Prof. dr hab. inż. Jan Szlązak Instytut Eksploatacji Złóż W ydział G órnictw a i G eologii Politechnika Śląska
w G liw icach
RE C E N Z JA
pracy doktorskiej p.t.:
„Id en tyfik acja obiektów infrastru ktu ry krytycznej kopalni
ze w zględ u na rodzaj i w ielk ość ryzyka sk utk ów w ystąpien ia sytuacji
k ryzysow ych .”
A utorem pracy doktorskiej je st
Pani m gr M aja T araszk iew icz - Łyda
Recenzję w ykonano n a podstaw ie uchw ały R ady W ydziału G órnictw a i Geologii Politechniki Śląskiej w G liw icach z dnia 23 kw ietnia 2013r.
Recenzję opracow ano wg następującego porządku:
1. O gólna charakterystyka pracy doktorskiej
2. O cena m erytoryczna pracy doktorskiej
3. U w agi krytyczne
A d .l. O gólna charakterystyka pracy doktorskiej.
Przedłożona do recenzji praca doktorska składa się ze w stępu, pięciu rozdziałów m erytorycznych, w niosków , bibliografii i ośm iu załączników. Bibliografia zaw iera 135 pozycji. Załączniki zaw ierają m ateriały stanow iące podstaw ę w nioskow ania ujętego w części zasadniczej pracy a zw łaszcza w rozdziałach nr 5 i 6. Są to w zory ankiet, szczegółow e obliczenia dotyczące m iar i w skaźników ryzyka kryzysow ego poszczególnych obiektów , charakterystyki techniczne w ybranych obiektów , procedury operacyjno - ratow nicze służb ratow niczych, opisy procedury akcji ratowniczej po w ypadku m asow ym lub katastrofie przem ysłow ej stwarzającej zagrożenia dla ludzi i środow iska w zw iązku z obiektam i infrastruktury krytycznej kopalni.
N a w stępie do pracy doktorskiej A utorka przytacza istotne postanow ienia aktów praw nych w szczególności:
—> R ozporządzenia R ady M inistrów z dnia 24 czerw ca 2003r. w spraw ie obiektów
szczególnie w ażnych dla bezpieczeństw a i obronności państw a oraz ich szczególnej ochrony,
—> R ozporządzenie R ady M inistrów z dnia 9 listopada 2007r. w sprawie w ykazu przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo - obronnym ,
-> U staw a z dnia 26 kw ietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysow ym .
Z w ym ienionych aktów praw nych w ynika, że istotnym zadaniem adm inistracji rządow ej je st posiadanie rozw iązań organizacyjnych i praw nych pozw alających na spraw ne zarządzanie w przypadku w ystąpienia sytuacji kryzysow ej. C ytow ana ustaw a definiuje pojęcie zarządzania kryzysow ego w następujący sposób: „jest to działalność organów adm inistracji publicznej będąca elem entem kierowania bezpieczeństw em narodow ym , która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysow ym , przygotow aniu do przejm ow ania nad nim i kontroli w drodze zaplanow anych działań, reagow aniu w przypadku w ystąpienia sytuacji kryzysow ych, usuw aniu ich skutków oraz odtw arzania zasobów i infrastruktury krytycznej.”
Tw orzenie planów na w ypadek kryzysu obow iązuje rów nież zakłady górnicze w części pow ierzchniow ej. Są one zaliczane do kategorii obiektów o szczególnym znaczeniu gospodarczo - obronnym państw a. O biekty te w ym agają wiec szczególnej ochrony i należy opracow ać dla nich specjalne plany pozw alające na objęcie ich planam i antykryzysow ym i tw orzonym i n a szczeblu gminy, pow iatu, w ojew ództw a i państw a. K opalnie zalicza się do obiektów , na terenie których m oże dojść do pow ażnych zagrożeń oraz sytuacji kryzysow ych, dlatego też pow inny być uw zględnione w planach zarządzania kryzysow ego tych organów.
Idea w pisyw ania się zakładów górniczych w K rajow y System Ratow niczo - G aśniczy poprzez zdefiniow anie obiektów infrastruktury krytycznej i ich w artościow anie oraz opracow anie i w drożenie określonych procedur je st myślą przew odnią pracy doktorskie, D oktorantka rozw ija tę myśl w rozdziałach 5 i 6 swojej pracy.
