129
ĩądza wiedzy, wspólna wszystkim ludziom jest chorobą, z której nie moĪna siĊ wyleczyü, poniewaĪ ciekawoĞü wzrasta wraz z wiedzą.
Kartezjusz Streszczenie
Celem badaĔ byáo rozpoznanie podstawowych Ĩródeá wiedzy w gospodarstwach trzodwych o duĪej skali produkcji. ħródáem informacji byáy studia literatury przed-miotu oraz dane pozyskane ze 100 gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji Īywca wieprzowego. Z badaĔ wynika, Īe wiedza jest jednym z podstawowych warun-ków rozwoju gospodarstw trzodowych. Za miarĊ wiedzy przyjmuje siĊ najczĊĞciej formalne wyksztaácenie. W analizowanej grupie ponad 2/3 producentów Īywca wie-przowego posiadaáo kwalifikacje rolnicze. NajczĊĞciej byáy to osoby w Ğrednim wieku o znacznym doĞwiadczeniu w produkcji rolniczej. WiĊkszoĞü badanych rolników wzbo-gacaáo swoją wiedzĊ poprzez gromadzenie danych dotyczących prowadzonej dziaáalnoĞci oraz kosztów produkcji.
Sáowa kluczowe: gospodarstwa trzodowe, wiedza, wyksztaácenie, skala produkcji WstĊp
Do lat 90. XX stulecia tradycyjna ekonomia zauwaĪaáa gáównie dwa czynniki produkcji: pracĊ i kapitaá. WiedzĊ, produktywnoĞü, edukacjĊ i kapitaá intelektualny traktowano, jako dostĊpny w ob-fitoĞci i bezpáatny zasób Ğrodowiska, który nie wymagaá uwzglĊdniania w kalkulacjach. JednakĪe zasadnicza natura Ğwiatowej ekonomii w ostatnich latach zmieniáa siĊ radykalnie. Jej dominujące obecnie cechy to globalna konkurencja, turbulentne zmiany, szybszy przepáyw informacji i wiĊkszy zakres komunikacji, postĊp technologiczny i rosnąca záoĪonoĞü biznesu. Obecnie najwaĪniejszym strategicznym zasobem przedsiĊbiorstwa staje siĊ wiedza, Ğwiadomie pozyskiwana, tworzona i upo-wszechniana za pomocą zróĪnicowanych metod, zorientowanych na ksztaátowanie odpowiednich zachowaĔ pracowników oraz rozwijanie wspierającej te procesy technologii informacyjnej. Zmiany dokonujące siĊ w gospodarkach krajów wysoko rozwiniĊtych sprawiáy, iĪ do opisu wspóáczesnej gospodarki stosuje siĊ takie pojĊcia, jak „gospodarka oparta na wiedzy”, „nowa ekonomia”, czy „spoáeczeĔstwo informacyjne” [9, 7].
Rolnik prowadzący dziaáalnoĞü rolniczą powinien rozumieü podstawowe procesy zachodzące w glebie, roĞlinach, w organizmach zwierzĊcych oraz wszelkie związki przyczynowo – skutkowe,
1 Projekt zostaá sfinansowany ze Ğrodków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/09/B/HS4/03606.
130
jakie wystĊpują w gospodarstwie, interpretowaü zjawiska i procesy zachodzące miĊdzy ludĨmi oraz na rynku towarów i usáug [13, 110–111]. Ponadto, zmiany gospodarcze, które wystąpiáy w ostatnich latach w Polsce tj. przejĞcie od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej a takĪe przystąpienie do Unii Europejskiej spowodowaáy, Īe rolnicy znaleĨli siĊ w nowej, trudnej sytuacji, którą cechuje wzmoĪona konkurencja, koniecznoĞü wdraĪania nowych metod produkcji i technolo-gii oraz dbaáoĞü o zrównowaĪony rozwój. To sprawia, Īe rolnikom potrzebna jest róĪnorodna wiedza, zarówno biologiczna, chemiczna, techniczna, technologiczna, ekonomiczna jak i spoáeczna [20, 126].
