Felicja Porada
Wykorzystanie przekładu
intersemiotycznego tekstu
literackiego z elementami
logorytmiki na lekcji języka polskiego
w klasie I
Nauczyciel i Szkoła 2 (5), 122-127
Felicja Porada
Wykorzystanie przekładu intersemiotycznego
tekstu literackiego z elementami logorytmiki
na lekcji języka polskiego w klasie I
M yśl rodzi się z działania, by pow rócić znów do czynu.
Henri W allon
Każdy człowiek może poznawać rzeczywistość trzem a kanałami: wzrokowym, słuchow ym i kinestetycznym . „Jeden z nich zazw yczaj je s t w iodący, pozostałe w spom agają odbiór lub zostają niewykorzystane” .1 Dziecko 7-letnie rozpoczynające sw oją karierę szkolną postrzega świat polisensorycznie, w ielom a zm ysłam i rów no cześnie, nie tylko kanałem w zrokow ym i słuchowym , które są preferow ane we współczesnej dydaktyce, ale również kinestetycznym.
P ro g ram nau czan ia ję z y k a polskiego w klasie I głów ny nacisk kładzie na kształtowanie umiejętności mówienia, słuchania, czytania i pisania. W poradnikach m etodycznych dla nauczycieli draz w podręcznikach szkolnych istnieją zestaw y specjalnych ćw iczeń form ujących um iejętności jasnego i dokładnego w yrażania sw oich przeżyć, m yśli w języ k u m ów ionym i pisanym . N iestety ćw iczen ia te w ykorzystują jedynie kanał w zrokowy i słuchowy, zupełnie pom ijając tak bliski dziecku, niejako „przyrodzony” , kanał kinestetyczny. A przecież „nie może ono wypowiedzieć się za pom ocą języka w sposób pełny tak długo, dopóki... konwencjo nalny kod językow y nie zostanie w odpowiedni sposób opanow any” .2
D ziecko w m łodszym wieku szkolnym posiada dużą w rażliw ość estetyczną i emocjonalną, stąd pojaw ia się u niego również silna potrzeba kontaktu z literaturą (poezją, prozą). Swoje myśli i odczucia łatwiej jednak wyrazić mu poprzez naturalny ruch — kod, który opanow ało najlepiej. Dlatego atrakcyjną dla dziecka 7-letniego staje się propozycja analizy tekstu literackiego poprzez układ przestrzenno-ruchowy.
W układzie tym przedstawienie budowy formalnej utworu następuje poprzez rysunek kinestetyczny w przestrzeni tworzony grupow o, jest to „w yrażenie treści
1 Krasoń Κ.: Teatr dźwięku, obrazu i ruchu czyli zabawa z poezją dla najmłodszych — referat. Katowice 1995, s. 1.
Felicja Porada — Wykorzystanie intersemiotycznego tekstu literackiego. 123
em ocjonalnych... poprzez ruch w ykonawców ” .3 Dodatkowo wplecione pomiędzy ruch elementy logorytmiczne związane z treścią utworu zw racają uwagę na zjawiska w sp ó ln e d la m uzyki i m ow y — rytm , tem po, w ysokość dźw ięku, ak cen tację, praw idłow ą artykulację.
L ogorytm ika w ykorzystuje elem enty rytmiki E m ila Jaqves-D alcroze’a o raz elementy metody Carla Orffa, które „uaktywniają dzieci poprzez czynny ich kontakt z m uzyką i tańcem ” , a więc ruchem. W tych metodach pracy z uczniem najważniej sze jest w pełni wykorzystanie możliwości twórczych dzieci, nieskrępow ane w y ra żanie emocji, dostarczenie radości i doznań estetycznych. Jednocześnie w ćw icze niach logorytmicznych główny nacisk kładzie się na praw idłow ą artykulację głosek, rytm izację mowy, oddech, postaw ę ciała, słowem — na opanow anie w arsztatu w erbalnego człowieka. Wszystko to w istotny sposób wpływa na prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka.
W scenariuszu cyklu lekcji języka polskiego realizowanego w klasie I odnajdu jem y wiersz Jadwigi Jałowiec Wspomnienia z wakacji’, który posłużył do ćwiczeń graficznych, takich ja k kreślenie szlaczków według wzoru.
D ynam izm tego w iersza, bliskość tem atu, układ form alny (m ożliw ość w y odrębnienia poszczególnych obrazów) — a więc walory tekstu zjednej strony oraz specyfika okresu adaptacyjnego w klasie I wydaje się im plikow ać konieczność specyficznej konstrukcji zajęć z języka polskiego.
Trudność w porozumiewaniu się między uczniami — brak ustalonej struktury socjometrycznej (pierwsze dni w szkole), różne poziomy rozwoju mowy, odmienne potrzeby, w ym agania i oczekiwania, rodzące się na tym tle konflikty w ym agają specjalnych zabiegów integrujących grupę.
