A C T A U N IV E R S IT A T IS LO D ZIEN SIS
FOLIA SO ZO LO G ICA 3 77— 84
1986 (A cta Univ. Lodz., Folia sozol.)
R y szard ZARĘBA
O C H R O N A Z A S O B Ó W G E N O W Y C H FLORY R O D Z IM E J A PROBLEM Y Z A G O S P O D A R O W A N IA R E Z E R W A T Ó W
I P A R K Ó W N A R O D O W Y C H
C O N S E R V A T IO N O F GENE RESO URCES O F N A T IV E FLO R A A N D PROBLEM S O F M A N A G E M E N T O F RESERVES
A N D N A T IO N A L PA RKS
ABSTRACT: A basic ta s k oi forest re s e rv e s, a p a rt from c o n se rv a tio n of gone re so u rc e s of th e e n tire flo ra a n d fauna, is g re a t c a re ta k e n to p re s e rv e g ene pools of n a tiv e tre e species. In stric t re s e rv e s forest su ccessio n in its striv in g for clim ax elim in ates ad m ix ed tre e species. It is o n ly in p a rtia lly p ro te c te d re s e rv e s th a t p ro te c te d tre e sep cies b elo n g to ad m ix ed ones m ay be p re s e rv e d th ro u g h ap p lic a tio n of re n o v a tin g c u ttin g dow n of tre e s (sum m ary se e p ag e 84).
T r e ś ć 1. W p ro w a d z e n ie
2. P ochodzenie d rzew o stan ó w re z e rw a to w y c h
3. P lan z a g o sp o d a ro w a n ia p o d staw ą o ch ro n y re z e rw a tu 4. M eto d y p rzeb u d o w y d rzew o stan u
5. Re z e rw a ty ścisłe czy częściow e? t>. W nioski
7. P iśm iennictw o 8. Sum m ary
1. W PROW A DZENIE
N a c z e ln y m z a d a n ie m o c h ro n y re z e r w a tó w le ś n y c h i p a rk ó w n a r o d o w y c h byld o c h ro n a z o n a ln y c h , a le ta k ż e i re lik to w y c h z b io ro w isk
roś-lin n y c h m ożliw ie n a jb a rd z ie j n a tu ra ln e g o p o c h o d z e n ia , r e p r e z e n ta ty w n y c h dla w sz y s tk ic h re g io n ó w g e o b o ta n ic z n y c h k ra ju . O b ję c ie o c h ro n ą w s z y s tk ic h ro d z im y c h g a tu n k ó w n a s z y c h d rz e w w re z e r w a ta c h c z ę śc io w y c h i śc is ły c h tra k to w a ć m o żn a ja k o o c h ro n ę z a so b ó w g e n o w y c h w le śn ic tw ie , g d y ż a k tu a ln ie w ra z z p rz e jśc ie m n a sy s te m g o sp o d a rk i z ręb am i z u p e łn y m i ze sz tu c z n y m o d n o w ie n ie m n a s tę p u je sz y b k a e lim in a c ja re s z te k n a tu r a ln y c h e k o ty p ó w d rz e w m im o tw o r z e n ia d rz e w o s ta n ó w n a s ie n n y c h . N a jb a rd z ie j n a ra ż o n e n a c a łk o w ite w y n is z c z e n ie są m ie jsc o w e e k o ty p y d rz e w tra k to w a n y c h p rz e z le ś n i k ó w jak o d o m ie sz k o w e (w iązy, k lo n y , lip y i inne). P ra w d o p o d o b n ie już w y g in ę ły ro d z im e g a tu n k i w n a s z y c h łę g o w y c h z b io ro w isk a c h , z ło ż o n y c h z to p ó l i w ie rz b d rz e w ia s ty c h .
D rz e w o sta n y n a s ie n n e w la s a c h z a g o s p o d a ro w a n y c h d la w z m o ż en ia o b ra d z a n ia n a sio n siln ie się p rz e rz e d z a , n aw o zi i u s u w a z n ic h w a rs tw ę p o d sz y tu , co w p ły w a n a z u p e łn ą zm ian ę ich n a tu r a ln y c h w a ru n k ó w ż y c ia i ro z w o ju . G a tu n k i d o m ie sz k o w e n ie są w le ś n ic tw ie o b ję te a k c ją tw o rz e n ia d rz e w o s ta n ó w n a s ie n n y c h . N a sio n a do sz k ó łe k p o z y s k iw a n e są n a jc z ę ś c ie j z d rz e w p a r k o w y c h i z a d rz e w ie ń p rz y d ro ż n y c h .