W kolejnym , drugim rozdziale pracy doktorskiej określony został cel, teza i zakres pracy. W skazany został przedm iot badań, technika pozyskiw ania danych oraz głów ne kryterium w artościow ania i klasyfikacji obiektów zaliczanych do infrastruktury krytycznej. W skazano także na m ożliw ość w ykorzystania w yników pracy w kopalniach do opracow ania procedur reagow ania kryzysowego.
W rozdziale trzecim zam ieszczono szczegółow e definicje i określenia opisujące istotę zarządzania kryzysow ego.
D oktorantka cytuje tutaj, w ślad za literaturą, liczne definicje zarządzania kryzysow ego. Podsum ow ując te definicje D oktorantka stw ierdza, że zarządzanie kryzysow e jest:
—> dziedziną zarządzania bezpieczeństw em , —» integralną częścią zarządzania organizacją,
—> przeciw działaniem rozprzestrzenianiu się niepożądanych zjawisk,
—» działalnością polegającą na odtw arzaniu stanu norm alnego lub utrzym aniu tego stanu m im o w ystąpienia sym ptom ów sytuacji kryzysowej.
R ozdział czw arty stanow i swego rodzaju w stęp do rozdziałów zasadniczych, którym i są rozdziały 5 i 6. D oktorantka przypom ina, że term iny takie jak: infrastruktura krytyczna, obiekty szczególnie w ażne dla bezpieczeństw a i obronności państw a, obiekty podlegające obow iązkow ej ochronie pojaw iły się w raz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Przedtem nasze spojrzenie na zagrożenia terrorystyczne, zw łaszcza w sferze przem ysłow ej, było niedoszacow ane. Po 11 w rześnia 2001r. w N ow ym Y orku oraz w Bostonie w dniu 15 kw ietnia 2013r. a także w w ielu innych m iejscach św iata nasze zachow anie w tym w zględzie pow inno ulec zm ianie. Takim niedow artościow anym obszarem pod w zględem bezpieczeństw a je st górnictw o, zw łaszcza pow ierzchnia kopalń, gdzie znajduje się wiele obiektów
decydujących o bezpieczeństw ie górników i pozostałych pracow ników kopalni.
D oktorantka w skazuje na obiekty szczególnie w rażliw e w ym ieniając je na liście obiektów objętych infrastrukturą krytyczna. O biekty te podlegają ochronie, która polega w szczególności na działaniach zm ierzających do zapew nienia funkcjonalności, ciągłości działania i integralności tej infrastruktury krytycznej. W tym rozdziale D oktorantka przytacza także rozw ażania naukow ców z krajów UE na tem at infrastruktury krytycznej i sposobów jej chronienia. Z rozw ażań tych wynika, że problem nie je st rozw iązany do końca i w ym aga dalszych badań.
W rozdziale piątym zdefiniow ano problem ochrony obiektów szczególnie w ażnych dla bezpieczeństw a i obronności państw a w sektorze górnictwa. Ustalono listę obiektów objętych infrastrukturą krytyczną i określono zagrożenia, które m ogą w pływ ać na ich praw idłow e funkcjonow anie. Infrastrukturę krytyczną kopalni w yznaczono analogicznie do infrastruktury krytycznej Państwa. Przytoczono akty praw ne, które zobow iązują przedsiębiorcę górniczego do utrzym yw ania kontaktu z form acjam i zarządzania kryzysow ego, obrony cywilnej i Państwowej Straży Pożarnej. Stw ierdzono, że istnieje potrzeba pogłębienia tej współpracy.
W dalszej części rozdziału opisano w ykorzystany w pracy m odel m atem atyczny, który um ożliw ił identyfikację obiektów infrastruktury krytycznej kopalni. Zastosow ano m etodę opartą o grupow y sondaż opinii ekspertów oraz analizę dy skryminacyj ną.
U stalono pierw szy zbiór obiektów tw orząc tzw. zbiór podstaw ow y. N astępnie w w yniku badań ankietow ych m ożna było ustalić praw dopodobieństw o w ystąpienia zagrożenia kryzysow ego w danym obiekcie oraz w ielkość ryzyka skutków w ystąpienia sytuacji kryzysow ej. W ten sposób m ożna było w yłonić zespół obiektów m ających istotny w pływ na bezpieczeństw o kopalni, odrzucając te mniej istotne.
