Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem w warunkach utworzenia Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA)

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 805. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2009. Joanna Garlińska-Bielawska Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych. Krzysztof Jakóbik Katedra Statystyki. Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem w warunkach utworzenia Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA) 1. Wprowadzenie Postępujące współcześnie w gospodarce światowej procesy globalizacji zaostrzyły występujące od lat dysproporcje w rozwoju ekonomiczno-społecznym między krajami wysoko i słabo rozwiniętymi. Dotychczas nie wypracowano uniwersalnej metody ich wyrównywania. Dlatego też bez trudu można wskazać liczne przykłady państw, które mimo sporych wysiłków nie były w stanie zmniejszyć dystansu dzielącego je w rozwoju ekonomiczno-społecznym od krajów najbogatszych. Jest to większość krajów Afryki czy państwa Ameryki Łacińskiej w ramach starego modelu gospodarczego, realizowanego do późnych lat 80. Równocześnie inne państwa (np. Chile czy młodsze tygrysy azjatyckie) odniosły spektakularny sukces w tym zakresie. Można zadać zatem pytanie, czy tak charakterystyczna obecnie regionalna integracja gospodarcza może być metodą na zmniejszenie luki rozwojowej pomiędzy uczestniczącymi w niej krajami. Celem artykułu jest więc analiza skuteczności procesu integracji państw będących na różnym poziomie rozwoju.

(2) Joanna Garlińska-Bielawska, Krzysztof Jakóbik. 54. społeczno-gospodarczego, realizowanego w ramach strefy wolnego handlu, czyli najniższej formy instytucjonalno-organizacyjnej integracji. Proces ten, według założeń teoretycznych, powinien prowadzić do pogłębienia spójności gospodarczej i społecznej integrujących się krajów. Dlatego w artykule postawiono następującą hipotezę badawczą: strefa wolnego handlu jako etap integracji gospodarczej może wywołać korzystne efekty w postaci zmniejszenia się dystansu rozwojowego między państwami nisko i wysoko rozwiniętymi. Kraje angażują się w procesy integracyjne ze względu na możliwość poprawy jakości życia i chęć ograniczenia bezrobocia, związane z perspektywą szybszego wzrostu gospodarczego. Każde państwo wchodzące w skład ugrupowania ekonomicznego liczy na szybszy wzrost, a szczególnie kraje słabsze gospodarczo, które dostają szansę równania do najlepszych1. Równocześnie powszechnie uważa się, że dla pomyślnego przebiegu procesu integracji ugrupowanie integracyjne powinno skupiać kraje z jednego regionu geograficznego, o zbliżonej strukturze gospodarczej i o podobnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego. Takie są też w większości przykłady ugrupowań integracyjnych funkcjonujących we współczesnej gospodarce światowej. Odstępstwem od tego jest Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (ang. North American Free Trade Agreement – NAFTA). 2. Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu (NAFTA) jako przykład strefy wolnego handlu państw na różnym poziomie rozwoju Porozumienie NAFTA weszło w życie 1 stycznia 1994 r. Powołanie tego układu jest faktem nietypowym w zakresie integracji gospodarczej, łączy bowiem w formie strefy wolnego handlu kraje rozwinięte (USA, Kanadę) z krajem rozwijającym się (Meksykiem). Na początku lat 90. było widoczne (i jest widoczne do chwili obecnej) duże zróżnicowanie gospodarek krajów Ameryki Północnej. Kraje rozwinięte: USA i Kanada mają zbliżoną powierzchnię, jakkolwiek północne rejony nieznacznie większej Kanady nie nadają się do zamieszkania. Meksyk jest krajem blisko pięciokrotnie od nich mniejszym. Pod względem liczby ludności Kanada dysponuje potencjałem ponad ośmiokrotnie mniejszym niż Stany Zjednoczone oraz trzykrotnie mniejszym niż Meksyk, generując przy tym ponad półtorakrotnie wyższy (niż Meksyk) dochód narodowy. Najwyższy dochód narodowy per capita przypada na mieszkańca Stanów Zjednoczonych, na drugim miejscu pod tym względem jest Kanada. W rozwijającym się Meksyku wartość dochodu narodowego per capita A. Czarczyńska, K. Śledziewska, Teoria integracji europejskiej, C.H. Beck, Warszawa 2003,. 1. s. 2..

