincji Guangdong pozostaje rolnictwo. Pomimo że Chiny dysponują 7% ogółu ziem uprawnych na świecie, a rolnictwo zajmuje znaczące miejsce w gospodarce kraju (ok. 22% PKB)24, to jednak w ostatnim czasie obserwowany jest znaczny regres tego sektora. Wydajność produkcji zbóż w prowincji Guangdong, w porównaniu z 2001 r., zmniejszyła się o 5,8%25. Przyczyną tego stanu jest bez wątpienia przestarzały park maszynowy oraz niedostateczna liczba nowych inwestycji w tym sektorze gospodarki. Tendencję wzrostową wykazała natomiast w ostatnim roku produkcja zwierzęca, hodowla ryb oraz pozostałe uprawy. Słabym i niedostatecznym poziomem rozwoju charakteryzuje się też przetwórstwo rolno-spożywcze. W przetwórstwie mleczarskim, pomimo kilku inwestycji zagranicznych podjętych m.in. przez Danone czy Nestle, brakuje nowoczesnych technologii, a jakość produktów nie jest zadowalająca26. W konsekwencji wstąpienia do WTO Chiny zobowiązane są do sukcesywnego wprowadzania wielu zmian w gospodarce narodowej. Bardzo głębokie przeobrażenia muszą zajść w chińskim sektorze rolnym. Obowiązek wprowadzenia kontyngentów na import płodów rolnych, w tym zbóż, w znacznej mierze może przyczynić się do spowolnienia wzrostu w tym sektorze. Także proces jego restrukturyzacji, modernizacji i prywatyzacji nie będzie łatwy. Uwzględniając fakt, że 70% ludności tego państwa zamieszkuje obszary wiejskie, problemy, jakich można się spodziewać na rolnym rynku pracy, przyczynić się mogą do znacznego spowolnienia reform, a nawet doprowadzić do niepokojów społecznych. 6. Wnioski Chiny konsekwentnie wprowadzają nowe regulacje prawne i sukcesywnie zmieniają procedury stosowane dotychczas w dziedzinie handlu zagranicznego. Dotychczas, pomimo że inwestycje zagraniczne stanowiły widoczną część ogólnej liczby inwestycji w kraju, to jednak przedsięwzięcia ze 100-procentowym udziałem kapitału zagranicznego stanowiły niewielką ich część27. Podsumowując, należy stwierdzić, że stając się członkiem WTO, Chiny znacznie zyskały w dziedzinie wydajności gospodarki. Kiedy w pełni wdrożone zostaną wszystkie zobowiązania co do dostępności rynku dla zagranicznych firm w 2010 r., według obliczeń Banku Światowego ich realny PKB wzrośnie o 2,1% 24 25 26 27. A World Bank Country Study, The World Bank, Washington, D.C. 2005.. www.econ.worldbank.org/WEBSITE/EXTERNAL (sierpień 2006).. www.ita.doc.gov (lipiec 2006).. OECD Economic Studies, „Economist”, No 32, „Intelligent Unit”, Paris, December 2006..