Zdaniem Skrzypek [15, 34] jednym z zasadniczych warunków rozwoju organizacji jest dyspo-nowanie odpowiednią wiedzą, która umoĪliwia badanie, jak równieĪ rozwój procesów zachodzących w otoczeniu organizacji. Wiedza pozwala na wykorzystanie szans, jakie stwarza ry-nek kapitaáowy, jak równieĪ na trwaáy wybór miejsc lokowania kapitaáu, jest takĪe niezbĊdna w posáugiwaniu siĊ technikami informatycznymi przy podejmowaniu trwaáych decyzji. Ma równieĪ istotne znaczenie w rozwoju gospodarstw rolniczych w tym specjalizujących siĊ w produkcji Īywca wieprzowego. Wiedza w odróĪnieniu od innych zasobów, zwáaszcza kapitaáu i bogactw naturalnych, nie zuĪywa siĊ, jest w zasiĊgu niemalĪe kaĪdego, kto chce z niej skorzystaü, ponadto przetworzona zyskuje na wartoĞci, a jej nawet niewielka iloĞü moĪe przynieĞü sukces zarówno przedsiĊbiorstwu, jak teĪ indywidualnemu gospodarstwu rolnemu [16, 2].
Wedáug Klepackiego „wspóáczesne rolnictwo, intensywne oraz precyzyjne, jest bardzo wiedzo cháonne, toteĪ wymogom nowoczesnego gospodarowania nie sprosta rolnik bez wyksztaácenia. Brak umiejĊtnoĞci lub spóĨnianie siĊ z wdraĪaniem postĊpu technologicznego eliminuje go z rynku. Pro-ducenci, którzy chcą rozwijaü przedsiĊbiorstwa muszą utrzymaü klientów, o których zabiegają inni rolnicy, wobec tego muszą posiąĞü umiejĊtnoĞü rozpoznania rynku, nawiązaü kontakt z odbiorcą i tworzyü wáasną markĊ” [10, 125]
1. Cel i metodyka badaĔ
Celem badaĔ byáo rozpoznanie podstawowych Ĩródeá wiedzy w gospodarstwach trzodwych o duĪej skali produkcji. ħródáem informacji do analiz byáy studia literatury przedmiotu oraz dane pozyskane ze 100 gospodarstw wyspecjalizowanych w produkcji Īywca wieprzowego w ramach szerszego projektu badawczego, który realizowano w latach 2010–2012. W badaniach zastosowano celowy dobór próby. W pierwszym etapie wytypowano województwa o najwiĊkszym znaczeniu w chowie trzody chlewnej. Jako kryterium wyboru zastosowano wielkoĞü pogáowia trzody chlewnej oraz poziom obsady tego gatunku zwierząt. Na podstawie tych danych do badaĔ przyjĊto wojewódz-twa: zachodniopomorskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmiĔsko-mazurskie, podlaskie, lubuskie, wielkopolskie, áódzkie, mazowieckie, lubelskie, dolnoĞląskie i opolskie.
àącznie w tych województwach pogáowie trzody chlewnej w 2010 roku stanowiáo 79,7% po-gáowia w Polsce. Tylko w województwie wielkopolskim udziaá tego gatunku zwierząt wynosiá 28,2%. W analizowanych województwach odnotowano takĪe najwyĪszą obsadĊ trzody chlewnej w przeliczeniu na 100 ha uĪytków rolnych (UR). ĝrednio wynosiáa ona od 301 sztuk w wojewódz-twie wielkopolskim do 84 sztuk w wojewódzwojewódz-twie warmiĔsko-mazurskim.
NastĊpnie w wytypowanych województwach zwrócono siĊ do Wojewódzkich OĞrodków Doradztwa Rolniczego (ODR) w celu lokalizacji gospodarstw, które utrzymywaáy przynajmniej 50
131
loch, i/albo produkowaáy 1000 tuczników rocznie. W kaĪdym z wytypowanych województw poszu-kiwano 10 gospodarstw speániających wymagane kryteria. Na tym etapie zasadniczym kryterium doboru gospodarstw byáa zgoda rolników na udzielenie informacji na temat prowadzonego chowu trzody chlewnej. Ostatecznie analizą objĊto 100 duĪych gospodarstw trzodowych w kraju. W tych gospodarstwach w 2010 roku wypeániono kwestionariusze wywiadu kierowanego, które miĊdzy in-nymi zawieraáy dane na temat skali produkcji, cyklu chowu zwierząt, oceny gospodarstw na rynku krajowym i unijnym a takĪe informacje dotyczące wieku rolników, ich wyksztaácenia, Ĩródeá wiedzy oraz wspóápracy z instytucjami zewnĊtrznymi. Wynika analiz przedstawiono w formie opisowej, graficznej i tabelarycznej.
2. Istota wiedzy i jej cechy
W literaturze przedmiotu wiedza jest definiowana w róĪny sposób. UjĊcie makroekonomiczne reprezentowali przedstawiciele tzw. austriackiej szkoáy ekonomii, którzy byli przekonani, iĪ wiedza ma charakter subiektywny i nie moĪna uwaĪaü jej za raz ustaloną, zaĞ zmiany w ekonomii zaleĪą od wiedzy poszczególnych podmiotów [3, 12]. W ujĊciu mikroekonomicznym wiedza stanowiáa podstawĊ technologii, dziĊki której przedsiĊbiorstwa Ğwiadczyáy usáugi i produkty. Z kolei definio-waniem wiedzy w procesach i mechanizmach wewnątrzorganizacyjnych zajmowali siĊ przedstawiciele nauk o zarządzaniu. Poruszali oni aspekt wiedzy przez pryzmat kultury organiza-cyjnej i systemu przekonaĔ.
