Grażyna Cęcelek
Rola nauczyciela-wychowawcy we
współczesnej rzeczywistości
edukacyjnej
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (30-31), 49-57
2006
Grażyna Cęcelek
Rola nauczyciela-wychowawcy we współczesnej
rzeczywistości edukacyjnej
D ynam ika przeobrażeń społecznych, kulturow ych i politycznych zachodzących w naszym kraju znajduje sw oje odzw ierciedlenie także w rzeczyw istości eduka cyjnej, pow odując przeorientow anie się instytucji zajm ujących się kszta-łceniem i w ychow aniem młodej generacji i determ inując w zw iązku z tym m odele pracy w spółczesnego nauczyciela-w ychow aw cy.
Żyjem y w czasach ogrom nego napięcia i polaryzacji postaw, w łaściw ych okre som w ielkich przełom ów kulturow ych i społecznych. Jest to napięcie po-m iędzy p raw dą a fałszem , w olnością a zniew oleniem , m iłością a egoizm em . W spółcze sny św iat „cechuje się w ielością zm ian i bogactw em produktów, w arto-ści, a tak że w ielością zagrożeń i zróżnicow ań społecznych, ubóstw a, bezro-bocia i anal fabetyzm u” 1, ciągle poszukując uniw ersalnej drogi rozw oju, której tow arzyszą różne interpretacje.
O bserw uje się w yraźne przesunięcia, w ręcz przebiegunow anie w hierarchii w artości. Indyw idualne pragnienia i aspiracje, egoistyczne dążenia, pogoń za karierą i dobrobytem spychają na plan dalszy praw dziw e ludzkie potrzeby i war- -tości, w wyniku czcgo przyspieszone są procesy dewiacji w kierunku postaw agresyw nych „przeciw ko ludziom ” lub obojętnych na los innych. „W yraźnie pow iększa się tzw. luka egzystcncjonalna w odniesieniu do m łodego pokolenia, m. in. w w yniku zanegow ania tradycyjnych w artości i braku w artości nowych, zapew niających poczucie bezpieczeństw a i sensu istnienia.”2
Istotną funkcję w tych układach pełni nowe rozum ienie edukacji nastawionej na realizację szerokiego kontekstu w yzw ań w spółczesnego świata. Edukacja to „ogół procesów i oddziaływ ań, których celem je st zm ienianie ludzi, przede w szystkim dzieci i m łodzieży stosow nie do panujących w danym społeczeństw ie ideałów i celów w ychow aw czych”3.
1 R. W oźniak, K. N icd b alsk a, A sp ek ty ed u k acji w w aru n k ach g lo b aliza c ji sp o łe c z n e j, W: E duk acja w ob ec integ racji eu ro p e jsk ie j, R ed. J. K ojkoł, P. J. P rzy b y sz, A k a d e m ia M ary n ark i W ojennej im . B o h a te ró w W esterplatte, G d y n ia 20 0 4 , s. 83.
2 A. M in k iew icz, K ry zy s w ięzi ro d zin n y ch i n iek tó re je g o k o n se k w e n c je s p o łe c z n e i kultu ro w e, W: R o dzina-jcj funk cje p rzy sto so w a w c z e i o ch ro n n e , Red. E. H ałoń, Po lsk a A k a d e m ia N au k , W arszaw a 1995, s. 70.
50 Nauczyciel i Szkoła 1-2 2006 N owe w yzw ania pow odują, że od edukacji w ym aga się ju ż nie tylko opty- -m alnego przygotow ania w ychow anka do korzystania z dorobku cyw ilizacji, ale także przygotow ania go do tw órczego uczestniczenia w procesach dalszego jej rozw oju. „Znaczy to rów nież, że koncepcja edukacji jak o prostej adaptacji do cy w ilizacyjnych w arunków życia m oże nie w ystarczyć i że potrzebna je st edukacja, dzięki której ludzie b ędą umieli kierow ać procesam i rozw oju cyw ilizacji” .4
O grom ny postęp w w ielu dziedzinach życia, w ym ogi cyw ilizacyjne i nowe technologie nakładają na szkoły obow iązek radykalnej zm iany sposobów ucze nia. W iedza identyfikowana tylko z inform acją przestaje być punktem kulm i nacyjnym procesu kształcenia, stając się jed y n ie jeg o elem entem . Zadaniem dzisiejszych szkół je st kształtow anie zdolności praktycznego w ykorzystyw ania wiedzy. U w ypukla się znaczenie posiadania takich um iejętności, jak: praca ze społowa, praw idłow a kom unikacja interpersonalna, spraw ność w rozw iązyw aniu pro-blem ów i konfliktów, perm anentna praca nad sam ym sobą.