(11) Zmiany w strukturze gospodarki…. 93. oraz 1,89% realnego PKB w 2010 r.28 Znaczne zyski w realnym PKB pochodzą głównie z ulepszonej wydajności alokacji zasobów spowodowanej zwiększoną specjalizacją w duchu chińskiej przewagi komparatywnej. Ponadto wyeliminowanie kontyngentu MFA wzmocni chińską konkurencyjność sektora tekstyliów i odzieży, prowadząc do gwałtownego wzrostu eksportu tych produktów, co przyczyni się do wzrostu realnego PKB. Pomimo że są to znaczne zyski dla gospodarki Chin, są one nierówno dystrybuowane, zarówno w sektorach, jak i w regionach. Wejście do WTO implikuje duże zmiany strukturalne w gospodarce. Wydajność mocno chronionych sektorów rolnych (np. uprawy bawełny czy pszenicy) oraz kapitałochłonne sektory przemysłu (np. motoryzacyjny) zmniejszyłyby się znacznie, podczas gdy sektory czasochłonne, takie jak produkcja tekstyliów oraz odzieży, byłyby głównymi beneficjentami. Jeśli chodzi o poziom regionalny, nadbrzeżna część czerpałaby największe zyski z rozwoju handlu i zwiększonego eksportu pracochłonnych produktów, podczas gdy prowincje w środkowej części Chin, szczególnie te specjalizujące się w produkcji rolniczej, mogą doświadczyć znacznych strat. Dostosowanie strukturalne pociąga za sobą znaczne koszty dostosowawcze. Bezrobocie strukturalne wzrosło po akcesji, a zatem miliony rolników zmuszone zostały przenieść się do nierolniczego sektora gospodarki. Pomimo rozwoju przemysłu tekstylnego oraz usług powinno się stworzyć nowe miejsca pracy dla ludności migrującej do miasta. Przejście i adaptacja są trudne, przynajmniej na początku, bez wątpienia zatem rola rządu jest kluczowa w procesie strukturalnego przystosowania. Podsumowując, akcesja do WTO jest wyzwaniem dla Chin, ale również ogromną szansą. Brak gruntów uprawnych, kapitału oraz duża grupa niewykwalifikowanych robotników stanowią podstawowe warunki charakteryzujące Chiny. Sytuacja ta z pewnością szybko nie ulegnie zmianie. Przyłączenie do WTO oznacza integrację kraju ze światową gospodarką, co jest spójne z chińską długoterminową strategią rozwoju. Ponadto całkowita dystrybucja dochodu w kategoriach wiejski–miejski oraz nadbrzeżny–centralny z pewnością pogorszyła się po wejściu kraju do WTO. Zwiększenie przepaści między dochodami na wsi i w mieście jest w dużym stopniu wynikiem bardziej żywnościowej polityki samowystarczalności aniżeli liberalizacji handlu. Ochrona rolnictwa może poprawić dochód rolników tymczasowo, ale nie musi długo się utrzymywać. Koszt ochrony rolnictwa będzie rósł wraz z rozwojem chińskiego przemysłu. Im późniejsza będzie reforma, tym większe będą zniekształcenia oraz poważniejsze problemy w podziale dochodu. Właściwa strategia chińskiej akcesji to otwarcie rynku rolnego oraz żywnościowego, a w zamian wynegocjowanie tego, by kraje rozwinięte zwiększyły ochronną World Bank, 2000, 2001, 2006, www.econ.worldbank.org/WEBSITE/EXTERNAL (lipiec 2006). 28.

(12) 94. Jolanta Maroń-Zając. politykę wobec importu pracochłonnych produktów z Chin, stopniowe wycofywanie się z ochrony sektorów produkcyjnych z czasem i tworzenie niezbędnych ekonomicznie i społecznie warunków przesunięcia wiejskiej siły roboczej. Środki te wpłyną zarówno na wydajność, jak i poczucie sprawiedliwości w Chinach. Chińska akcesja przyczyniła się też do zysków firm zagranicznych, np. amerykańskich, do większej dostępności chińskiego rynku aniżeli 5 lat temu. Chiny bowiem: – zmniejszyły cło importowe o 40%, – właściwie zniosły licencje importowe i kontyngenty, – zmniejszyły restrykcyjne prawa własności zagranicznych firm na swoim terenie, – otworzyły wiele sektorów gospodarki wcześniej niedostępnych dla zagranicznych firm. Zmiany te doprowadziły do wzrostu eksportu Chin, jak również do wzrostu importu. Przykładowo, eksport z USA do Chin zwiększył się ponad dwukrotnie od wstąpienia do WTO, od 19 mld USD w 2001 r. do 42 mld USD w 2005 r. W ten sposób Chiny stały się czwartym co do wielkości rynkiem amerykańskiego eksportu. Z kolei import wzrósł o ok. 20% rocznie w latach 2000–2005. Dane statystyczne ukazują pozytywny wpływ pięciu lat członkostwa w strukturach WTO. Pozostały