Turysta z musu. T. 1

KSIĄŻKA

T OW. S Z K O Ł Y L U D O W E J

v31BLJOTEKA KOŁA T.S.L.

W RZESZOWIE.

TURYSTA K I I

_{0 ^}

m n a a

.

p e l a r a

)

NAKŁADEM KSIĘGARNI BODEKA. Z drukarni Zakładu narodowego im. Osso.ińskich

Soli Deo honor et glona

Z stępując z w ielkich Alp szw ajcarskich k it płaszczyznom w łoskiej k ra in y , przebyw a się w p rzeciągu k ilku godzin trzy pory ro k u : zimę,, je sie ń i w iosnę. Zdaje się w ędrow cow i, że w y­ dobyw szy się z pod cału n a śniegow ego, w m iarę ja k schodzi n ad ó ł, przyroda się doń uśm iech a,, zm ienia sw e szaty z dźw iękiem w zrastający m sto p n io w o , i w eseli się ród ludzki.

I ta k z pośród śnieżnie i krystalizacyi lo ­ dow ych góry św . B ernarda, ze starego klasztorni 0 0 . A ugustyanów , zaczepionego do urw iska sk a ły m iędzy ziem ią i niebiosam i, posyłają pobożni za­ konnicy sw e hym ny do B o g a ; gdy tym czasem u stóp tejże góry pląsają pasterze w w ieńcach z św ieżego kw iecia, i pasą się baranki. Słyszysz: tam fujarki ożyw iające cudow ny krajobraz.

Na szczycie tej alpejskiej okolicy, w y n ie­ sionej przeszło o siedm ty sięcy stóp nad p o zio ­ m em , tylko sępy niekiedy nocują w czarnych ja k o tch łań piekielna przepaściach, a ucieka ztam - tąd lub ginie w szelka w iatrem zapędzona p ta ­ szyna. T am panuje przerażająca cisza dokoła, pod posępnem , ołow ianem , w zrok u trudzającem p o d n ie b ie m ; a pod górą roztaczają sw e w dzięki z a lo tn ie szm aragdow e w iosny i cyprysów k ra je .

A jakaż to m alow niczośó w tych sprzecz­ no ściach !

Tam w yglądają z ponad siebie pasm a gór, jed n e najeżone lesistą ciem ną czupryną, inne o d arte i nagie jak szkielety, a te, co najw ięcej się p ię ­ trzą, w lodow ate k o ro n y ubrane.

Na dole zaś rozległe rów niny i łąki i b a l­ sam iczne gaje, zalatujące głosy oraczy, k rający ch ziem ię w skiby, i cały w arsztat do szczęśliw ej pracy!

Obejrzyj się jeszcze raz za siebie i podzi­ wiaj ow e najdziw aczniejsze kształty pow ykrzy­ w ianych i zębatych pokładów k am iennych. Są to księgi rew olucyi w zburzonych żyw iołów , karty tw o rzen ia się św iata.

A w szystkie razem składają o lb rzy m ią. r o ­ dzinę pierw orodnych dzieci potopu, co pod niebo w ystrzeliły, ukazując nam , strudzonym ziem ską pielgrzym ką, ostatni cel doczesnej w ędrów ki.

A na nizinach m row isko człow iecze, św iat roślinności i życia, spraw iający na przybyszu w ra­ żenie, podobne do tego, k tórego doznaje zn u ­ żony podróżnik, dostaw szy się z pustyni do d o ­ m ow ego ogniska.

Pom im o to pow iadają górale, n aw ykli pa­ trzeć w sw ój św iat tajem niczy, p ełen cu d o w n y ch uroków , że nie zastąpi go inny, choćby n a jro - skoszniejszy kąt ziemi, i że tęsknią oni za o p u ­ szczonym i przez się w odospadam i, za ro zp ad li­ nam i, za w ichram i, za w szystkiem , w śród czego w zrośli, bo nic nie sprosta — m ów ią — g ó ra l­ skiej krainie.

Być to w szystko m oże. Atoli niech co chcą praw ią g órale w o g ó le ; niech w prostocie sw o ­ jej w yrozum ują, iż m ieszkańcy gór, są podobnie ja k księża, bliższymi S tw ó rc y ; niechaj autorow ie, ich obrońcy dow odzą, ż e : „ci, co nie należą do p o stępow ych zgniłków i m azgai, potrafią i dziś d o sta ć się w T atry na góralskim w ózku“ — z a ­ w sze ja tw ierdzić b ę d ę , że błądząc w A lpach, pom im o oryginalnych tam obrazów natu ry , z a ­ tęsk n iłem za innym św iatem , odpow iadającym le ­ piej m oim uczuciom i w yobrażeniom .

W ychow ańcow i niw i ła n ó w , duszno mi w śró d w ąw ozów być poczęło, chociaż w ątpię, aby życie sztuczne zagłuszyło w e m nie kiedy poczucie piękna w sw ej pierw otnej w ielkości i grozie.

O ! nic nie sp ro sta -— rzekłem z kolei rze­ czy — sandom ierskiej i m azow ieckiej krainie, cho­ ciaż tam w tej chw ili tak sm utno tak łzaw o.... I zdało mi się, że je ste m na k o ń c u św iata, i że dźw ięki przeszłości przestały m ię zalatyw ać.

Na jakiś czas m yśl m oja o derw ała się w p raw ­ dzie od in teresó w bieżących ; żyłem jen o z przy­ ro d ą ; m ało m ię obchodziło, kto tam w św iecie n a św ieczniku stoi, lub który z w arszaw skich li­ te ra tó w w ydał g a z e tę , k alendarz albo słow nik n o w y ; m niejsza z te m , że zgiełk polityki n ie p rzed zierał się do m nie przez zakręty sk a ln e ; — w estch n ąłem atoli w k ońcu do w rzaw y m iejskiej, do ulic ośw ieconych gazem , do f r u - f r u su k ie n przesu w ający ch się pod portykiem te a tru , do w ark u lokom otyw y, i tylu a tylu innych płodów now o czesn ej cyw ilizacyi, do których nie naw ykli górale.

D alej w ięc w inne k r a je ! dziedziny m irtów , gdzie słońce w rozkosznej codzień w staje szacie, i gdzie na kształtnych bu d o w ach m ęże w ieków daw nych stoją w b ie li!...

Ju ż podróżow ać będziem y nie przez p o n u re bory, duszące w ąw ozy, *) lecz pośród rzędów

*) Obacz: *Gdy się było młodym, wspomnienia zpodróiy

po szerokim świecie,* tom 63ci «Biblioteki pisarzy polskich,»

kw itnących pom arańcz, cytryn i akacyi, n ap aw a­ jący ch m ilą wonią- pow ietrze.

H ucznie szum iący p o to k , spadający z gór, grzm i jeszcze za mn ą , niby potężny o rgan na cm en tarzu stra t lu d zk ich , i m nóstw o przedm io­ tó w w olnej H elw ecyi w ychyla się jeszcze z ru ­ chom ych ch m u r w yraźnie, w ostrych zarysach, zanim zblakną i roztopią się w przestw orze.

S zczęsna k r a in o ! której przyśw ieca dola złota, żegnam ciebie. Szczęśliw i obyw atele, na k tó ry ch nie ośm ieliły się targ n ąć despotyczne rządy za ofiarow anie gościny i pom ocy sw ym braciom w C hrystusie, cześć w am , sto k ro ć razy cześć!... Nie tylko upadla na chw ilę F rancya, ale i m ieszkańcy w szystkich prow incyi daw nej R ze­ czypospolitej polskiej m ają w am do zaw dzięcze­ n ia rozciągniętą opiekę nad ich w spółziom kam i. I kiedyż sąsiedzi wasi, W łosi, których przy­ ro d a tak hojnie uposażyła sw oim i daram i, którzy m ogą m yśleć sw obodnie, pójdą za w aszym przy­ k ła d e m ? ... Zdaje się, że żyją w raju ziem skim , w tak zw anym „ogrodzie E u ro p y “ , ludzie stw o ­ rzeni do w olności, co stali się sam olubam i, k tó ­ rym i brzydzili się szatani D antego i nie chcieli ich puścić do piekła !...

A z a p ra w d ę , cóż to za boska ziem ia ta k rain a w łoska! Zajrzyjm y jeno ch o ć tro ch ę w jej tajniki.

Oto w łaśnie księżyc, podobny do kuli sre b r­ nej, podnosi s'ęzw olna w śród cichej nocy i ro z ­ tacza coraz dalej sw e blade prom ienie, szerząc dokoła w idnokrąg. T am zaś niknie już św iatło w śród przedm iotów , nie dających się określić ani nazw ać. Nie w iadom o, czy to są obłoki, sioła,

czy gaje.

Za zbliżeniem się dopiero szczególny obraz, je d e n z tych obrazów , w k tóre tak W łochy o b ­ fitują, uderza sw ym w dziękiem zdum ionego w ę ­ drow ca. W idzi on przed sobą stalow e zw ierciadło słynnego jeziora L a g o - M a g g i o r e , u jęte w ram y gór, iskrzących się u szczytu lodow niam i. Góry te w kraczają w różnych k ierunkach do głębi wód, tw orząc m alow nicze zatoki c ie m n o ­ b ru n atn ej barw y. Je st to cud — dziwo — m arzenie. S rebrzyste sm ugi księżycow e jaśnieją na je ­ ziorze, dalej przesuw a się cichaczem tajem nicza barka, a w pośrodku jeziora w znoszą się w p e­ w nych od siebie odległościach trzy w yspy B o - rom eusza, jak trzy zadum ane strażnice nad lo ­ sam i narodu, przeglądające się rów n o cześn ie w niebiosach i w topieli, niby trzy cienie spoczy­ w ające na tle lazurow em , obsypanem gw iazdam i. M im owolnie zatopiłem się w m rzonkach, w ow em m elancholiczno religijnem rozm yślaniu,“ b ędącem potrzebą duszy obcującej z sobą.