„Edukacja pow inna rów nież przygotow yw ać do m obilności zaw odow ej, a więc pow inna, zapew niając solidne podstawy wiedzy, tw orzyć bazę dla zdobyw ania różnorodnych kw alifikacji, kształcić zdolności poznaw cze, pobudzać kreatyw ność, rozw ijać rozum ienie zasad naukow ych i um iejętność ich stosow ania w praktyce oraz rozw ijać niezbędne zasady m oralne.”5
„A by przetrw ać, m usim y coraz w ięcej w iedzieć i um ieć, a to, co ju ż w iem y i umiemy, musim y stale aktualizow ać, dostosow ując do nowych realiów, w jakich przyszło i przyjdzie nam żyć.”6 Raz zdobyta w iedza nic um ożliw i sprostania ciągle zm ieniającym się w ym aganiom naszych czasów, w ykształcenie zdobyte w system ie szkolnym stopniow o staje się przestarzałe. „Już nie w ystarczy, aby jednostka zgrom adziła w sw oim początkow ym okresie życia zapas wiedzy, z której m ogłaby następnie czerpać w nieskończoność. Pow inna ona um ieć w ykorzystyw ać w ciągu całej swojej egzystencji w szystkie okazje do aktualizow ania, pogłębiania i w zbogacania tej podstaw ow ej w iedzy i dostosow yw ać się do zm ieniającego się św iata.”7 Stąd tak ogrom ny nacisk kładzie się w dzisiejszych czasach na edukację jutra, rozum ianą jako kształtow anie gotow ości do zetknięcia się z przyszłością, a także św iadom e kształtowanie i tw órcze, aktyw ne planow anie tej przyszłości.
4 M . K am iń sk a, S zan se ed u k a cji w X X I w iek u (w św ietle rap o rtu U N E S C O U c z e n ie się - n a sz u k ry ty sk arb ), „ N o w a S z k o lą" 1999, n r 7, s .5 1 .
5 Л . T r /p il, S p o łe cz e ń stw o w ie d z y i u m iejętn o ści - w y z w a n ia dla ed u k acji, W: P e d ag o g - je d n e j czy w ic iu d ró g ? C z ę ść 2. P ed ag o g w p rak ty c e i na ro zd ro żu , R ed. Л . K lim -K lim a sze w sk a , W y d aw n ictw o A k ad em ii Po d lask iej, S ie d lc e 2 0 0 5 , s. 352.
6 W. K ub iclsk i. Λ. Л . S u ch o ck a, Л . S u c h o c k a -M icsz k u n icc , E d u k acja ju tr a i e d u k a cja e u ro p e jsk a p o d sta w ą p rze b u d o w y sy ste m u e d u k a cy jn e g o p o lskiej szkoły. W: E d u k acja w o b e c ...op. cit., s. 185.
7 E duk acja. Jest w niej u k ry ty sk arb . R a p o rt dla U N E S C O M ięd zy n aro d o w ej K om isji d o sp ra w E dukacji d la XX I w iek u , p o d p rze w o d n ic tw e m J. D elorsa (p rzetł. z fr. W. R ab czu k ), S to w a rzy sz e n ie O św ia to w c ó w Po lsk ich W y d aw n ictw a U N E S C O , W arszaw a 1998, s. 85.