R ola re z e r w a tó w jak o je d y n e g o m ie jsc a dla z a c h o w a n ia z a so b ó w g e n o w y c h d rz ew , sz c z e g ó ln ie g a tu n k ó w d o m ie sz k o w y c h , je s t w ię c n ie z w y k le w a żn a. N ie s te ty , re z e r w a ty śc isłe (a ta k ż e w ię k s z o ś ć re z e r w a tó w c z ę śc io w y c h ) n ie s p e łn ia ją p o k ła d a n e j w n ich n a d z ie i na z a c h o w a n ie d la p rz y s z ły c h p o k o le ń ro d z im y c h e k o ty p ó w d rz ew , m o g ą c y c h b y ć ta k że p o te n c ja ln ą b a z ą n a s ie n n ą d la la s ó w g o s p o d a rc z y c h .
2. POCHODZENIE D RZEW OSTA N Ó W REZERW ATOW YCH
P rz y w y b o rz e p a rk ó w n a r o d o w y c h i re z e r w a tó w k ie r o w a n o się ró ż n o ro d n o ś c ią sk ła d u g a tu n k o w e g o d rz e w o s ta n ó w i ich n a tu ra ln y m p o ch o d z en iem . T e n a tu ra ln e g o p o c h o d z e n ia d rz e w o s ta n y , z ło żo n e z g a tu n k ó w d rz e w ś w ia tło ż ą d n y c h i c ie n io z n o śn y c h , re p r e z e n tu ją ś ro d k o w e fa zy ró ż n y c h sz e re g ó w ro z w o jo w y c h s ta d ió w s u k c e s ji lasu . B y ły to w tó r n e s u k c e s je leśn e, k tó r e p o w s ta w a ły w n a s tę p s tw ie sa m o s ie w n y c h s p o so b ó w o d n a w ia n ia la su s to s o w a n y c h w p o ło w ie u b ie g łe g o w iek u , z w a n y c h m e to d ą p o lsk ą.
W d a w n y m z a b o rz e ro sy js k im sto s o w a n o m e to d ę p rz e rę b o w o -z rę b o - w ą, p o le g a ją c ą na n a tu ra ln y m o d n a w ia n iu la s u w o k re ś lo n y m o k rę g u w c ią g u 15 -letniego o b ieg u . S to so w a n o n a jp ie r w c ię c ia o b sie w n e , p r z e rz e d z a ją c d rz e w o s ta n o ok. 50 % i p o z o s ta w ia ją c is tn ie ją c e p o d ro s ty —
o d n a w ia ły się w te d y g a tu n k i cieniozno.śne. P ó źn iej, p o o d n o w ie n iu z sa m o sie w u , n a s tę p o w a ł z rą b o d s ła n ia ją c y z p o z o sta w ie n ie m 12 n a sie n
-n ik ó w -n a i m o rd ze (0,56 h a ) z g a tu -n k ó w -n a jb a r d z ie j p o ż ą d a -n y c h g o s p o d a rc z o (sosna, św ie rk ), k tó r e o d n a w ia ły się ju ż n a o tw a r te j p o w ie r z ch n i — m o g ły w te d y o b sie w a ć się g a tu n k i ś w ia tło ż ą d n e .
S p o só b te n b y ł d o s k o n a ły d la n a s z y c h w a ru n k ó w k lim a ty c z n y c h , a k a ż d y z ta k p o w s ta ły c h d rz e w o s ta n ó w , o d z n a c z a ją c y c h się w ie lo g a - tu n k o w o śc ią , d z isia j m ó g łb y z p o w o d z e n ie m b y ć u z n a n y za p o te n c ja ln y re z e rw a t. O lig o tro fic z n e s ie d lis k a b o ro w e z p a n u ją c y m i so śn in am i, k t ó re w e d łu g o b e c n y c h z a p a try w a ń n ie m o g ą o d n a w ia ć się z sa m o sie w u , b y ły o d n a w ia n e ta k ż e tą sam ą m e to d ą ze w s p a n ia ły m i re z u lta ta m i, u trz y m u ją c p rz y ty m m ie jsc o w e z a so b y g e n o w e d rzew .