(3) Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem…. 55. w 1993 r. była tylko 1/7 wartości dochodu USA i 1/5 wartości dochodu kanadyjskiego. Podstawowe dane ekonomiczne zostały zawarte w tabeli 1. Tabela 1. Potencjał krajów NAFTA na podstawie wybranych wskaźników przed wejściem w życie układu (1993 r.) Wyszczególnienie. USA. Powierzchnia (tys. km2). 9629. Dochód narodowy brutto (mld USD). 6388. Ludność (mln). Dochód narodowy brutto per capita (USD) Inflacja (%). Średni poziom inflacji w okresie 1980–1990 (%) Bezrobocie (%). Bezpośrednie inwestycje (mln USD). Bezpośrednie inwestycje w przeliczeniu per capita (USD). 258. 24 759 2,95 3,70. 6,90. 51 380,0 199,05. Kanada 9971 29. 575. Meksyk 1958 91. 325. 19 828. 3571. 4,40. 70,40. 4748,9. 4389,0. 1,84. 11,40. 164,09. 9,75. 3,20. 48,09. Źródło: opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyki międzynarodowej 1997, GUS, Warszawa 1997, World Development Indicators 2004, CD-ROM, The World Bank 2004.. Utworzenie NAFTA to wykreowanie potężnego w skali światowej rynku zarówno pod względem obszaru, jak i ilości konsumentów. USA, Kanada i Meksyk zajmują obszar prawie 22 mln km 2, który zamieszkuje blisko 415 mln ludzi, wytwarzających produkt krajowy brutto stanowiący 1/3 produktu światowego. Jest to pierwszy układ obejmujący na równych prawach dwa wysoko rozwinięte kraje oraz trzeci rozwijający się. Eksport NAFTA stanowi blisko 1/5 eksportu światowego. W 2000 r. całkowity eksport wewnątrz ugrupowania wyniósł ponad 676 mln USD, w okresie pięcioletnim (1995–2000) wzrósł on o 171,5%2. Sam układ NAFTA również w wielu punktach różni się od „standardowych” układów ustanawiających strefy wolnego handlu. Oprócz uregulowań dotyczących liberalizacji handlu zawarto w nim również regulacje handlu usługami, ochronę praw własności intelektualnej, a w protokołach dodatkowych uregulowano bardzo aktualny problem ochrony środowiska oraz praw pracowniczych3.. 2. World Development Indicators 2004, CD-ROM, The World Bank, Washington, DC 2004.. Szerzej na temat układu NAFTA: Text of North American Free Trade Agreement, www.dfait-maeci.gc.ca; w literaturze polskiej: I. Zawiślińska, Struktura i treść układu NAFTA [w:] Tendencje, dylematy i perspektywy rozwoju gospodarki światowej u progu nowego tysiąclecia, red. R. Mikołajczyk-Orłowska, T. Czuba, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 1998, s. 276–300; I. Chrzanowski, NAFTA. Nowe „wyzwanie amerykańskie”, Economicus, Szczecin 2005. 3.