Rola nauczyciela-wychowawcy we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej 51 „N ieograniczona edukacja staje się w ym iarem życia w spółczesnego człow ie ka, pozw alając mu odnaleźć się w złożonym św iecie, m yśleć i działać sam o dzielnie.”8
Edukacja przez całe życie pow inna stać się stałym procesem kształtow ania społeczeństwa, które w całości je st za n ią odpow iedzialne i jednocześnie dzięki niej gruntow nie się zm ienia. „Rozszerzone pierw otne pojęcie edukacji ustaw icznej, w ykraczającej poza bieżące potrzeby doskonalenia zaw odowego, odpow iada w ięc w spółcześnie nie tylko zw iększonym potrzebom kulturalnym , lecz także i przede w szystkim now ym , zasadniczym w ym ogom dynamicznej autonom ii jednostek żyjących w szybko przeobrażającym się społeczeństw ie.”9
K oncepcja kształcenia się przez całe życie jaw i się jak o konieczność i klucz do człow ieczeństw a, jeg o zdrow ia i dobrobytu, m oralności, m iłości i etyki oraz sukcesu społeczno-gospodarczego. U kształtow anie um iejętności sam okształce nia i przyzw yczajenie do idei kształcenia ustaw icznego to najistotniejsze cechy nowego charakteru kształcenia.
Zgodnie z raportem sporządzonym dla U N ESCO przez M iędzynarodow ą K o m isję do spraw Edukacji dla XXI wieku, podstaw ę edukacji przez całe życie, pow inny stanow ić 4 fi lary :
• uczyć się, aby w iedzieć, • uczyć się, aby działać, • uczyć się, aby żyć w spólnie, • uczyć się, aby b y ć .10
Te cztery drogi w iedzy tw orzą oczyw iście pew n ą całość, poniew aż m ają wiele elem entów w spólnych i zbieżnych, a ponadto są dostosow ane do zmian, jakie niesie postęp i stale zm ieniające się w arunki życia. „U czyć się to zdobyć szersze um iejętności i posiąść zdolność do autonom ii i w ydaw ania sądów m oralnych, nauczyć się odpow iedzialności i lepszego rozum ienia innych.” 11
Idea edukacji perm anentnej w iąże się z ideą społeczeństw a w ychow ującego, w którym w szystko stw arza okazję do uczenia się oraz rozw ijania swoich zdolności i talentów. Człow iek podlegający procesom edukacyjnym zgodnie z tą koncepcją m oże dośw iadczać zm ienności sytuacji dydaktycznej, m oże na przem ian stawać się uczniem i nauczycielem . W ten sposób edukacja będzie w stanie św iadom ie kształtow ać społeczeństw a oraz w yw ierać istotny w pływ na zachodzące w nich zmiany.
* W. K u b iclsk i, Λ. Λ. S u c h o c k a , A. S u c h o c k a -M icsz k u n icc , E d u k acja ju tr a ...op. cit., s. 185.
4 E d u k acja: Je st w niej u k ryty s k a rb ...op. cit., s. 112. 10 Tam że, s. 85.
52 Nauczyciel i Szkota 1-2 2006 E dukacja jutra pow inna um ożliw ić każdem u człow iekow i zrozum ienie siebie sam ego, a także zrozum ienie drugiego człow ieka. N iezw ykle istotnym zaga- -dnieniem staje się kształtow anie em ocjonalnego zainteresow ania przyszłością. A by m yśleć tw órczo i dojrzale o przyszłości, człow iek pow inien um ieć w ybiegać m yślą poza w łasne , j a ” . Pow inien um ieć stawiać podstaw ow e pytania dotyczące istnienia św iata oraz identyfikować je z w łasnym i problem am i. W dobie nie-sły- chanie burzliw ego rozw oju nauki i ogrom nego w zrostu wiedzy, niezw ykle istotne stają się um iejętności uczenia się. O panow anie now ych technologii uczenia się to podstaw a do zdobycia um iejętności analitycznego rozum ow ania integrującego w iele dziedzin życia oraz ułatw iającego odnalezienie się w bardzo często skom plikow anych w arunkach w spółczesnego św iata.'2
N iezw ykle w ażnym zadaniem w spółczesnych system ów edukacyjnych jest udział w budow aniu społeczeństw a inform acyjnego, otw ierającego now a erę rozw oju ludzkości. Z adaniem edukacji staje się w zw iązku z tym stw arzanie optym alnych warunków, pobudzających m yślenie uczniów w kierunku poszu- -kiw ania, porządkow ania i w ykorzystania inform acji z różnych źródeł. Bardzo pom ocne stają się tutaj technologie inform acyjne, traktow ane jak o kolejny śro dek dydaktyczny w spom agający proces kształcenia.