jednak obszary, w których muszą zajść duże zmiany. Dotyczą one: – niewłaściwej ochrony praw własności intelektualnej, – potrzeby większej przejrzystości w dziedzinie prawa i przepisów, – otwarcia rynku w pewnych sektorach usług, np. uług finansowych, budownictwa, szybkich przesyłek, sprzedaży bezpośredniej oraz telekomunikacji. Chiny muszą osiągnąć taki poziom rozwoju gospodarki, aby stała się ona mniej zależna od eksportu i krajowych inwestycji, a firmy działały na światowym poziomie. A zatem należy przeprowadzić reformę sektora finansów oraz dokonać pełnego otwarcia rynku, tak aby nastąpił rozwój zrównoważonej gospodarki i większa krajowa konsumpcja. Literatura A World Bank Country Study, The World Bank, Washington, D.C. 2005. �� Adhikari R., Yang Y., What Will WTO Membership Mean for China and Its Trading Partners? Finance and Development, International Monetary Fund, September 2002. Anderson J.,The Five Great Myths about China and the World, „Greater China Analyst”, Goldman Sachs 2002. Chad P. Brown, China’s WTO Entry: Antidumping, Safeguards, and Dispute Settlement, NBER Working Paper No. 13349, August 2007. China: The Balance Sheet: What the World Needs to Know Now about the Emerging Superpower, Public Affairs, New York 2006..

(13) Zmiany w strukturze gospodarki…. 95. China Statistical Yearbook, 2006. China’s Growth and Integration into the World Economy: Prospects and Challenges, Washington 2004. Hardy H., April M., China’s Biggest Risks Are Economic, 2007. Hodgson G., The Risk to China’s Economic Transformation: Can They Be Managed?, June 2004. Ianchovichina E., Martin W., Trade Liberalization in China’s Accession to the World Trade Organization, World Bank Policy Research Working Paper no 2623, Washington D.C., 2001. Jiang T., China’s WTO Accession and the Regional Economy, Australian National University, Canberra 2003. Lardy N., Integrating China into the World Economy, Brookings Institution, Washington D.C. 2002. OECD Statistics, Paris 2005. Osbome M., China’s Special Economic Zones, OECD Development Centre, 1996. Rugman A., Brewer T.L., The Oxford Handbook of International Business, OUP, 2003. Rural Statistical Yearbook of China 2001, 2005. Specjalne Strefy Ekonomiczne w CHRL 2005, WEH Kanton, Ambasada ChRL, Warszawa 2005. Tatsuyuki O., The Role of Special Economic Zones in China’s Economic Development as Compared with Asian Export Processing Zones: 1979–1995, Tokyo University, Tokyo 2003. The Economist Intelligence Unit, http://www.eiu.com (lipiec 2006). The Asian Development Bank, http://www.adb.org (czerwiec 2006). Woo W.T., Recent Claims on China’s Economic Exceptionalism: Reflections Inspired by WTO Accession, „China’s Economic Review” 2001, 12 (2/3). World Bank Report, 2007 Edition, Washington DC 20433 USA. World Bank Data, 2007 Edition, Washington DC 20433 USA. World Economic Forum, 2004, http://www.weforum.org. Changes in the Economic Structure of the People’s Republic of China after Accession to the World Trade Organisation The global market is facing intense competition from Chinese industrial exports. The paper highlights some of the key aspects of China’s accession to the World Trade Organization. With China’s emergence on the world economy, China’s WTO per se is likely to generate substantial additional benefits for the country and have little additional impact on OECD economies. For the Chinese economy, full integration of the country’s huge labour force into the international division of labour might create significant welfare losses in some Chinese regions. China must give the highest priority to deepening and widening the market by speeding up diffusion of new knowledge to scientists and managers and by providing appropriate re-training programmes for displaced workers. However, a country’s growth rate depends on multiple factors, including its technological capacity, economic openness, meritocracy, the adequacy of its infrastructure, an efficient and incorruptible government. High-quality financial institutions, astute macroeconomic management are of fundamental importance in economic growth..

(14)