Kryzys finansowy a krajach Azji Południowo-Wschodniej i jego wpływ na gospodarkę światową

Pełen tekst

(1)AkademiJ Ekonomlcznel w Krakowie. Wojciech Zysk Ka.Mlra Handlu Zagranicznego. Kryzys .finansOwy Wkrajach Azji pofudniowo-Wschodniej i jego wpływ na gospodarkę światową l. Wprowadzenie W latac h 80. kryzys finan sowy dotknąl kraje Ameryki Łacińskiej (m. in . Chile), w 1994 r. z-a ł aman i e rin ansów mialo miejsce w Meksyku, w polowie 1997 r. zanotowano poważne perturbacje finansowe w Czechach, a pod koniec t 997 r. światem wstrząsnę ł o załama ni e kilku gos podarek "azjatyckic h tygrysów" - Taj landi i, Indonezji, Fi lipin i Malezji oraz - co szczególn ie zaskoczy ł o mi ędzynarodowyc h analityków - Korei Po łudni owej. R ówni eż w Japonii jesienią 1997 r. po raz pi erwszy od 50 lat zban krutowały dwa wielkie banki, w tym czwarty co do wie lk ośc i bank inwestycyjny Japonii - Yam aichi Secu rities.. 2. Cel pracy Ce lem pracy jest próba znalezienia odpowiedzi na n as t ępuj ące pytani a: - j akie są czy nniki ryzyka zwi ę k szające prawdopodob i e ń stwo wystą pi e nia kryzysu finansowego, - jakie były przyczyny wystąpie n ia pod koniec 1997 r. za ł amania finansów w ni ek tórych krajach azjatyckich , w szczegó l ności w Korei Po ł udniowej (w 1996 r. jedenastej gospodarki świata), - czy kryzys w krajach Azj i Południowo-Wschodniej będzie miał negatywny w pł yw na gos podarkę światową (w krótk im i długim termin ie), - jaki jest zwią zek załamania finansowego krajów Azji oraz spadków kursów walut (w szczegó ln ośc i k oreańsk i ego wona) z kondycją polsk iej gos podarki : w aspekcie polskiego handl u zagran icz nego, w as pekcie inwes tycj i zagranicznych w Polsce , w aspekcie koniunktury na polskiej gie łd zie..

(2) 3. Czynniki. zwlększalące prawdopodobieństwo. wystąpienia. kryzysu. Do czynników zw i ę k szających prawdopodobiellslwo. wy s tąpienia. kryzysu. finan sowego w dowolnym kraju ś wiata n a l eży za li czyć: - sy t uacj ę , gdy skala defi cytu w bi lansie obrotów bieżącyc h przekroczy 5- 6% PKB , a znaczna część lego defi cy tu fi nan sowana jest spe kulacyjnym kapitałem krÓlkotemlinowym , który w każdej chwili m oże wycofać s ię z rynku , - sztucznie utrzymywany kurs walu ty krajowej. - nieprzejrzyslY system bankowo-finansowy i możliwo ść korupcji , - sy tuacj ę, gdy mam y do czynienia z "n iezdrowy mi " powiązaniami mi ędz y dawcą a b i o rcą kredytów, - ni euczc iwe informowanie o wy nikach finan sowych (ukrywan ie strat , np. Bank Yamaic hi ukry ł s tra t ę w wy so k ośc i 2 mld USD). - sy tu ację, gdy pa rl stwo og ł os i moratoriu m na s płat ę zobowiązań i kredytów, co spowoduje utratę zaufania inwestorów i instytucji finan sowych. - wiadom ość o złym stanie zdrowia szefa znanej instytucji , np. banku centralnego, fund uszu pow ierniczego, du żego domu makl erskiego lub firmy ubezpieczeni owej (tzw . czy nnik psychologiczny). Do kryzysu może d oj ść wówczas, gdy będ z i e my mieli do czy ni e nia przynajmniej z jednym z wymie nionych czynników .. 