„Idea społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy, stanowi jedno z zasadniczych wyzwań dla kształtowania nowych koncepcji programo- wo-metodycznych szkolnictwa i osiągania europejskich standardów edukacyj nych.” 13 Pamiętać należy jednak, że technologie, nawet najbardziej użyteczne, stają się bezw artościowe a nawet destnikcyjne, gdy prow adzą do zanegow ania pod-stawowych ludzkich wartości. Bardzo w ażnym zadaniem jest w obec tego po-szukiwanie innowacyjnych rozwiązań modernizujących system edukacyjny, ułatwiających w prowadzenie uczniów w świat kultury informacyjnej, ale z zacho- -waniem podmiotowości nauczyciela i ucznia. „Ponadto nie należy zapominać 0 wiodącej roli nauczyciela w procesie edukacyjnym, naw et jeśli w łączym y weń najnow sze technologie.” 14 Aby te technologie móc w ykorzystać i spożytko wać, nauczyciel musi być otwarty na nowości, „oprócz klasycznie przypisanych mu funkcji musi nieustannie aktualizować swoje kom petencje także w zakresie zdolności pozyskiwania nowych informacji, dotyczących bieżących przemian, a także umiejętności szybkiego reagowania na pojawianie się nowych potrzeb 1 oczekiwań ze strony podmiotów edukacyjnych, ja k też reagować na zm ieniającą się rzeczyw istość” 15
11 Por. W. K u biclsk i, A . A. S u c h o ck a, A. S u c h o c k a -M icsz k u n icc , E d u kacja ju tr a ...op. cit., s. 185-186. IJ A. T rz p il, S p o łe cz e ń stw o w ie d z y ...op. cit., s.357.
и E. W ysocka, E d u k acja p rzy sz ło śc i-n ic k tó re w y z w a n ia c ly czn c, s p o łe c z n e i k u ltu ro w e , „ P e d a g o g ik a S p o łe cz n a ” 2 0 0 3 , n r I , s. 19.
Rola nauczyciela-wychowawcy we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej 53
Przeobrażenia, jak ie dokonują się w e w spółczesnej edukacji, przekształca j ą rów nież profesję nauczyciela-w ychow aw cy, m odyfikując jeg o w arsztat pra cy oraz stawiając przed nim coraz to now e funkcje i zadania. Aby nadążyć za życiem i odpow iedzieć na potrzeby w ychow anków w takiej rzeczyw istości, w ychow aw ca nie może być obojętnym na zm iany zachodzące w m etodach i technikach procesu dydaktyczno-w ychow aw czego. „R utyna, brak orientacji w postępie nauki i praktyki pedagogicznej - to zapow iedź nieuniknionej klęski w pracy nauczyciela i to nie tylko w yrażonej form alną oceną jeg o pracy, lecz przede w szystkim brakiem satysfakcji i radości zaw odow ej” .16
Z pracą nauczyciela społeczeństw o nasze w iązało zaw sze i wiąże obecnie na dzieje na w ypełnianie zadań edukacyjnych na ja k najw yższym poziom ie. U waża się, iż nauczyciele w dużym nadal stopniu decydują o jakości kształcenia i w y chow ania, pom im o silnych determ inant zew nętrznych. Z tych też w zględów w o bec tej grupy staw ia się coraz bardziej rozległe zadania i oczekuje się pełniejszej ich realizacji. „R ola nauczyciela jak o prom otora zm ian, orędow nika w zajem nego zrozum ienia i tolerancji nigdy nie była tak oczyw ista.” 17
N ajw iększym w yzw aniem staw ianym przed w spółczesnym system em eduka c y jn y m je st dążenie do tego, aby szkoła m ogła sprostać w ym ogom teraźniej szości i przyszłości. Aby tak się stało, musi ona oprzeć swe działanie i istnienie na w ychow aw cy, który będzie stym ulatorem m yślenia i działania ucznia oraz będzie św iadom y roli, ja k ą przypadło mu odgryw ać w sw ym życiu.
