Był wśród nas historyk ks. prof. dr
hab. Alojzy Szorc (6 X 1935 - 27 XII
2010)
Echa Przeszłości 13, 503-506
B Y Ł W Ś R Ó D N A S H I S T O R Y K K S . P R O F . D R H A B . A L O J Z Y S Z O R C
( 6 X 1 9 3 5 - 2 7 X I I 2 0 1 0 )
27 g r u d n ia 2 0 1 0 r. d w a j sy n o w ie N ocy - H y p n o s i T a n a to s s p ie r a li się 0 A lojzego S z o rca. Z w yciężył o s ta tn i. To n a g łe o d e jście K s ię d z a P r o f e s o ra z g r o n a ży w y ch w p ra w iło z n a jo m y c h i p rz y ja c ió ł w z d u m ie n ie , ja k ie ś d z iw n e o d rę tw ie n ie . J a k to , u m a rł? ! P ro fe s o r m a w ia ł, że lu b i s iu r p r y z y i o s t a t n i ą n ie s p o d z ia n k ę zro b ił w p o n ie d z ia łe k po B o ży m N a r o d z e n iu . M ia ł p ro b le m y z d ro w o tn e , w a lc z y ł z n a d w a g ą , do k tó re j p rz y c z y n iły się: d o b ry a p e ty t, s ie d z ą c y tr y b ży cia , j a z d a s a m o c h o d e m i c h o ro b a . W id z ia ła m Go w m a ju 2 0 1 0 r. w e F r o m b o r k u n a d d r u g im p o g rz e b ie M ik o ła ja K o p e r n ik a . S z e d ł ciężk o w p ro c e sji k a n o n ik ó w .
P o g rz e b w y z n a c z o n o n a o s t a t n i d z ie ń g r u d n ia . Cóż to b y ła z a p o m p a f u n e b ris ! P o ż e g n a n ie a k a d e m ic k ie p ie rw sz e g o d z ie k a n a W y d z ia łu T eologii, a p ó źn iej p r a c o w n ik a I n s t y t u t u H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h n a W y d z ia le H u m a n is ty c z n y m U n iw e r s y te tu W a rm iń s k o - M a z u rs k ie g o odbyło się w k a p lic y s e m in a ry jn e j n a R e d y k a jn a c h . Z e b ra ł się S e n a t, r a d y dw óch w s p o m n ia n y c h w y d z ia łó w o ra z z n a jo m i Z m a rłe g o . P r z e m ó w ie n ia o k o lic zn o ściow e w y g ło sili: r e k to r p rof. J ó z e f G ó rn ie w ic z , d z ie k a n W y d z ia łu T eologii k s. p rof. P io tr D u k s a , d z ie k a n W y d z ia łu H u m a n is ty c z n e g o p rof. N o r b e r t K a- s p a r e k , d y r e k to r I n s t y t u t u H is to r ii i S to s u n k ó w M ię d z y n a ro d o w y c h k s. prof. A n d rz e j K opiczko. N a b o ż e ń s tw o p ro w a d z ił k s. p rof. W ła d y s ła w N o w a k , r e k to r W yższego S e m in a r iu m D u c h o w n e g o „ H o s ia n u m ”. C h ó r k le ry k ó w ż e g n a ł ró w n ie ż sw ego p ro fe s o ra . K o n d u k t ż a ło b n y p ilo to w a n y p rz e z p o licję d o ta r ł do k a te d ry . R z ę siśc ie o ś w ie tlo n a ś w ią ty n ia w y p e łn io n a b y ła po b rz e g i. W u ro c z y s to śc i b r a li u d z ia ł d u c h o w n i z A rc h id ie c e z ji W a rm iń s k ie j, św ieccy z O ls z ty n a z m a r s z a łk ie m w o je w ó d z tw a J a c k ie m P r o ta s e m i p re z y d e n te m O ls z ty n a P io t r e m G rz y m o w ic z e m n a czele, ro d z in a , r e p r e z e n ta n c i ś ro d o w is k n a u k o w y c h z G d a ń s k a i T o ru n ia . N a tr u m n ie położono P i s m o Ś w i ę t e , k ie lic h m s z a ln y 1 s tu łę - sy m b o le p o s łu g i k a p ła ń s k ie j. K o n c e le b ro w a n e j m s z y p rz e w o d n ic z y ł a rc y b is k u p , m e tr o p o lita w a r m iń s k i W ojciech Z ie m b a . O n te ż w ygłosił m ow ę okolicznościow ą. K a z a n ie m ia ł u c z e ń k s. S zorca, p a tr y s ta z K U L -u , p ro f. M a r iu s z S z ra m . N ie z a b ra k ło l is tu od p r y m a s a J ó z e f a K o w a lc z y k a , n o ta b e n e k o le g i z l a t s e m in a r y jn y c h S zo rca. O d c z y ta ł go w ik a r iu s z g e n e r a ln y i b lis k i k o le g a Z m a rłe g o , k s. p r a ł a t E d w a r d M ichoń.
