Widok Sprawozdanie z Ogólnopolskiego spotkania naukowego Stowarzyszenia Teologów Moralistów „Teologia moralna wobec ekologicznej perspektywy ochrony środowiska" (Warszawa-Bielany, 14-16.06.2015 roku)

rodzina czyni cz³owieka i spo³eczeñstwo”. Uczestnicy jubileuszowego XV Sympozjum zgodnie przyznali, ¿e w obecnych trudnych czasach to w³aœnie rodzina jest przedmio-tem najostrzejszych ataków, nurtuj¹ j¹ równie¿ rozliczne problemy, musi byæ wiêc tak-¿e przedmiotem najsilniejszej troski hierarchów, ale te¿ pozosta³ych œwieckich katoli-ków, zaanga¿owanych w dzie³o ewangelizacji, których, co godne zauwa¿enia, podczas obrad nie brakowa³o.

SEBASTIAN SOBKOWIAK Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydzia³ Teologiczny

SPRAWOZDANIE Z OGÓLNOPOLSKIEGO SPOTKANIA NAUKOWEGO

STOWARZYSZENIA TEOLOGÓW MORALISTÓW „TEOLOGIA MORALNA

WOBEC EKOLOGICZNEJ PERSPEKTYWY OCHRONY ŒRODOWISKA”

(Warszawa-Bielany, 14-16.06.2015 roku)

W dniach 14-16 czerwca 2015 roku w Warszawie odby³o siê Ogólnopolskie Spo-tkanie Naukowe Stowarzyszenia Teologów Moralistów. Jego temat Teologia moralna wobec ekologicznej perspektywy ochrony œrodowiska wywo³a³ zainteresowanie wielu osób, równie¿ nienale¿¹cych do stowarzyszenia. Szczególnymi goœæmi zaproszonymi do przewodniczenia Mszy œw. i wyg³oszenia homilii byli ksiê¿a biskupi. W poniedzia-³ek, we wspomnienie b³ogos³awionej Jolanty, Mszy œw. przewodniczy³ i homiliê wy-g³osi³ ks. kard. Kazimierz Nycz, arcybiskup metropolita warszawski. Podczas homilii ksi¹dz kardyna³, nawi¹zuj¹c do odczytanej Ewangelii, powiedzia³, ¿e cz³owiek w prze-sz³oœci i w czasach wspó³czesnych podobny jest do rozmówców Chrystusa, którzy odrzucaj¹ „kamieñ wêgielny”, czyli Bo¿y fundament. Cz³owiek, urz¹dzaj¹c sobie œwiat, czêsto odrzuca Chrystusa oraz Bo¿e przykazania. W³aœciwa troska o ziemiê, ca³y œwiat i ludzkoœæ, co jest celem szeroko rozumianej ekologii, wymaga solidnego fundamentu, którym jest Jezus Chrystus. Na nim budowa³a swoje ¿ycie b³. Jolanta. Na tym funda-mencie winni budowaæ wszyscy, a zw³aszcza uczniowie Chrystusa. Teologowie mora-liœci maj¹ wa¿n¹ rolê do odegrania w kszta³towaniu postaw ludzi ¿yj¹cych w Polsce. Drugi dzieñ sympozjum rozpocz¹³ siê równie¿ Msz¹ œw., której przewodniczy³ i podczas której homiliê wyg³osi³ prymas Polski, arcybiskup metropolita gnieŸnieñski Wojciech Polak. Nawi¹zuj¹c do przykazania mi³oœci nieprzyjació³, które by³o g³ów-nym przes³aniem odczytanej Ewangelii, ksi¹dz prymas podkreœli³, ¿e mi³oœæ do Chry-stusa jest wzorem wszelkiej mi³oœci, zarówno do Boga, jak i do ka¿dego cz³owieka oraz œrodowiska i œwiata. Wraz z ludŸmi, którzy niekiedy inaczej myœl¹ i ¿yj¹, trzeba szu-kaæ wspólnej p³aszczyzny skutecznej troski o œrodowisko ¿ycia ludzi, zwierz¹t i roœlin. W poniedzia³ek, w pierwszym dniu obrad, ks. prof. dr hab. Marian Machinek MSF, przewodnicz¹cy Stowarzyszenia Teologów Moralistów, przywita³ wszystkich uczest-ników oraz otwar³ obrady sympozjum. W tym dniu podczas dwóch sesji przedpo³u-dniowych z ró¿nych perspektyw naœwietlono zagadnienie ekologii. W czasie pierwszej sesji, której przewodniczy³ ks. prof. dr hab. Pawe³ Bortkiewicz (Poznañ/Toruñ), zosta-³y wyg³oszone dwa referaty. Autorem pierwszego z nich Fizyka i ekologia by³ prof. dr