N ajw yższego, obejm ujące w szechśw iat i ludzkość całą, a których lękają się tyrani, w ołając: „p recz z m a rz e n ia m i!“

A ile takich d u m, tyle krynicznych s tru ­ m ieni dla odśw ieżenia ducha, tyle praw d zdo­ bytych w nam iocie życia, tyle odbłysków ch rze- ściań sk iej m iło śc i!

W iedzieli znać o tern zdaw ien daw na pol­ scy poeci, kiedy w śród rozryw ających duszę u- cisków , nie jędzę zem sty, ale ideał m iłości prze­ kazali w spuściznie n a ro d o w i; kiedy n aw et ich trąb a w ojenna, zachęcająca do boju i zw ycięztw , tc h n ę ła sam ą m iłością ojczyzny.

Ton zem sty był w ich se rcu dźw iękiem przem ijającym . Ból nie zam ienił się na siłę n i­ szczącą, w yw racającą m oralność, na w ydającą złe n asio n a nam iętność n ie n a w iśc i!

Zajrzyjcie w naszą historyą wy, dzicy przy- w odźcy cyw ilizow anych niby ludów , które trzy­ m ają św iatło w ręku, a zaćm ione niem dnia j a ­ sn e g o nie widzą, gdzie jost praw da, nie wiedzą, b o zboczyli z drogi m iło śc i!...

Zajrzyjcie do niej w y , fałszywi m ędrcy, p seudo-filozofow ie, co to przyw ykliście rozczy- n iać w szystko w tygielkach, co zyskaliście w ogóle na jed n o stro n n ej wiedzy a stracili na szczęściu — i przekonajcie się — że w asze um iejętności, w asze pew niki m atem atyczne zabiły w was pew n e

praw dy duchow ne, daleko w ażniejsze dla m o ral­ neg o bytu człow ieka , niż w am się to zdaw ać m ogło !...

Starożytni p o d ró żn icy , a zarazem praw o­ daw cy, poeci i b o h atero w ie: L ikurg, P itag o res, H om er, H erkules, aż nadto dobrze te zbaw ienne p raw dy rozum ieli.

R ozum ieli je n aw et dzicy G otowie, kiedy dobrow olnie od zniszczenia Rzym u odstąpili.

A upłynęło już od tej epoki 1 2 2 5 lat. W szak od teg o czasu nauki, sztuki i prze­ m y sł zrobiły niew ątpliw ie postęp ogrom ny.

A czyż ów postęp przyczynił się w yłącznie do rzeczyw istego dobra lu d zk o ści?

N iestety nie ?

Paryż je st oczyw istym dow odem , że postęp w w ynalazkach jen o sam ych, obrócił się przeciw praw dziw ej cyw ilizacyi; a now oeześni barbarzyńcy naznaczyli drogę sw ego pochodu śladam i zni­ szczenia, ok ru cień stw i m ordów n iesłychanych w dziejach n aro d ó w — i dow iedli przerażonem u św iatu, że cywilizacya nie leży w sam ej u m ie­ ję tn o śc i i w iedzy, ani doskonałej organizacyi, a

tern m niej w w ojskow ości um iejącej z rzem iosła n abić i zabić, lecz głów nie w spraw ach d u c h a !

Lecz w róćm y do naszej podróży.

T u rk o t pow ozu ocucił m ię z rozm arzenia i przypom niał, że krzątają się około L ago-M aggiore

ludzkie istoty, bez których w idoku tak łatw o m o g łem się był o b e jś ć !

D w ie zapalone latarnie i pocztylion na koźle coraz bardziej zbliżali się do b alkonu hotelow ego, n a którym stałem (w m ieście A ronie), a zkąd spadały z w azonów długie na kilka sążni w a r­ k o cze rozkw itłych gw oździków . N areszcie d ał się słyszeć trzask bicza, i obszerny w olant zatrzym ał się przede drzwiam i.

Było ich dwoje, on i ona, jak aś czuła p ara. O na ow inięta w długi czarny burn u s, z jasn ą głów ką, w tył w yw róconą, i oczym a u tkw ionem i w brylantow e głoski rozsiane na n iebiosach; on trzym ający jej w ysm ukłą kibić w objęciu.

Ale zm ieniono w k ró tce konie, powóz po­ toczył się szosą po nad brzegiem i znikł w c ie ­ niach nocy, niby sen n e widziadło.

I znow u cisza dokoła, p rzeryw ana od chw ili do chw iii żab skrzeczeniem . Jakżeż to w szystko było w harm onii z kolorytem krajobrazu, ze św ia­ tłem księżyca, z góram i, rom antycznem jeziorem , a n aw et z tajem niczą nocną rozm ow ą m ałych żabek.

N azajutrz dopiero zm ieniło się panoram a. Gdy w yszedłem na balkon, prom ienie słoneczne oblew ały ów m iły krajobraz, który uw ydatniał się w e w szystkich najdrobniejszych szczegółach. W id ać było wyraźnie w yspy B orom eusza, a n a n ich m ia ste c z k a , czyli raczej osady w rodzaju

m iasteczek, zam ieszkałe przew ażnie przez ry b a­ ków , w ychylające zalotnie sw e uśm iechające się 0 płaskich dachach wille z pom iędzy cy p ry só w . Na dachach stali bożkow ie i boginie, stro jn e w leciuchne d ra p e ry e ; a na przeciw nym b rzeg u jeziora kończyły się Alpy i zaczynały płaszczyzny -eustryackiej podów czas L om bardyi. Strw ożony, zaniechałem zam iaru zw iedzania tych wysp, aby się nie zbliżyć do aresztującej w olnych ludzi Austryi.

Chciałem tro szk ę pisać na balkonie. Ani podobieństw a ! Żeby praca um ysłow a była s k u ­

teczną, pow inna się odbyw ać m iędzy czterem a ścianam i szczelnie n ak ry tem i su fite m , inaczej niknie człow iek w raz ze sw oją pracą w śród w iel­ kości w szechśw iata. W iedźcież o tem m łodzi

panow ie literaci!

Pow róciłem tedy do salonu i oglądałem arabeski, przedstaw iające na żółtych ścianach ptaki 1 ow ady. Bo i to należy do ciekaw ości, że n ie­ m al w szystkie sale jadalne w P iem oncie są m a ­ low ane ochrą i m ają sw oje freski.

Ale otóż przysuw a się z nienacka jakiś b e r b e ć , którego nie w idziałem , gdy w chodził i który oznajm ia mi, że choć on m ały jako czło ­ w ieczek, je st stary jako c i c e r o n e , i tym ty ­ tu łem zaprasza z sobą na przechadzkę.

S łu ż ę ! służę jeg o m o ści! — rzekłem — i wyszliśm y obydw a z hotelu.

Mały przew odnik m iał w yraz zm yślności i dow cipu, a przytem zad arty nosek. Tylko p o ­ ciesznie w yglądał w kusej w yszarzanej k urcie, przykrojonej w idocznie na sta rśg o , a z obciętym i ręk aw am i. Z tern w szystkiem p rędkośm y się za­ przyjaźnili.

— Cóż to , mój b ra c isz k u , za czarny kolos, co chce głow ą nieba dostać, stoi tam za m ia­ stem pod g ó rą?

— To pan jeszcze nic nie w i e ? — odpow ie człow ieczek — a przecież to nasz św ięty, jed y n a osobliw ość na św iecie.

— Aaa! to wasz św ię ty ?

— T ak, tak... to dobrodziej K a r o l B o r o - m e u s z , urodzony tutaj w Aronie, zanim został k ard y n ałem .

— W ię c to go jeszcze przed urodzeniem nie zrobiono k ard y n ałem ?

Malec spojrzał na m nie z ukosa, ale to tak, ja k się patrzy na tego, który m iew a zajączki.

Im w ięcej atoli słyszałem o nieboszczyku K arolu B orom euszu, tern w ięcej pow ziąłem sza­ c u n k u dla niego. Zostaw iw szy na stronie czer­ w ony kapelusz i czerw one pończochy m o n s e ­ n i o r a, żyw ot jego odznaczył się dobrem uży­ ciem odziedziczonych bogactw na zakłady d o

-b ro czy n n e.':^ Rzadki to w ięc w sw oim rodzaju św ięty, bod przecie boski P raw odaw ca nauczył nas, ż e : „prędzej w ielbłąd przejdzie przez ucho igielne, niżeli bogaty dostanie się do królestw a n ieb iesk ie g o “ .

Karol B orom eusz n arażał także sw e życie w czasie epidem ii grasującej w M edyolanie wr 4 5 7 6 r., niosąc p o m oc dotkniętym z a ra z ą ; a kanonizacya jego tern się odróżnia od innych, że nie św ietnieje au reo lą żadnej legendy cu d o ­ w nej, lecz jed y n ie zasługam i nieboszczyka.

W stąpiliśm y po drodze do kościoła, gdzie się znajduje w kaplicy podziem nej grobow iec z czarnego m a rm u ru ze srebrnem i ozdobam i. W nim spoczyw ają zw łoki św iętego, przyodziane w pontyfikalne szaty arcybiskupie i fioletow e r ę ­ k aw iczk i; tw arz zaś szkieleta pokryw a m aska pozłacana.