J. B. Say, wyróĪniając trzy podstawowe rodzaje zasobów (kapitaá, ziemiĊ i pracĊ), twierdziá, Īe pracĊ (czynnik ludzki) naleĪy rozpatrywaü w oderwaniu od kapitaáu, a „kaĪda praca, materialna czy niematerialna, jest produkcyjna, natomiast Ĩródáem jej efektów jest nagromadzona wiedza” [5, 18– 21]. Z kolei G. S. Becker [2, 44–54] staraá siĊ udowodniü Ğcisáe powiązania czynnika ludzkiego wyraĪonego poziomem wyksztaácenia na wzrost poziomu jego dobrobytu. Znaczenie zasobów ludzkich dla gospodarki podkreĞlali równieĪ J. S. Mill i F. List. J. S. Mill wyróĪniá zasoby osobo-woĞci czáowieka oraz zasoby umiejĊtnoĞci, które to wáączyá do kapitaáu narodowego, natomiast F. List wskazywaá na rolĊ wiedzy i umiejĊtnoĞci w rozwoju gospodarczym [14, 70].
W opinii W. Applehansa, A. Globe’a i G. Laugero’a [1, 18] wiedza jest informacją stosowaną do rozwiązania danego problemu. Z kolei S. Galata [6, 58] traktuje wiedzĊ jako szczególny rodzaj zasobu organizacji. Jego zdaniem w odróĪnieniu od innych zasobów, wiedzy przybywa w miarĊ jej uĪywania. Proponuje rozumienie wiedzy jako wszystkiego (faktów, zjawisk i związków miĊdzy nimi), co zostaáo Ğwiadomie spostrzeĪone i zarejestrowane (w dowolny sposób zapamiĊtane jako byty realne lub konceptualne) oraz moĪliwe do przekazania innym, stosownie do intencji posiada-jącego wiedzĊ w konkretnych warunkach i sytuacji, dla wzbudzenia okreĞlonych zachowaĔ. Zdaniem A. Tiwana [18, 60] wiedzĊ definiuje siĊ jako páynną mieszaninĊ kontekstowych doĞwiad-czeĔ, wartoĞci, informacji i umiejĊtnoĞci tworzącą ramy dla oceny, rozumienia i przyswajania nowych doĞwiadczeĔ i informacji. Ciekawą definicjĊ wiedzy podaá takĪe E. Turban [19, 118–128], wedáug którego wiedza skáada siĊ z szeregu skáadowych: prawdy, przekonaĔ, przewidywaĔ, pomy-sáów, osądów, oczekiwaĔ, metodologii i know-how.
Wskazane definicje odnoszą siĊ do takich pojĊü, jak dane, informacja, wiedza i mądroĞü. ZaleĪnoĞci miĊdzy nimi przedstawiono w formie piramidy (rys. 1).
Dane, bĊdące elementami skáadowymi informacji, są okreĞlane jako surowe, niepoddane anali-zie fakty, natomiast informacje to kaĪdy istotny czynnik, dziĊki któremu ludanali-zie lub urządzenia mogą
132
dziaáaü sprawnie i celowo. Informacje moĪna zatem zdefiniowaü jako przeanalizowane i uporząd-kowane dane, które są wykorzystywane w procesie podejmowania decyzji. Przez klasyfikacjĊ i kategoryzacjĊ danych oraz nadanie im odpowiedniego kontekstu powstaje informacja. Z kolei wie-dza jest zastosowaniem informacji w praktyce. Wiewie-dza to páynne poáączenie doĞwiadczenia, wartoĞci, informacji o kontekĞcie oraz eksperckiego wglądu w jakieĞ zagadnienie, które zapewnia ramy dla oceny i wáączania nowych doĞwiadczeĔ i informacji. Wiedza jest peánym wykorzystaniem informacji i danych poáączonych z potencjaáem ludzkich umiejĊtnoĞci, moĪliwoĞci, pomysáów, za-angaĪowania i motywacji. Cechą wiedzy jest jej Ğcisáe powiązanie z jej posiadaczem, natomiast informacja moĪe istnieü niezaleĪnie. WiedzĊ charakteryzuje wymiar ludzki, opiera siĊ ona na infor-macjach, doĞwiadczeniu, ludzkiej intuicji i zrozumieniu. MądroĞü jest to natomiast poáączenie wiedzy, intuicji i doĞwiadczenia. Inaczej jest okreĞlana jako umiejĊtnoĞü oraz zdolnoĞü ludzi i orga-nizacji do tworzenia i pozyskiwania wiedzy, a takĪe do uczenia siĊ jej dziĊki umiejĊtnoĞci przeksztaácania danych i informacji [7, 76–77].