4 .. Przyczyny kryzysu W latach 90. kraje Azji Południ owo- W sc hodniej by ł y tym regionem św i ata, który rozwija ł s i ę najszybciej . Kraje te stawiane by ł y za wzór dynami czn ie razwijając m s i ę mł ody m gospodarkom. Gospodarki te więcej i mpo rt o wał y ni ż e k s pon owa ł y i tym samym s tawały s i ę interes ujący mi partneram i handłow y mi dla Stanów Zjednoczonych, Japonii czy krajów Unii Europejskiej. Krajom rozwiniętym o płac ał o s ię udzielanie wielomi li ardowych (w US D) pożycze k na rozwój gospodare k tych pan stw. W połowie 1997 r. np . wie rzyte ln ośc i Korei Poludni owej wobec banków nie mieckic h wynos iły ok. 10 mld USD, podobnie wobec banków franc uskich , a wobec banków japoń s k i c h ponad 23 mld USD. W sumi e w polow ie 1997 r. Korea Po łudni owa by ła najbardz iej zad łu żo n y m w św i ecie krajem o rozw ijającej s ię gospodarce (tzw. emergillg marker wscho d zący rynek), a jej w i e rzy t elnośc i prz e kra cz ały 103 mld USD , co daje s um ę dwa razy większą ni ż pod koniec 1994 r. (ok. 55 mld USD) I. Pożycz ki te 1 Dane podano za publikacjami : Bank for International Selllements (D[S). adres internetowy hn p:flwww.bis.orglreview/. BIS powstal w latach 30 .. obecnie pełni rolę quasi-banku centralnego narodowych banków pańs t w człon kowsk ich. Jego dane obejmują pożyczki udzielone przez banki największych pot~g gospodarczych (gru pa G-lO): USA. Japon ii. Niemiec, Kanady. Wielkiej Brytanii , Francji. Wioch. Holandi i, Belgii. Szwecji, Szwajcarii oraz przez banki Austrii. Dani i. Finlandii. Irlandii . Luksemburga, Norwegii i Hiszpanii..

(3) w sposób znaczący napędzały gwałtowny rozwój gospodarki Korei wej, m.in. inwestycji , w tym zagran icznych 2 .. Południo. Tabela l . Azjatyckie transnarodowe korporacje (pierwsza dziesiąt k a) według rozmiarów ich zagranicznych aktywów w 1995 r. (w mln USD) Lp.. Korporacja. l. Daewoo Corporation. Kraj. Działalność. Aktywa zagraniczne. Aktywa razem. 11946. 28898. Korea. dzialalno ść. Południowa. zróżnicowana. 2. First Pacyfic Co.. Hongkong! Chiny. elektronika. 37191. 68211. 3. LO Electron ics. elektronika. "",. 15084 .8. ,. Korea Poludniowa. Hl.llchison Wharnpoa. Hongkong! Chiny Korea. działalność. 2900. 11699. encrgia/handel. 2258. 27729. 5. Sunkyong OroUJl. zróżnicowana. Południowa. 6. Cath ay Padfic Airways. Hongkong! Chiny. transport. 2133. 6267. 7. Samsung Elcctronics. ele kt ronika. "",. 21894.6. 8. Singapore Telecommunications Ud Hyundai Corporation. Korca Poludniowa Singapur. działałność. 1546. 5661. 1485. II 480. 1160. 12395. 9 10. New World Dcvciopmcn! Co. Ltd. zróżnicowana. Korea. dzialalno~ć. Poł udniowa. zróżnicowana. Hongkongl Chiny. zróżnicowana. dzi ałalność. • w przypadku braku dostępności do danych pozycję firmy okrcślono poprzez wyliczcnic udziału sprledaży za gra n icą do ca łej sprzedaży. za trudn ie nia za gr~nicll do całego zatrudnienia. Następ nie wyliczono tZW. Iral/sl/lIlianolily index i uszeregowano firmę w ła śnie na takiej pozycji tród ło : opracowanie własne na pods tawie: Warld /m··eslmc/ll Reporl/997. TrtlllSl1oliOlllll Carporalions. Murket Slruclure al/d Compe liliol/ Policy . United Nations Conrcrence on Trade and Dcvelopment , New Yo rk - Geneva 1997. s. 32-33. Table 1.8. T he IOp 50 T ransnational COfJXlrations (TNCs) based in developing economics rankcd by roreign asscts. 