D oktorantka opisuje szczegółow o procedury prow adzenia badań ankietow ych, sondażu opinii ekspertów , doboru ekspertów , ich kom petencji i aktyw ności oraz zastosow ania tzw. analizy dyskrym inacyjnej w ykazując dużą w iedzę teoretyczną w tym zakresie i um iejętności praktycznego jej w ykorzystania. W efekcie przeprow adzonych badań, obliczeń i analiz uzyskano w zór na liniow ą funkcję dyskrym inacyjną, która um ożliw ia łatw ą klasyfikację obiektów zaliczanych do infrastruktury krytycznej. M ożna oceniać, czy badany obiekt m a faktycznie duże znaczenie dla bezpieczeństw a czy też nie.
W rozdziale szóstym D oktorantka poddaje weryfikacji model m atem atyczny przyjęty do w yznaczenia w ażności obiektów infrastruktury kryzysow ej. Celem w eryfikacji je st w ykorzystanie przeprow adzonych badań do opracow ania m apy ryzyka kryzysow ego kopalni, która w skazyw ać będzie rodzaj i zasięg zagrożeń oraz w ielkość i kategorie ryzyka skutków ich oddziaływ ania. M apa taka w skazyw ać będzie obszary, które staną się, w razie potrzeby, polem działania służb ratow nictw a naziem nego. M apy m ogą się rów nież stać częścią terytorialnych planów zarządzania kryzysowego.
W tym rozdziale A utorka w prow adza w skaźnik określający M iarę Ryzyka K ryzysow ego (M RK). Jest to kom binacja przyczyn i skutków zdarzenia kryzysow ego dla poszczególnych obiektów infrastruktury krytycznej. Innym w skaźnikiem je st W skaźnik R yzyka K ryzysow ego (W RK ), który rów nież ocenia się dla poszczególnych obiektów . D oktorantka podaje w zór na obliczenie tego w skaźnika a także rozw iązanie graficzne w postaci diagram u. W skaźnik Ryzyka K ryzysowego określa się w procentach - im w yższy procent tym w iększe zagrożenie może spow odow ać uszkodzony obiekt dla bezpieczeństw a. W analizow anym przykładzie obiektem takim są w entylatory głów ne, dla których w skaźnik ryzyka kryzysow ego w ynosi 57,05% i je st najw yższy ze w szystkich analizow anych obiektów.
W dalszej części rozdziału, pow ołując się na obow iązujące przepisy o zarządzaniu kryzysow ym , D oktorantka podaje schem at procedur jak ie pow inny być opracow ane w kopalni w celu należytej w spółpracy służb kopalnianych z Państw ow ym Systemem Pożarow o - G aśniczym oraz z Pow iatow ym i Centram i Zarządzania K ryzysowego, na terenie którego działa kopalnia.
R ozdział siódm y zatytułow any „W nioski” je st w zasadzie podsum ow aniem tego co w ynika z pracy doktorskiej. W w ielkim skrócie D oktorantka przedstaw iła przebieg badań i analiz przeprow adzonych w toku prac nad doktoratem i osiągnięte wyniki. Szczególną uw agę zw rócono na w yznaczone w pracy W skaźniki Ryzyka
K ryzysow ego (W RK) oraz M iary R yzyka K ryzysow ego (M RK), które to w skaźniki obliczone zostały dla każdego obiektu zaliczonego do infrastruktury krytycznej.
Istotne je st także, wg D oktorantki, opracow anie procedur reagow ania kryzysow ego oraz mapy ryzyka kryzysow ego kopalni jak o opisu potencjalnie negatyw nych skutków zagrożenia dla ludzi, środow iska i m ienia oraz infrastruktury. Priorytetow ym przedsięw zięciem wg D oktorantki je st skoordynow anie działań górniczego system u ratow nictw a z działaniam i naziem nych jednostek ratow niczych K rajow ego System u Ratow niczo - Gaśniczego.
A d.2. Ocena m erytoryczna pracy doktorskiej
Zgodnie z obow iązującym ustaw odaw stw em kopalnie m uszą być zaliczane do obiektów uw zględnianych w terytorialnych planach zarządzania kryzysow ego ze w zględu na ryzyko m ożliw ości w ystąpienia na ich terenach pow ażnych zagrożeń oraz sytuacji kryzysow ych.