hab. Krzysztof Meissner, pracownik Katedry Teorii Cz¹stek i Oddzia³ywañ Elementar-nych Instytutu Fizyki Teoretycznej na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Podkreœla³ on, ¿e cz³owiek nie ma wp³ywu na prawa fizyki, poniewa¿ s¹ one niezmien-ne, jednak pozornie nieistotne rzeczy w fizyce mog¹ wywo³aæ dot¹d niespotykane zja-wiska. Autork¹ referatu Od filozofii do ekologii by³a dr hab. Anna Lemañska, prof. UKSW, kierownik sekcji filozofii przyrody. Na samym wstêpie podkreœli³a zdolnoœæ cz³owieka do transcendencji oraz swoist¹ „podmiotowoœæ”, czyli podmiotow¹ godnoœæ, nie tylko cz³owieka, ale tak¿e przyrody, która przejawia siê w tym, ¿e ta ostatnia zosta-³a wyposa¿ona w takie wartoœci jak u¿ytecznoœæ i piêkno. Cz³owiek mo¿e potraktowaæ przyrodê egoistycznie (antropocentryzm) lub byæ odpowiedzialny za ni¹ (fizjocen-tryzm). Obie te postawy znajduj¹ uzasadnienie w Piœmie Œwiêtym.

Pierwsza sesja zakoñczy³a siê dyskusj¹, w której g³os zabrali: ks. I. Mroczkowski, bp J. Wróbel, ks. J. Sobkowiak, ks. M. Machinek MSF oraz J. Lasota. Pytania skiero-wane do obydwu prelegentów pozwoli³y lepiej zrozumieæ i poszerzyæ omawiane tema-ty, jak niezmiennoœæ praw fizyki, istnienie „tajemnicy” w fizyce, która zaprzecza fran-cuskiemu oœwieceniu, czy te¿ to, ¿e przewidywania skutków emisji gazów z punku widzenia fizyki s¹ nieuzasadnione.

Przewodnicz¹cy drugiej sesji, ks. dr hab. Zbigniew Wanat (Toruñ), przedstawiaj¹c sylwetkê pierwszego prelegenta, prof. dr. hab. Jana Szyszko z Warszawy, podkreœli³ nie tylko na jego dzia³alnoœæ naukow¹, ale tak¿e polityczn¹. Obydwie sfery zaanga¿o-wania prelegenta odzwierciedla³ równie¿ temat, który mu zosta³ powierzony, czyli Od

ekologii do polityki. Profesor i minister Jan Szyszko rozpocz¹³ od wskazania trzech problemów w ekologii, które dotycz¹ zasobów wody i jej jakoœci, zasobów powietrza i jego jakoœci oraz giniêcia gatunków. Oddzia³ywanie œwiatowej polityki na ekologiê mo¿na dostrzec w organizowanych konwencjach ekologicznych, które ukazuj¹ d¹¿e-nia œwiatowych mocarstw do decydowad¹¿e-nia o iloœci emisji dwutlenku wêgla. Taka poli-tyka sprzyja pañstwom wysoko rozwiniêtym, a jednoczeœnie ogranicza rozwój pañstw biednych. Jako specjalista w dziedzinie badañ wp³ywu dwutlenku wêgla na biosferê prelegent podkreœli³, ¿e bioró¿norodnoœæ zwi¹zana jest przede wszystkim z iloœci¹ tego gazu. Sama przyroda chroni swoj¹ ró¿norodnoœæ poprzez rozmaite katastrofy (np. po-¿ary, wybuchy wulkanów). Prelegent wskaza³ równie¿ na potrzebê edukacji ekologicz-nej nie tylko na ró¿nych etapach szkolnictwa, ale równie¿ ca³ego spo³eczeñstwa.