Z abaw y z tekstem opierające się na metodzie przekładu intersem iotycznego, w ykorzystujące elementy logorytmiki, świetnie spełniają zadanie integracyjne i są rów nież sposobem na niebanalną lekcję. Dziecko może doznać tekst i przeżyć go całym sobą^ dodatkow o em ocja ta łączyć się będzie ze w spółuczestniczeniem we w spólnym tw orzeniu układu ruchów. Kilkulatek nie je s t ju ż sam , je st członkiem zespołu z kolegam i i koleżankam i z klasy. Jest odpow iedzialny za finalny efekt zabawy. Buduje now ą jakość, przeżywa ten proces — bierze więc udział w akcie twórczym. Jest artystą, który potrafi podjąć działanie indywidualne, a jednocześnie podporządkować się zasadom pracy w grupie. Organizacja lekcji opartej na przekła dzie intersem iotycznym na pewno wpłynie również na uatrakcyjnienie podjętych później ćwiczeń graficznych.
J Skazińska M: Rola rytmiki w przygotowaniu dzieci i młodzieży do percepcji sztuki, [w:] Tyszkowa M. (red.): Sztuka i dorastanie dziecka. Warszawa-Poziiań 1981.
1 Kilińska-Ewertowska E.: Logorytmika. Lublin 1978, s. 11.
s Lorek M., Rostańska E., Kula A.: Elementarz pierwszej klasy Ele-mele. W arszawa-Kato- wice 1993, s. 73.
1 2 4 Nauczyciel i Szkoła 2(5) 1 9 9 8
Scenariusz cyklu lekcji
1. R ozm ow a z uczniami na tem at wspomnień z wakacji:
— ustalenie miejsca pobytu dzieci na wakacjach: morze, góry, w kraju, za granicą, — opis krajobrazów,
— przeżycia dzieci związane z wakacjami.
2. R ecytacja przez nauczyciela wiersza J. Jałowiec W spom nienia z w akacji.6
Jedzie p o c ią g p o torze, o d stacji do stacji. W pocią g u p o d różni i wspom nienia z wakacji. A dam wiezie góry, które pożegnał wczoraj. Ola garść m u sze łe k zn a d leśnego jeziora. Inka fa le biegnące uparcie do brzegu. E d ek boje czerwone uwiązane w szeregu.
Ula wiezie babki z w ilgotnego piasku. (Babki też narysuj na swoim obrazku.) Z każdego wagonu słońce pozdraw ia nas ręką. Za pociągiem p ęd zi wakacyjna piosenka.
3. Ustalenie wspólnie z uczniami kolejnych pojawiających się w wierszu obrazów — nauczyciel odwołuje się tu do w akacyjnych przeżyć dzieci.
4. Sw obodne próby uczniów przedstaw ienia ruchem poszczególnych obrazów z wiersza:
— góry wysokie,
— muszelki znad leśnego jeziora, — fale morskie,
— boje czerwone, — babki z piasku.
Uczniowie samorzutnie łączą się w grupy próbując przedstawić wygląd gór lub fal. Sposób obrazow ania ruchem:
‘ Lorek M ., Rostańska E., Kula A.: Elementarz pierwszej klasy Ele-mele. W arszawa-Kato wice 1993, s. 73.
Felicja Porada — Wykorzystanie intersemiotycznego tekstu literackiego. 1 2 5
5. W ybór dokonany przez uczniów najlepszych, ich zdaniem, obrazów tworzonych w łasnym ciałem.
6. O kreślenie elem entu ruchow ego łączącego poszczególne obrazy — m otyw pociągu. W prow adzenie elem entów logorytm icznych podczas odtw arzania odgłosów biegu pociągu po torach, ham ow ania na stacji i ruszania w dalszą drogę. Podział ról: gwizdek parowóz wagony konduktor W ybór fonemów: u y - u - y p — gwizdek t - c h o f f - c h o f f — parowóz t f - 1 f - 1 f — wagony
7. Porządkow anie kompozycji przestrzennej na scenie.
8. W ybór ucznia do odtwarzania roli wakacyjnej piosenki biegnącej za pociągiem. 9. P ró b a połączenia elementów ruchowych i logorytmicznych. Określenie czasu
wykonywania obrazów poprzez odpowiednie tempo recytacji wiersza. 10. Finalizacja — wykonanie całości układu.
Jednostka lekcyjna w oparciu o przedstawiony scenariusz zostala przeprow a dzona w klasie I Społecznej Szkoły Podstawowej nr 1 im. St. Konarskiego w K ato wicach. P raca nad kom pozycją układu przestrzenno-ruchowego trw ała 45 minut. K o lejn a jed n o stk a lekcyjna przeznaczona została na pokaz naszej interp retacji w iersza koleżankom i kolegom z klasy II zgodnie z zasadą, że każda udana praca dzicci musi być nagrodzona. W tym przypadku nagrodą były oklaski i pochw ały starszy ch koleżanek i kolegów. K ażdy ak to r odniósł sukces, a w spólny p o k az dodatkow o wyzwolił pozytywne pole napięcia stanowiące specjalny bodziec i sty m ulację do dalszej pracy twórczej.