3. PLAN Z A G O SPO D A R O W A N IA PO D STA W Ą O CH RO N Y REZERWATU W s z y s tk ie p a r k i n a ro d o w e i w ię k s z o ś ć r e z e r w a tó w m a ją p rz e p ro w a d z o n e in w e n ta r y z a c je p rz y ro d n ic z o -le ś n e i sp o rz ą d z o n e p la n y z a g o s p o d a ro w a n ia n a 10-lecie. W r e z e r w a ta c h c z ę ś c io w y c h w p la n ie u r z ą d z a n ia la s u p o d a n e są m e to d y o d n a w ia n ia , ze s p e c ja ln ą tro s k ą o u tr z y m a n ie c h ro n io n e j flo ry cz y fa u n y w n ie u s z c z u p lo n e j ilo ści i w o p ty m a l n y m sta n ie . P la n y te są o p in io w a n e p rz ez W o je w ó d z k ie K o m ite ty O c h ro n y P rz y ro d y , a g o s p o d a r k a w re z e r w a ta c h w in n a b y ć p ro w a d z o n a p rz e z n a d le ś n ic tw a , d o k tó r y c h n a le ż ą a d m in is tr a c y jn ie w s z y s tk ie r e z e r w a ty p rz y ro - dy. L asy g o s p o d a rc z e m a ją je d n a k z a w sz e p ie rw s z e ń s tw o w p ro w a d z e n iu z a b ie g ó w g o s p o d a rc z y c h p rz e d re z e rw a ta m i, g d z ie o p ró c z tzw . u s u w a n ia p o su sz u (cięć s a n ita rn y c h ) n ie p ro w a d z i się in n y c h cięć o d n a w ia ją c y c h i c h ro n ią c y c h g a tu n k i d rz e w , d la k tó r y c h u tw o rz o n y b y ł w ła ś n ie re z e r w a t. D o p ro w a d z a to c z ę sto d o z a g ła d y c h ro n io n y c h d rz e w i ro ś lin n o śc i z ie ln e j, co je s t s p rz e c z n e z z a s a d n ic z ą id e ą o ch ro n y .
K o n tro la w y k o n a n ia p la n o w y c h z a b ie g ó w w re z e r w a ta c h w in n a b y ć p ro w a d z o n a p rz e z in s p e k to ró w o b w o d o w y c h . W o je w ó d z c y k o n s e r w a to rz y p rz y ro d y p r a k ty c z n ie n ie m a ją w p ły w u n a z w ię k s z e n ie in te n s y w n o ś ci p ra c o d n o w ie n io w y c h w re z e rw a ta c h . T a k ż e p a r k i n a ro d o w e z b ra k u ro b o tn ik ó w , s p rz ę tu i tra n s p o r tu , z u w a g i n a z n a c z n ie m n ie jsz e p re lim i n a r z e b u d ż e to w e niż w n a d le ś n ic tw a c h — n ie p ro w a d z ą p rz e w id z ia n e j p la n e m g o s p o d a rk i le śn e j.
A k tu a ln ie p rz y g o to w u je się n o w e liz a c ję in s tru k c ji u rz ą d z a n ia lasów , p a rk ó w n a ro d o w y c h i r e z e r w a tó w p rz y ro d y . W p o p rz e d n ie j in s tru c.u n ie za m ie sz c z o n o w y ty c z n y c h an i z a sa d h o d o w la n y c h g o s p o d a rk i re^ z e rw a to w e j. O c z y w is te jest, że k a ż d y c h ro n io n y o b ie k t w in ie n m ieć sw ó j in d y w id u a ln y p la n z a g o s p o d a ro w a n ia , m im o to n a le ż a ło b y po
o g ó ln e m e to d y p ro w a d z e n ia z a b ie g ó w o d n o w ie n io w y c h , p rz e b u d o w y w łą c z o n y c h do re z e rw a tó w czy p a rk ó w n a ro d o w y c h d rz e w o s ta n ó w ze sz tu c z n e g o o d n o w ie n ia , o p ty m a ln e g o w ie k u o d n o w ie n ia w re z e r w a ta c h , za b ie g ó w p ie lę g n a c y jn y c h (czyszczeń, trze b ieży ) itp. B rak je s t ta k ż e u s ta lo n y c h n o rm z a g o s p o d a ro w a n ia i u ż y tk o w a n ia p a rk ó w k r a jo b r a z o w y c h . O p ró c z z w ię k s z e n ia w n ic h liczb y re z e rw a tó w i b u d o w y o b ie k tó w tu ry s ty c z n y c h n ie m a a b s o lu tn ie ż a d n y c h in n y c h e f e k tó w o c h ro n y , k tó r e by ch o ć m in im a ln ie w p ły w a ły n a z m n ie jsz e n ie s y n a n tro p iz a c ji d rz e w o s ta n ó w . C z ę sto je d y n y m o s ią g n ię c ie m — n a tu r y a d m in is tr a c y j n e j — je s t z m ia n a g o d n o ś c i n a d le ś n ic z e g o n a d y r e k to r a p a rk u k r a j o
b ra z o w e g o .