Rys. 1. Hierarchia wiedzy ħródáo: [4, 29].
A. Toffler wymieniá cztery gáówne cechy wyróĪniające wiedzĊ spoĞród pozostaáych zasobów przedsiĊbiorstwa [17, 20; 8, 17–18]:
- dominacja – wiedza stanowi najistotniejszy zasób obok kapitaáu, ziemi oraz pracy, i ma strate-giczne znaczenie dla kaĪdego przedsiĊbiorstwa;
- niewyczerpalnoĞü – oznacza, Īe wiedza, jako jedyny zasób nie zuĪywa siĊ i nie zmniejsza siĊ, a jednoczeĞnie wzrasta im czĊĞciej jest uĪywana i przekazywana;
- symultanicznoĞü – ta cecha wskazuje, iĪ wiedza moĪe byü wykorzystywana jednoczeĞnie przez wiele osób nawet z wielu organizacji i w wielu miejscach jednoczeĞnie. W przypadku pozo-staáych zasobów, np. Ğrodki trwaáe, symultanicznoĞü nie wystĊpuje;
mądroĞü wiedza informacje dane Ludz
i
e Komputery i systemy IT133
- nieliniowoĞü – oznacza brak jednoznacznej korelacji pomiĊdzy wielkoĞcią zasobów wiedzy a konsekwencjami i korzyĞciami z tego wynikającymi. Nawet niewielka iloĞü wiedzy moĪe przyczyniü siĊ do budowania przewagi konkurencyjnej, zaĞ posiadanie przez przedsiĊbiorstwo nawet sporych zasobów wiedzy maáo przydatnej nie gwarantuje mu trwaáej dominacji na rynku.
J. Klug, W. Stein i T. Licht [11, 21–22] do gáównych cech wiedzy zaliczyli:
- podmiotowoĞü – interpretacja zaleĪy od indywidualnych doĞwiadczeĔ osoby, która jej uĪywa i od kontekstu w jakim siĊ pojawia;
- transferowalnoĞü – moĪna ją wykorzystywaü w wielu miejscach;
- osadzenie – wiedza znajduje siĊ w ludzkich umysáach, co powoduje trudnoĞci z jej przekazywa-niem i dzieleprzekazywa-niem siĊ;
- samozasilanie – dzielenie siĊ wiedzą nie powoduje utraty jej wartoĞci; - nietrwaáoĞü – wiedza z czasem traci na wartoĞci;
- spontanicznoĞü – wiedza rozwija siĊ w procesie, który czĊsto nie jest kontrolowany.
Wiedza jest zasobem o bardzo szczególnych cechach. Wynikają one zarówno z nieokreĞlonego charakteru tego zasobu, jak i z przymusu jego staáej odnowy, aktualizacji i modyfikacji, który z kolei jest narzucany przez zwiĊkszanie siĊ zmiennoĞci otoczenia i „uogólnionej niepewnoĞci”. Wiedza niestosowana nie ma Īadnej wartoĞci, a wiedza przestarzaáa lub nieadekwatna ma wartoĞü zdecydo-wanie ujemną. Wiedza, która nie sáuĪy postĊpowi, rozwojowi i zmianie sáuĪy „sama sobie” i jest bezuĪyteczna. Musi ona przynosiü owoce, które powinny trwaü. To dopiero gwarantuje jej trwaáy rozwój [9, 42].
134 3. Charakterystyka badanych przedsiĊbiorstw
W badanej grupie gospodarstw skala produkcji Īywca wieprzowego byáa wysoka, jak na wa-runki polskie. Jej dolną granicĊ stanowiáo 25 ton Īywca wieprzowego. Ponad 1/5 gospodarstw produkowaáa do 100 ton Īywca wieprzowego (rys. 2). W wiĊkszoĞci gospodarstw produkcja wyno-siáa jednak od 100 do 200 ton. Ich udziaá stanowiá 39%. Odsetek gospodarstw produkujących od 200 do 500 ton stanowiá 28%, a 500 i wiĊcej ton Īywca wieprzowego uzyskano w 11% gospodarstw.
Rys. 2. Udziaá gospodarstw o róĪnej skali produkcji Īywca wieprzowego ħródáo: badania wáasne.