O biekty znajdujące się na terenie kopalni pow inny być więc zaliczone do odpow iednich grup i kategorii ryzyka poprzez utw orzenie tzw. infrastruktury krytycznej. R ecenzow ana praca doktorska m a w łaśnie ułatw ić w ybór tych obiektów i ocenę ew entualnego ich zagrożenia co w ym agać będzie zarządzania kryzysow ego.
Celem naukow ym pracy je st opracow anie m odelu m atem atycznego um ożliw iającego klasyfikację i w artościow anie głów nie pow ierzchniow ych obiektów kopalni m ających kluczow e znaczenie dla bezpieczeństw a pracow ników zatrudnionych pod ziem ią, w obiektach pow ierzchniow ych oraz ludności zam ieszkałej w otoczeniu zew nętrznym kopalni.
O biekty dołow e kopalni objęte są system em ratow nictw a górniczego, które pow inno także ściśle w spółpracow ać z ratow nictw em naziem nym , zw łaszcza w przypadku w iększych akcji ratow niczych.
Przedm iotem badań są obiekty zaliczone do infrastruktury krytycznej kopalni. G łów nym kryterium w artościow ania i klasyfikacji je st w ielkość ryzyka skutków będących następstw em zagrożeń o charakterze kryzysow ym .
Techniką pozyskiw ania danych do m odelu identyfikacji obiektów infrastruktury krytycznej były techniki ankietow e - w yw iad kierow any. W yw iady te przeprow adzone zostały w zakładzie górniczym i w W ydziale Zarządzania K ryzysowego W ojew ody Śląskiego. Ponadto w badaniach w ykorzystano techniki grupow ego sondażu opinii ekspertów oraz m etodę analizy dyskrym inacyjnej.
Podstaw ow ym celem praktycznym pracy je st opracow anie sytem u zarządzania kryzysow ego w kopalni i spraw dzenie skuteczności jego działania. U m ożliw i to w łączenie tego system u do terytorialnych Planów Zarządzania K ryzysowego. Celem pośrednim pracy je st podział na kategorie ryzyka obiektów infrastruktury krytycznej co pozw oli skupić uw agę na obiektach w ysokiego ryzyka. W yniki tej pracy m ogą być w ykorzystane w kopalni do opracow ania procedur zarządzania kryzysowego.
W oparciu o w stępną analizę zgrom adzonych m ateriałów D oktorantka form ułuje następującą tezę:
„Istnieje m ożliw ość opracow ania m etody, która um ożliw i klasyfikację i identyfikację obiektów kopalni oraz ocenę ryzyka skutków zagrożeń k ry zy so w y ch ...”
Stosując w ym ienione wcześniej m etody badaw cze D oktorantka skutecznie udow adnia słuszność postaw ionej tezy w rozdziałach 5 i 6 pracy doktorskiej. W rozdziałach 3 i 4 D oktorantka bardzo obszernie naśw ietla problem atykę zarządzania kryzysow ego w ykazując się dużą w iedzą teoretyczną w tym zakresie.
W rozdziale 3 D oktorantka trafnie ilustruje proces zarządzania kryzysow ego (Rysunek 1) w form ie czterech działań:
-> zapobieganie, —» przygotow anie, —» reagow anie, —» odbudow a.
D oktorantka analizuje w tym rozdziale różnego rodzaju sytuacje kryzysow e pow ołując się na przepisy i literaturę. Sytuacje te są czasem odległe od zasadniczego tem atu, jak im je st górnictwo. W efekcie rozdział ten je st bardzo obszerny (ok. 40% całej pracy) co zakłóca proporcje m iędzy pozostałym i istotnym i (5, 6) rozdziałam i.
Zastosow ane w pracy doktorskiej techniki badaw cze są szczegółow o analizow ane i uzasadniane, zw łaszcza dobór ekspertów i ich kom petencje oraz analiza dyskrym inacyjna. Takie podejście D oktorantki do zagadnienia spraw ia, że uzyskane w nioski pracy są przekonyw ujące i m ogą być polecane do zastosow ania praktycznego w kopalniach zw łaszcza do opracow ania procedur zarządzania i reagow ania kryzysow ego.