4. METODY PRZEBUDOWY D RZEW OSTA NÓ W
M e to d y p rz e b u d o w y n ie k tó ry c h d rz e w o s ta n ó w d o ln o re g lo w y c h w T a trz a ń s k im P a rk u N a ro d o w y m o p ra c o w a li F a b i j a n o w s k i i O l e k - s y (1959). W m y śl p ro je k tó w a u to ró w ro z p o c z ę to p rz e b u d o w ę , a le k l ę sk a h u ra g a n o w y c h w y w a łó w w z n a c z n y m s to p n iu z n iw e c z y ła ro z p o c z ę te p ra c e . Po k lę s k a c h ży w io ło w y c h , bez w z g lę d u n a fo rm ę o c h r o n y r e z e r w a to w e j, o d n a w ia się d rz e w o s ta n y — p rz ez s a d z e n ie — z k o n ie c z n o ś c i n ie z a w sze w ła ś c iw y c h g a tu n k ó w d rz ew , a b y n ie d o p u śc ić do d a lsz e j d e w a s ta c ji c h ro n io n y c h o b ie k tó w , b e z p o w ro tn ie tra c ą c m ie jsc o w ą p u lę g e n o w ą . M y c z k o w s k i (1958) p rz e d s ta w ił p r o je k t o c h r o n y i p r z e b u d o w y la só w B esk id u M ałeg o . O b y d w ie c y to w a n e p ra c e n a le ż a ło b y w y k o rz y s ta ć w p ro je k to w a n e j in s tru k c ji h o d o w la n e j. N a te re n a c h n iz in n y c h ja k o je d e n z w ie lu w a ria n tó w p ro p o n o w a ł b y m w o d n o w ie n iu la s u m a ły c h r e z e r w a tó w c z ę ś c io w y c h s to s o w a n ie rę b n i g n ia z d o w e j p rz e rę b o w e j (Hic) (Z a sa d y h o d o w li lasu 1979). W g n ia z d a c h n a le ż a ło b y p o z o sta w ia ć d rz e w a p o m n ik o w e i n a s ie n n ik i g a tu n k ó w c h ro n io n y c h w re z e rw a c ie . W ra z ie w y g in ię c ia g a tu n k ó w c h r o n io n y c h n ie z a w a h a łb y m się p rz e d o d n a w ia n ie m ich w g n ia z d a c h n a w e t z sa d z e n ia , h o d u ją c w s z k ó łk a c h m ie jsc o w e e k o ty p y d rz e w . N a jb a r d z ie j r a c jo n a ln y b y łb y p o d sie w g in ą c y c h g a tu n k ó w d rz e w n a p rz y g o to w a n y c h p la c ó w k a c h , z p ó ź n ie jsz ą p ie lę g n a c ją u p ra w , c z y sz c z e n ia m i i trz e b ie ż a m i. Po k ilk u la ta c h , p o u p e w n ie n iu się o w ła ś c iw y m o d n o w ie
n iu n a g n ia z d a c h n ie n a le ż a ło b y ro b ić z rę b ó w u p rz ą ta ją c y c h , a le p o s z e rz a ć g n ia z d a aż do ich p o łą c z e n ia . S p osób te n b y łb y tr u d n ie js z y d la e fe k tó w o d n o w ie n ia lasu , a le n ie ra z iłb y e s te tó w - p rz y r o d n ik ó w b a rd z ie j b ru ta ln y m i fo rm am i o d n o w ie n ia .
W o sta tn im o k re s ie p o g ląd o k o n ie c z n o śc i in g e ro w a n ia g o s p o d a rc z e g o w p ro c e s y z a c h o d z ą c e w re z e rw a ta c h , w k tó r y c h g in ą c h ro n io n e
g a tu n k i ( B i a ł y 1972; B r ó ż , C i e ś l i ń s k i 1976; J e n t y s - S z a f e - r o w a 1959; Z a r ę b a 1968, 1972, 1979), p rz e w a ż a n a d te n d e n c ją d o p o z o sta w ie n ia ich siłom n a tu r y ( S o k o ł o w s k i 1976, 1977).