K ościół zaś sa m , podobnie jak w iele k o ­ ściołów we W ło szech , z pow odu sw ej ja sk ra ­ w ości, zbytku bronzów , kraśnych ak sam itó w p o ­ kryw ających filary itd., nie zrobił uroczystego w rażenia na w ychow ańcu P ółnocy.

M inąwszy m iasto, podobne ulicam i i m u- ram i do w szystkich m iast na św iecie, zatrzym a­ liśm y się n ak o n iec przed kolosem , k tó ry rósł ja k na drożdżach w m iarę, jakeśm y się doń

przy-bliżali. Posąg trzym a brew iarz pod pachą, a drugą ręk ą błogosław i okolicę.

— N o ! leź naprzód po drabinie.., do środka. — Czy m am waszą ekscellencyę prow adzić aż do głow y św iętego, czy tylko do jego brew iarza? zagadnie człowieczek,

— Prow adź, dokąd m o ż e sz !

1 tak robiąc w niebow stąpienie po szcze­ blach drabiny, dostaliśm y się szczęśliw ie na pie­ destał, gdzie m usieliśm y w yglądać jak dwie w ró- ny. Mój mały opiekun nie kazał mi się na św iat oglądać, abym nie dostał zaw rotu. Na­ stępnie w sunęliśm y się przez dziurę w fałd ach su tan n y św iętego do jego w nętrza.

Ale gdy w ypadło z kolei rzeczy czepiać się żelaznych szyn, z których się składało w ią­ zanie kolosu, i ta k piąć się, jak ptak po g rzę­ dach, mój niecnota chichotał do rozpuku, a ja w yklinałem go od czci i wiary.

Lecz m usiałem się w końcu u d o b ru ch ać i prosić g o , obiecując osobno dać na cu k ierk i, żeby nie skakał jak w iew iórka i nie raczył o p u ­ szczać w niedoli sw ego biednego tow arzysza podróży.

— Gdzie m y u licha je ste śm y ? — krzy­ knąłem w reszcie zrozpaczony, — Uff!...

— Teraz m ożem y spocząć — odrzekł w e ­ soło berb eć.

— B a!... jeste śm y w dobrem m iejscu... j e ­ steśm y w brew iarzu.

— 0 ! o ! o! ty kpisz palko.

— Jak Sw . Karola kocham , tak nie kpię. W leźliśm y do jego brew iarza, a ztąd pójdziem y d o głow y.

Atoli zanim tam dopełznęliśm y, w ypadało przejść w przód przez plecy B orom eusza, gdzie było okno, k tó re nas nagrodziło za tru d y n ie ­ p o ró w n an y m , ujętym w ram y w id o k iem ; a n a ­ stę p n ie przeciskając się jak przez kom in, d o sta­ liśm y się przez szyję do jego czaszki i patrzyli przez jeg o uszy na ziem skie żaki.

B erb eć zaczął pogw izdyw ać z radości. Z grom iłem go w ielce za to bluźnierstw o, napom inając, że nie w olno po kościele gw izdać, a cóż dopiero w uszach św iętem u.

I nasyciw szy się do woli czaram i L ag o - M ag g io re, zstąpiłem nadół, w praw dzie zapylony i z porozryw anem i nogaw icam i, zaw sze jed n ak z tą błogą uciechą, żem przesiadyw ał, co się nie każdem u trafi, w m ózgu Sw . Karola B orom eusza, n ie przym ierzając, jak L iliput w Guliw erze.

H.

JRossyanie w obery włoskiej. — Suchotnice

w Nicei i coś więcej jeszcze.

Wsio na świetie wzdor, pustoje, Dostoinstwa i czyny;

Lisz byioby wince prostoje I kusoczek wytczyny !

A. Puszkin.

S nąć pierw szorzędny poeta rosyjski z n a ł dosk o n ale przew ażną skłonność sw ego n a ro d u , kiedy tak ją trafnie określił w czterow ierszow ej stro fc e : „W szystko na św iecie fałsz i g łu p stw o , gdy się m a w ódeczkę i kaw ałek w ędliny“ .

W praw dzie M ontesquieu orzekł, że im d a ­ lej postępuje się z południa na północ, tem w ię­ cej się napotyka pijanych ; — ale ów filozof n ie w iedział z a p e w n e , że w M oskwie, choć to n ie jest kraj podbiegunow y, te rm o m e tr opilstw a do­ szedł do najw yższego stopnia.

W edle najnow szych obrachow ań statystycz­ nych, podatek od w ódki stanow i tam niem al połowę dochodów całego państw a.

W szystko pochodzi z góry. Jądra złego na­ leży głównie szukać w rządzie. To sm utno, ale

ta k je s t! Car z przyjem nością zerka na w inną latorośl, i postrzegł to n aw et N apoleonida, gdy go przyjm ow ał w Paryżu. P opów zam ykają czę­ sto w łościanie w sobotę, żeby im dać czas do pozbycia się chrypki i zaśpiew ania nazajutrz pod­ czas liturgii „H ospodi p o m y łu j! ‘ nie zbyt o d ra ­

żającym basem .

. ,,W św iętej m atuszce“ M oskw ie, policyant n aw et spogląda z uśm iechem zadow olenia na odurzonych spirytusem ziom ków , zataczających się się na ulicach, i dosyć je st tam być pija­ nym , aby m ieć przywilej w ytłum aczenia się ze zrobionej b u rd y , przypisując ją nie so b ie , lecz ro zg rzew ającem u truneczkow i.

M onopol w ódki psując i bydlęcąc lu d , je st zarazem jakby zw ierciadłem system atycznie urzą­ dzonego a podstępnego zdzierstw a, nieznanego w k ronikach narodów .

L ecz starzy ludzie pow iadają: Co kraj, to o b y czaj!... Jed n e rządy protegują w E u ro p ie to ­ w arzystw a w strzem ięźliw ości, a inne opilstw o.

1 potrzebaż było zdarzenia, abym na w y­ żynach w łoskiej ziem i, pośród roskosznych Ape­ ninów , abym i tam naw et n apotkał w oberży raczących się M oskali. W idać, że stęsknili się nieboracy bez tej baehanalii, do której tak przy­ w ykli u siebie, i nuż się fe to w a ć !

U siadłem w kąciku i z zajęciem przypa­ tryw ałem się rubasznej grupie sąsiadów naszych, iału jąc, ii nie posiadam talentu H ogarta, aby ją odszkicow ać.

Spoglądały te ł na nią z uśm iechem i czę­ sto spuszczając oczy, zza drzw i przyległej k o ­ m naty, czarnobrew e w ieśniaczki, k tó re chw ilam i szeptały do siebio.

T ym czasem przy ogrom nym stole, stojącym na środku izby, odbyw ała się uczta. Syczał sa ­ m o w a r, brzękały kieliszki, ścierały się talerze, p ełn e okraw ków szynki i niedojedzonych k o r­ n iszo n ó w .

Jed en tylko z biesiadników grona, z m iną papinkow atą otyły jeg o m o ść o czerw onych p o ­ liczkach, szczególnie grubym łań cu ch em u ze­ garka, i oczach zaszłych blachm anem , nic nie jad ł ani p ił; palił tylko sygaro, połykał dym i n ie w ypuszczał go z ogrom nego brzucha. D rugi zaś trą c a ł go ustaw icznie łokciem , w o ła ja c : ,,Pij b ra tie c ! a budiesz zdorow .“

Przysłow ie to jest dogm atem m edycyny m o sk iew sk iej.

L ecz niechaj nikt nie sądzi, ł e sąsiedzi nasi nie są narodem p o ety c z n y m , zwłaszcza b ęd ąc w brylantow ym hum orze. P iękne niebo w łoskie zapew ne dodało im natchnienia, bo o tó ł k tó ry ś z nich zanucił rodzinną piosenkę o

czyłyku-T rzeb a w iedzieć, że żadna hulatyka m iędzy Mo­ skalam i bez czyżyka, przebieranego w różne m u n ­ dury, obyć się nie m oże.

B iedny czyżyk ! W ed le m itologii rosyjskiej m u sia ł on być w bliskiem pokrew ieństw ie z B a­ ch u sem . P osłu ch ajm y je n o :

P i e r w s z y g ł o s : Jechał czyżyk w łodoczkie

W admiralskim czynie: Nie wypit’ li nam wodoczki Po etoj pryczynie ?

I trącono się serd eczn ie kieliszkam i. P otem nastąp ił p rzestanek i chw ila uroczystego m il­ czenia.

D r u g i g ł o s : Jechał czyżyk pod duhoj: *) Nie wypit' li po druhoj ?

I pow tórzono łykantego, i zakąszono o gór­ kiem , i w iele g adano o jakiejś' dziedziczce Saszy M ikołajew nie, k tóra choć w porę sprzedała sw oje d u s z e (sw ych p o d d an y ch ), w szelakoż za tan ie pieniądze.

T r z e c i g ł o s : Bili czyżyka pletiu: **) Ne wypit’ li tretiu? *) w hołobli. **) harapnikiem.

Obaw iając się, żeby nie przyszło do jak iej aw an tu ry , w yszedłem z oberży. W łaśnie też m ój najęty v e t t u r i n o zajechał ze sw ą je d n o k o n k ą ; w skoczyłem do niej, a krzyknąw szy do M oskali przez o tw arte o k n o : P i j a n s t w u j c z y ż y k u , a b u d i e s z z d o r o w ! — puściłem się w drogę.

Aż tu za chw ilę ktoś pędzi za nam i. O glą­ dam się i w idzę jed n eg o z biesiadników , g alo ­ pującego na nieosiodłanej szkapie.

