Sympozjum naukowe "O
współczesnej kulturze literackiej".
Biuletyn Polonistyczny 13/37, 13-17
p a t r u j e p o z y c ję p io s e n k i - ja k o n a le ż ą c e j do k o m u n ik a c ji ma so w e j, i p o e z j i - ja k o n a le ż ą c e j do k o m u n ik a c ji a r t y s t y c z n e j , p r ó b u ją c p rz y tym w ykazać r ó ż n ic e i p o d o b ień stw a obu cio.lel:. tw ó r c z o ś c i.
K o n fe re n c ję zak o ń cz y ły r e f e r a t y , k t ó r e wyborem m a t e r i a łu problem owego w y o d rę b n ia ły s i ę s p o ś ró d w s z y s tk ic h p o z o s ta ły c h , a m ia n o w ic ie d o ty c z y ły z a g a d n ie ń h is to r y c z n y c h , XVII-wiecznych i ro m a n ty cz n y c h , a le w z a k r e s ie zasto so w an y ch m etod badaw c z y ch b l i s k i e b y ły zarówno s o c j o l o g i i l i t e r a t u r y , ja k p o e ty c e h i s t o r y c z n e j . Były t o p r a c e d r J a n in y K a m i o n k o w e j , ’’L i t e r a t u r a a o b y c z a j. / У Choroba rom antyczna <C w p a m ię tn i k a c h i dokum entach p ie r w s z e j połowy XIX w . / M, i d ra J a n u sz a M a c i e j e w s k i e g o , " F o lk lo r środow iskow y. Sposób je g o i s t n i e n i a , s t r u k t u r a , cechy w y o d rę b n ia ją c e . /Na p r z y k ł a d z ie > f o l k l o r u s z l a c h e c k i e g o ^ XVII i X V III w . / ’’. Kamionkowa
z a j ę ł a s i ę p r z e ś le d z e n ie m p rze b ieg ó w życiow ych k i l k u p o m n iej s z y c h twórców e p o k i rom antyzm u, s t a r a j ą c s i ę na i c h p o d s ta w ie w y ró ż n ić c h a r a k te r y s ty c z n e d l a te g o o k re s u t:*py b i o g r a f i i , a co za tym i d z i e - ty p y św iadom ości w łaściw e tamtym c z a som. M a cie je w sk i p o d j ą ł n a to m ia s t p ró b ę o k r e ś l e n ia z ja w isk a f o l k l o r u środow iskow ego - s z la c h e c k ie g o , k o n s ty tu u ją c e g o n i e o f i c j a l n ą , św ieck ą k u l t u r ę na p rz e ło m ie XVII i X V III w. / t z n . j e j s w o is ty k o d / w s to s u n k u do r e l i g i j n e j k u l t u r y o f i c j a l n e j .
Mgr Ewa S z a ry
SYMPOZJUM NAUKOWE
„O WSPÓŁCZESNEJ KULTURZE LITERACKIEJ”
L ite ra tu ro z n a w s tw o s t r u k t u r a l n e d o p ie r o od niedaw na z a j m uje s i ę a n a l i z ą d z i e ł l i t e r a c k i c h ja k o z ja w is k n ie au tonom i c z n y c h , a l e z a le ż n y c h - od ty c h k o n tek stó w k u ltu ro w y c h i sp o łe c z n y c h , z k tó r y c h z o s t a j ą one każdorazow o wyprowadzane w ś w ia t p r z e z auto ró w i wydawców, w n ie z n a n e lu b spodziew ano p r z y j ę c i e u c z y te ln ik ó w . B adania l i t e r a c k i e , p ró b u ją c o k r e ś l a ć n i e t y l k o m o r f o lo g ic z n ą ,a le ró w n ież f u n k c j o n a ł
-n ą s p e c y f ik ę d z i e ł a l i t e r a c k i e g o , z m ie rz a ją ku ta k im p r o b le mom, k t ó r e p o le g a ją na i n t e r p r e t a c j i w a l o r u k u l t u r o w e g o k o n k re tn e g o d z i e ł a , a co za tym id z ie - prze s ą d z a ją o je g o społecznym a n a c h ro n iz m ie lu b s p o łe c z n e j p r o - g re s y w n o śc i. P ow szechnie d z i s i a j wiadomo, że b a d a n ie l i t e r a tu r y u w ik ła n e j w k o n te k s ty s p o łe c z n e i k u ltu ro w e m usi o p ie r a ć s i ę na społecznym m odelu k o m u n ik a c ji, a zatem powinno b r a ć w rac h u b ę c z t e r y podstawowe je g o a s p e k ty : n a d a w c ó w , czy l i auto rów o k re ś lo n y c h te k s tó w l i t e r a c k i c h /b ą d ź z g o ła n i e - l i t e r a c k i c h / , t r e ś ć t e k s t ó w , o d b i o r c ó w , k tó r z y s ta n o w ią masową c z y t e l n i c z ą p u b lic z n o ś ć , o r a z w y - n i к i , e f e k t y o d d z ia ły w a n ia l i t e r a t u r y na masową p u b l i c z ność c z y t e l n i c z ą . S tą d a n a l i z y z ja w is k i fak tó w l i t e r a c k i c h z a c z y n a ją być rozum iane b a rd z o r o z l e g l e i o b ejm u ją coraz c z ę ś c i e j z a g a d n ie n ia z p o g r a n ic z a n a u k i o l i t e r a t u r z e i n a u k i o k u l t u r z e , s o c j o l o g i i , t e o r i i k o m u n ik a c ji m asow ej, s e m i o lo g i i, p e d a g o g ik i o ra z in n y c h d y s c y p lin .