DuĪa skala produkcji wpáywa na zmniejszenie kosztów jednostkowych. UmoĪliwia zastosowa-nie nowych technologii produkcji i zwiĊksza wydajnoĞü pracy. Sprzyja podzastosowa-niesieniu kwalifikacji osób związanych z procesem produkcyjnym. Uzasadnia wprowadzenie nowoczesnych technik za-rządzania i prowadzi do poprawy jakoĞci produktów. Ponadto, producent dostarczający na rynek wiĊkszą masĊ standaryzowanego produktu moĪe oczekiwaü wiĊkszej niĪ przeciĊtna ceny skupu, a jednoczeĞnie niĪszej ceny zakupu Ğrodków do produkcji.
Chów trzody chlewnej moĪe byü prowadzony na trzy zasadnicze sposoby, w cyklu zamkniĊtym, otwartym lub mieszanym. Pierwszy z nich polega na tym, Īe w gospodarstwie utrzymywane są wszystkie grupy technologiczne trzody chlewnej, a produktem koĔcowym są tuczniki. Drugi ozna-cza specjalizacjĊ w jednym lub w dwóch etapach cyklu produkcyjnego. NajczĊĞciej jest to chów loch, gdzie koĔcowym produktem są prosiĊta, albo tuczarnia, w której tuczy siĊ zakupione prosiĊta lub warchlaki. Z kolei cykl mieszany charakteryzuje to, Īe w gospodarstwie utrzymywane są wszyst-kie grupy technologiczne, ale czĊĞü materiaáu do produkcji pochodzi z zakupu. W analizowanej grupie dominowaá zamkniĊty cykl chowu (rys. 3).
22 39 14 14 11 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 <=100 101 - 200 201 - 300 301 - 500 >500 w %
135
W takim systemie produkcjĊ prowadziáo 61% rolników. Okoáo 27% ankietowanych stosowaáo cykl otwarty. Z kolei 12% produkcjĊ Īywca wieprzowego realizowaáo w cyklu mieszanym.
61% 27% 12% za mkniety otwa rty miesza ny
Rys. 3. Struktura badanych gospodarstw wg cyklu chowu trzody chlewnej ħródáo: badania wáasne.
W porównaniu do innych gospodarstw na rynku krajowym 36% respondentów uznaáo swoje gospodarstwa za przeciĊtne (rys. 4). WyĪsze oceny przyznaáo 27% podmiotów a niĪsze w 23%. Natomiast zdaniem 9% badanych ich gospodarstwa są na najwyĪszym poziomie w skali kraju. Z kolei skrajnie odmiennego zdania byáo 5% wáaĞcicieli gospodarstw. W porównaniu go gospo-darstw w innych krajach Unii Europejskiej przyznano jeszcze niĪsze oceny analizowanym podmiotom. PrzeciĊtne oceny przyznano 31% gospodarstw. NajwyĪej oceniono tylko 5% gospo-darstw ale wysoka ocena dotyczyáa takĪe 23% jednostek. Znacznie wiĊkszy odsetek stanowiáy jednak gospodarstwa niĪej ocenione. Oceny niskie odnotowano w 27% a bardzo niskie w 14% go-spodarstw.
136
Rys. 4. Struktura gospodarstw wg oceny rolników na rynku krajowym i unijnym ħródáo: badania wáasne.
4. ħródáa wiedzy w gospodarstwach trzodowych
Jednym ze Ĩródeá wiedzy jest zdobyte doĞwiadczenie, które wynika z wieku i okresu zajmowa-nia siĊ daną dziaáalnoĞcią. W badanej próbie przeciĊtny wiek kierowników gospodarstw wynosiá 46 lat, przy czym, 5% respondentów nie osiągnĊáo 31 roku Īycia (rys. 5). Okoáo 20% kierowników gospodarstw byáo w wieku od 31 do 40 lat. Natomiast, osoby w wieku od 41 do 50 lat stanowiáy 37% populacji. Dokáadnie 34% badanych to rolnicy wieku od 51 do 60 lat, natomiast osoby starsze stanowiáy tylko 4% respondentów. Z danych wynika zatem, Īe 3/4 ankietowanych byáy to osoby dojrzaáe, dysponujące okreĞlonym doĞwiadczeniem w produkcji rolniczej.