(4) Joanna Garlińska-Bielawska, Krzysztof Jakóbik. 56. 3. Pomiar dystansu dzielącego Meksyk od pozostałych krajów członkowskich NAFTA w latach 1989–2002, z użyciem modelu grawitacji Model ekonometryczny został opracowany na podstawie koncepcji F.C. Ikle’a oraz F.C. Ikle’a i C. Hammera4. Pierwszym modelem grawitacyjnym, w którym parametry nie były ustalone a priori, był model F.C. Ikle’a. Model ten wyrażał zależność między liczbą ludności w poszczególnych ośrodkach i odległością tych ośrodków od siebie a wielkością przewozów towarowych. Można go przedstawić za pomocą następującego równania: Xij = G. pi p j , Dijb. gdzie: Xij – wielkość przewozu towaru (ludzi) między ośrodkiem i oraz j, Pi, Pj – liczba ludności w ośrodkach i oraz j, Dij – odległość między ośrodkiem i oraz j, G, b – parametry modelu. Na podstawie tej koncepcji powstał model F.C. Ikle’a i C. Hammera, wprowadzający wagi poszczególnych ośrodków. Wagami tymi mogą być wielkości obrazujące poziom społeczno-ekonomiczny badanego regionu, jak np. wielkość dochodu narodowego per capita czy zasobność danego ośrodka w surowce i środki produkcji. Model ten prezentuje poniższa zależność: Xij = G. Pi Wi Pj W j , Dijb. gdzie: Xij – wielkość przewozu towaru (ludzi) między ośrodkiem i oraz j, Pi, Pj – liczba ludności w ośrodkach i oraz j, Dij – odległość między ośrodkiem i oraz j, Wi, Wj – wagi liczby ludności ośrodków i oraz j wyrażone przez PKB, G, b – parametry modelu. W przeprowadzonych badaniach do szacowania dystansu wykorzystano model F.C. Ikle’a i C. Hammera, który sprowadzono do postaci logarytmicznej. Zależność tę można przedstawić matematycznie w następującej formie:. Xij = ln a 0 + a1 ln Pi + a2 ln Wi + a3 ln Pj + a4 ln Wj + (–a5) ln Dij,. W. Maciejewski, Ekonometryczne modele wymiany międzynarodowej, PWE, Warszawa 1981, s. 63–64. 4.

(5) Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem…. 57. gdzie: G = a 0, b = 2 (wykładnik potęgi dystansu). Do oszacowania parametrów równania w postaci logarytmicznej wykorzystano metodę najmniejszych kwadratów. W celu estymacji parametrów modelu wykorzystano procedurę arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel 97 LOGEST5. Dokonuje ona automatycznej transformacji logarytmicznej zadanych zmiennych przed oszacowaniem parametrów funkcji regresji6. Otrzymane wyniki mają postać logarytmiczną (ln – logarytm naturalny). Na podstawie danych dotyczących wielkości obrotów, GDP i liczby ludności rozpatrywanych krajów ugrupowania NAFTA oszacowano dystanse dzielące poszczególne państwa. Badanie przeprowadzono dla 14-letniego okresu, lat 1989– 2002, a więc uzyskany dystans obrazuje średnią hipotetyczną odległość dzielącą od siebie poszczególne kraje w tym czasie. Oszacowania dystansów – wartości zmiennej – i parametrów modelu dokonano z użyciem modułu SOLVER arkusza kalkulacyjnego Microsoft Excel 97. Jako kryterium początkowe założono, że dystans między USA a Kanadą wynosi 1 i stanowi punkt odniesienia dla pozostałych dystansów. Następnie oszacowano pozostałe dwa dystanse ze względu na kryterium optymalnego dopasowania modelu liniowego (po transformacji logarytmicznej). Jako parametr charakteryzujący wybrano R2 oraz Sye, czyli współczynnik zbieżności. W rezultacie powstał model o bardzo dobrym dopasowaniu do danych empirycznych7, gdzie: R2 = 0,983, Sye = 0,31, Vye = 1,26% (bardzo mała zmienność resztowa)8. W wyniku badań otrzymano następujące parametry modelu (w nawiasach podano ln błędu standardowego oszacowania parametru): ––ln a 0 – wyraz wolny = 22 075 114,23 (0,44), ––ln a1 – parametr przy zmiennej GDP na mieszkańca jednego z rozpatrywanych w porównaniu państw = 1 (2,20731E-05), ––ln a2 – parametr przy zmiennej GDP na mieszkańca jednego z rozpatrywanych w porównaniu państw = 1 (7,73579E-06), ––ln a3 – parametr przy zmiennej dystans = 25,34 (0,28636759)9.. 5. Dokumentacja elektroniczna programu Microsoft Excel 97, Microsoft Corp., 1983–1997.. Prognozowanie ekonomiczne, red. A. Zeliaś, PWN, Warszawa 2004, s. 73–86; A. Zeliaś, Metody statystyczne, PWE, Warszawa 2000, s. 95–107. 6. 7. Estymacja modeli ekonometrycznych, red. S. Bartosiewicz, PWE, Warszawa 1990, s. 54–58.. R 2 – miara dopasowania modelu, S ye – odchylenie standardowe składnika resztowego, Vye – współczynnik zmienności resztowej. 8. Zmienna syntetyczna dystans reprezentuje oszacowany dystans dzielący państwa. Jest on pochodną wielkości wymiany, liczby ludności i PKB w poszczególnych państwach. 9.