Przed osobami, które są odpowiedzialne za kształcenie i w ychowyw anie innych stawia się coraz to nowe i wyższe wymogi. W ymaga się przede wszystkim posiada nia gruntownej wiedzy z różnych dyscyplin, oryginalności, twórczego roz-wiązy- wania problemów, taktu pedagogicznego, umiejętności sam okiytyki oraz ciągłego samodoskonalenia. W spółczesny pedagog pow inien um ieć rozpoznać indywidual ne potrzeby swych wychowanków, wspierać ich w trudnych sytuacjach, pomagać w dokonywaniu różnych, trudnych wyborów. Zadania przed nim stawiane dotyczą nie tylko przekazywania wiedzy i kształtowania osobowości, ale także oddziaływ a nia na w szystkie płaszczyzny życia wychowanka z uwzględnieniem sfery poznaw czej, emocjonalnej, a także społecznej.18
Zam iast nauczyciela skoncentrow anego na tym , ja k najlepiej przekazać sw oją w iedzę, m am y w ięc nauczyciela przew odnika, facylitatora i obserw atora, w pro w a d zająceg o uczniów w św iat wiedzy i języka, m onitorującego ich rozw ój,
16 A. A rau cz, T w ó rcza p o sta w a n a u c zy c ie la - ja k o w y ra z k o m p eten cji za w o d o w y ch , w : P e d ag o g - jed n e j cz y w ic iu d ró g ? C z ę ść I . P e d a g o g w teorii, red. T. Z a c h a ru k , W y d aw n ictw o A k ad em ii P o d lask iej, S ic d lc c 2005, S.50.
17 E d u k acja: J e st w niej u k ryty s k a rb ...op. cit., s. 147.
'* Por. A. B lo ch -N ab iałck , N ow e sp o jrz e n ie na rolę, za d an ia o ra z o s o b o w o ść o p iek u n a І w y c h o w aw cy, w: P e d ag o g - jed n e j c zy w ie lu d ró g ? C z ę ść I . Ped ag o g w teorii,... op. c i t . , s. 76.
54 Nauczyciel i Szkota 1-2 2006 rozum iejącego trudności, ew aluującego i „popraw iającego” programy. Istot n ą cechą takiego nauczyciela je st także i to, że potrafi on rozpoznać, nazw ać i zaakceptow ać sw e w łasne ograniczenia.19 Bardzo w ażną um iejętnością w pracy pedagoga je st zdolność do zjednania sobie w ychow anków z zachow a niem właściw ej relacji m istrza i podopiecznego. Pow inien on um ieć naw iązyw ać podm iotow e relacje z podopiecznym i, a jednocześnie być stanow czym i w ym a- -gającym , a w ięc takim, z którym m ożna pracow ać i śm iać się. N ie będzie w tedy m usiał zabiegać o szacunek, stosując nieetyczne techniki m anipulacyjne.
O grom ną rolę pełnią tutaj kom petencje kom unikacyjne nauczyciela, a więc „zdolność do dialogow ego sposobu bycia czy - m ów iąc inaczej - zdolność do bycia w dialogu z innymi i z sobą sam ym ”20. D ialog to nie tylko przekazyw anie w iadom ości, ale także w ym iana m yśli, kontakt osobowy, intelektualny i em o-cjo- nalny oraz w ym iana w artości. W yraża się nie tylko w kom unikow aniu w erbal nym, lecz także w form ie kom unikacji niew erbalnej. W toku dialogu następuje w czuw anie się w św iat drugiego człow ieka, m a on w ięc charakter empatyczny. Związany jest ze stylem kom unikacji asertyw nej, charakteryzuje go sym etrycz- ność stosunku, rów ność daw ania i odbioru, w zajem ność, podm iotow ość uczest ników. D ialog, będący przejaw em kom petencji kom unikacyjnych nauczy-ciela to rów nież „zdolność do krytyki pojętej n ie ja k o deprecjonow anie czegoś, lecz jako poszukiw anie ukrytych przesłanek cudzych i w łasnych poglądów, przeko
nań i zachow ań”21.