Istotnym Ĩródáem wiedzy jest wyksztaácenie. W warunkach gospodarki rynkowej znaczenie tego czynnika jest szczególne. Ludzie lepiej wyksztaáceni nie tylko áatwiej akceptują zmieniające siĊ warunki, ale teĪ wykazują wiĊkszą skáonnoĞü do poszukiwania i wdraĪania nowych rozwiązaĔ. Zmiany modernizacyjne polskiego rolnictwa i poszukiwanie metod poprawy sytuacji ekonomicznej na wsi wiąĪą siĊ z poprawą wyksztaácenia ludnoĞci rolniczej, jednak postĊp w tym zakresie jest niedostateczny [12, 79]. Zmiany w szkolnictwie utrudniają zdobywanie wiedzy przez rolników. W okresie ostatnich 20 lat zlikwidowano na wsiach dziesiątki lub nawet setki zawodowych i Ğred-nich szkóá rolniczych. Te, które pozostaáy zmieniáy profil na bardziej „chwytliwy” lub „modny”. Aktualnie pod nadzorem MRiRW jest tylko 40 szkóá rolniczych. Ponadto, zdaniem Pejsaka uczelnie i instytuty naukowe nie speániają w wymaganym obecnie stopniu statutowego obowiązku upo-wszechniania wiedzy. Nie sprzyja temu system parametryzacji jednostek naukowych.
9 27 36 23 5 5 23 31 27 14 0 5 10 15 20 25 30 35 40
bardzo wysoka wysoka przeciĊtna niska bardzo niska
w %
ocena gospodarstw
w kraju w UE
137
Rys. 5. Struktura badanej grupy rolników wedáug ich wieku ħródáo: badania wáasne.
W analizowanej grupie producentów Īywca wieprzowego dominowaáy osoby z wyksztaáceniem Ğrednim, które stanowiáy 55% badanych (rys. 6). Znaczny odsetek stanowili tez rolnicy z wyksztaá-ceniem zawodowym (31%). EdukacjĊ na poziomie podstawowym zakoĔczyáo 6% producentów a wyksztaácenie wyĪsze posiadaáo 8% ankietowanych. W caáej grupie 67% kierowników gospo-darstw posiadaáo kwalifikacje rolnicze. Okoáo 29% ukoĔczyáo w tym zakresie szkoáy Ğrednie, a 9% szkoáy zawodowe. Dokáadnie 5% respondentów zadeklarowaáo posiadanie dyplomu uczelni wyĪ-szej o kierunku rolniczym. Pozostaáe 24% ankietowanych ukoĔczyáo kury rolnicze.
Rys. 6. Poziom wyksztaácenia producentów Īywca wieprzowego w analizowanej grupie ħródáo: badania wáasne.
5 20 37 34 4 0 5 10 15 20 25 30 35 40 20-30 31-40 41-50 51-60 61-70 w %
wiek rolników w latach
6 31 55 8 0 10 20 30 40 50 60
podstawowe zawodowe Ğrednie wyĪsze
w
%
138
Oprócz wyksztaácenia pozyskiwanie wiedzy z zewnątrz stanowi jedną z dróg tworzenia i roz-wijania wiedzy w organizacji, takĪe w drodze dziaáalnoĞci innowacyjnej. Wybór Ĩródeá wiedzy zewnĊtrznej zaleĪy od wielu czynników, w tym od rodzaju potrzebnej wiedzy, moĪliwoĞci finanso-wych organizacji, posiadanego potencjaáu absorpcji informacji. Obecnie, z powodu szybkiego rozwoju technologii informatycznej zmniejszyá siĊ koszt szukania zewnĊtrznej wiedzy i wzrosáa efektywnoĞü procesu jej absorpcji. Wiedza zewnĊtrzna jest takĪe pozyskiwana poprzez odpowiednie zarządzanie kontaktami z uczestnikami rynku.
Rys. 7. Pozyskiwanie wiedzy w ramach wspóápracy z róĪnymi podmiotami na rynku ħródáa: badania wáasne.
Badani producenci wzbogacali swoją wiedzĊ poprzez wspóápracĊ z róĪnymi podmiotami (rys. 7). W celu ochrony stad przed chorobami i upadkami 95% rolników na staáe korzystaáo z opieki weterynaryjnej. Podobny odsetek ankietowanych wspóápracowaá z OĞrodkami Doradztwa Rolni-czego. Ponadto, ze wzglĊdu na wysoki udziaá kosztów pasz w strukturze kosztów produkcji 93% badanych wspóápracowaáo z firmami paszowymi. Znacznie mniej producentów Īywca wieprzowego korzystaáo z pomocy inspektora zakáadu miĊsnego (42%). Z kolei ¼ ankietowanych naleĪaáa do grup producenckich, wáączając siĊ w system integracji poziomej. Zaledwie 4% respondentów wspóápracowaáo z innymi instytucjami na rynku Īywca wieprzowego.