W o b e c n y c h u k ła d a c h a d m in is tr a c y jn y c h n a d le ś n ic z o w ie te re n o w i w in n i u n a s z a ją ć się za b ie g a m i p ie lę g n a c y jn o -o d n o w ie n io w y m i, k tó r e w in n y c h k r a ja c h e u r o p e js k ic h n a le ż ą do n a jb a r d z ie j ś w ia tły c h s p e c ja listó w w h o d o w li lasu . W trz e c h k u r s a c h p o d y p lo m o w y c h z z a k re s u o c h r o n y p rz y ro d y i ś ro d o w is k a (je d e n w K ra k o w ie i d w a n a SG G W -A R w W a rs z a w ie ) s p ra w y g o s p o d a rk i re z e r w a to w e j p o w in n y b y ć p o tr a k to w a n e b a rd z ie j w n ik liw ie niż d o ty c h c z a s. N a sz e p a r k i n a r o d o w e m a ją sz c z e g ó ln e z a d a n ia p rz e b u d o w y w łą c z o n y c h d o n ic h d rz e w o s ta n ó w s z tu c z n y c h i u trz y m a n ia n a tu r a ln y c h d o m ie sze k d rz e w w re z e r w a ta c h cz ęścio w y c h . K o w a l s k i (1980) o g ło sił z p o z y c ji h o d o w li la s u p ra c ę pt. In g e r e n c ja c z ł o w i e k a j a k o w a ż n y c z y n n i k w o c h r o n ie p r z y r o d y . A u to r p o d a je p rz y k ła d y w ie lu r e z e r w a tó w p rz y ro d y , w k tó r y c h s u k c e s ja le ś n a p o szła w n ie p rz e w id z ia n y m p rz y ich z a k ła d a n iu k ie ru n k u , e lim in u ją c g a tu n k i ro ś lin z ie lo n y c h lu b d rz e w , k tó r e b y ły c e le m o c h ro n y . T y lk o in g e re n c ja c z ło w ie k a , tj. p rz e s tr z e g a n ie p ro je k to w a n y c h w p la n a c h z a g o s p o d a ro w a n ia cięć o d n o w ie n io w y c h p o z w o liła n a z a tr z y m a n ie b ie g u s u k c e s ji w sta d iu m o p ty m a ln y m d la c h ro n io n e j flo ry cz y fa u n y .
5. REZERWATY ŚCISŁE CZY CZĘŚCIOW E?
B a d a n ia K o w a l s k i e g o (1980), d o ty c z ą c e d y n a m ik i s k ła d u g a tu n k o w e g o d rz e w o s ta n ó w n a tu r a ln y c h w r e z e r w a c ie śc isły m B ia ło w ie s k ie g o P a rk u N a ro d o w e g o i sz y b k o śc i s u k c e s ji z a c h o d z ą c e j w c ią g u 35 la t (p o w ie rz c h n ie z a ło ż o n e w 1936 r.), w y k a z a ły w ie le c ie k a w y c h d a n y ch . P o w ie rz c h n ie b y ły z a ło ż o n e w z ró ż n ic o w a n y c h w a r u n k a c h s ie d li sk o w y c h i o b e jm o w a ły d rz e w o s ta n y o ró ż n y m s k ła d z ie g a tu n k o w y m . G a tu n k a m i u s tę p u ją c y m i w tr a k c ie p o s tę p o w a n ia s u k c e s ji są: so sn a, o sik a, olsza, b rz o za, w iąz i k lo n . J e ś li p ro c e s w y d z ie la n ia b ę d z ie z a c h o dził z ta k ą sam ą in te n s y w n o ś c ią ja k w o s ta tn im o k re s ie , to g a tu n k i te z n ik n ą z b a d a n y c h d rz e w o s ta n ó w w c ią g u n a jb liż s z y c h 20— 30 la t, ok. 2000 r. D rz ew a m i p ro g re s y w n y m i o p a n o w u ją c y m i te re n są: lipa, g ra b , je s io n o ra z św ie rk , k tó r e a k tu a ln ie z w ię k sz a ją s w o ją liczeb n o ść. N a p o d s ta w ie sw o ic h b a d a ń a u to r p o tw ie rd z a k o n ie c z n o ś ć u trz y m y w a n ia re z e r w a tó w ścisły ch , w k tó r y c h is tn ie je m o żliw o ść b a d a n ia n a tu ra ln y c h p ro c e s ó w e k o lo g ic z n y c h z a c h o d z ą c y c h w p rz y ro d z ie . N a to m ia s t w ty c h r e z e r w a ta c h c z ę śc io w y c h , w k tó r y c h ro z w ó j s u k c e s ji o d b y w a się bez in g e re n c ji c z ło w ie k a (p o d o b n ie ja k w re z e r w a ta c h ścisły ch ), n a