D ialogow a struktura kontaktów um ożliw ia w ym ianę m yśli, inform acji, pro- -pozycji, odczuć, ocen. Jednostka, która w kontaktach dokonuje refleksji dialo gu, m a szanse na przeżyw anie poczucia podm iotow ości, nabyw anie zdolności do porozum iew ania się z innym i partneram i. Takie um iejętności stają się dziś, w św iecie uw ikłanym w ielorakim i w spółzależnościam i i konfliktam i ludzkich zbiorow ości, konieczne, w ręcz nieodzow ne.22
„D ialog ja k o idea edukacyjna i jak o metoda m oże w zbogacać praktykę wycho- -w ania, kształcenia.”23
M ożliwości płynące z dialogu między uczestnikam i procesu dydaktyczno - w ychow aw czego są bardzo znaczące. W ykorzystanie ich zależy w bardzo dużym stopniu od osobow ości oraz przygotow ania zaw odow ego nauczyciela. „Rozwój
19 B. D. G o łę b n ia k , Ję zy k o w y m odel n au czan ia s z a n s ą z m n ie jsz e n ia n a p ię ć m ię d z y n a u czy cielem i u c z n ie m ?, w: N au c z y c ie l - u czeń . M ięd zy p rz e m o c ą a dialo g iem : o b szary n a p ię ć i ty p y in terak cji, R ed. M. D u d zik o w a, O ficy n a W y d aw n icza ’’Im p u ls” , K rak ó w 1996, s. 109.
20 P ed ag o g ik a: p o d ręc z n ik ak ad em ick i, Red. Z. K w ieciń sk i, B. S liw ersk i, P W N , W arszaw a 2 0 0 3 , s. 300. 21 T am że, s. 301.
22 E. I. Laska, O p o trz e b ie d ialo g u w ed u k a cji, W: Ped ago g je d n e j cz y w ic iu d róg. C z ę ść 1. Ped ag o g w te o rii...op. cit., s. 253.
Rola nauczyciela-wychowawcy we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej 55
osobow y i zaw odow y nauczyciela stanowi poszerzanie obszaru kom petencyjno- ści, poprzez aktyw ną zm ianę postaw, budow anie coraz bardziej złożonego syste mu w iedzy i dośw iadczeń oraz strategii działania pedagogicznego.”24
N ależy rów nież zaakcentow ać bardzo istotną sprawę, iż w dzisiejszych czasach nauczyciel-w ychow aw ca pow inien um ieć zadow alająco pełnić nie tylko szero ko rozum ianą rolę „diagnosty” , a jednocześnie dobrze się w yw iązyw ać z roli „terapeuty” . Chodzi o to, że do zadań jeg o należy bardzo w nikliw a obserw acja procesu rozw oju w ychow anka, a jeśli w ystąpią jak ieś zakłócenia, zadaniem jego je st poszukiw anie przyczyn pow staw ania tych zaburzeń.
„N ajistotniejszą w artością pedagogiczną dla każdego w ychow aw cy i opiekuna w inno być dobro najw yższe jednostki, jej w szechstronny rozwój oraz dążenie do tego, by staw ał się pełnow artościow ym człow iekiem .”25 A by być jej w iernym , w ychow aw ca sam często staje w obec w ielu trudnych dylem atów , musi podej mow ać w iele trudnych decyzji. W yzw ania staw iane mu przez edukacyjną rze czyw istość są ogrom ne i skom plikow ane, dlatego też w cale niełatw o z nich się wywiązać.