95 94 93 42 26 4 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
weterynarz doradca ODR firma paszowa inspektor
zakáadu miĊsnego naleĪy do grupy producenckiej inne podmioty w %
139
Rys. 8. Rodzaje i systemy gromadzonych danych ħródáa: badania wáasne.
W celu wzbogacenia posiadanej wiedzy badani rolnicy gromadzili dane na temat ich dziaáalno-Ğci gospodarczej. Ich odpowiednia interpretacja umoĪliwiaáa podejmowanie decyzji produkcyjnych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 lipca 2005 roku wszyscy analizowani rolnicy prowadzili ksiĊgi rejestracji zwierząt (rys. 8). Podobnie duĪy odsetek ankieto-wanych (98%) na podstawie Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 29 wrzeĞnia 2011 roku prowadziá ewidencjĊ leczenia zwierząt. Dodatkowo 71% respondentów prowadziáo re-jestr pokrycia loch, co stanowiáo ponad 97% wszystkich gospodarstw posiadających lochy. W zakresie danych ekonomicznych 78% rolników liczyáo koszty jednostkowe produkcji 1 sztuki lub kg Īywca wieprzowego. Z kolei 62% badanych prowadziáo uproszczoną rachunkowoĞü. 5. Podsumowanie i wnioski
1. Jednym z zasadniczych warunków rozwoju gospodarstw rolniczych, w tym specjalizujących siĊ w produkcji Īywca wieprzowego jest dysponowanie odpowiednią wiedzą, która umoĪli-wia analizowanie procesów zachodzących w gospodarstwach i w ich otoczeniu, pozwala na wykorzystanie szans oraz ograniczanie zagroĪeĔ. Wiedza staáa siĊ wspóáczeĞnie najbardziej cennym zasobem. àącznie z procesem jej gromadzenia i uaktualniania stanowi kluczowy czynnik sukcesu organizacji w nieustannie zmieniającym siĊ otoczeniu.
2. Za podstawową miarĊ wiedzy, mimo jej niedoskonaáoĞci, najczĊĞciej przyjmuje siĊ formalne wyksztaácenie rolników. W ostatnich latach, w związku ze zmianami strukturalnymi i mo-dernizacyjnymi gospodarstw i poszukiwaniem metod poprawy sytuacji ekonomicznej na wsi nastąpiáa poprawa wyksztaácenia ludnoĞci rolniczej, jednak postĊp w tym zakresie jest nie-dostateczny. Zdobycie wyksztaácenia rolniczego utrudniają zmiany w szkolnictwie,
62 70 78 98 100 0 50 100 150
Rolnik prowadzi uproszczoną rachunkowoĞü Rolnik prowadzi rejestr pokryü loch Rolnik liczy koszty produkcji sprzedanej sztuki
lub1 kg Īywca
Rolnik prowadzi ewidencjĊ leczenia zwierząt Rolnik prowadzi ksiąĪkĊ rejestracji zwierząt
140
natomiast upowszechnianie wiedzy ogranicza parametryzacja Uczelni i jednostek nauko-wych.
3. W analizowanej grupie ponad 2/3 producentów Īywca wieprzowego posiadaáo kwalifikacje rolnicze. NajczĊĞciej byáy to osoby w Ğrednim wieku o znacznym doĞwiadczeniu w produkcji rolniczej. Swoją wiedzĊ wzbogacali m.in. poprzez wspóápracĊ z róĪnymi instytucjami na rynku Īywca wieprzowego. Przede wszystkim korzystali z usáug w obszarze opieki wetery-naryjnej i Īywienia zwierząt oraz doradztwa rolniczego. Ponad ¼ producentów celu zwiĊkszenia swojej pozycji konkurencyjnej naleĪaáa do grup producenckich.
4. WiĊkszoĞü badanych rolników wzbogacaáo swoją wiedzĊ poprzez gromadzenie danych do-tyczących prowadzonej dziaáalnoĞci. CzĊĞü z nich wynikaáa z obligatoryjnych przepisów w zakresie rejestracji zwierząt, ich rozrodu oraz ewidencji leczenia. Dodatkowo ponad ¾ producentów Īywca wieprzowego liczyáo koszty jednostkowe produkcji a 62% badanych prowadziáo uproszczoną rachunkowoĞü. Dane te uáatwiaáy rolnikom podejmowanie decyzji i wáaĞciwe zarządzanie gospodarstwami.
Bibliografia
[1] Applehans W., Globe A., Laugero G., 1999: Managing Knowledge. A. Practical Web-Based Approach, Addison-Wesley.
[2] Becker G., 1990: Ekonomiczna teoria zachowaĔ ludzkich, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
[3] Báaszczuk A., Brdulak J.J., Guzik M., Pawluczuk A., 2004: Zarządzanie wiedzą w polskich przedsiĊbiorstwach, Szkoáa Gáówna Handlowa, Warszawa.