Do t a k p o sta w io n y c h z a g a d n ie ń z b l i ż y ł y s i ę p r a c e w y g ło szo ne na sympozjum naukowym "0 w s p ó łc z e s n e j k u l t u r z e l i t e r a c k i e j " , zorganizow anym w d n ia c h 2 -3 m arca 1970 r . w I n s t y t u c i e Badań L i t e r a c k i c h PAN. Sympozjum m ia ło na c e lu n ie t y l k o za dokum entowanie z ło ż o n e g o , p o g ra n ic z n e g o i p rze k ro jo w e g o cha r a k t e r u te g o ty p u b adań nad l i t e r a t u r ą , a l e ró w nież k o n f ro n t a c j ę za m ierz e ń i o s ią g n ię ć badaw czych te o re ty k ó w k u l t u r y , s o cjologów l i t e r a t u r y i so c jo lo g ó w wobec je d n e g o - w z a s a d z ie - p rz e d m io tu : l i t e r a t u r y , k t ó r a w każdym swoim d o k o n an iu j e s t nowym przedm iotem obiektyw nym , nową r z e c z y w i s to ś c ią w łą c z a ją cą s i ę do przedm iotów ś w ia ta s p o łe c z n e g o .
Ogółem w ygłoszono na Sympozjum d z ie w ię ć r e f e r a t ó w . T y tu ły podano n ie w in w e n ta r y z a c y jn e j k o l e j n o ś c i w y g ła s z a n ia ,l e с z w p o rząd k u problemowym:
p r o f . d r S te f a n Ż ó łk ie w sk i - Modele l i t e r a t u r y w s p ó łc z e s n e j we wczesnym o k r e s ie j e j ro zw o ju d o c .d r Anna P cw ełczyńska - C z y te ln ic tw o a r ó ż n ic e k u ltu ro w e mgr Kam ila R udzińska - A u t o r e f l e k s j a l i t e r a t r u r y p o l s k i e j wobec p rze m ia n c y w i l i z a c j i XX w. /19*56-1966/
wspom-n i'eá d z ia ła c z y G w ardii Ludowej i A rm ii Ludowej d o c . d r A le k s a n d e r W a llis - In fo rm a c je s t a t y s t y c z n e o p i s a r z a c h czynnych v/ l a t a c h
1900-1950
d r A n d rz e j S i c i ń s k i - Grupa zawodowa l i t e r a t ó w p o l s k ic h w dwóch d w u d z ie sto le c ia c h » /Z problemów s o c jo lo g ic z n y c h zawodu l i t e r a t a /mgr M aryla H o p fin g e r - A d a p ta c je film ow e utworów l i t e r a c k i c h /d o ro k u 1967 / d r J a n u s z Ankudowicz - S p o łe cz n a r e c e p c ja l i t e r a t u r y
n i e b e l e t r y s t y c z n e j
d r S ta n is ła w S i e k i e r s k i - S p o łe cz n a r e c e p c ja l i t e r a t u r y p i ę k n e j .
Omówienie r e f e r a t ó w , choćby z b ra k u po w ielo n y ch tek stó w p r a c , n ie może być t u w y c z e rp u ją c e i szczegółow e.','/ spraw oz d a n iu o g ra n ic z o n o s i ę je d y n ie do w sk a z a n ia głównych p r o b le mów w n ic h p o sta w io n y c h , z w ła sz c z a t y c h , k t ó r e łą c z ą s i ę b e z p o ś r e d n io z tytułow ym zag ad n ien iem k o n f e r e n c j i .