ty c h m ia s t d o chodzi do e lim in a c ji g a tu n k ó w o b ję ty c h o c h ro n ą r e z e r w a to w ą i z a s tę p o w a n ie ich p rz e z g a tu n k i k o le jn e g o s ta d iu m su k c e sji. B ad an ia M a u v e g o (1931) n ad w ie k ie m o d n o w ie n ia la s u w p ra - p u sz c z y K a rp a t W sc h o d n ic h w y k a z a ły w le s ie p ie rw o tn y m b r a k sto p- n io w o śc i w o d n a w ia n iu la su i — p o d o b n ie ja k w r e z e r w a ta c h ś c is ł y c h — k a ta s tro f a ln e u s tę p o w a n ie s ta re g o d rz e w o sta n u , ty lk o n ie na ta k z n a c z n e j p o w ie rz c h n i, ja k a k tu a ln ie d z ie je się w w ie lu p a r k a c h n a r o d o w y c h lub n ie z a g o s p o d a ro w a n y c h re z e r w a ta c h cz ę śc io w y c h . N ie n e g u ją c k o n ie c z n o śc i u trz y m y w a n ia re z e rw a tó w ścisły ch , p r o p o n o w a łb y m re w iz ję ich o b s z a ru i sp ra w d z e n ie , czy d o b rz e s p e łn ia ją p ro je k to w a n ą w chw ili ich p o w o ła n ia o c h ro n ę pu li g e n o w e j flo ry lub fa u n y . B rak je s t m o żliw o ści o b ję c ia s ta c jo n a rn y m i b a d a n ia m i ca ło śc i p o w ie rz c h n i re z e r w a tó w ś c is ły c h czy c h o c ia ż b y c y k lic z n e g o p o m ia ru
d rz e w o s ta n ó w co 10 la t w ra m a c h u rz ą d z a n ia lasu . P rz y p o w s ta w a n iu p a rk ó w n a ro d o w y c h , b ez w z g lę d u n a p o trz e b ę s to s o w a n ia in n e j n ie ra z g o s p o d a rk i d la c h ro n io n y c h g a tu n k ó w , u z n a w a n o z re g u ły za r e z e r w a ty ś c is łe w s z y s tk ie p o p rz e d n io is tn ie ją c e r e z e r w a ty c z ę śc io w e w łą c z o n e d o p a rk u . Z u w a g i na tru d n o ś c i z a g o s p o d a ro w a n ia p a rk ó w is tn ie je te n d e n c ja do z w ię k sz e n ia liczb y r e z e r w a tó w ś c is ły ch , co u w a ln ia a d m in is tr a c ję od z a b ie g ó w h o d o w la n y c h p rz e w id z ia n y c h p la n e m g o s p o d a rk i le ś n e j. O w ie lk o ś c i i liczb ie r e z e r w a tó w ś c is ły c h d e c y d u ją g łó w n ie p rz y ro d n ic y , k ie r u ją c y się, n ie s te ty m ało r a c jo n a ln y m i k ry te r ia m i co d o u trz y m a n ia o c h ro n y za so b ó w g e n o w y c h d rzew . K a ta s tr o fa ln e w y d z ie la n ie się p rz e s ta rz a ły c h d rz e w o s ta n ó w p o za n a tu r a ln ą k o le ją w ie k u zm usza a d m in is tr a c je re z e r w a tó w d o o d n a w ia n ia p rz e z s a d z e n ie in n y c h g a tu n k ó w d rz e w z p o w o d u b ra k u n a s io n m ie js c o w y c h g a tu n k ó w . W te n sp o só b p rz e s a d a s to s o w a n a w o c h ro n ie p r z y r o d y m o że d o p ro w a d z ić do z n isz c z e n ia re z e r w a tu i z a m ie n ie n ia g o na s z tu c z n e u p r a w y z sa d z e n ia . J e s t to, n ie s te ty , c z ę sty m z ja w is k ie m s p o ty k a n y m w n a sz y c h p a r k a c h n a ro d o w y c h i w ie lu re z e rw a ta c h . C zęść r e z e r w a tó w p rz y ro d n ic z y c h trz e b a z lik w id o w a ć ty lk o z p o w o d u n ie w ła ś c i w e g o ich z a g o sp o d a ro w a n ia . 6. W N IO SK I Z p rz y ta c z a n y c h ro z w a ż a ń w y n ik a ją n a s tę p u ją c e w n io sk i w s p ra w ie g o s p o d a rk i re z e rw a to w e j: 1. O c h ro n a z a so b ó w g e n o w y c h re z e rw a tó w le śn y c h , w ty m s z c z e g ó l n ie m ie jsc o w y c h e k o ty p ó w g a tu n k ó w d rz e w d o m ie sz k o w y c h , je s t a k tu a l n ie m o żliw a ty lk o w re z e r w a ta c h cz ęścio w y c h . D zięki za b ie g o m h o d o w la n y m p ro w a d z o n y m w p o s ta c i ^ ię ć o d n o w ie n io w y c h i p ó ź n ie jsz e j
p ie lę g n a c ji z a p u s tó w m o żn a o d n o w ić z s a m o sie w u c h ro n io n e g a tu n k i, a b y je z a c h o w a ć n a p rz y szło ść.