[4] Borowiecki R., Romanowska M., (red.), 2001: System informacji strategicznej. Wywiad go-spodarczy a konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstwa, Diffin, Warszawa.
[5] Czerniachowicz B., Marek S., 2004: Wybrane elementy teorii kapitaáu ludzkiego, [w:] Wy-brane problemy rozwoju kapitaáu ludzkiego, (red.) B. Czerniachowicz, S. Marek, Rozprawy i Studia t. (DCXXI) 547, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu SzczeciĔskiego, Szczecin. [6] Galata S., 2004: Strategiczne zarządzanie organizacjami. Wiedza, intuicja, strategie, etyka,
Difin, Warszawa.
[7] Grudzewski W.M., Hejduk I.K., 2004: Zarządzanie wiedzą w przedsiĊbiorstwach, Difin, Warszawa 2004, s. 7.
[8] Jarugowa A., Fijaákowska J., 2002: RachunkowoĞü i zarządzanie kapitaáem intelektualnym. Koncepcje i praktyka, OĞrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o., GdaĔsk.
[9] Káak M., 2010: Zarządzanie wiedzą we wspóáczesnym przedsiĊbiorstwie. Wydawnictwo WyĪszej Szkoáy Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda LipiĔskiego w Kielcach, Kielce. [10] Klepacki B., 2005: Wyksztaácenie jako czynnik róĪnicujący zasoby, organizacje i wyniki
ekonomiczne gospodarstw rolniczych. Roczniki Naukowe SERiA. t. VII, z. 1.
[11] Klug, J., Stein W., Licht T., 2001: Knowledge unplugged, The Mckinsey&Company global survey on knowledge management, Mckinsey&Company.
[12] Koáoszko-Chomentowska Z., 2008: Wyksztaácenie ludnoĞci rolniczej jako determinanta roz-woju rolnictwa. Zeszyty Naukowe SGGW - Ekonomika i Organizacja Gospodarki ĩywnoĞciowej, nr 67.
141
[13] Kowalski A., 1998: Czynniki produkcji w agrobiznesie, [w:] Encyklopedia Agrobiznesu, (red.) A. WoĞ, Fundacja Innowacja, Warszawa.
[14] Przygodzki Z., 2009: Znaczenie kapitaáu ludzkiego w budowaniu innowacyjnych regionów. [w:] Budowanie zdolnoĞci innowacyjnych regionów, (red.) A. Nowakowska, Wydawnictwo Uniwersytetu àódzkiego, àódĨ.
[15] Skrzypek E., 2002: Kapitaá intelektualny jako czynnik stymulujący rozwój przedsiĊbiorstwa, [w:] Strategia rozwoju spoáecznej gospodarki rynkowej w Polsce, (red.) S. Partycki, Wydaw-nictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skáodowskiej, Lublin.
[16] Stawicka E., Woáoszyn J., 2008: Wiedza rolników jako determinanta w rozwoju gospodarstw rolnych.http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty/3c/Wiedza%20rolnik%F3w...E.%20 sta-wicka,%20J.%20Wo%B3oszyn.pdf (dostĊp: 20.08.2014 r.)
[17] Strojny M., 2000: Zarządzanie wiedzą. Ogólny zarys koncepcji, Przegląd Organizacji nr 2. [18] Tiwana A., 2003: Przewodnik po zarządzaniu wiedzą. E-biznes i zastosowania CRM,
Agen-cja Wydawnicza Placet, Warszawa.
[19] Turban E., 1992: Expert Systems and Applied Artificial Intelligence, Prentice Hall College, Macmillan, New York.
[20] Woáoszyn J., 2004: Wiedza istotnym zasobem w rolnictwie, [w:] Problemy rolnictwa Ğwia-towego. Aktualne tendencje w miĊdzynarodowych stosunkach gospodarczych w rolnictwie i gospodarce ĪywnoĞciowej, t. XII.
KNOWLEDGE AS A KEY RESOURCE IN PIG FARMS Summary
The aim of the study was to identify the main sources of knowledge in pig farms in large-scale production. The sources of information were studied literature and data obtained from 100 farms specialized in the production of pork. The research shows that knowledge is one of the basic condition for the development of pig farms. As a measure of knowledge formal education is most commonly accepted. In the analyzed group more than 2/3 of pork producers had agricultural skills. Frequently they were middle-aged people with significant experience in agricultural production. The ma-jority of farmers enriched their knowledge by collecting data on business activity and production costs.
Keywords: pig farms, knowledge, education, the scale of production ElĪbieta Jadwiga SzymaĔska