Prelekcjê zatytu³owan¹ Bezdro¿a ekologii – chrzeœcijañska krytyka wspó³czesnych nurtów w ekologii wyg³osi³ ks. dr Bernard Jurczyk z Opola. Krytykê wspó³czesnych nurtów w ekologii przedstawi³ on na podstawie pryncypium antropologicznego. Prele-gent wyró¿ni³ trzy dziedziny, które zajmuj¹ siê ekologi¹. Nale¿¹ do nich: religia, poli-tyka i biologia. Poddaj¹c krytyce nurty religijne, zwane ekoreligiami, ks. B. Jurczyk wyakcentowa³ chrzeœcijañstwo i New Age z kultem Gai (Matki-Ziemi), by pokazaæ, ¿e w chrzeœcijañstwie cz³owiek stawiany jest ponad natur¹, czyli nie stanowi on jej ele-mentu, lecz jest czymœ „wy¿szym”, natomiast religie z krêgu New Age ubóstwiaj¹ kosmos i g³osz¹ koniecznoœæ harmonii cz³owieka z nim. Na tej podstawie zarzuca siê chrzeœcijañstwu, ¿e jest ono religi¹ antyekologiczn¹ oraz ¿e prowadzi do klêski ekolo-gicznej i demograficznej. Krytyka wspó³czesnych nurtów w ekologii, jakiej dokona³ prelegent, odnosi³a siê równie¿ do polityki, w której dominuje postawa „harmonii ze

stworzeniami”, naruszanej m.in. przez ¿ywienie, giniêcie gatunków, eksploatacjê zaso-bów naturalnych. Przedstawiciele tego rodzaju nurtów wypowiadaj¹ siê na wszystkie tematy i usi³uj¹ wp³ywaæ na ludzi, ich podœwiadomoœæ, nie opieraj¹c siê przy tym jednak na rzetelnych badaniach naukowych w dziedzinie ekologii. Trzecia grupa pr¹-dów ekologicznych zwi¹zana jest z biologi¹, a zw³aszcza z genetyk¹, w której nie-rzadko upowszechnia siê przekonanie, ¿e zachowania siê organizmów, w tym i dzia-³anie cz³owieka, zdeterminowane s¹ przez geny, czyli to „nie ludzie dzia³aj¹, lecz geny” (S. Hawking).

Dokonuj¹c podsumowania krytyki wspó³czesnych nurtów w ekologii, prelegent doda³, ¿e pr¹dy o charakterze religijnym prowadz¹ do panteizmu i stawiaj¹ cz³owieka na o³tarzu przyrody, nurty o charakterze politycznym sprowadzaj¹ kwestie ekologicz-ne do wspó³czesekologicz-nego przejawu grzechu pierworodekologicz-nego, natomiast koncepcje wyros³e na bazie biologii podwa¿aj¹ godnoœæ cz³owieka, który jest szczytem stworzenia, a wiêc degraduj¹ antropocentryzm, a promuj¹ biocentryzm. Tymczasem œwiat nigdy nie mo¿e przestaæ byæ dla cz³owieka.

Równie¿ ta sesja zakoñczy³a siê dyskusj¹, w której g³os zabrali: ks. T. Reroñ, ks. J. Kalniuk MS, ks. S. Nowosad i bp J. Wróbel. Poruszono w niej m.in. zagadnienia: „granicy kompromisu” w sprawach konfliktowych, jak np. spór o obwodnicê Augusto-wa, uczynienia ekologii dyscyplin¹ naukow¹, stanu wspó³czesnej ekologii, zaintereso-wania treœci¹ najnowszej encykliki papieskiej (Laudato Si’), która ma siê ukazaæ, obec-noœci ekologii w dzia³alobec-noœci duszpasterskiej. Ponadto poruszono sprawê rozumienia równowagi miêdzy trosk¹ o zwierzynê a protestami rolników w zwi¹zku z niszczeniem upraw oraz zwrócono uwagê na trwaj¹c¹ w Polsce debatê na temat polskiego ³owiec-twa i lasów pañstwowych.