(6) Joanna Garlińska-Bielawska, Krzysztof Jakóbik. 58. Wszystkie wartości zarówno parametrów modelu, jak i samego modelu są statystycznie wysoce istotne: p < 0,01 (dla modelu F4, 38 = 658,68). Na podstawie wyspecyfikowanego modelu oszacowano dystanse: USA–Kanada – 1 USA–Meksyk – 1,1908 Kanada–Meksyk – 8 Dane źródłowe i wyniki pośrednie zamieszczono w tabeli 2. Na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych można zatem stwierdzić, że w rozpatrywanym okresie dystans dzielący kraje NAFTA kształtował się przeciętnie następująco: dystans USA–Meksyk był większy o około 19% od dystansu USA–Kanada. Dystans Kanada–Meksyk był większy o około 800% od dystansu USA–Kanada i o 672% od dystansu USA–Meksyk. Wydaje się, że na uzyskane wyniki (stosunkowo mały dystans USA–Meksyk i równocześnie stosunkowo duży dystans Kanada–Meksyk) miały wpływ powiązania handlowe pomiędzy tymi krajami, znaczne w przypadku Stanów Zjednoczonych i Meksyku, natomiast znikome w przypadku Kanady i Meksyku. Dla Stanów Zjednoczonych Kanada i Meksyk były głównymi partnerami handlowymi. W 1993 r. USA wyeksportowały do Kanady 21,1% całości swojego eksportu, a do Meksyku 7,2%, co dało temu państwu trzecią pozycję na liście odbiorców amerykańskiego eksportu. Podobnie w imporcie: Kanada była największym importerem wyrobów amerykańskich z udziałem 18,4%, co było porównywalne tylko z importem tych wyrobów w Japonii. Meksyk znalazł się na trzecim miejscu (7,2%). Większość (75%) kanadyjskiego eksportu trafiła do USA, stamtąd również pochodziła znacząca część (64,6%) kanadyjskiego importu. Meksyk nie był ważnym partnerem handlowym Kanady. Skierowano do niego tylko 0,4% całości kanadyjskiego eksportu oraz sprowadzono 1,3% całości importu. Meksyk dostarczył 70,4% swojego eksportu na rynek amerykański, również ze Stanów Zjednoczonych pochodziło 67,1% meksykańskiego importu. Kanada nie była znaczącym odbiorcą meksykańskiego eksportu, wyeksportowano tam tylko 0,8% całości eksportu, a sprowadzono stamtąd jedynie 1,3% całości importu10. Model ten został oszacowany dla całkowitych obrotów towarowych pomiędzy krajami ugrupowania. Jednak ze względu na wymogi metod ekonometrycznych dotyczące materiału źródłowego (co najmniej kilkanaście obserwacji w każdym badanym okresie) nie było możliwe zbudowanie oddzielnych modeli dla okresu przed wprowadzeniem układu NAFTA oraz po jego wprowadzeniu. Wynika to ze zbyt krótkiego okresu, jaki upłynął od początku obowiązywania porozumienia NAFTA, oraz braku porównywalnych danych empirycznych z przeszłości dotyczących krajów członkowskich (szczególnie Meksyku). Model ten nie dał zatem Obliczenia własne na podstawie Rocznika statystyki międzynarodowej 2000, GUS, Warszawa 2000. 10.