Podsum ow ując ocenę m erytoryczną pracy doktorskiej stw ierdzam , że:
—» tem at pracy j est j asno sprecyzow any a j ego w ybór przekonywuj ący,
- » dobór literatury je st zgodny profilow o i gatunkowo z tem atem i zakresem pracy,
—» praca stanow i rozw inięcie zastosow ania znanych technik badaw czych w obszarze dotąd nie objętym takim i badaniam i i na taką skalę,
—» rezultaty osiągnięte przez D oktorantkę w w yniku realizacji tej pracy m ożna uznać za istotną podbudow ę naukow ą w dziedzinie popraw y bezpieczeństw a pracy w górnictwie,
- » rozw iązany w pracy doktorskiej problem naukow o - badaw czy dotyczy znacznego obszaru bezpieczeństw a, niemniej jed nak w ym aga dalszych badań co potw ierdzają rów nież niektórzy, cytow ani przez D oktorantkę naukow cy z krajów U nii Europejskiej. M am nadzieję, że D oktorantka zechce się zajm ow ać tym problem em rów nież po obronie doktoratu,
—> przedm iot rozpraw y doktorskiej je st praw idłow o osadzony w realiach praktycznych. N a potrzebę takiego działania w skazują liczne akty terroru na świecie,
-> obrana przez D oktorantkę m etoda zbierania i opracow yw ania m ateriału źródłow ego zapew nia w iarygodność uzyskanych wyników,
—> sposób interpretacji i form ułow ania w niosków je st teoretycznie popraw ne, - » stosow any w pracy język, nazew nictw o i określenia nie budzą zastrzeżeń.
O ryginalnym rozw iązaniem prezentow anym w pracy doktorskiej je st opracow anie i zw eryfikow anie m odelu zarządzania kryzysow ego w sytuacji zagrożenia dla obiektów infrastruktury krytycznej kopalni. M odel ten w pierw szej kolejności um ożliw ia identyfikację i klasyfikację obiektów kopalni m ających istotny w pływ na bezpieczeństw o załogi i otoczenia kopalni a następnie pozw ala na ocenę ryzyka skutków zagrożeń kryzysow ych. Jest to istotny w kład D oktorantki w rozwój nauki w dziedzinie bezpieczeństw a pracy w górnictwie.
Ad.3. U w agi krytyczne
G eneralnie przedstaw iona do recenzji praca doktorska napisana je st popraw nie. D robne usterki literow e om ów ione zostały ju ż w bezpośredniej rozm ow ie z D oktorantką. M oim zdaniem , przed ew entualną publikacją pracy warto byłoby zm niejszyć objętość rozdziału 3, który zakłóca proporcje w stosunku do rozdziałów zasadniczych, którym i są rozdziały 5 i 6.
Podobnie rozdział 7 zatytułow any „W nioski”, je st w zasadzie podsum ow aniem pracy. Rów nież, przed ew entualną publikacją pracy należałoby w yartykułow ać istotne w nioski chociażby taki, ze badania nad poruszanym w pracy problem em należy kontynuow ać.
Przedstaw ione uw agi krytyczne nie um niejszają istotnej w artości naukowej pracy doktorskiej i są jedynie uw agam i porządkow ym i.
Ad.4. W niosek końcowy
Przedstaw iona do mojej recenzji praca doktorska p.t. „Identyfikacja obiektów infrastruktury krytycznej kopalni ze w zględu na rodzaj i w ielkość ryzyka skutków w ystąpienia sytuacji kryzysow ych”, której autorką je st Pani m gr M aja Taraszkiew icz - Łyda spełnia w ym agania staw iane pracom doktorskim określonym w ustawie o stopniach i tytule naukow ym z dnia 14 m arca 2003r. (Dz. U. N r 65 z dnia 16 kw ietnia 2003r. poz. 595).
W mojej ocenie D oktorantka w ykazała się rów nież obszerną w iedzą z zakresu zarządzania kryzysow ego, działania służb ratow nictw a naziem nego oraz m etod analiz m atem atycznych. Przedstaw ione w pracy doktorskiej rozw iązania m ają także walory utylitarne.
W świetle pow yższych stw ierdzeń w nioskuję do Rady W ydziału G órnictw a i G eologii Politechniki Śląskiej o dopuszczenie przedłożonej pracy doktorskiej do publicznej obrony.
prof. dr hab. inż. Jan Szlązak