Trzecia sesja poœwiêcona by³a problematyce ekologii ludzkiej. Przewodniczy³ jej ks. dr hab. Maciej Olczyk (Poznañ). Ksi¹dz dr hab. Andrzej Szafulski z Wroc³awia przedstawi³ temat Ekologiczna perspektywa we wspó³czesnym nauczaniu Magisterium, natomiast tematem wyst¹pienia dr. Micha³a Wyrostkiewicza z Lublina by³a „Ekologia

ludzka” jako poszerzona perspektywa ekologiczna. Ksi¹dz A. Szafulski zapozna³ uczestników z dokumentami Magisterium Koœcio³a i wypowiedziami papieskimi, któ-re poœwiêcone s¹ ekologii. Na szczególn¹ uwagê w tym zakktó-resie zas³uguje nauczanie œw. Jana Paw³a II. Z kolei M. Wyrostkiewicz przedstawi³ ró¿ne definicje ekologii oraz klasyfikacje tej dyscypliny nauki ze wzglêdu na ekosystemy (wodê, powietrze, l¹dy) czy te¿ ze wzglêdu na jednostki (cz³owieka, zwierzêta, roœliny). W dalszej czêœci swo-jego wyst¹pienia prelegent skupi³ siê na wyjaœnieniu terminu „ekologia ludzka”, które wyra¿a integraln¹ wizjê osoby ludzkiej. Dla lepszego odró¿nienia pozycji cz³owieka w ekologii zaproponowa³, by u¿ywaæ wyra¿enia „podmiotowoœæ” jedynie w odniesie-niu do cz³owieka, natomiast w odniesieodniesie-niu do przyrody – jego zdaniem – bardziej od-powiednim s³owem jest „autonomia przyrody”, poniewa¿ jedynie cz³owiek jest godzien nazywaæ siê „podmiotem” ze wzglêdu na otrzyman¹ od Boga osobow¹ godnoœæ.

Na zakoñczenie sesji g³os w dyskusji zabrali m.in. o. M. Mrozek, J. Lasota, o. A. Ka-raœ CSsR oraz ks. A. Szafulski. Dyskusja dotyczy³a znaczenia terminów ekologia cz³o-wieka i ekologia ludzka oraz mo¿liwoœci adekwatnego oddania ich treœci za pomoc¹ wyra¿enia metaekologia.

Po przerwie mia³o miejsce walne zebranie cz³onków stowarzyszenia, na którym omówiono bie¿¹ce sprawy, zaproponowano tematy i miejsca przysz³orocznego zjazdu. W drugim dniu sympozjum zosta³y wyg³oszone trzy referaty zakoñczone dyskusj¹ panelow¹. Sesji poœwiêconej szczegó³owym zagadnieniom ekologicznym przewodni-czy³ ks. prof. dr hab. Piotr Morciniec (Opole). Pierwszy referat, zatytu³owany Arka Noego jako teologiczno-moralny archetyp zmagañ cz³owieka ze zmianami

klimatycz-nymi wyg³osi³ o. dr Jerzy Brusi³o OFMConv z Krakowa, który wykaza³, ¿e biblijne