W śród w ielu nauczycieli odnotow uje się zaw odow y spadek m otywacji do doskonalenia w arsztatu pedagogicznego oraz tzw. syndrom w ypalenia zaw o d o w e g o , charakteryzujący się w yczerpaniem em ocjonalnym oraz znacznym obniżeniem aktyw ności. Za przyczyny jeg o pow staw ania uw aża się co praw da takie czynniki, jak: słabe w yposażenie szkół, duże liczebnie klasy, utrudniające w znacznym stopniu stosow anie indyw idualizacji w procesie w ychow ania; jednak za najw ażniejsze przyczyny takiego stanu rzeczy uznaje się brak kom petencji za w odow ych, niskie uposażenie oraz niski status społeczny zaw odu. „A by pole-pszyć jakość edukacji należy najpierw polepszyć rekrutację, przygotow anie, status spo łeczny i w arunki pracy nauczycieli, poniew aż tak długo nie będą mogli spełniać oczekiw ań, ja k długo nie b ęd ąm icć pożądanych w iadom ości i um iejętności, zalet osobistych, m ożliw ości zaw odow ych i m otyw acji” .26 N ależy pam iętać rów nież o tym, że naw et bardzo dobry nauczyciel, doskonale przygotow any pedagogicz nie i psychologicznie, m oże odnosić w swej pracy pew ne porażki i popełniać błę dy, bo przecież je st norm alnym człow iekiem , podlegającym czasam i w ahaniom nastroju i różnorodnym w pływ om otoczenia. Ważna je st w takich sytuacjach um iejętność sam okrytyki, refleksji oraz praca nad sam ym sobą.
Reasumując należy stw ierdzić, iż rola nauczyciela-w ychow aw cy we w spół- -czcsnej rzeczyw istości edukacyjnej je s t bardzo trudna i skom plikow ana.
Spole-21 B. D o b ro w o lsk a, N o w e o b sz ary k o m p ctc n c y jn o śc i n a u c zy c ie la w z a k re sie k s z ta łto w an ia p o staw tw ó rcz y c h u czn ió w . W: P e d a g o g jed n e j cz y w ic iu d róg. C zęść l. P e d a g o g w te o rii...op. c it., s. 139.
25 Λ. B lo ch -N ab iałck , N o w e sp o jrz e n ie na rolę, za d an ia o raz o s o b o w o ść o p iek u n a i w y ch o w aw cy . W: P ed ag o g je d n e j c zy w ic iu d róg, C zęść I. P ed ag o g w teorii. ..op. cit., s. 77.
56 Nauczyciel i Szkoła 1-2 2006 -czeństw o stawia go w obec w ielkich w yzwań: reform y edukacji oraz integracji Polski z krajam i Unii Europejskiej.
„Przem iany, jak ie dokonują się w naszym kraju, m ają swój istotny kontekst edukacyjny, gdyż zarów no gospodarka, ja k i kultura potrzebują now ej wiedzy, która daje m ożliw ość konkurow ania w obrębie gospodarki narodow ej i w skali m iędzynarodow ej.” 27 C oraz pow szechniej w iedzę i inform ację uznaje się za pod sta w o w y czynnik rozw oju, a w ykształcenie staje się jed n y m z podstaw ow ych czynników stratyfikacji społecznej. U jaw nia się konieczność ciągłego dokszta łc a n ia się i aktualizacji zdobytej w cześniej wiedzy.
W zw iązku z tym w spółczesny nauczyciel pow inien być przygotow any do kształcenia człow ieka w ielow ym iarow ego, czyli autonom icznego, tw órczego, w olnego, sam odzielnego, otw artego i refleksyjnego, pow inien potrafić zaszcze p i ć potrzebę kształcenia się i sam okształcenia przez całe życie, pow inien pro fe s jo n a ln ie przygotow ać w ychow anków do funkcjonow ania w społeczeństw ie jutra.
Edukacja naszych czasów w ym aga przeorientow ania się polegającego na przej ściu od szkoły tradycyjnej nastawionej na teraźniejszość i przeszłość do szkoły skierowanej ku przyszłości, dążącej do przygotow ania m łodych generacji do ży cia w now ych, zm ieniających się warunkach.
Bibliografia
1. Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla U N ESCO M iędzynarodo wej Kom isji do spraw Edukacji dla X XI wieku, pod przew odnictw em J. D elorsa (przetł. z fr. W. Rabczuk), Stow arzyszenie O św iatow ców Polskich W ydawnictwa U NESCO , W arszawa 1998.