(7) USA i Meksyk. USA i Kanada. Partnerzy wymiany. 25 725,45. 27 334,24. 248 175 697 920. 31 843,15. 415 985 631 232. 25 725,45. 27 712,99. 136 237 821 952. 28 346,13. 27 334,24. 112 461 152 256. 101 810 561 024. 26 591,58. 84 397 744 128. 26 210,84. 26 140,56. 51 872 647 168. 77 592 526 848. 46 736 439 296. 25 965,18. 31 891,08. 31 592,33. 30 956,22. 40 935 650 304. 378 900 152 320. 388 797 988 864. 366 843 854 848. 29 237,42. 30 113,35. 324 455 317 504. 333 554 515 968. 27 712,99. 28 346,13. 291 434 348 544. 275 672 457 216. 26 591,58. 26 210,84. 214 468 247 552. 192 480 968 704. 26 140,56. 179 056 254 976. 177 192 214 528. 25 965,18. GDP1. 162 469 257 216. Wielkość wymiany. 3250,861. 3139,687. 3405,795. 3320,821. 3317,041. 3260,388. 3187,209. 3091,321. 23 621,17. 23 080,5. 22 981,23. 22 174,23. 21 200,19. 20 546,01. 19 918,83. 19 815,51. 19 439,3. 18 726,28. 18 498,54. 18 564,74. 19 229,02. 19 484,02. GDP2 1. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. 1. Dystans. Tabela 2. Ekonometryczny model wymiany towarowej krajów NAFTA. 25,64. 25,45. 25,35. 25,16. 25,07. 24,67. 24,57. 24,44. 26,66. 26,69. 26,75. 26,63. 26,53. 26,51. 26,40. 26,34. 26,24. 26,09. 25,98. 25,91. 25,90. 25,81. ln wymiany. 10,25. 10,23. 10,22. 10,19. 10,17. 10,16. 10,17. 10,16. 10,37. 10,36. 10,37. 10,34. 10,31. 10,28. 10,25. 10,23. 10,22. 10,19. 10,17. 10,16. 10,17. 10,16. ln GDP1. 8,09. 8,05. 8,13. 8,11. 8,11. 8,09. 8,07. 8,04. 10,07. 10,05. 10,04. 10,01. 9,96. 9,93. 9,90. 9,89. 9,88. 9,84. 9,83. 9,83. 9,86. 9,88. ln GDP2. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. 0,000. ln dystansu. Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem… 59.

(8) 30 113,35. 18 564,74. 21 200,19. 23 080,5. 23 621,17. 4 813 914 112. 4 346 092 032. 3621,405. 22 174,23. 22 981,23 3449,041. 3739,146. 3806,304. 3543,852. 3421,376. 3250,861. 20 546,01. 4 659 769 344. 3 482 583 296. 3 262 206 016. 3139,687. 2 696 774 464. 2 831 699 584. 3405,795. 19 815,51. 19 918,83. 3 156 058 688. 3317,041. 3260,388. 3187,209. 3091,321. 3449,041. 3739,146. 3806,304. 3320,821. 19 439,3. 3543,852. 3621,405. 3421,376. GDP2. 18 726,28. 2 284 338 304. 2 195 133 632. 18 498,54. 1 664 630 336. 19 229,02. 962 604 128. 739 491 296. 19 484,02. 31 891,08. 31 592,33. 31 843,15. 30 956,22. 29 237,42. GDP1. 796 572 672. 240 430 628 864. 241 666 007 040. 258 479 226 880. 207 139 692 544. 180 563 689 472. 164 080 852 992. Wielkość wymiany. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 8. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. 1,1908. Dystans. 22,19. 22,29. 22,26. 21,97. 21,72. 21,91. 21,87. 21,76. 21,55. 21,51. 21,23. 20,69. 20,42. 20,50. 26,21. 26,21. 26,28. 26,06. 25,92. 25,82. ln wymiany. 10,07. 10,05. 10,04. 10,01. 9,96. 9,93. 9,90. 9,89. 9,88. 9,84. 9,83. 9,83. 9,86. 9,88. 10,37. 10,36. 10,37. 10,34. 10,31. 10,28. ln GDP1. 8,15. 8,23. 8,24. 8,19. 8,17. 8,14. 8,09. 8,05. 8,13. 8,11. 8,11. 8,09. 8,07. 8,04. 8,15. 8,23. 8,24. 8,19. 8,17. 8,14. ln GDP2. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –2,079. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. –0,175. ln dystansu. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych zawartych w UN Commodity Trade Statistics Database (UN Comtrade), www.unstats.un.org oraz World Development Indicators 2004…. Kanada i Meksyk. Partnerzy wymiany. cd. tabeli 2 60. Joanna Garlińska-Bielawska, Krzysztof Jakóbik.