2. K o n ie c z n a je s t in te rw e n c ja u n a c z e ln y c h w ła d z a d m in is tr a c ji le ś n e j, a b y w p e w n y m s to p n iu zm u sić n a d le ś n ic tw a d o p ro w a d z e n ia g o s p o d a rk i le ś n e j w re z e r w a ta c h c z ę śc io w y c h i s p e c ja lis ty c z n y c h (łą k o w y c h , s te p o w y c h itp.). Z u w a g i n a to, że w o jw ó d z c y k o n s e r w a to rz y p rz y ro d y re p r e z e n tu ją in n y re s o rt, ty lk o in s p e k to rz y o b w o d o w i m ogą w y m ó c i sp ra w d z ić p ra w id ło w o p ro w a d z o n ą g o s p o d a rk ę w r e z e r w a
tach .
3. W y z n a c z a n ie m z a b ie g ó w h o d o w la n y c h w re z e r w a ta c h p o w in n i b e z p o ś re d n io z a ją ć się n a jle p s i fa c h o w c y z d z ie d z in y h o d o w li lasu , j a k im i są n a d le śn ic z o w ie tere n o w i.
4. N a le ż a ło b y p rz e p ro w a d z ić re w iz ję o b sz a ru r e z e r w a tó w śc is ły c h w p a r k a c h n a r o d o w y c h i w ię k s z y c h re z e r w a ta c h , b io rą c pod u w a g ę ich a k tu a ln y s ta n i k ie ru n k i s u k c e s ji le śn e j. Do b a d a ń n a u k o w y c h , k t ó r e p ro w a d z o n e są n a b a rd z o o g ra n ic z o n e j p o w ie rz c h n i, n ie p o trz e b a ta k d u ż y c h o b sza ró w . 5. In s tru k c je u rz ą d z a n ia lasu , r e z e r w a tó w i p a rk ó w n a r o d o w y c h są o p ó ź n io n e w s to s u n k u do la s ó w z a g o s p o d a ro w a n y c h . P o ż ą d a n e b y ło b y w y d a n ie in s tru k c ji z a g o s p o d a ro w a n ia r e z e r w a tó w c z ę ś c io w y c h i s p e c ja lis ty c z n y c h . 7. PIŚM IEN N IC TW O
B i a ł y , K. 1972. Problem zachowania składu g a t u n k o w e g o rez e r w a tó w le ś n y c h na
p r z y k ła d z i e o b iektu — Las P lw n lc k i p od Toruniem . Zesz. n au k . U niw. M ik o łaja
K o p ern ik a, 15: 108— 123.
B r ó ż , E., C i e ś 1 i ń s k i, S. 1976. Rezerw at m o d rzew ia C iech o sto w ice w Górach
Ś w ię t o k r z y s k i c h . O chr. Przyr., 41: 155— 178.
F a b i j a n o w s k i , J., O l e k s y , B. 1959. M e t o d y p r z e b u d o w y n ie k t ó r y c h d rz e w o s ta
nów d o ln o r e g lo w y c h w T a tr za ń skim Parku N a ro d o w y m . O chr. P rzyr., 26: 95— 171.
J e n t y s - S z a f e r o w a , J. 1959. O chrona roślin w m a ły c h rezerwata ch . C hrońm y Przyr. ojcz., 15, 5: 19— 24.
K o w a l s k i , M. 1979 (m aszynopis). Ingerencja c z ł o w i e k a ja k o w a ż n y c z y n n i k w ochronie przyrody.
K o w a l s k i , M. 1980 (m aszynopis). D y n a m ik a ro z w o ju d r z e w o s ta n ó w natu raln ych
w B ia łowieskim Parku N a r o d o w y m .
M a u v e , K. 1931. Ü ber Bestandensaulb au, Z u w a c h sv e rh ä ltn isse u n d V e rjü n g u n g im
galizischen K arpathen— Urwald. Mitt. aus Forstvirtschalt u n d F orstw issenschalt,
M anöver.
M y c z k o w s k i , S. 1958. Ochrona i p rz e b u d o w a lasów Besk id u Małego. O chr Przyr., 25: 141—237.