1995 .. Jak s i ę przypuszcza,jedną z ważniejszych przyczyn załamania s i ę finansów niektórych krajów " azjatyckic h tygrysów" . w tym Korci P o ł u dniowej , było w ła ś ni e niekorzystne narastanie długów , zw ła szcza krótkoterminowych wobec banków i instytucji międzynarodowyc h. Co gorsza, w po łowi c 1997 r. prawie Dla porównania dane krótkote rminowego zadlużenia zagranicznego krajów naszego regionu statystykami BI S w polowie 1997 T.: Czechy - 11 mld US D. Wę gry - 11 mld US D. PoIska - 9 mld US D. Pnekroczenie sumy 11 mld US D przez Czechy zbieglo się z począt kiem kryzysu finan sowego u naszych południowych sąsiadów. l. obję t ych.

(4) Wojciech 70% swoich długów (ok. 75 mld USD) Korea miala s pła c i ć do polowy 1998 r. lub wcześniej. Doprowadziło to do niekorzystnej koniunktury w se ktorze finansów wielu firm i przedsiębiorstw, a to z kolei spowodowa ł o bankructwo wielu firm i finansujących je instytucjP i w konsekwencji utratę zaufania inwestorów po ł ączoną z pozbywaniem s ię walut i akcji. Innymi przyczynami kryzysu wydają się: - nakazywanie przez palistwo finansowania działaln ości tzw. czeboli 4 (w Kore i Południowej) i ich odpowiedników w innych krajach azjatyckich, - tzw. przeinwestowanie, czyli zakupy obligacji emitowanych przez polężne firmy. które w ten sposób finansowały nie rentowne inwestycje, lecz bezproduktywne, przesadnie ambitne prestiżowe przedsięwzięcia, np . budowlane, - opieranie się zachodnim nac iskom dotyczqcym prób li beralizacji handlu , stwarzan ie szt ucznych barier w dostępie do własnych rynków, co w konsekwencji ob ni żyło konkurencyjność azjatyckich firm, - gwa łt ow ny wzrost azjatyckich inwestycj i zagranicznyc h na świeCIe (finan sowanych z kredytów). co prowadz ił o do braku kapi t ału na miejscu (tabela l). Jak wynika z tabeli I . na li ście przodujq: Korea Południowa, Hongkong. Chiny, Singapur. Wartość aktywów firm z lej listy, które ulokowano za granicq , to ok. 80 mld USD w 1995 r. (w porównaniu z 1993 r. wzrost aż O 280 %!).. 5.. Wpływ. kryzysu na. gospodarkę śwlatowq. Kryzys w krajach Azji Południowo-Wschodniej z pewnością będzie miał negatywny wpływ na gospodarkę św iatową zarówno w krótkim,jak i w długim okresie5 • Nierów nowaga na rynkach finansowych tych krajów, wzrost stóp procentowych. spadająca wartość akcji i obligacji oraz spadek cen ni e ru chomości spowodują c i ęcia w wydatkach budżetowych. spadek konsumpcji i ograni czenie inwestycji. Przewidywany jest spadek wzrostu gospodarczego całego regionu do poziomu 4% w 1998 r., tzn. mniej o ponad 7% ni ż w 1996 r.1> Spadek tempa wzrostu gospodarczego spowoduje zmniejszenie skali importu J Wed łu g d:lnych The Korca Economic Daily tylko od l grudnia do 20 grudnia 1997 r. w Korc i Poludniowej zbankrutowa ły 783 duże prywatnc firmy, w listopadzie zaś 573. Zob. adres internetowy: hnp:flwww.ked.co.krfcgi-bin/. 