(9) Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem…. 61. interesującej nas odpowiedzi na pytanie: czy wprowadzenie układu NAFTA wpłynęło w istotny sposób na zmiany wartości wymiany towarowej między poszczególnymi krajami. W celu uzyskania odpowiedzi zastosowano inne podejście metodologiczne. 4. Pomiar dystansu dzielącego kraje członkowskie ugrupowania NAFTA przed jego utworzeniem (1989–1993) i po nim (1994–2002) Z użyciem języka Visual Basic zaimplementowanego w arkuszu kalkulacyjnym Microsoft Excel 97 skonstruowano model grawitacyjny według F.C. Ikle’a i C. Hammera w postaci modelu symulacyjnego11. Umożliwia ona oszacowanie indywidualnego dystansu dla każdego z krajów w kolejnych latach, dla których istnieją dane źródłowe. Na podstawie tego modelu dokonano oszacowania dystansów przy znanych wielkościach: liczbie ludności, GDP i wielkości wymiany towarowej w danym roku. Model ten odpowiada zatem swą formułą estymowanemu wcześniej modelowi ekonometrycznemu. W modelu tym zadaje się parametry współczynnika odpowiadającego stałej grawitacji oraz wykładnika potęgi dystansu. Po przeprowadzeniu serii prób symulacyjnych dobrano parametry tak, aby otrzymać wyniki w postaci liczb rzeczywistych z przedziału od 1 do 1000, co ułatwiło wykonanie dalszych obliczeń. Prowadząc eksperymenty symulacyjne dla różnych zadanych wartości parametrów, otrzymano wyniki w postaci liczb rzeczywistych o rzędzie wielkości uzależnionym od tych parametrów, podczas gdy wzajemne proporcje dystansów pozostawały niezmienione (i liniowe). W efekcie zaprezentowano model z tak dobranymi wielkościami parametrów, aby otrzymane dystanse były liczbami kilkucyfrowymi (3–4-cyfrowymi). W trakcie symulacji dla powyższego zbioru wartości zmiennych optymalną wartością parametru wykładnika potęgi dystansu okazało się 2 tak jak w pierwowzorze, czyli w prawie oddziaływania grawitacyjnego12. Natomiast parametr odpowiadający stałej grawitacji przyjmuje wartość G = 10 000 000). Otrzymane w każdym kolejnym roku dystanse pogrupowano na dwa okresy: przed wprowadzeniem w życie NAFTA i po nim. Następnie dla poszczególnych okresów wyznaczono dystans średni (średnią arytmetyczną) oraz odchylenie 11 Elementy statystyki międzynarodowej, red. A. Zeliaś, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1987, s. 92–107; W. Maciejewski, op. cit., s. 57–66.. 12 Przeprowadzono symulację dla innych wartości parametru b i uzyskano bardzo zbliżone lub zbieżne rezultaty w zakresie od 1,5 do 5,0. Ostatecznie ustalono wartość 2, jako że wartość ta występuje w pierwotnej postaci modelu, a jej zmiana nie miała znaczącego wpływu na ostateczne wyniki obliczeń..