N astępnie uczniowie przystąpili do zajęć graficznych. M ożna w ykorzystać tu propozycję ze scenariusza lekcji zamieszczonego w przewodniku m etodycznym 7 uzupełniania szlaczków wg wzoru na osobnych paskach i ilustrowania tymi paskami treści wiersza. M ożna zaaranżować załadunek wagonów w pociągu poszczególnymi wzoram i, na przykład:
7 Lorek M., Rostańska E., Kula A.: Elementarz pierwszej klasy Ele-mele. W arszawa-Kato-wicc 1993, s. 72.
1 2 6 Nauczyciel i Szkota 2(5) 19 9 8
M ożna również dać uczniom pełną swobodę graficzną i prosić o przedstawienie z a pom ocą rysunku tego m iejsca w akacyjnego z w iersza, które je s t dziecku n a j bliższe, które najbardziej mu się podobało lub którego doświadczył ostatnio.
U znałam , iż najlepsza będzie ostatnia propozycja, której efektem są rysunki załączone w aneksie. Tworzenie pracy plastycznej było niejako kontynuacją prze kładu intersem iotycznego. Teraz jednak dzieci dokonały translacji słow a na kod graficzny — obraz.
P race p lastyczne dzieci ch arak tery zu je silny dynam izm o raz zerw anie ze schem atycznym ujęciem przedmiotów. Jasno widać, iż przeżycie kinetyczne w p ły nęło na wizję rzeczywistości przedstawionej w wierszu. Rysunki w pełni odzw ier ciedlają ruch, jak i musiały wykonać dzieci w układzie. Szczególnie widać to w p ra cach o num erach 2, 5, 6, 14. Są one perspektywiczne, ciekawe kolorystycznie oraz przemyślane kompozycyjnie. Położenie elementów na rysunkach ściśle naw iązuje do przestrzennego rozmieszczenia poszczególnych ilustracji ruchowych. Jest to dowód na to, ja k silne wrażenie wywarło na dzieciach tworzenie układu ruchowego.
Rozwój psycho-ruchow y dzieci byw a coraz częściej zaburzony przez różne czynniki. W I klasie mogą stanowić problem dzieci nadpobudliwe ruchowo, z zabu rzeniam i em ocjonalnym i. Często też spotyka się uczniów z zaham ow aniam i, nie potrafiących naw iązać kontaktu z otoczeniem.
N asila się również występowanie wad wymowy, brak koordynacji fonacyjnej związanej z częstymi chorobami górnych dróg oddechowych. W szystkie te zjawiska u trudniają dobry start szkolny.
U w ażam , że propozycja przekładu intersem iotycznego utw orów literackich w ykorzystująca ruch działa wszechstronnie na rozwój dziecka. Przede wszystkim rozw ija świadom ość ciała, uspraw nia ruch funkcjonalny, podczas którego „rozw i jane są możliw ości poszczególnych grup m ięśniowych nie dla w yczynu, ale dla swobodnego operowania własnym ciałem”8, pozwala lepiej orientować się w przes trzeni. Elementy logorytmiki w prowadzają ćwiczenia układu glosotwórczego.
Tw orzenie układu ruchow ego działa również na sferę em ocjonalną dziecka. U czniów nadpobudliw ych ruchow o zm usza do podp o rząd k o w an ia się g ru p ie, w sp ó łd ziałan ia z innym i. Jednostki zaham ow ane psychoruchow o, nieśm iałe,
8 Krasoń Κ.: Układprzestrzenno-ruchowyjako element intersemiotycznego przekładu tekstu
literackiego. M ateriały pokonferencyjne. Problemy kształcenia literackiego w edukacji wczesno- szkolnej. Rzeszów (w druku).
Felicja Porada — W ykorzystanie intersemiotycznego tekstu literackiego. 127
w grupie czu ją się bezpiecznie. Zaw sze znajdą swoje miejsce w układzie, na po czątku może m ało eksponowane, ale stopniowo w raz ze wzrostem poczucia bezpie czeństw a zaczynają samodzielnie pracować.
Kompozycja przestrzenna jako produkt finalny, będąca wspólnym dziełem całej grupy, pokazana publiczności staje się form ą uznania i daje „poczucie sukcesu i św iadom ości własnej wartości. Jednoczy grupę, gdyż występom przed publiczno ścią tow arzyszy specyficzne pole napięcia, które w yładowane jest poprzez wspólne prezentacje”.9 W szystkie te działania powinny doprowadzić do „koordynacji ciała, u m y słu , serca i duszy” 10 i — co najw ażniejsze — na pew no b ęd ą d la naszych uczniów satysfakcjonujące.
’ Krasoń Κ.: Aktywne słuchanie muzyki poprzez transfer impulsów akustycznych na sferę
kinestetyczno-cielesną. Referat. Rzeszów 1995.