Wyżej wspomniane c z t e r y a s p e k ty p r o c e s u k o m u n ik a c ji j ę zykowej i zarazem l i t e r a c k i e j - o c z y w iśc ie n ie w s z y s tk ie w jed n ak o w ej m ie rz e - z n a la z ły p ró b y ro z w ią z a ń w o d czy ta n y c h i p rzed y sk u to w an y ch r e f e r a t a c h , zarówno ty c h o t r e ś c i o g ó l n e j , m e to d o lo g ic z n e j / r e f e r a t p r o f . Ż ó łk ie w s k ie g o /,ja k rów n ie ż t y c h , k t ó r e r e la c jo n o w a ły w y n ik i k o n k re tn y c h ,e m p iry c z nych b a d a ń nad c z y te ln ic tw e m / r e f e r a t y d o c . P a w e łc z y ń s k ie j, d r a A nkudow icza, d r a S i e k i e r s k i e g o / .
W b a d a n ia c h nad k u l t u r ą i k o m u n ik acją l i t e r a c k ą rów nie ważna j e s t a n a l i z a m odelu pewnego w ycinka ś w ia ta wypracowa nego w t e k ś c i e p r z e z a u to r a i a n a l i z a m odelu p i s a r z a o ra z a u to r a te g o ż t e k s t u lu b te k s tó w , ja k kw estia w a r to ś c i d o p ro w adzanych p rz e z n ie do c z y t e l n i c z e j p u b l ic z n o ś c i . '.V tym o s ta tn im p u n k c ie , dotyczącym b a d a n ia efektów o d d z ia ły w a n ia przekazów k u l tu r a ln y c h , s k u te c z n o ś ć i op eraty w n o ść a n a liz y s o c jo l o g ic z n e j mogłaby u jaw n ić s i ę w s z c z e g ó ln y , p e łn y sp o sób -■ pod tym je d n a k w arunkiem , że b a d a n ia t a k i e n ie z o s ta ną c a łk o w ic ie zdominowane p r z e z a n a li z y s t a t y s t y c z n e , o p ie
r a j ą c e s i ę na so n d a ża c h o p i n i i p u b lic z n e j o ra z in d y w id u a ln y c h an k ieto w y ch wyw iadach. A z ta k im i p rz e d e w szy stk im b a d a n ia m i m ieliśm y o k a z ję zapoznać s i ę na Sympozjum. Aby z naukowych k o n s t a t a c j i można b y ło budować p r z e s ł a n k i do a u te n t y c z n e j po l i t y k i k u l t u r a l n e j , t r z e b a r o z s z e r z a ć z a k re s p y ta ń a n k i e t o wych, choćby w m yśl w skazań B .A .U s p ie n s k ie g o , a w ięc w t a k i sp o só b , by z o s t a ł a ujaw n io n a k o n k re tn a odpow iedź na zadane py t a n i e , a l e zarazem s to s u n e k r e s p o n d e n ta dó samego p y t a n i a , a n k i e t y . C h o dziłob y ró w nież o je s z c z e p e ł n i e j s z e w y s z c z e g ó ln ie - n ie n ie uwarunkowań s p o łe c z n y c h i p s y c h ic z n y c h /n p . wpływ gru p prym arnych, r o d z in y , s z k o ły , śro d o w isk a zawodowego w z a le ż n o ś c i od w ieku b ądź w z a le ż n o ś c i od s y t u a c j i k o n f lik tó w ,n p . wo je n n y c h / momentu o d b io ru przekazów k u l t u r a l n y c h .
P rz ed m io t d o c ie k a ń s o c jo lo g ic z n y c h s ta n o w ią ju ż t r a d y c y j n ie w s z e lk ie g o r o d z a ju dokum enty o s o b is t e s t o j ą c e na p o g r a n i czu l i t e r a t u r y a r t y s t y c z n e j , w spo m n ienia, p a m i ę tn i k i, d z ie n n i k i . R e f e r a t d r a Goćkow skiego, w ygłoszony na Sympozjum, do t y c z y ł t e j w ła ś n ie p ro b le m a ty k i.