archetypy, jak Arka Noego, Kain i Abel czy te¿ wie¿a Babel i inne, mog¹ mieæ impli-kacje moralne w wa¿nych problemach wspó³czesnego œwiata. Przedstawiony w Biblii obraz potopu zawiera trzy archetypy: troski o przyrodê ukazanej w postaci Noego, glo-balnego kataklizmu przyrodniczego oraz teologiczno-moralnego obrazu zmagañ ze zmianami klimatycznymi. Zestawienie ekologii i biblijnego archetypu Arki Noego (Rdz 6,1-9,17) pozwala lepiej rozeznaæ i zrozumieæ wspó³czesny œwiat, dostrzegaæ z³o, odej-œcie cz³owieka od Boga i zamkniêcie siê na Niego, potrzebê nowej Arki i nowego Noego pozostaj¹cego w relacji do Boga oraz zagra¿aj¹cy œwiatu „nowy potop”. Prele-gent wykaza³, ¿e Biblia pomaga nie tylko opisaæ i lepiej rozumieæ problemy wspó³czes-nego œwiata, ale równie¿ pomyœlnie je rozwi¹zywaæ.

Referat zatytu³owany Status zwierz¹t w kontekœcie postulatów ekologicznych wy-g³osi³ ks. prof. dr hab. Ireneusz Mroczkowski z Warszawy. Prelegent ten przedstawi³ m.in. trzy modele etycznej odpowiedzialnoœci za ¿ycie zwierz¹t: antropocentryczny, biocentryczny i utylitarystyczny. W pierwszym z nich cz³owiek dominuje nad œwia-tem, a jego okrucieñstwo wobec zwierz¹t i innych ludzi niszczy jego godnoœæ. W mo-delu biocentrycznym, u podstaw którego le¿y zredukowana koncepcja cz³owieka, czy-li b³¹d antropologiczny, podkreœla siê, ¿e cz³owiek jest równie¿ czêœci¹ przyrody (natury). W modelu utylitarystycznym stosunek cz³owieka do zwierzêcia mierzony jest iloœci¹ cierpienia. Ukazuj¹c chrzeœcijañsk¹ etykê odpowiedzialnoœci za zwierzêta, pre-legent podkreœli³, ¿e wspólnota miêdzy cz³owiekiem a zwierzêciem nie ma charakteru równorzêdnego partnerstwa. Ze wzglêdu na ontyczny status cz³owieka ani zwierzê, ani jakiekolwiek inne stworzenie nie mo¿e byæ postawione na równi z cz³owiekiem. W chrze-œcijañskiej etyce zwierz¹t istotn¹ rolê odgrywaj¹: wiara, sumienie cz³owieka, jego soli-darnoœæ ze œwiatem zwierz¹t oraz etyczne ramy eksperymentów medycznych na zwie-rzêtach.

Ostatni¹ prelekcjê sympozjum poœwiêconego ekologii wyg³osi³ ks. dr Jaros³aw Sobkowiak MIC z Warszawy. Temat konferencji Ekologia – nowy styl ¿ycia? prelegent podzieli³ na trzy czêœci. W pierwszej czêœci wskazane zosta³y postawy proekologiczne, które s¹ nie do przyjêcia z punktu widzenia wiary chrzeœcijañskiej a mimo to budz¹ wiel-kie zainteresowanie u ludzi. Do takich trendów zalicza siê m.in. siêganie w imiê „harmo-nii” wewnêtrznej z otoczeniem po leki homeopatyczne, uprawianie jogi, sypanie man-dali. Trendy te podwa¿aj¹ hierarchicznoœæ, rozumnoœæ i logikê, a promuj¹ oddawanie siê podœwiadomym manipulacjom. Druga czêœæ omawianego wyst¹pienia poœwiêcona by³a ekologii jawi¹cej siê jako nowy styl i sposób ¿ycia wspó³czesnego cz³owieka. W ostat-niej czêœci referatu przedstawiony zosta³ cz³owiek wspó³czesny, tzw. homo ecologicus wraz ze swoj¹ proekologiczn¹ metanoi¹, który le¿y u podstaw nowej wspólnoty ludz-kiej. Ecocz³owiek ma zast¹piæ homo sapiens i byæ od niego lepszy. Koñcz¹c, prelegent

podkreœli³, ¿e cz³owiek traci sw¹ podmiotowoœæ, poddaje siê naturze i jej podlega. Kontakt z przyrod¹ daje mu nowe rozumienie duchowoœci, która oderwana od religii stanowi harmoniê z natur¹. W takiej sytuacji potrzebna jest ekologia ludzka, o której mówi papie¿ Franciszek.