(10) Joanna Garlińska-Bielawska, Krzysztof Jakóbik. 62. standardowe dystansu w grupie13. Dla wykazania wpływu układu dokonano porównania średniego poziomu dystansu dzielącego dwa państwa dokonujące wymiany towarowej w okresach przed wprowadzeniem układu w życie i po jego utworzeniu. Porównania dokonano za pomocą testu istotności różnic dla średnich w dwu próbach (t-Studenta). Tabela 3. Dystans dzielący kraje NAFTA na podstawie modelu grawitacyjnego F.C. Ikle’a i C. Hammera dla założonych parametrów: A = 2, G = 10 000 000 Lata. USA–Kanada. 1990. 168,428. 1992. 158,714. 1989 1991. 1993. 176,461. 532,253. 141,139. 468,729. 136,068. 464,204. 139,190. 1998. 138,346. 2000. 132,634. 2002. 141,001. 2001. 133,516. 152,376. 1996. 1999. 910,369. 792,967. 146,324. 1997. USA–Meksyk. 869,558. 163,317. 1994 1995. Kanada–Meksyk. 136,791. 136,947. 607,135. 538,356. 140,029 127,159. 105,854. 102,289 95,624 87,960. 452,959. 82,243. 527,819. 76,878. 480,189. 78,080 73,567. 433,268. 68,477. 432,963. 67,638. 423,409. 69,915. Źródło: obliczenia własne na podstawie danych zawartych w UN Commodity Trade Statistics Database… oraz World Development Indicators 2004.. We wszystkich przypadkach dla wymiany towarowej ogółem wykazano statystycznie wysoce istotną różnicę w średnich poziomach dystansu. Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że w rozpatrywanym okresie dystans dzielący kraje NAFTA uległ zmniejszeniu. Oszacowany średni dystans między krajami przed utworzeniem NAFTA (okres 1989–1993) kształtował się między USA i Kanadą na poziomie 163,86, między Kanadą i Meksykiem na poziomie 742,46, a między USA i Meksykiem na poziomie 121,77. Natomiast oszacowany średni dystans po utworzeniu NAFTA (okres 1994–2002) wyniósł 138,72 między. 13 K. Zając, Zarys metod statystycznych, PWE, Warszawa 1988, s. 186–193; A. Zeliaś, Metody…, s. 59 i 239. W obliczaniu odchylenia standardowego ze względu na małą liczebność obserwacji uwzględniano poprawkę Bessela..

(11) Dystans ekonomiczny pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem…. 63. USA i Kanadą, 469,10 między Kanadą i Meksykiem, 77,82 między USA i Meksykiem. Szczegółowe dane przedstawia tabela 4. Tabela 4. Oszacowany średni dystans między krajami Ameryki Północnej przed utworzeniem NAFTA (okres 1989–1993) oraz po jej utworzeniu (okres 1994–2002) Okres. Średni dystans przed utworzeniem NAFTA. Średni dystans po utworzeniu NAFTA. Poziom istotności różnic dla średnich wielkości dystansu. USA–Kanada. Kanada–Meksyk. USA–Meksyk. 163,86. 742,46. 121,77. 138,72. 469,10. 77,82. 0,00001. 0,00066. 0,00005. Źródło: obliczenia własne na podstawie modelu grawitacyjnego Ikle’a-Hammera.. Oznacza to, że wprowadzenie układu NAFTA w istotny sposób wpłynęło na zmniejszenie dystansu dzielącego państwa, które do niego przystąpiły. Można tę zmianę interpretować jako efekt zwiększenia wymiany towarowej, osiągniętej w dużym stopniu poprzez liberalizację obrotów, właściwą strefie wolnego handlu. Pozostałe czynniki GDP i liczba ludności pozostały stabilne w dłuższym okresie. 5. Zakończenie W przedstawionym artykule podjęto jedynie próbę zastosowania metod ekonometrycznych do rozpoznania różnic rozwojowych i skwantyfikowania dysproporcji, które dzielą kraje ugrupowania NAFTA. Pozostaje podstawowa trudność, tzn. rozstrzygnięcie, które spośród odnotowanych efektów należy przypisać wyłącznie utworzeniu ugrupowania, a które są wypadkową działania innych czynników. Ponadto zawsze stykamy się z problemami natury czysto technicznej, jak dobór właściwych metod badawczych czy dostępność wiarygodnych i porównywalnych danych14. Prowadzenie tego typu badań naukowych związane jest z interdyscyplinarnym podejściem do tak skomplikowanego problemu, jaki stanowi integracja gospodarcza w systemie gospodarki światowej. Wszelkie próby badań podejmowanych w tym zakresie, niezależnie od ostatecznych wyników, prowadzą do poznania związków integracji gospodarczej i poziomu rozwoju krajów współczesnego świata.. 14 Por. J. Misala, Dotychczasowe efekty funkcjonowania wybranych ugrupowań integracyjnych w świetle teorii [w:] Proces integracji gospodarczej Polski z krajami członkowskimi Unii Europejskiej, red. J. Misala, Politechnika Radomska, Radom 2001, s. 57–59..