Id e a badaw cza, k t ó r a j e s t niczym innym , ja k poszukiw aniem w pewnej t e o r i i s y t u a c j i s p o łe c z n e j czynników podstaw owych /"w y b ory i d e c y z je p i s a r z y " / , k t ó r e o k r e ś l a j ą podm iot d z i a ł a j ą c y , mówiący lu b p is z ą c y n ap rzeciw k o sw ojego t e k s t u l ub t e k s t ó w i zarazem nap rzeciw k o ś w i a ta , z o s t a ł a p o d ję ta n a j p e ł n i e j w w y s tą p ie n iu p r o f . Ż ó łk ie w s k ie g o .B y ła ona rów nież n ie o b c a p ra c y mgr R u d z iń s k ie j. P r o f . Ż ó łk ie w s k i, b i o r ą c pod uwagę s w o is to ś c i typów p i s a r z y , s w o i s to ś c i typów od biorców w ir tu a ln y c h o ra z s w o i s to ś c i f a b u ły i podm iotu te k s tó w l i t e r a c k i c h , w s k a z a ł na t r z y z a s a d n ic z e te n d e n c je s p o łe c z n e ^ t r u k t u r u j ą c e r z e c z y w is to ś ć w o b rę b ie w s p ó łc z e s n e j k u ltu ry l i t e r a c k i e j w k ie r u n k u : k u l t u r y u p o l i t y c z n i o n e j , a u t o t e l i c z n e j i m asow ej. Tym trzem - względem s i e b i e p a ra le ln ý m , a l e n ie zh ierarchizo w an ym - typom k u l t u r y p r z y p i s a ł p r o f . Ż ó łk ie w s k i o k re ś lo n e ty p y te k stó w l i t e r a c k i c h , a co za tym i d z i e , ty p y i c h l e k t u r y , m ia n o w ic ie : l i t e r a t u r ę zaangażow aną, k a n o n ic z n ą / o wzmożonej k o n o t a c y j n o ś c i / o ra z lu d y c z n ą . R e f e r a t s ta n o w ił p róbę p o łą c z e n ia w b a d a n iu l i t e r a t u r y ty c h je g o a s p e k tó w ,k tó r e zwykle s ą rozw ażane w i z o l a c j i od s i e b i e , a m ia n o w ic ie , t e o r i i s y t u a c j i s p o łe c z n e j , t e o r i i podm iotu / d z i a ła j ą c e g o ,m ó w iącego lu b p i s z ą c e g o / i t e o r i i t e k s t u .
Mgr R u d zińska w r e f e r a c i e " A u t o r e f le k s ja l i t e r a t u r y p o l s k i e j wobec p rze m ia n c y w iliz a c y jn y c h XX w ." s t a r a ł a s i ę o - k r e ś l i ó p r o c e s n a r a s t a n i a sam ów iedzy p o l s k i c h twórców z pewne g o , w ybranego o k re s u czasow ego, a d o ty c z ą c y z a s a d n ic z y c h zmian c y w iliz a c y jn y c h w k u l t u r z e e u r o p e j s k i e j , o k tó r y c h wiadomo n ie t y l k o z l e k t u r y te k s tó w l i t e r a c k i c h , a l e ró w n ież np. z r e f l e k s j i f i l o z o f i c z n e j i s o c j o l o g i c z n e j .
Do n iez w y k le i s t o t n e g o z a g a d n ie n ia p rz e m ia n śro d o w isk a twórców l i t e r a t u r y , zmian sy ste m u i c h r ó l s p o łe c z n y c h w копт’ t a k t a c h z określony m typem k u l t u r y naw iązyw ały dwa r e f e r a t y : d o c . W a llis a , ’’In fo rm a c je s t a t y s t y c z n e o p i s a r z a c h czynnych w l a t a c h 1 900-1950” , i d r a S i c i ń s k i e g o , "Grupa zawodowa l i t e r a tów p o l s k i c h w dwóch d w u d z ie s to le c ia c h . /Z problemów s o c j o l o g ic z n y c h zawodu l i t e r a t a / " . Są t o z a g a d n ie n ia w ażne, j e ś l i s i ę zważy, że m ie js c e , j a k i e n a le ż a ło s i ę a u to ro w i ja k o p r o f e s j o n a l i ś c i e l it e r a c k ie m u w h i e r a r c h i i s p o łe c z n e j w ró ż n y c h o k re s a c h k u ltu ro w y c h , u l e g a ł o zasad n iczy m zmianom, n ie w ą tp liw ie związanym ró w n ież z p rz e m ie sz c z a n ie m s i ę sam ej l i t e r a t u r y w s y ste m a ch k u l t u r y ró żn y c h czasów . Bez te g o r o d z a j u b ad a ń /ró w n ie ż i d la epok h i s t o r y c z n y c h / tr u d n o mówić np. o w a l o r y z a c ji bądź d e ta le y z a c j i p o j ę c i a e s te ty c z n e g o a u t o r a . S ta w ia ło s i ę bowiem a u to ró w za wzory pewnych w a r t o ś c i , *np. językow ych / a u t o r z y b y l i gw arantam i d o b r e j mowy/, w ia ry g o d n o ś c i / w e r s j a ma ją c a a u to r a b y ła uważana za w ia ro g o d n ą , i n . .o b y ły ty lk o p o d e j rzan ym i odm ian am i/, w agi / t e k s t re p re z e n to w a n y p r z e z a u to r a b y ł uznawany za w ażn y /.
T e k s ty p rz e d s ta w io n e na k o n f e r e n c j i z o s ta n ą w sp osób p e łn y z a p re z en to w a n e w przygotow yw anej k s ię d z e z b io ro w e j.
Mgr Swa S z a ry
PRODUKCJA WYDAWNICZA IBL W R. 1969
V/ ro k u 1969 u k a z a ły s i ę n a s tę p u ją c e p o z y c je z p la n u wydaw n ic z e g o I n s t y t u t u Badań L i t e r a c k i c h PAN:
