Zawartość materii organicznej w czarnych facjach środkowego triasu zachodniego Spitsbergenu

Zawartoœæ materii organicznej w czarnych facjach œrodkowego triasu

zachodniego Spitsbergenu

Przemys³aw Karcz

siê na zachodnim wybrze¿u Spitsbergenu, obejmuje czarne facje wykszta³cone w postaci ³upków mu³owych, mu³ow-ców piaszczystych i piaskowmu³ow-ców mu³owcowych (Mørk i in., 1982). Typy petrograficzne tych ska³ wyró¿niono mikro-skopowo zgodnie z klasyfikacj¹ ska³ drobnoklastycznych Folka (1974). £upki mu³owe i mu³owce piaszczyste to ska³y o strukturze œrednioziarnistej (0,01–0,03 mm) oraz podrzêdnie o strukturze gruboziarnistej (0,04–0,06 mm). Piaskowce mu³owcowe s¹ ska³ami o strukturze od bardzo drobno- do drobnoziarnistej (0,07–0,12; 0,13–0,25 mm). G³ównym sk³adnikiem mineralnym szkieletu ziarnowego badanych ska³ jest kwarc.

Badania mikroskopowe p³ytek cienkich umo¿liwi³y zaobserwowanie wspó³zale¿noœci pomiêdzy dominuj¹cymi mikrostrukturami sedymentacyjnymi, czêstoœci¹ wystêpo-wania warstw przemytych i bioturbacji, dominuj¹c¹ frak-cj¹ detrytyczn¹, a zawartoœci¹ materii organicznej (Karcz,

2008). Zawartoœæ materii organicznej w czarnych facjach jest zmienna i œciœle uzale¿niona od typu petrograficznego ska³y, w której wystêpuje.

Mniejsz¹ zawartoœæ materii organicznej (œrednio 1,31% wagowych TOC — ang. Total Organic Carbon) zaobser-wowano w piaskowcach mu³owcowych wystêpuj¹cych w krótkich interwa³ach profilu, w których warstwy ³upków mu³owych, mu³owców piaszczystych i piaskowców mu³owcowych s¹ cienko³awicowe i wzajemnie prze³awi-cone, oraz w warstwach, w których zaobserwowano struk-tury sedymentacyjne bêd¹ce efektem aktywnoœci pr¹dowej i dzia³alnoœci ¿yciowej mu³o¿erców.

Wiêksz¹ zawartoœæ materii organicznej (œrednio 2,53% wagowych TOC) zaobserwowano w ³upkach mu³owych i mu³owcach piaszczystych wystêpuj¹cych w homogenicz-nych interwa³ach profilu z³o¿ohomogenicz-nych z ³upków mu³owych oraz w warstwach pozbawionych struktur sedymentacyj-nych.

302

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009

1

Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; przemyslaw.karcz@pgi.gov.pl

Ryc. 1. Zdjêcie po³udniowo-zachodniego stoku góry Bravaisberget od strony fiordu Van Keulenfjorden z zaznaczonymi granicami grup

i formacji. Formacja Bravaisberget wchodzi w sk³ad grupy Sassendalen razem z le¿¹cymi poni¿ej formacjami Vardebukta i Tvillingodden. Poni¿ej grupy Sassendalen znajduj¹ siê grupy Tempelfjorden (dolny–górny perm) oraz Gipsdalen (dolny karbon–dolny perm). Stratygraficznie m³odsz¹ grup¹, przykrywaj¹c¹ osady œrodkowego triasu jest grupa Kapp Toscana (górny trias–œrodkowa jura), przykryta przez grupê Adventdalen (górna jura–dolna kreda) — wg Krajewskiego i in., 2007. Fot. K. Krajewski

Literatura

FOLK R.L. 1974 — Petrology of Sedimentary Rocks. Hemphill Publishing Company, Austin, Texas: 23.

KARCZ P. 2008 — Geneza czarnych facji triasu œrodkowego na Spits-bergenie na podstawie wskaŸników geochemicznych. Arch. Inst. Nauk Geol. PAN w Warszawie.

KRAJEWSKI K. P., KARCZ P., WONY E. & MORK A. 2007 — Type section of the Bravaisberget Formation (Middle Triassic) at Bravaisberget, western Nathorst Land, Spitsbergen, Svalbard. Polish Polar Research, 28: 79–122.

MØRK A., KNARUD R. & WORSLEY D. 1982 — Depositional and dia-genetic environments of the Triassic and Lower Jurassic succession of Svalbard. [In:] Embry A.F. & Balkwill H.R. (eds), Artic Geology and Geophysics. Canadian Society of Petroleum Geologist Memoir, 8: 371–398.

Ocena utworów syluru polskiej czêœci kratonu wschodnioeuropejskiego

w aspekcie mo¿liwoœci generacji wêglowodorów

Ewa Klimuszko

wschodnioeuropejskiego by³o przeœledzenie zawartoœci, typu genetycznego i stopnia przeobra¿enia wystêpuj¹cej w nich materii organicznej. Materia³ do badañ pochodzi³ z otworów wiertniczych zlokalizowanych na obszarze syne-klizy ba³tyckiej, zapadliska podlaskiego i Lubelszczyzny.

Wykonano szczegó³owe analizy geochemiczne zwi¹z-ków labilnych wydzielonych z materii organicznej wystê-puj¹cej w ska³ach, a tak¿e oznaczenie zawartoœci sta³ej materii organicznej (Corg.). Wyniki badañ wskazuj¹, i¿ iloœæ

wêgla organicznego wystêpuj¹cego w utworach syluru na badanym obszarze jest zró¿nicowana zarówno w profilu pionowym, jak te¿ horyzontalnie.

Utwory dolnego syluru (landower) polskiej czêœci kra-tonu wschodnioeuropejskiego s¹ dobrymi ska³ami macie-rzystymi do generowania wêglowodorów — zawieraj¹ one powy¿ej 1% Corg.W utworach wenloku zachodniej czêœci

syneklizy ba³tyckiej zawartoœæ wêgla mieœci siê w prze-dziale 0,5–1%, co kwalifikuje te ska³y jako s³abe ska³y macierzyste, natomiast w pó³nocno-wschodniej i po³udnio-wej czêœci syneklizy wystêpuj¹ dobre ska³y macierzyste. Dobrymi ska³ami macierzystymi s¹ te¿ utwory wenloku na obszarze zapadliska podlaskiego i na LubelszczyŸnie. S³abymi ska³ami macierzystymi s¹ utwory ludlowu zachodniej i po³udniowej czêœci syneklizy, a bogate w wêgiel organiczny s¹ osady w pó³nocno-wschodniej czêœci tego rejonu. Natomiast na obszarze zapadliska podlaskiego i na LubelszczyŸnie utwory ludlowu s¹ s³abymi ska³ami macierzystymi. W ca³ym pionowym profilu syluru utwory górnego syluru (przydol) s¹ najubo¿sze w wêgiel organicz-ny (<0,5% ). Nie s¹ one uznawane za ska³y macierzyste.

Zawartoœæ sk³adników labilnych w badanym sylurskim kompleksie skalnym jest bardzo zró¿nicowana, podobnie jak zawartoœæ wêgla organicznego.

Materia³em wyjœciowym do tworzenia siê materii organicznej w utworach syluru by³y algi morskie i bakte-rie, wystêpuj¹ce w zró¿nicowanych proporcjach w profilu pionowym i horyzontalnie.

Stopieñ przeobra¿enia materii organicznej pochodz¹-cej z utworów syluru wschodniej czêœci syneklizy ba³tyc-kiej jest niski i roœnie z pó³nocy w kierunku po³udniowym. W pó³nocnym rejonie materia organiczna w tych utworach jest termicznie niedojrza³a, natomiast w rejonie zachodnim — silnie przeobra¿ona. W miarê przesuwania siê w górê profilu ska³ syluru wschodniej czêœci syneklizy ba³tyckiej stopieñ przeobra¿enia materii organicznej maleje.

Materia organiczna z utworów syluru zapadliska pod-laskiego jest stosunkowo s³abo przeobra¿ona w ca³ym pio-nowym profilu tych utworów. W pó³nocno-wschodniej czêœci zapadliska podlaskiego stopieñ dojrza³oœci materii organicznej jest ni¿szy ni¿ w czêœci po³udniowej. Utwory najwy¿szego piêtra syluru (przydol), które wystêpuj¹ jedy-nie w po³udniowej czêœci badanego obszaru, charakteryzu-je niski stopieñ przeobra¿enia materii organicznej.

Na znacznym obszarze Lubelszczyzny materia orga-niczna w utworach syluru nie jest silnie przeobra¿ona. Najs³abiej przeobra¿ona wystêpuje w pó³nocno-wschod-niej czêœci obszaru. Wy¿szy stopieñ przeobra¿enia materii organicznej jest spotykany w czêœci po³udniowej Lubelsz-czyzny. Wyniki badañ wskazuj¹, ¿e w po³udniowej czêœci kratonu, na obszarze Lubelszczyzny, stopieñ dojrza³oœci materii organicznej odpowiada fazie generowania ciek³ych wêglowodorów i kondensatów, natomiast w pó³nocno--wschodniej czêœci kratonu stopieñ dojrza³oœci materii organicznej odpowiada wczesnemu stadium generowania wêglowodorów ciek³ych.

Minera³y ilaste w osadach dennych kompleksu jezior Wdzydze w Borach Tucholskich

(Pojezierze Po³udniowopomorskie)

Miros³aw Kobierski

, Joanna Cieœlewicz

, Jacek D³ugosz

Pol-sce jest analiza sk³adu minera³ów ilastych. Pod tym k¹tem

zbadano kompleks jezior rynnowych Wdzydze w Borach Tucholskich (Pojezierze Po³udniowopomorskie), do które-go nale¿¹ jeziora Radolne, Jelenie i Go³uñ (w czêœci pó³noc-nej kompleksu) oraz najwiêksze jezioro Wdzydze (w czêœci po³udniowej). W otoczeniu jezior w profilu osadów przypo-wierzchniowych wystêpuj¹ utwory akumulacji lodowcowej,

303 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009