— Poczekaj g o łą b k u !... braciszku ty ro d zo ­ n y !... poczekaj, a upijem y się r a z e m ! — w o ła ł za m ną, chw iejąc się na koniu.

I zdążał dopóki m ó g ł, aleśm y go daleko zostaw ili w tyle.

Przygoda podróży!

V etturino pow iózł m ię do N i c e i . M iałem się tam połączyć z przyjacielem m oim S***, czuw ającym nad siostrą sw oją, k tóra spędzała o sta tn ie chw ile żyw ota w tern m iłem n a d m o r- skiem u s t r o n i u , otoczonem skałam i, gdzie nie m a praw ie z im y , ani w iatrów szkodliw ych na płuca. T am to zjeżdża corocznie m nóstw o n a ­ szych ro d a k ó w , tudzież cudzoziem ców różnych n a ro d o w o śc i, którzy zam iast cuchnących w ód m ineralnych w olą napaw ać się balsam icznem p o ­ w ietrzem , zapraw nem prom ieniam i słońca...

N iceę najbardziej zaludniają obcy podczas jesieni i zimy. W ted y je st przepełniony gośćm i

cały szereg w ytw ornych hotelów', składających najpiękniejszą część m iasta, które było w sw oim czasie ulubionem m iejscem pobytu naszego poety Z ygm unta K rasiń sk ieg o ; gdzie także kilku ro ­ daków stale dotąd zam ieszkuje, i gdzie zn ak o ­ m ity pow ieściopisarz francuzki, Alfons K arr, m a willę i prześliczny ogródek, w którym pielęgnuje krzew y i kw iaty, tak n am iętnie u k o ch an e przez' n ie g o .

Pokazano mi w hotelu godło N icei. Je stto kobieta w hełm ie, przyodziana w zbroję, z o d ­ krytą atoli piersią i srebrnym krzyżem na sercu. W praw ej ręce trzym a miecz, a w lew ej tarczę z orłem . Sam a zaś stoi rom ansow o na skale w zielonem polu, kąpiącem się w falach m o r­ skich. U jej stóp leży pies, znak w ierności, z n a ­ pisem : „Nicaea fidelis“.

Można się na ten napis śm iało rozśm iać, hom erycznym śm iechem . Gdyby to był naois c a n i s f i d e l i s , jeszczebym uw ierzył, ale N i ­ c a e a f i d e l i s w ielką budzi w ątpliw ość... zw ła­ szcza dla o becnego rządu francuzkiego.

W każdym razie pochlebny to dla m iasta h e r b ! W szelako w łaściw szym by jego sym bolem była zalotnica, m iękko spoczyw ająca na m u raw ie w lazurow em podniebiu i przeglądająca się w sw o- je m niebieskiem w ód zw ierciadle, w cieniu k w

it-nących pom arańcz, z rozplotam i w łosów , z k tó - rem ib y lubieżnie igrał zefir zalatujący z m orza.

Cokolw iek bądź, owej W en erze nicejskiej, c h o ć nosi kruszcow y krzyż na łonie, m niejbym dow ierzał, niż naszej słow iańskiej Ł adzie, z se r­ cem przezroczystem !

Nic tak nie je st zalotnie roskosznego, ja k N icea w pogodny w ieczór jesienny, gdy p ła­ szczyzna zatoki genueńskiej zaledw ie zm arszczona lekkim pow iew em w iatru, co do niej w zale­ canki przyleciał z Sewilli, m ruczy łagodnie i w m uszelki nadbrzeżne dzwoni, i gdy gw iazdy sp a ­ d ające jej przyśw iecają, niby deszcz ognisty.

W ted y , choćbyś był najbardziej zm ęczony, wyjdź na przechadzkę, zw aną tarasem . W yjdź tam k o niecznie, pam iętaj! gdyż drugiej takiej przechadzki napróżnobyś szukał na św iecie.

Obaczysz tam m nóstw o niew iast d elik at­ nych, w ątłych i bladych z błyszczącem i oczym a ; m nóstw o biedaczek, co nie m ogłyby żyć g d zie­ indziej, a k tó re każdej zimy przybyw ają, jak b y h aracz jaki, um ierać do Nicei.

A rystokratki rodu i bogactw z W estm in - ste ru , z przedm ieścia St. G erm ain i w arszaw ­ skiej ulicy S enatorskiej, razem tam n a p o tk a sz ; ale w szystko to jed n o , bo śm ierć je w szystkie zm iecie, chociaż A ngielkę chw ilką pierw ej od Polki i Francuzki, lub przeciw nie.

Za to ujrzysz m ężczyzn w dobrem zdrow iu* i zdaw ać ci się będzie, iż przybyli oni z p o ­ św ięcenia, żeby przelać cząstkę sił sw oich ow ym uroczym u m ie ra ją c y m , które widzisz przesu w a­ jące się wdzięcznie, niby nocne rusałki, z lo r­ netkam i w ręku, przy św ietle księżyca. Nie za­ pom inaj, że są to suchotnice... istoty już nie tego św iata, chociaż na tym św iecie, i bądź dla nich w y ro zu m iały m !

Ujrzysz tam także spacerujących księży, ale n ie takich dobrodziejów bez pretensyi, jak są u nas, co to chodzą, w rew eren d ach praw ie w oleju w ysm ażonych, i juchtow ych butach ; lecz tam obaczysz zgrabnych księżyków , podobnych do tych, którzy zam ieszkują m arm urow e pałace R zym u, księżyków w ypasionych cukierkam i i konfituram i, o pachnącej fryzurze, w czarnych jedw abnych pończoszkach i lakierow anych trzew iczkach ze złotem i sprzączkam i, księżyków , którzy uczyli się spow iadać i przysposabiać na śm ierć białogłow y w stolicy apostolskiej.

I dla tych ostatnich bądź w yrozum iały, boć to naśladow cy C hrystusa'...

Co jednak nie przeszkadza, iż m im ow olnie zadasz sobie pytanie, czy to w szystko nad aje N icei postać uzbrojonej M inerw y, i czy god ło ,fidelis“, k tóre w ycżytałeś na herbie, m ożna b rać dosłow nie ?...

G u bernator Nicei (a teraźniejszy prefekt) w ydaje b a le , gdzie łatw o ta k ie sp o tk a ć się, a n aw et i poznajom ić z pięknem i, chociaż nieco podeschłem i, przybyłem i do tego m iasta na k u - racy ą cudzoziem kam i. W iadom ość dla panów kaw alerów !...

Lecz dziw ne N icejanie m ają pojęcie o P o ­ lakach i w ogóle o ludziach P ółnocy. Im się zdaje na p rzy k ład , źe m y tylko znam y słońce z tradycyi, a ananasy jen o z nazw iska, i źe nie jadam y innych dojrzałych ow oców prócz pieczo­ nych kartofli.

Nies'w iadom ość taka je s t w strętn ą dla przy­ bysza, ja k niem niej w strętn y m dla niego jest rodzaj stagnaeyi, spoczynku, będącego pierw szą potrzebą W łochów . S k u tk iem lenistw a, czyli ra ­ czej łatwos'ci życia, jak ie w sw ym błogosław io­ nym kraju p ro w a d z ą , nie posiada N icea ru ch u przem ysłow ego. Nie m a tam żadnej fabryki z w yjątkiem kapeluszy słom kow ych, przez m łode dziew częta splatanych.

W obec nałogow ego spoczynku, rozryw ki n aw et są dla N icejan podrzędnym przedm iotem .

Ale za to dzw onnice kościelne m ają u nich dużo do czynienia, zarów no w e dnie, jako i w nocy, w ięcej niż Q uasim odo W iktora H ugo.

N asyciw szy się ciekaw ościam i Nicei, posta­ now iliśm y z panem S*** zrobić w ycieczkę do Genui. Mieliśmy w ięc razem przebyć tę słynną z m alow niczości drogę, zgiętą w łu k nadm orski, zw any c o r n i c h e , rozw iniętą jakoby płow a w stęga u podnóża zielonych A peninów .

Pasm o tych gór je st w w ielu m iejscach poprzerzynane dolinam i zagajonem i borem drzew palm ow ych, oliw nych, tudzież cytryn i granatów , z pośród którego wyglądają tam i ow dzie m u ­ row ane w ioski, zwaliska starych zam ków i m ia­ steczka z kooułam i na kościołach i dzw onnicach. Szło tylko o znalezienie dobrego v e t t u - r i n o , coby nas do Genui zaw iózł; podróż b o ­ w iem m iała trw ać trzy dni, a nie radziłbym nikom u tłuc się ciężkim dyliżansem pocztow ym po drogach w łoskich, tern zaś m niej być zam ­ kniętym w pudle na żelaznych szynach w tych w łaśnie m iejscach, gdzie cały am fiteatr niebieski w raża się do duszy.

S to k ro ć już lepiej iść piechotą, lub w o - stateczności zdać się na dorożkarza (yetturino).

M ów ię „w ostateczności“ , gdyż nieszczęsny w ędrow iec nie ma w yobrażenia, co się to z nim dziać będzie, gdy się w da z d o ro ż k a rz a m i; chyba że był za m oich czasów w W arszaw ie na F ra n ­ ciszkańskiej u lic y , i szarpali go żydkow ie n a w szystkie strony, zanim kupił od nich tow ar.

Otóż vetturini, przeciw nie, uw ażają ciebie sam ego dopóty za ich w spólny to w ar i szarpią dokoła, gdy wleziesz m iędzy nich, dopóki za sw oje pieniądze nie staniesz się w łasnością jednego.

N auczony sm u tn em dośw iadczeniem podam ci czytelniku, jedynie przez m iłość dla ciebie, re c e p tę , jak się m asz rato w ać od vetturinów na w ypadek am atorskiej podróży we W łoszech.

Przedew szystkiem , chcąc nająć konie, nie szukaj sam vetturina, lecz każ go sobie przy­ w ołać do hotelu, w którym m ieszkasz. Na sk i­ nienie przyleci ich od razu kilku i to w o k a­ m gnieniu.

S koro zażądają od ciebie czterdziestu pia- stró w za przew ózkę, ofiaruj im, przez wzgląd na tw oją kieszeń, krakow skim targiem , piętnaście.

.P o w stan ie hałas, i je d e n z nich chw yci się za głow ę, drugi w rzaśnie z oburzenia, spojrzy na cię jak na zbója, a trzeci będzie ci patrzał z m iną ¿drwiącą w oczy i podrzeżniać zacznie.

. W edy w yrzuć ich za drzwi.

Nie upłynie pół godziny, a zjawi się do ciebie po cichu jakiś' inny v ettu rin o , i powie pod sek retem , że tam ci są szachraje, sankiuloci, pod­ palacze, lecz że on jed en , su m ienny człow iek, zaw iezie cię za trzydzieści piastrów — i basta,

I tego poczciw ca w ypędź i zam knij drzwi na klucz.

B§dź pew ien że za kw andrans wlezie on do ciebie oknem , jeźli nie kom inem , i że sta r- gow aw szy podw odę za połow ę ceny, dobrze m u zapłacisz.

Ale to nie w szystko.

P ołóż m u jeszcze za w aru n ek , ie konie co trzy m ile zm ieniane być m ają, a bryczka ani razu. Inaczej nie staniesz nigdy w term inie u k resu podróży, i na każdej stacyi odbyw ać m u ­ sisz przenosiny ze sw em i tłom oczkam i.

P ozostaje nakoniec w ażna kw estya do z a ­ łatw ienia, której lekcew ażyć nikom u nie radzę. Je stto b u o n a m a n o należący się W łochom za każdą posługę, czyli datek na w ódkę, m ów iąc czysto po polsku. Bądźże w ięc ostrożnym i nie w ręcz go przypadkiem najm ującem u konie, lecz sam em u w oźnicy, jeżeli nie c h c e sz , żeby się z tobą w lókł na pośm iew isko, jakby z furą siana, m rugając na innych stangretów . A żadna prośba ani groźba w tedyby nie pom ogła, pieniądz tylko chyba nanow o w yrzucony m ógłby zaradzić złem u, a n aw et spraw ić, iż zuchw ały przed chw ilą v e t- tu rin o nazw ałby cię ek sc e le n c y ą .

Przyjąw szy te nieodzow ne m iary p rzezor­ ności, puściłem się z m ym kolegą nadm orskim szlakiem ku Genui, i w stąpiliśm y po drodze do M onaco.

Gdy kto kichnie na jednym końcu tego księztw a, to na drugim zdrow ia m u życzą.

Szukając na m apie M onaco, nie m ogłem go znaleźć, aż dopiero postrzegłem że przykryła je

kropelka atram entu, co mi padła z pióra. Bo w rzeczy sam ej, czy wiecie, co to je st M onaco ?

Jestto oran żery a! O ranżerya ta atoli s tr a ­ szliw ie nam się przedstaw iła z pow odu n ie z n o ­ śnej dla pasażerów kom ory celnej, i jeszcze n ie ­ znośniejszej opłaty od przym usow ego w izow ania paszportów .

Jakkolw iek n ad er w ygodny to sposób p o ­ lepszenia finansów dla księcia panującego, z a ­ rzucić on go już zapew ne m usiał od chwili z a ­ prow adzenia u siebie r u l e t y , tudzież t r e n t e e t q u a r e n t e , na k tóre niesłychany nałożył podatek.

Pom im o to, pan Blanc, d y rek to r tego za­ k ła d u gry, w łaściciel takiegoż sam ego i w H om -

b u r g u , choć opłaca się g ru b o na w szystkie strony, m usi dobre robić interesa, skoro niezbyt daw no w yłożył m iliony na upiększenie za m ia­ stem okolicy, gdzie zakład istnieje. Z przepysz­ nych ogrodów w iszących na piętrzących się u brzegu m orskiego skałach — co jest dziełem Blanca — rozpościera się teraz cu dow ny krajobraz.

G dyby d y rektor zakładu gry, trzym ający b erło oszustw a , nie uiścił się ze sw ych zobo- w iązań w zględem panującego księcia w M onaco, to tenże je st w stanie je w yegzekw ow ać, ma bow iem na sw oje rozkazy arm ię złożoną aż z 3 0 0 żołnierzy, w yraźnie trzystu — to nie ż a r ty !

I w ystaw ić sobie, że ów kraik m alu tk i tyle rozm aitych przetrw ał rew olucyi ! Był n aw et w sw oim czasie Rzecząpospo litą. Ciekaw a to hi- storya — posłuchać w ięc p ro szę:

Gdy z bożej łask' H onoryusz IV. panow ał sobie tam spokojnie, o niczem złem nie m yśląc, tylko o ściąganiu podatków z w iernych p o d d a ­ nych, o sm acznym obiedzie i o błogim żyw ocie w pałacu, ocienionym rozłożystym i kasztanam i, jakich nie ma gdzieindziej na św iecie, w ybuchła na jego nieszczęście rew olucya francuzka (1 7 8 9 ).

Na tę w ieść m ieszkańcy chciw ie n a d sta ­ wili uszów , skoro zaś respublika w e F rancyi zestała ogłoszoną, upatrzyli chw ilę, gdy książę pan w yjechał z dom u, uzbroili się w stare sza­ ble, rusznice, siekacze i rożny, napadli na pałac i zdobyli go szturm em .

Dzieje o p iew ają, że w piw nicach rezy - dencyi jego książęcej m ości znajdow ał się pod tę porę niepospolity zapas w ybornego wina. S k u tek zaś tego był taki, że w p arę godzin po

szturm ie ośm tysięcy poddanych książęcych u - piło się z rados'ci należycie i — ululało.

Z tej pierw szej próbki postrzegli oni, jako wolnos'ć jest w yśm ienita rzeczą — postanow ili w ięc i u siebie ogłosić Rzeczpospolitą.

Ale że posiadłości M onaco zdały im się pew nie być za zbyt w ielkiem państw em , a b y m ogły rządzić się sam oistnie i nierozdzielnie, przeto m ądre głowy, k tó re się zaw iązały były w ko m itet tak zw any narodow y, uchw aliły, iżby na w zór S tan ó w Z jednoczonych A m eryki p ó ł­ nocnej zlać się w federacyą.

N astąpiła zatem w alna rad a nad now ą kartą konstytucyjną , i stanęło n a tem , że M onaco i M antua zespoliły się razem — na śm ierć i życie.

Lecz nie dogodziło to jeszcze am bicyi ta ­ m ecznych obyw ateli. W ysłali oni posłów do K onw encyi irancuzkiej z życzeniem dobrego zd ro ­ wia i w celu porozum ienia się i zaw arcia z nią przym ierza, zaczepnego i odpornego.

Członkow ie K onw encyi b ędąc pod chw ilę w w esołym hum orze, przyjęli posłów z oznaka­ mi najwyższej grzeczności, i w ręczyli im żądany pargam in sław nego sojuszu, gdzie w yrażone było, iż R zeczpospolita francuzka z zachw yceniem przy­ jęła do w iadom ości , że istnieje Rzeczpospolita M onaco.

L ecz nie ma nic trw ałego na tym dziw ­ nym płanecie. Nie przewidzieli szanow ni po sło ­ w ie, że ich rząd republikański m usi niezadługo ustąpić m iejsca dynastycznym rządom H ono- ryusza V.

Tak głoszą dzieje o M onaco losach, n ie ­ chaj je czuły słuchacz w duszy sw ej d o śp ie w a !

i (U 115

W mieście Dożów. K rzysztof Kolumb.

A na kształtnych budowlach raęłe wieków dawnych Stoją w bieli — i pyszni z swoich imion sławnych Zapraszają z daleka w czarowne zwaliska

Bogów i bohaterów — pająków siedliska.

Im w ięcej zbliżasz się do Genui, tern b a r­ dziej odzyw ają się w tw em fonie tajem n icze, nie dające się w yrazić dźwięki duszy obcującej z sobą. Hymn to w ielk i, poem at nieskończo­ ności i piękna, jakkolw iek bardziej przepełniony n am iętn o śc ią niż m yślą, gdzie w zruszenia serca i zm ysłów najw ażniejszą odgryw ają rolę.

Je stto uroczysta pieśń w szechstw orzenia, k tó rą d uch twój ze w schodem jutrzenki n uci w czystem pedniebiu w łoskiem .

Lecz cóż to tam jaśnieje w oddaleniu o m il k ilk a , jakoby ginący w słonecznem prze­ stw orzu obrus, haftow any sreb rem na tle b łę - kitnem ?

To zatoka g e n u e ń sk a , co się zarysow ała w kształcie am fiteatru.

A tam na w yżynie przy zatoce widzisz ro zrzucone w śród ciem nych gajów oliw nych i

jask raw ej zieloności drzew cytrynow ych, w białej odzieży m arm u ro w e pałace, w sparte dum nie n a A peninach. To w łaśnie owa p y s z n a , jak się sam a nazw ała, Genua, niegdyś królow a m orska, niedbale rozciągnięta nad sw ym b rz e g ie m , ów sław ny gród dożów , którego T u ry n z całą sw oją kolum nadą i w spaniałym i portyki je st zaledw ie p rzed p o k o jem , a z niego jeszcze o kraju w ło­ skim sądzićby nie m ożna.

Bez w ątpienia ze w szyskich m iast n ad ­ m orskich w e W łoszech G enua je st najpiękniej- szem , pom im o że serce jej już daw no bić p rze­ stało. D ow odzą turyści, że p o rt genueński w ięcej m ieści w sobie w dzięku niż B osfor k o n sta n ty ­ nopolitański.

Tylko niestety, że w Genui życie i śm ierć tak blizko sąsiadują z s o b ą ! Na dole m iasta u przystani panuje r u c h , z g ie łk , h a ła s ; lecz im w yżej stąpasz pom iędzy w yniosłe jak topole cy­ prysy i m arm ury, tem w iększa cię ogarnia cisza, a tem głośniejszem i stają się tw e kroki. W e w spaniałych pałacach zam ieszkało g łu ch e m ilczenie, i tylko zefir m uska południow e krzew y, pnące się na puste krużganki.

Przy w jaździe do m iasta przez jedyną b ram ę, P o rta di V a c c a , pierw szy raz w idziałem tak zw ane m e z z a r o g en u eń sk ie. Je stto biała, długa, zarzucona na głow ę, na pół przezroczysta

zasiona, używ ana przez kobiety. Bardzo im to do tw arzy ; ma to jakąś cech e zalotności w sch o ­ dniej.

Ale gdy m iniesz P orta di Vacca, gdy zni­ knie ci z oczu w ysm ukła latarnia m o rs k a , a rzucisz okiem na w ew nątrz m ia sta , łatw o tam dojrzysz , że podobnie jak w szystkie potęgi u - p ad łe i zm uszone w yrzec się przyszłości, G enua pyszni się jeno sw oją św ietną przeszłością.

S tary pałac dożów panuje nad zatoką i tak ą m a m in ę , jak gdyby całe m iasto było niegdyś zbudow ane jed y n ie dla przyjem nego w i­ d o k u doży.

Idąc po obszernych schodach tego pałacu, m im ow olnie nasuw a się w yobraźni pow ażna p o ­ sta ć z białą brodą staruszka, ow ego króla R ze­ czypospolitej, w yszłego z klasy m ieszczańskiej

$ zb o g aco n ej kupiectw em , którego długie szaty

ścierały kurzaw ę z tego sam ego k a m ie n ia , po którym stąpasz.

Ale cześć w spom nieniu o n im ! gdyż G enua pod rządam i dożów kw itnęła w pom yślność, m iłow ała sztuki i rękodzieła, a co najw ażniejsza była zawsze wolniejszą od sw ej ryw alki W enecyi.

W W enecyi myśl ludzka na w spom nienie p ałacu dożów zw raca się najpierw ej w ponurą stro n ę starego m iasta z siedzibą strasznych In ­ kw izytorów , jeszcze straszniejszem w ięzieniem

i g m a c h e m , zw anym : ponte di sospiri (m ost w estch n ień ).

M ost w e stc h n ie ń ! Z pom iędzy tych przera­ żających m urów , ciem nych okien żelaznem i obi­ tych k ra ta m i, z pom iędzy tych rygli i ciężkich zam ków nie jed n a niew inna ofiara szła na śm ierć z pod tajem nego sądu Ś w iętej Inkw izycyi.

P ow ierzchow ne zask arż en ie, nie poparte dow odam i, a rzucone naw et bez podpisu d e n u n - cyanta w gardziel lw a W enecyi (istniejącego jako ruina do tej pory), było d o sta te czn e, aby oskarżony d ostał się w katow skie rę c e opraw ców try b u n a łu , nie zdającego przed nikim rach u n k u z czynów sw oich i nie znoszącego żadnej nad sobą kontroli.

W głów nej sali tego tajem nego try b u n ału , wybitej czarnem s u k n e m , zasiadali sędziow ie. Ich zim ne, podobne do upiorów , n ieugięte jak fatalizm postacie, okryte były od stóp do głow y ciem ną opończą, i rzucały przez otw ory w kap­ tu rach osłaniających im oblicza, spojrzenia krw io­ żercze na ofiarę ich fan aty zm u , jak zgłodniałe pantery czyhające na zdobycz. Sala nie m iała żadnego okna, prom ienie słońca nie dochodziły do niej nigdy, żaden znak życia, bo nieu b łag an a śm ierć założyła tam sw oje legow isko. Dwie tylko zapalone św iecy stały na s to le , rzu cając m g łę św iatło; a w pośrodku nich leżała, w sparta

na dw óch piszczelach, trupia głów ka. Przez jam y , gdzie były oczy, fosforem *błyszczało pruchno.

Cały te n obraz w ogóle jak i w szczegó­ łach m iał coś niew ym ow nie diabelskiego.

Dla uzupełnienia go staw iano przed obw i­ nionym krucyfiks, jakby na urągow isko. Krzyż ro zpościerał ram iona, a na nim Zbawiciel, który w tej jaskini Św iętej In k w izy cji w yglądał ra ­ czej na Boga zem sty niż m iłości, na godło po­ tępienia.

Podania o G e n u i, przeciw nie, nie przypo­ m inają szpiegów, lochów i kató w , tej hańby ludzkości. Nieszczęsny kraj i nieszczęsny gród, co się nie m o le obyć bez rusztow ań, szubienic i k a tu s z y !

Na w spom nienie now oczesnej W enecyi ze zw iędłem kw ieciem przez długi czas na sk ro ­ niach , w yciągającej sw e śnieżne rączęta zakute w niem ieckie k a jd a n y , ow ej czarow nej W enecyi o żałobnych gondolach, o tu rm ach z ołow ianym d a c h e m , gdzie za życia sm ażył się P e llic o , której lew ryczeć przestał na placu św . M a rk a; W en ecy i najeżonej cuchnącem i koszaram i i b a ­ gnetów w iankiem — jak aś ręk a lodow ata ściska

se rc e .

1 jakże tu dziś uw ierzyć w szczerość lib e­ ralizm u austryackiego ? !

W róćm y raczej do pałacu dożów g en u eń ­ skich ! 'tń n o la o l ,ysoo vV/d ejsbp

P rzebóg! cóż to za przepych niesłychany, jakiego żaden m ocarz nie posiadał. Bogactw a Chin i Japonii, zw ierciadła w e n e c k ie , pachnidła w schodnie, porfirow ych rzędy słupów , m alow idła C orregia, Tycyana, Van-L)ycka i R ubensa, w szyst­ kiego tam znajdziesz ślady.

A ow e schody olbrzym ie; sklepienia w y­ sokie ; łuki ś m ia łe ; przedsionki z posągam i i biustam i najznakom itszych m ężów staro ży tn o ści; kunsztow ne sn y cersk ie sztukalerye drzwi i okien; poręcze balkonów , niby z koronki uw ite — dziś stoją ru d erą i pustkow iem .

S m ętn y pow ój przeplata w szy stk o , a po­ m im o t o , w szystko tam jeszcze niem ym języ­ kiem przem aw ia do w ędrow ca.

Gdy wnijdziesz do p rz e d sio n k a , zdaje ci s ię , że lada chw ila w yskoczą z przyległej k o ­ m naty gierm kow ie Fiesqua. Nie wiesz dlaczego w tym przybytku stąpasz na palcach. W sa lo -' n ach napotkasz tam jeszcze heb an o w e m eble z aksam item i słoniow ą kością.

Brak tylko daw nych gospodarzy i c z a rn o ­ okich W łoszek z alabastrow em obliczem .

Gdy ze schodów potoczysz w zrokiem po m u rach pałacu Doria, obaczysz je dotąd okryte w ytw orną freską rom ansow ego pędzla P erin a

dcl V aga, tegoż sam ego ucznia R a faela, co to go w ypędzono z R z y m u , już nie pom nę dla jakiej przygody.

W ow ych ozasach pałace dożów były za­ w sze otw arte dla poetów i artystów , którzy uciekali przed p rześlad o w c am i, z pędzlem albo z piórem w ręku. Otóż Perino del Yaga sc h ro ­ niw szy się do G e n u i, i będąc przyjęty praw ­ dziw ie po książęcem u przez starego dożę, ozdo­ bił przez w dzięczność te m ury, pom iędzy k tó - rem i znalazł dla się tak uprzejm ą gościnę.

P ałac Doria leży m iędzy ogrodam i przypo- m inającem i ogrody Sem iram idy, a ciągnącem i się pod g ó rę, zkąd w ychodzi się na taras m a r­ m urow y z pięknym w idokiem na okolicę. Oko gubi się w przestw orzu Morza Śródziem nego.

Obok pałacu stoi jeszcze pom nik Jow isza, a przy nim nag ro b ek dla psa darow anego przez K arola V. Andrzejowi Doria. Pies ten zdechł był podczas nieobecności sw ego now ego w ła­ śc iciela, i pochow ano go przy Jo w isz u , ażeby n aw et i po śm ierci — jak św iadczy napis — nie przestał strzedz Boga.

W Genui są tylko w łaściw ie trzy głów ne u lic e , reszta w ąziutkie i b ru d n e uliczki; brud bow iem należy także do charakterystycznej m a- low niczości W łoch. Ale za to trzy w spom niona ulice m ożnaby nazw ać składem pałaców , k tó re

ząb czasu nadw eręż}/, gdzie zm k/a daw na w iel­ kość , pozostaw iw szy pokryte pv/em ubieg/ych czasów m ury, przed którem i w a/ęsają się odarci l a z z a r o n i , zalegając place.