4 Rodzinne potężne firmy. konglomcraty przemysłowo-finansowe zarządzane przez w:)skie grono właścicielskie. oparte na posluszenstwie i wierze w mądrość zarządzającego seniora rodu. Pneciętnc zadłużenie rodzinnych czeboli 10 cZlerokrotnoSć ich waności. Por. R . $lrLernieniecki, Tygrysy pod kroplowką, "Polityka" 1998, nr 2, s. 36. ' Por. Lec In-hyung.Adopting IMF Mam/a/es 10 ChwJge Kareon Ecollomy , ..Thc Korea Economie Wcekly"'. 5 1 1998 r. oraz Kim Jac-chiL Fillancial Reform /O Gain Spet!d Amid Ongoing Crisis, ,.The Korea Economic Weekly" 5 1 1998, adres intcrnetowy: hnp:/Iwww.ked.co.kr/egibin/npv.i. M:=KEW & U=883532751 & p:= t 9980 105&C=02&A= 1 (, Alarmujące są doniesienia o tym, że pierwsze pólrocze bicżąeego roku finansowego dało w Japonii 1.4% ujemnego wzrostu w porównaniu z rokiem ubiegłym ..

(5) · Poludniowo-. ". z pozos t a ł ej części świa ta , co w ko nsekwencj i od bije się na z mniejszen iu się PKB krajów. z który mi kraje Azji m aj ą silne p ow i ąza n ia gospodarcze (USA. Japonia, Chiny, Uni a Europejska) - tabela 2. Tabela 2. Import i eksport Uedenaście m iesięcy) Korei Połu d niowej w podziale terytorialnym w lmach 1994-1997 (w mln US D) Lata 1994 r. 1995 r. 1996 r. XI 1996 r. XII 1996 r. l 1997 r. II 1997 r. III 1997 r. IV 1997 r. V 1997 r. VI 1997 r. VII 1997r. VIII 1997r. IX 1997r. X 1997 r. XI 1997 r. Razem 1997 r. Porównanie jcdcnstu miesil;cy 1997 r. w stosunku do 1996 r. (w %). USA eksport 20553 24 131 2J 670 1801 1851 I 382 1421 l 732 I 827 I 789. 1997 I 973 1791 1943. 1906 I 855 19616 - 1.0. Japonia import. eksport. 21 579. 13523 17049 15767 1376 1293 I 135 I 107 I 386. 30404 33305. 2803 3255. 2448 2225 2926 2975 2752 2627 2783. 2309 2289 2501 2225 28067. -6.6. I 190 1252 1 312. I ]Q8 1208 1 253 l 285 1205 13640 -5.8. Unia Europejska. impon. ekspon. impol1. 25390. 10 616 16302 15325 I 262 1 297 1025 1026. 13237 18191 2J 204 1920 I 821. 1309. 1601 1606. 32606 31449 2547 2578 2263 2234 2472. 2590 2409 2473 2450 2155 2195 2536 2 182 25959 - 10.1. I 336. 1509. 1669 I 338. 1360. 1712 1685 I 722. 12233. 1665. 1409 1709. 1487 t 674 1467 17624 - 9,1. 1541. J 825 15793 +9.8. 2ródło: opracowanie własne na podstawie danych Major Economic Indicators. adres intcmelOwy : hap:lIscri-samsung .org/engl ish/seri/seri3 -8 .hunl.. Jak wynika z tabe li 2, w c i ą gu jedenastu mi es i ęcy 1997 r. w porównani u z 1996 r. obroly Korei Po łudni owej ze Stanami Zjednoczon ymi , Japo n ią i krajami Unii Europejskiej m a l eją (tylko w przypadku Unii Europejskiej wolumen eksportu zw i ększy ! się prawie o 10%). Taka sytuacj a m oże m ieć negatywny wplyw rów ni eż na gospod a r kę Pol ski, zw ła szcza w aspekcie spadku kursów walut azjatyckich1 wzg l ęd e m dolara amcrykallskiego, gd yż dalekowschodnie prod ukty stan ą siC bardziej ko nkurencyjne ( ta ńsze) na rynkach m i ęd zy narod owyc h . Aby maksymaln ie z mn i ej szyć skutki kryzysu azj atyckiego i jego negatywny w p ł yw na gos p od ark ę św iat o w ą, Mi ędzy n a rod owy Fundusz Walutowy razem z Azjatyckim Bank ie m Rozwoju i rL. ąd a mi USA , Japoni i, kraj ów europej ski ch, 1 Pod koniec 1997 r. w stosunku do dolara amcrykanskiego rupia indonezyjska strac iła na warok . 40%. baht tajski 40%, rinngit malezyjski ok. 30%, peso filipinskie 30%. won koreański. dolar tajwański i dolar singapurski po ok. 18%. tości.