Po przerwie mia³a miejsce dyskusja panelowa, któr¹ poprowadzi³ równie¿ ks. prof. dr hab. P. Morciniec. Przewodnicz¹cy dyskusji oraz prelegenci wczeœniejszej sesji doko-nali krótkiego podsumowania i wprowadzenia w dyskusjê. G³os zabrali m.in. bp. J. Wró-bel, o. K. Grzybek, bp. F. Dziuba, ks. P. Kieniewicz, ks. Z. Teinert, pani A. Androsik, ks. A. Szumski, ks. K. Smykowski. Uczestnicy nie tylko stawiali pytania, ale równie¿ dzielili siê w³asnymi przemyœleniami na temat ekologii. Poruszono m.in. problem re-dukcji relacji cz³owieka do relacji ze zwierzêciem, pierwszy i najwa¿niejszy postulat ekologii, jakim jest chwalenie Boga, problem cierpienia zadawanego zwierzêtom dla zabawy ludzi oraz dla celów kultowych, leków homeopatycznych, tzw. „braterstwo ludzi i zwierz¹t”, zagadnienie równorzêdnoœci praw wszystkich istot ¿ywych P. Singe-ra oSinge-raz jego rozró¿nienie na osobê i naturê, dzia³alnoœæ charytatywn¹ na rzecz zwierz¹t oraz istotê w³adzy cz³owieka nad zwierzêciem.

Na zakoñczenie sympozjum g³os zabra³ ks. dr Andrzej Pryba MSF, redaktor na-czelny czasopisma „Teologia i Moralnoœæ”, oraz przewodnicz¹cy Stowarzyszenia Teo-logów Moralistów, ks. prof. dr hab. Marian Machinek MSF, który podziêkowa³ zarz¹-dowi za wspó³pracê w przygotowaniu sympozjum, pani Joannie za sprzeda¿ ksi¹¿ek, zebranym za udzia³ w obradach oraz zachêci³ do uczestnictwa w przysz³orocznym sym-pozjum, które bêdzie jednoczeœnie po³¹czone z wyborem nowego zarz¹du.

ANTONI KARAŒ Wy¿sze Seminarium Redemptorystów w Tuchowie

MIÊDZYNARODOWY KONGRES O RODZINIE

„EWANGELIA MA£¯EÑSTWA I RODZINY”

(Toruñ, 29-30 maja 2015 roku)

Ojciec Œwiêty Franciszek, maj¹c na wzglêdzie XIV Zgromadzenie Zwyczajne Ogólne Synodu Biskupów o rodzinie w paŸdzierniku 2015 roku, zaprosi³ Koœcio³y par-tykularne wraz z instytucjami akademickimi i stowarzyszeniami œwieckimi do rozle-g³ej konsultacji na temat rodziny. Papie¿ przy ró¿nych okazjach nieustannie prosi³ wie-rz¹cych nie tylko o modlitwê, ale i o pog³êbion¹ refleksjê i bratersk¹ dyskusjê przyczyniaj¹c¹ siê do owocnego Synodu Biskupów. Apelowa³ on – id¹c œladami swo-ich poprzedników, a szczególnie papie¿a rodziny œw. Jana Paw³a II – o przywrócenie nale¿nej czci ma³¿eñstwu i rodzinie oraz ich piêkna zgodnego z zamys³em Boga Stwór-cy. Wychodz¹c naprzeciw temu wo³aniu Ojca Œwiêtego Franciszka, Wy¿sza Szko³a Kultury Spo³ecznej i Medialnej w Toruniu postanowi³a zorganizowaæ Miêdzynarodo-wy Kongres o Rodzinie pt. „Ewangelia ma³¿eñstwa i rodziny” w dniach 29 i 30 maja. Kongres ten odby³ siê pod patronatem i z osobistym udzia³em JE ks. abp. Stanis³awa