Lecz dziw na rzecz, że z w yjątkiem doiv> obyw atele gen u eń scy nie cieszyli się ro ślin n o ­ ścią , gdyż zaledw ie m ożna postrzegać u nich m a/e ogródki tam i ow dzie wiszące na tarasach , jak niegdyś w B ab ilo n ie, tudzież w oknach i na balkonach.

G enua też nie je st m iastem ogrodów , ale s/usznie nazw aćby ją m ożna m uzeum pa/aców , will, kościo/ów , portyków , fryz, posągów i k o ­ lum nad, k tóre kosztow a/y miliony.

A przepych ten w budow lach by/ w yni­ kiem surow ych republikańskich praw śre d n io ­ w iecznych, zabraniających gier, hucznych zabaw , noszenia z/ocistych tk a n in , dyam entów i tym podobnych zbytków . W szyscy zatem kupcy, owi przedsiębiorczy potom kow ie Krzysztofa K olum ba, których statki uw ijające się po O ceanach zw o- zi/y im bogactw a z obydw óch pó/kuli św iata, nie m ając co robić z nagrom adzonem i skarbam i, pośw ięcali znaczną ich część arch itek tu rze.

K r z y s z t o f K o l u m b ! . . . którego d o k ­ torzy XV. w ieku poczytywali za m arzyciela i w a ry a ta , którego za panow ania F erd y n an d a i Izabelli hiszpańskiej przyw ieziono z A m eryki na

ry n ek M adrytu, zakutego w łań cu ch y , przez in ­ trygi Jezuitów — ten sam nieszczęsny żeglarz, syn niegdyś ubogiej R zeczypospolitej, człow iek bez im ienia i w zięcia, siłą w łasnego geniuszu i odw agi złożył ludzkości w darze św iat now y. S m utna to plam a w historyi H iszpanii, a św ietna k arta w dziejach Genui, że takiego w y­ dała m ęża.

Gdyby Die Kolumb, dziś m oże E uropa nie znałaby się z A m eryką, i nie szeptałyby z sobą za pom ocą podw odnego druta ow iniętego w g u ­ taperkę, teg o cudu naszego stulecia.

Gdyby nie on, nie K olum b, nie m ielibyśm y w yobrażenia o kształcie i rozm iarach całego o b ­ szaru m ieszkania przeznaczonego nam przez S tw ó rc ę ; nie korzystalibyśm y z płodów tylu i ziem i k lim a tó w ; p rzestw ór wody i lądów , k tó re pośród niej pływ ać się zdają, ze w szyst- kiem i odnogam i, zakrętam i, ujściam i rzek i po­ toków , nie byłby nam dostępny.

Kolum b to, G enueńczyk, ten sam , którego k rępow ano z zazdrości kajdanam i i o m ało nie w ołano n a ń : na krzyż z n i m . . . na k rzy ż! a w ypuścić B a ra b a sz a ! — k tó ry na szykany o d ­ pow iadał faryzeuszom znaną anegdotą o posta­ w ieniu sztorcem ja jk a ; on to dał popęd do rozw inięcia na olbrzym ią stopę przem ysłu, handlu, m a ry n a rk i, astro n o m ii, fizyki, nau k

przyrodzo-nych i ścis/ych ; on ofiarow ał ludzkości św ieży żyw ioł nie tylko św iata zm y sło w eg o , ale i d u ­ chow ego.

Mówię i duchow ego, gdyż nie znane p rzed ­ tem m orza i wyspy ukazując człow iekow i n ie­ zm ierne kraje ro ślin n o śc i, tudzież m iryady ob­ cych m u tw orów o rg an iczn y ch , zm usiły go do rozm yślania. Nigdy obfitsze żniwo nie n a strę ­ czyło się dla um ysłu, chciw ego zaw sze p okarm u dla wiedzy.

A oprócz te g o , jakąż w dzięczność wonni m iłującem u ludzkość Kolum bow i ci w szyscy, którzy potrzebow ali się chronić od despotyzm u św ieckiego i duchow ieństw a, a którzy w m iejsce, uciążliw ego poddaństw a w e w łasnej ojczyźnie w św iecie odkrytym przez Krzysztofa Kolum ba znaleźli w olność dla się zupełną , tudzież w ol­ ność obyw atelską i pożytek z w łasnej pracy, nie zhańbionej żadnym kastow ym przyw ilejem .

T ak wT r. 1 6 3 0 z portu Delft w H olandyi w ypłynął ubogi statek « Ma y - F l a we r * (kw iat m ajow y),' który uw iózł dw u n astu purytanów a n ­ gielskich.

Byli to prześladow ani za sw»e przekonanie i w iarę w ychodźcy, znużeni i sm utni w czar­ n ych w ytartych sukniach. Mieli Biblią dla po­ karm u duszy i stos su ch aró w na pokarm ciała. Otóż ci pielgrzym i, owi apostołow ie w

licz-bie dw unastu, przebyli A tlantyk śladem w ieko­ pom nego K rzysztofa, um ieli w ytrw ać w śród przeciw ności, a na ich p rochach pow stała spo­ łeczność złożona z w olnych osadników — p o ­ w stał Nowy Y o rk , W y sz y n g to n , Filadelfia i B oston !

O ! G e n u o ! R ozpadają się powoli w ru ­ m ow iska tw oje m arm ury ; w śm iertelnych skacze już podrygach m onarchizm Hiszpanii z w spie­ ranym i przez księży K arlistam i; a im ię tw eg o dziecięcia K o lu m b a, m iłującego bliźnich, nie tylko nie śn ie d zieje, lecz coraz w iększego n a ­ byw a blasku.

Bo jak wiatr liście z waszych palm odziera, Tak dziejów karty zdziera czas morderca ; W ludzkości tylko prawda nie umiera, Tylko nie giną kochających serca.

Odw iedziw szy z Schillerem w rę k u g ro ­ bow iec dum nego F iesq u ’a , k tó reg o przyjaciel W erin a zm uszony był strącić do odchłani p r o p u b l i c o b o n o , postrzegłem po drodze otw arte drzwi do k o ś c io ła , jak mi p o w ied zian o , św . W aw rzyńca.

Kościół ten odznacza się sw oją oryginalnością pod w zględem architektury. K ościołom jest w olno m ieć o drębne cechy. M uzułm anie w znoszą o- krągłą kopułę na m eczecie z w yniosłym m i­ n aretem podobnym do palca ukazującego k u ni ebu;

Indyanie i E gipcyanie mają arch itek tu rę ciężką, bom biasto pła ką ; —■ geniusz grecki uśm iecha się w śród w ylw orności i białości m arm u ró w sw ych św iątyń; cerkiew rosyjska je st po w ię k ­ szej części zbudow aną w bizantyjskim stylu o pięciu k o p u ła c h ; — geniusz rzym ski nadał k o ­ ściołow i św. W aw rzyńca piętno w ojenne i k a ­ płańskie razem .

W nijdźm y tam , aby oddać cześć św iętem u, posiadającem u dużo zaufania publicznego w Genui.

Z now u tafle białe z czarnem i na posadzce, znow u bronzy i ow o r o c o c o , tak zn am io n u ­ jące św iątynie w łoskie.

Ale kościół o którym m o w a , posiada to, czego inne nie mają. Ś w ięty W aw rzyniec strzeże tam szm aragdow ego naczynia, talerzyka inaczej pow iedziaw szy, znanego pod nazw ą S a c r o C a t t i n o , z którego podobno C hrystus spożyw ał potraw y podczas w ieczerzy P ań sk ie j, a który był darow any Salom onow i przez królow ę S abbę i m iał się n aw et przechow yw ać w sk arb cu św ią ­ tyni jerozolim skiej.

Z apraw dę, ciekaw a o tern tradycya, i zbyt w iele rzucająca św iatła na fakta historyczne i stosunki w XI. w ieku, aby rozstać się z G enuą, a o niej przem ilczeć. Byłoby to * być w Rzymie, a papieża nie widzieć.«

z krzyżow cam i z Pizy zrobili k ru cy atę na zdo­ bycie C ezarei, a stanąw szy przed m iastem zło­ żyli w alną radę co do sposobów szturm u, w iele zdań się ścierało, gdy w tern jed en z żołnierzy, uchodzący za p ro ro k a, zaw o łał: Nie potrzebu­ jem y ani w ieżyc, ani ro b ó t przygotow aw czych, ani m aszyn w ojennych. W ierzm y tylko, k o m u ­ nikujm y, i idźmy śm iało pod m u ry l

To nie tak jak dzisiaj, gdy w yualeziono kartaczow nice.

K onsul genueński przyklasnął m ow ie żoł­ nierza - p ro ro k a , i całe w ojsko potw ierdziło ją okrzykiem zapału.

Spędzają tedy noc na m odlitw ie, nazajutrz o św icie przyjm ują kom unią ś w ., i uzbrojeni tylko w m iecze i drabiny idą z konsulem na czele pod C ezareję i biorą ją szturm em .

Przypom ina to coś Sobieskiego pod W ie ­ dniem .

P o tem G enueńczycy u stęp u ją'P izan ó m w szy ­ stkich złupionych bogactw , zatrzym ując tylko dla się S acro Cattino.

S a c r o C a t t i n o , rozum ie s ię , zostało uroczyście przeniesione do G e n u i, gdzie było w niezm iernem poszanow aniu.

U stanow iono honorow ych rycerzy, z k tó ­ rych każdy z kolei był obow iązany strzedz klucza od cym borrum , gdzie zam knięto relikw ię, i zkąd

ją w ydobyw ano tylko raz na rok dla ukazania ciek aw em u ludow i Rzeczypospolitej.