2. Edukacja wobec integracji europejskiej, red. J. K ojkoł, P. J. Przybysz, A ka dem ia M arynarki Wojennej im. Bohaterów W esterplatte, G dynia 2004. 3. K am ińska M ., Szanse Edukacji w XXI w ieku (w świetle raportu U NESCO
Uczcnic się nasz ukryty skarb), „N owa Szkoła” 1999, nr 7.
4. N auczyciel - uczeń. M iędzy przem ocą a dialogiem : obszary napięć i typy interakcji, Red. M. D udzikow a, Oficyna W ydaw nicza „Im puls” , K raków
1996.
5. Okoń W. N ow y słow nik pedagogiczny, W ydaw nictwo A kadem ickie „Ż ak”, W arszawa 2001.
37 L. W ło d a rsk a-Z o la , P rzesłanki restru k tu ry za c ji ed u k a cji m en ed żersk iej w p e rsp e k ty w ie w y z w a ń X X I w ie k u , w: lid u k a c ja w o b e c ...op. cit., s. 278.
Rola nauczyciela-wychowawcy we współczesnej rzeczywistości edukacyjnej
57
6. P edagogika: podręcznik akadem icki, Red. Z. K w ieciński, B. Śliw erski, P W N , W arszaw a 2003.
7. P edagog jednej czy w ielu dróg? C zęść 1. P edagog w teorii, R ed. T. Z acha- ruk, W ydaw nictw o A kadem ii Podlaskiej, Siedlce 2005.
8. P edagog jednej czy w ielu dróg? C zęść 2. P edagog w praktyce i na rozdrożu, Red. A. K lim -K lim aszew ska, W ydaw nictwo A kadem ii Podlaskiej, Siedlce 2005.
9. R odzina - jej funkcje przystosow aw cze i ochronne, Red. E. H ałoń, Polska A kadem ia N auk, W arszawa 1995.
10. W ysocka E., Edukacja przyszłości - niektóre w yzw ania etyczne, społeczne i kulturow e, „Pedagogika Społeczna” 2003, nr 1.
S u m m a ry
T h is p a p e r a im s a l p r e s e n tin g t h e r o le o f a m a s tc r- tc a e h c r in t h e c o n te m p o ra r y e d u c a tio n a l rea lity . S u b s ta n tia l p ro g re s s in m a n y fie ld s o f life , c iv iliz a tio n c h a lle n g e s a n d n e w te c h n o lo g ie s c a ll o n s c h o o l fo r s w e e p in g c h a n g e s a s to m c lh o d s o f ic a c h in g , d e te r m in in g Ihc w o r k m o d e ls o f a m o d e rn c d u c a to r a t th e s a m e tim e .
In th e a rtic le o f th e w o rld w id e th re a ts a n d c o n flic ts , e d u c a tio n s e e m s lo b e a n o p p o r tu n ity w h ic h s h o u ld be a b s o lu te ly u s e d in th e h u m a n e n d e a v o u r a lle r th e id e a ls o f p e a c e , lib e rty a n d ju s tic e .
M o d e rn s c h o o l n e e d s a d y n a m ic tea c h e r, a c tiv e a n d e n g a g e d in to th e e d u c a tio n a l m is s io n , p e rm a n e n tly im p ro v in g , p o s s e s s in g p ro fe s s io n a l, o rg a n iz a tio n a l a n d c o m m u n ic a tiv e c a p a b ilitie s . In th e m o d e l o f t h e m o d e rn c d u c a to r th e re a rc e m p h a s iz e d a n in n o v a to ry a n d c re a tiv e a ttitu d e to w a rd s w o rk , p e d a g o g ic a l re fle c tio n , s c lf- - c ritic is m , id e n tify in g w ith s c h o o l a n d p ro fe ssio n .
T h e e d u c a tio n o f th e s e d a y s re q u ire s a d iffe re n t o rie n ta tio n , c o n s is tin g in tra n s fo rm in g th e tra d itio n a l sc h o o l, m o stly s e t lo th e p a s t a n d to th e p re s e n t in to th e sc h o o l o rie n te d lo th e fu tu re a n d g e ttin g y o u n g g e n e ra tio n s rea d y to liv e in n ew , q u ic k ly c h a n g in g e n v iro n m e n t.