(6) Kanady i Australii zaofe rował w sum ie ponad 100 mld USD p o m ocy~ w c i ągu trzech lal. Przyznanie pe ł nych kwot pomocy na st ąpi po speln ieniu przez kraje dotkni ę t e kryzysem takich warunków, jak: - gł ęboka liberalizacja handl u, - otwarc ie s i ę na obcy k api t a ł , - zdyscypl inowana polityka pien i ęż n a , - reformy struktury se ktora fi nansowego , - ograni czenie inwestycji poza granicami krajów dotknię t y c h kryzysem , - reforma sposobów zarządzania spó łkami, - szybkie przedstawienie programu naprawczego i raportu z jego wykonania z trzech mi es ięcy 1998 r.9. 6.. Wpływ. kryzysu na. polską gospodarkę. J eże li chodzi o wpływ kryzysu finansowego w krajach Azj i (w szczególności w Korei Poludn iowej) na polską gospodarkę, to nal eży mieć na uwadze nastę pu jące aspekty: kryzys a polski handel zagraniczny. kryzys a inwestycje zagraniczne w Polsce (Daewoo), kryzys a koniunktura na polskiej gie ldzie. Jak już wspomn iano . na skutek dewa luacj i walut da lekowsc hodnich w stos unku do dolara a m eryka ń s k i ego pogorszy s i ę do s t ę p niektórych polskich towarów (gdyż będą relatywn ie d roższe) do zagranicznych rynków zbytu , a w szczególności do rynku krajów Uni i Europejskiej (tabe la 2 i dodatni (9,8) wskaźnik wzrostu e ksportu towarów k o reań s ki c h na rynki unijne). Kryzys m oże negatywnie odbi ć s i ę na poziomie wzrostu in westycji zagranicznych w Polsce, zw ła szcza w przypadku inweslycji koncernu k ore ań skiego Daewoo. który zai nwestowa ł w wa rszawskiej FSO. Nale ży pamięta ć. ii Mi ęd zy narod o wy Fundusz Walutowy apeluje o redukowanie azjatyckic h in westycji na świec i e 10. Jednak Daewoo planuje e k s pan sj ę na rynki krajów Unii Eu ropej ski ej , do której Polska ma wkrótce przy s tąpi ć i prawdopodobnie nie może pozwolić sobie na redukcję poziomu inwestycji . Spodz iewa ć się można również odpł y w u kapitału wycofywanego z rynków krajów Azj i dotkniętyc h kryzysem i napł ywu do innych , rozwijających s ię krajów św iata, w tym do Polski. R ó wn i eż w przypadku spadku koniunktury na azjatyckic h g i e łdac h il , oprócz lrwającej od października 1997 r. bessy, która kosztowała pol ski ch inwestorów g i e łdowy c h ś redn i o c zwartą część ich port 8 Tylko dlaj Korci Południowej pomoc ta wynosiła ok. 57 mld US D. dta tndonezji ok. 37 mld USD. dla Tajlandii ok . 17 mld USD. 9 Por. Kim Jae-chil. Fil/ al/dal Reform to C(lil/ Speed Amid Ollgoing Crisis, .. The Korca Econ-omic Weekly··. 5 I 1998, adres internetowy: hup:lfwww.ked.co.kr/cgibin/npv7M= KEW&U = 883532751 &P= 19980 105&C=02&A= l In Udzilll Daewoo w rynku samochodow ym w Polsce wyniósł w 1997 r. ok. 25% (po Fiacie 35%), w ięc decyzja o ograniczeniu inwestycji tego koncernu w Potsce mOle nic mieć miejsca. II Od łi slo pada 1996 r. do kOlka t 997 r. indeksy giełd azjatyckich za notowały spadki : w Ko rci Południ owej ok. 60%, w Japonii 25%, w Hongko ngu 27% , na Filipinach 55%, w Malezji 68%, w Singapurlc 25%, w Tajlandii 75%. Por. R. Strzemieniccki. op . cir .• s. 37 ..