Z nalazł się w szakże zu ch w alec , dopatrzył w ew nątrz olbrzym iego szm aragdu drobne, puste bańki, podobne do tych, jakie się niekiedy znaj­ d ują w szkle topionem . W tedy uczony n ied o ­ w iarek usiłow ał dyam entow ym sw oim pierście­ niem pociągnąć po naczyniu, aby dośw iadczyć jego tw a rd o ś c i; ale dostrzegł tej niesfornej za­

chcianki m nich i w niósł do góry talerz C hry­ stusow y w c h w ili, gdy niegrzeczny gość wy­ suw ał już palec ku niem u.

L ecz za to żydkow ie g en ueńscy byli m niej­ szym i niedow iarkam i od uczonego katolika, gdyż pożyczyli oni na potrzeby kościelne i krajow e cztery m iliony piastrów na ów cudow ny szm aragd.

I wielki był lam ent w pokoleniu Izraela, gdy S acro C attino zostało pozbaw ione z p o stę­ pem czasu czci sobie należnej, sw ojej straży honorow ej i tajem niczego u ro k u , a co najw a­ żniejsza , gdy m ieszkańcy Genui przestali w ie­ rzyć w praw dziw ość szm aragdu i gdy gorzej je s z c z e ! nie w ie rz ą , aby go Sabba ofiarow ała Salom onow i, i że na nim jadł baranka w ielkano­

cnego nasz Boski P ra w o d a w c a , sło w e m , gdy grzeszna G enua katolicka straciła całkiem w ia rę ! Atoli sm u tn e to w sp o m n ien ia! P orzućm y je zatem na c h w ilę , porzućm y także kam ienie,

m arm ury i cudow ne n a c z y n ia , dla w glądnięcia tro ch ę w obyczaje narodow e.

Co uderza najbardziej w G enui — jako i w całych W łoszech — to nieobecność m ężów . Nie m ów ię tu o m ężach z a s łu g i, b roń Boże ! nie chcę ubliżać W ło c h o m , ale po p ro stu o tych, co m:iją żony. Nie szukaj ich tam w p o ­ wozie , ani też w loży obok sw oich godnych p o ło w ic, bo napróżne tw oje trudy, nie znaj­ dziesz ich w cale.

Jakiem iż w ięc tam pan mąż ścieżkam i chodzi ?... gdzie się u licha przechow uje ?

Nie w iadom o.

Z apew ne w innym te a trz e , albo w innym pow ozie, jeźli nie w b u d o a rz e , byle nie u żony.

Poznaw szy się z jaką dam ą , myślisz czę­ sto k ro ć , że jest w d ó w k ą, aż tu ni z tego ni z ow ego dow iadujesz s ię , iż m a m ęża, p raw ­ dziw ego m ęża, z którym przechodziła k o śció ł, żyw ego m ęża, i co głów niejsza, że ten m ąż niew idzialny zam ieszkuje pod jednym z nią da­ chem . Szukasz go zatem , dopytujesz się o niego, pragniesz m u się p rzed staw ić, chcesz go p o ­ z n a ć . . . . To w szystko n a d a re m n ie , bo go nie obaczysz.

On niecnota ma gdzieś sw oje skryte k ą­ ciki , w których p rz e sia d u je , a zkąd rzadko wyłazi.

Turysta z musu.

%

Ale przypuściw szy, że go w ytropiłeś... p rzy ­ puściw szy także, że pragniesz się stać jego osoby, a zwłaszcza jego poczciwej m ałżonki przyja­ c ie le m , kapłanem se rc a , pow iernikiem uczuć, pocieszycielem , lub jak chcesz się n a z w i j ... m ożesz tego zaszczytu z łatw ością dostąpić.

O kreślm y bliżej tę delikatną k w e sty ę , aby n as przypadkiem nie posądzono, że przem ilcze­ niem jej zostaw iam y zbyt rozległe pole najdzi­ w aczniejszym dom ysłom !

I t a k : w dzisiejszym w ieku m ateryalizm u, g d z ie rodzice nie p ow iadają, jak A m erykanie, i e „kto ją kocha to i bez posagu w e ź m ie ,“ lecz g d zie związki kojarzą się u n a s , w zastarzałej E u ro p ie , nie z m iłości niestety ale z interesu, dla pieniędzy, protekcyi, am bicyi, i t. d., zdarza się najczęściej, że po pew nym czasie tak zw a­

nych m iodow ych m iesięcy nadchodzi straszna godzina ro z c z a ro w a n ia , w której m łode stadło zaczyna poziew ać, nudzić się z przesytu, i u czu - w ać p otrzebę kogoś trzeciego do , ich zw ykłego tow arzystw a.

Bo i jakże m oże być inaczej ?

Mąż jest zniechęcony i niedość uprzejm y, jejm o ść ro zd raż n io n a , kapryśna i opryskliw a, a obojga rozm ow a poufna w yradza się zw olna w e w zajem ne oskarżenia. S ło w e m , m ateryały

palne są p rzy g o to w an e, / i brakuje tylko isk ry , aby nastąpił w ybuch.

W tedy zjawia się pan W s'ciu b sk i, przy­ jaciel.

U radow ana jejm ość w yw nętrza m u się ze sw em i dolegliw ościam i. Rzecz to naturalna, k o - m uż ma się w yw nętrzyć ?...

A je g o m o ść ?

Biedak, z troską na c z o le , w spom ina też przyjacielow i naw iasow o o sw ych śm ierteln y ch nudach.

O boje tedy zrzucają na niego sw oje cię­ żary i czują się być w trzeciej części ulżonym i.

W szystko to dobrze.

Atoli po niedługim czasie pan mąż sp o ­ strzega, że najw iększym ciężarem dla niego był obow iązek w prow adzania w św iat sw ojej sa k ra ­ m entalnej połow icy, której w żaden sposób rzec nie m o ż n a : siedź babo w dom u ! Pani zaś żona ze sw ej strony p rz e n ik a , . że tow arzystw o, do któ reg o u częszcza, je st jej nieznośne w łaśnie dlatego, że tam idzie z tym , co w ym ógł na n iej dozgonną przysięgę.

W ted y rola przyjaciela dom ow ego staje się w yraźn iejszą; pośw ięca on się nieborak dla o - bojga, w ytrw ałość jego zam ienia się w c n o tę ! Dzięki tem u pośw ięceniu i tej w ytrw ałości m ąż chodzić m oże odtąd sam otnie, gdzie m u się

podoba — a o n a?... ona zaczyna m niej się nu» dzić u siebie.

P an m ąż pow raca z m iasta radosny, zado­ w olony, uśm iechnięty, i znajduje także uśm iech na licu w iernej tow arzyszki żyw ota. A kom uż w in n i tę szczęśliw ą przem ianę, jeźli nie przyja­

cielow i ? N ieoszacow any p rzy jaciel! ..

T y lk o , że m ógłby on zbyt się utru d zić m ocą sw ej ofiary, a w takim razie m ałżeństw o popadłoby m im ow olnie do daw nego rozpaczli­ w ego stan u . Jakże tem u zaradzić ? Za m ężem przem aw iają w praw dzie p ra w a ,’ o k tóre się ju ż nie troszczy i nie wie, co z niem i zro b ić; lecz o d dać ich sam w cudze rę c e nie chce. Za to pozw ala je sobie w ydrzeć. W m iarę bow iem jak zacny przyjaciel go zastępuje, je st m u w ygodniej n a tym padole. Otóż i sform ow ał się tró jk ąt rów noboczny na p o ciechę stro n in tereso w an y ch t

T aka to historya n iedobranych m ałżeństw niem al na całym św ie cie; ale w ięcej się ona objaw ia w krajach g o rących niż u n a s. U n as tają się z nią z różnych przyczyn. W e W łoszech nie ukryw ają jej już ze zwyczaju, już z pow odu krajow ego lenistw a.

Tylko że we W łoszech n iew ierna przyja­ ciółka dla sakram entalnego sw ego przyjaciela, staje się najw ierniejszą dla n iesak ram en taln eg o w ed le w łasnego w yboru.

N asuw a się teraz niew inne p y tan ie: gdzie je s t lepiej, u nich na południu, czy u nas na p ó łn o cy ? czy , jaśniej m ów iąc, lepiej przybrać sobie kapłana uczuć jed n eg o na całe życie, albo też zm ieniać go potajem nie co kilka m ie­ sięcy ? . . .

Przepraszam cię Czytelniku, iż zanim o d ­ pow iem w tej w ażnej kw estyi społecznej, pójdę się naradzić z paniam i.

B ą d ź z d r o w a G e n u o . — L o r d B y r o n i d z i e w c z y n a z F l o r e n c y i .

Szatareczko, szynkareczko, Bój się Boga, stó j!

Tam się śmiejesz, wino lejesz Wprost na kaftan mój.

Nie daruję, Wycałuję

S tatek na kotw icy kołysał się m iękko, lu ­ bieżnie, w b łękitnem w ód przezroczu, a c a ły am fiteatr niebieski fo to g rafo w ał się na duszy.

W n atu rze panow afy spokój i cisza.

W takiej chwili, na w idok otaczających cię za granicam i ojczyzny cu d ó w przyrody, m yśl tw oja w ydziera się i p ęd em bieży w błogą, a tak znaną sercu tw em u niegdyś krainę, gdzie w szystko było dla cię m iłością, poezyą, zachw y­ te m : zarów no ow ady brzęczące w krzew ie, jak liście drżące pod tchnieniem w ia tr u , zarów no zielona m uraw a, jak tęczy prom ienie.