(12) 64. Joanna Garlińska-Bielawska, Krzysztof Jakóbik. Literatura Chrzanowski I., NAFTA. Nowe „wyzwanie amerykańskie”, Economicus, Szczecin 2005. Czarczyńska A., Śledziewska K., Teoria integracji europejskiej, C.H. Beck, Warszawa 2003. Dokumentacja elektroniczna programu Microsoft Excel 97, Microsoft Corp., 1983–1997. Elementy statystyki międzynarodowej, red. A. Zeliaś, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1987. Estymacja modeli ekonometrycznych, red. S. Bartosiewicz, PWE, Warszawa 1990. Maciejewski W., Ekonometryczne modele wymiany międzynarodowej, PWE, Warszawa 1981. Misala J., Dotychczasowe efekty funkcjonowania wybranych ugrupowań integracyjnych w świetle teorii [w:] Proces integracji gospodarczej Polski z krajami członkowskimi Unii Europejskiej, red. J. Misala, Politechnika Radomska, Radom 2001. Prognozowanie ekonomiczne, red. A. Zeliaś, PWN, Warszawa 2004. Rocznik statystyki międzynarodowej 1997, GUS, Warszawa 1997. Rocznik statystyki międzynarodowej 2000, GUS, Warszawa 2000. Text of North American Free Trade Agreement, www.dfait-maeci.gc.ca. UN Commodity Trade Statistics Database (UN Comtrade), www.unstats.un.org. World Development Indicators 2004, CD-ROM, The World Bank, Washington, DC 2004. Zając K., Zarys metod statystycznych, PWE, Warszawa 1988. Zawiślińska I., Struktura i treść układu NAFTA [w:] Tendencje, dylematy i perspektywy rozwoju gospodarki światowej u progu nowego tysiąclecia, red. R. Mikołajczyk-Orłowska, T. Czuba, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Sopot 1998. Zeliaś A., Metody statystyczne, PWE, Warszawa 2000. The Economic Distance Between the USA, Canada and Mexico Before and After the Creation of the North American Free Trade Area (NAFTA) The aim of this article is to analyse the effects of integration among countries with varying levels of socio-economic development. The analysis relates to free trade areas, which are the lowest institutional and organisational form of integration. The authors put forward the following research hypothesis: a free trade area as a stage in economic integration may trigger beneficial effects by reducing the developmental gap between underdeveloped and highly-developed countries. The subject of the research is the North American Free Trade Area (NAFTA) established on 1 January 1994 between the United States, Canada and Mexico. Using gravitation and potential methods based on a set of empirical data, the authors determine, by means of a composite variable, the “distance” separating the grouping’s member states before (1986–1993) and after (1994–2002) the establishment of NAFTA. The conducted research confirmed the research hypothesis. The authors found that after NAFTA was established, the distance separating Mexico from the grouping’s other members (USA and Canada) decreased..

(13)