(7) Kryzysjinal/solVy. felal!,. IV. . PollldniolVo- WJCho(llIiej .... m oż n a spodz i ewać s i ę napływu. speku lacyjnego krótk oterminowego na polską giełdę, co w efek cie spowoduje poprawę koniunktury, przynajmniej w krótkim okresie. Negatywny m aspektem wzmożonego angażow a nia s i ę speku lacyj nego kapitału na g iełdzi e m oże być spadek popytu na polskie obligacje rząd owe, co spowod uje w efekcie trudności z finansowaniem deficytu budże t owego. kapitału. 7. Podsumowanie W okresie globali zacji gospodarki konieczne wydaj e s i ę ś l edze ni e zjawisk gospodarczych zac h odzących w naj od leglejszych za k ątkac h św i a t a. Analiza tych zjawisk może s po wodować konieczność pewnych posunięć na szcze blu rządowym lub szczeblu banku centralnego. Szybka reakcja odpowiednich s łu ż b może w porę zapobiec ujemnemu wpływowi różnych negatywnych procesów na gospodarkę patlstw regionów nie dotkniętych kryzysem. Literatura hnp:/www.bis.org-strona internetowa Bank or International Settlements (B IS). http:/ked.co.kr-strona internetowa The Korea Economic Oaily. hnp:/serisamsung.org - sIrona intcrnclOw,l Major IXonomic Jndi culor~. Kim Jac-chil, Fin(lllcilll Re/ortlllo Gain 5peed Amid Ongoillg Crisis, ,.The Korea Economic Weekly",5 [ 1998 . Lee ln-hyung. Adopting IMF Mandmes to Clwnge Koreall Ecoflomy, "The Korea Economic Weekly",51 1998. Samcik M .. Kw przegral Z Azją, "Gazeta Wyborcza", 5 1 [998. Stilem ieniecki R., Tygrysy pod kroplówką . ..Polityka" 1998, nr 2 . lVorld Itlve,Jtment Report 1997, Tnlll$1I0lional Corpomlions. Markei StrJIClllre and CompetitiolI Policy, Unitcd Nations Conference on Trade and Development. New York-Geneva 1997 .. Th e Fin ancial Crisis in South-East Asian Countries and its lmpact on th e G lobal Economy In [his anicie, lhe author atternpts [O rank those fac tors which can lead 10 a hreakdown in state finances and looks at those factors which caused the crisis in the ··Asian Tiger" econornies . He analyses the impact of the financial crisis in SOUlh-Easl Asian countries, especially South Korea, on the global economy. and in panicular on trade between Korea and her main trading panners . The author also describes the relationship bclween the crisis in the Far Eas! and the Potish economy in three areas: Po1ish forei gn trade. foreign investments in Poland, and the Polish stock market. l2 Od 16 pażdzicmika 1997 r. (18 tys. punktów) WIG spadł 23 grudnia do poziomu 13.6 tys. punktów. Por. M. Samcik. Kw przegra! Z A tią. "Gazela Wyborcza", 5 [ 1998. s. 18..

(8)