S o k o ł o w s k i , A. 1976. Trzebie że i cięcia sanita rn e w rez erw atach le śnych. Las Polski, 11: 15— 16.
S o k o ł o w s k i , A. 1977. O w ł a ś c i w e k i e r o w a n i e r o z w o j u r e z e r w a t ó w le ś n y c h . C h ro ń m y Przyr. ojcz., 33, I: 66—70.
Z a r ę b a , R. 1968. R e z e r w a t y „Zim na W o d a " i „Dol isk a" w Lasach D o ś w i a d c z a l n y c h SG GW w R o g o w ie . Zesz. n au k . SG GW , L eśnictw o, 10: 55—73.
Z a r ę b a , R. 1972. Z a g o s p o d a r o w a n i e r e z e r w a t ó w c z ę ś c i o w y c h i o p is n i e k t ó r y c h r e z e r w a t ó w l e ś n y c h w O ZLP w Ra dom iu . Sylw an, 10: 67—72.
Z a r ę b a , R. 1976. Z m i a n y w s z a c i e l e ś n e j P ols ki o r a z s k ł a d z i e b o t a n i c z n y m c e n o t l e ś n y c h w y w o ł a n e p r o c e s a m i g o s p o d a r c z y m i . Zesz. probl. P o stęp ó w N a u k roln., 177: 349—367.
Z a r ę b a , R. 1979. O r a c jo n a ln e z a g o s p o d a r o w a n i e r e z e r w a t ó w l e ś n y c h w Polsce. C hro ń m y Przyr. ojcz., 35, 2: 67— 72.
Z a s a d y h o d o w l i lasu. 1979. W yd. IV znow elizow ane. Lasy P ań stw o w e. N aczeln y Za rząd Lasów P aństw ow ych. PWRiL, W a rszaw a, 1— 155.
8. SUMMARY
A su p rem e ta s k of fo rest re s e rv e s is c o n se rv a tio n of g e n etic re s o u rc e s of n a tiv e tre e s. In fo re stry tre e s tr e a te d as ad m ix ed ones a re g ra d u a lly e lim in a te d from c u lti v a te d tre e -sta n d s, a n d th e y can b e p re s e rv e d m a in ly in p a rtia lly p ro te c te d re s e rv e s th ro u g h a p p licatio n of re n o v a tin g c u ttin g dow n of tre e s an d n a tu ra l re n e v a l of all species. But till now p a rtia lly p ro te c te d re s e rv e s can n o t b o ast th e ir effective m an a g e m ent. A p art from s a n ita ry cu ts (rem oval of d eadw ood) no o th e r form s of p ro te c tiv e tre a tm e n t are ap p lied th ere. In th is w ay , th e ir m an ag em en t resen ib le s th a t in strictly p ro te c te d re se rv e s, an d p re s e rv e d species of tre e s a n d h erbs often d e c a y alth o u g h it w as fo r th em th a t th e re s e rv e w as estab lish ed . T he forest a u th o ritie s sh ould be r e q u e ste d to focus m ore of th e ir a tte n tio n a n d effort o n b re e d in g activ ities. T h e re is also an u rg e n t n eed of issu in g in s tru c tio n s a b o u t o rg a n iz a tio n an d m an ag e m en t of n a tio n a l p a rk s an d re se rv e s. Local fo rest in sp ecto rs sh o u ld be m ade re sp o n sib le for m an ag e m en t a c tiv itie s in re se rv e s. N a tio n a l p a rk s do not o b ta in sufficient in v e s t m ent allo catio n s, th e y em p lo y too few w oodsm en, a n d th e y do not im plem ent p lan s of re c o n s tru c tin g artific ia l tr e e sta n d s an d of in te rv e n tio n s in p a rtia lly p ro te c te d re s e rv e s. T h e y c o n ta in e x c e ss iv e ly big a re a s of s tric tly p re s e rv e d eco sy stem s, w hich a re not en co m p assed b y eco lo g ical stu d ies. T h ese a re a s w e re a rtific ia lly affo rested not a lw a y s w ith p ro p e r tre e species, som etim es w ith a lie n o rig in , a n d th e y c a n n o t be re m a in e d w ith o u t co n serv atio n .
P ro f. d r h a b . R y ti a r d Z a i? b a W p ły n ę ło d o R e d a k c ji F o lia » o zo lo g ica
K a te d r« U r a d z a n i a L a su i 1980.09.30
G e o d e z ji L e śn e j S z k o ły G łó w n e j G o s p o d a r s tw a W ie js k ie g o A k a d e m ii R o ln ic z e j