P o m s z y k o n d u k t p o g rz e b o w y z d ą ż a ł w k i e r u n k u c m e n ta r z a k o m u n a ln e go p r z y u l. P o p rz e c z n e j w O ls z ty n ie . R o d z in a z d e c y d o w a ła się p o z o sta w ić d o c z e sn e s z c z ą tk i P o d la s ia k a n a W a rm ii, z k t ó r ą z w ią z a ł się p r a w ie n a s z e ś ć d z ie s ią t l a t i k tó re j p o św ięc ił sw e p ra c e n a u k o w e . N a z a ś n ie ż o n y m c m e n ta r z u - m ie śc ie ty s ię c y z m a rły c h , z a d a w a liś m y o d w ie c z n e p y ta n ie : u b i s u n t, a n a d m o g iłą G rz e b a n e g o w g ro b o w c u k a p ła n ó w w sp o m in a liśm y , k im b y ł, bo k s ię g a J e g o ż y w o ta ju ż się z a m k n ę ła .
K s. A lojzy S z o rc b y ł z n a n y m b a d a c z e m h is to r ii W a r m ii1, p o s ta c ią b a r w n ą , z n a n ą w O ls z ty n ie , szc z e g ó ln ie w k r ę g a c h h u m a n is ty c z n y c h i le k a r s k ic h . K tó ż n ie p a m ię ta J e g o r u m ia n e j tw a r z y z s z e ro k im u ś m ie c h e m , n ie k o n w e n c jo n a ln y c h p o w ie d z o n e k , n ie k ie d y r u b a s z n y c h , w e so łeg o k o m p a n a p rz y sto le , w s p a n ia łe g o g a w ę d z ia rz a . I s tn y S a r m a ta , ty lk o b e z w ą sa ! S z czeg ó ln y m ir m ia ł w ś ró d św ie c k ic h . U m ia ł z n im i ro z m a w ia ć . N ie z a s ła n ia ł się c y ta ta m i z P i s m a Ś w i ę t e g o , n ie o d tr ą c a ł lu d z i z p o k rz y ż o w a n y m i ż y c io ry sa m i, w s p o m a g a ł n a w e t ty c h , k tó r z y z a p o m n ie li, alb o n ie u m ie li się p rz e ż e g n a ć . N ie a ta k o w a ł n ik o g o o tw a rc ie , o p in ię z a c h o w u ją c d la sie b ie lu b g r o n a z a u f a n y c h osób. T y m sp o so b e m n ie n a r a ż a ł się z re g u ły o to c z e n iu , a św ieccy M u ró ż n e n ie d o s k o n a ło ś c i w y b aczali.
B y ł w O ls z ty n ie p ie rw s z y m d u c h o w n y m z a tr u d n io n y m w p a ń s tw o w e j u c z e ln i. Z a c z ą ł p ra c ę , o czy m n a le ż y p rz y p o m n ie ć , w W yższej S zk o le P e d a g o g iczn ej n a p o lo n isty c e . D z ie k a n e m W y d z ia łu H u m a n is ty c z n e g o b y ła w ó w czas p rof. M a r ia B io lik , k t ó r a z a d e c y d o w a ła , że ze w z g lę d u n a b a d a n i a n a d d a w n y m i c z a s a m i (X V I-X V III w.) i z n a jo m o ść ze m n ą S z o rc b ę d z ie w Z a k ła d z ie L i t e r a t u r y S ta ro p o ls k ie j i O św ie c e n ia . Z a s ta n a w ia liś m y się n a d z a ję c ia m i, k tó r e m ó g łb y p o p ro w a d z ić . N a a d r e s słu ż b o w y m ój n o w y p o d o p ie c z n y p r z y s ła ł m i p is a n y o d rę c z n ie , ła d n y m c h a r a k te r e m , list:
D ro g a K ry s iu , m o ja D o s to jn a P rzeło żo n o !
Z a r a z j a d ę do K ró le w c a n a w y k ła d y z h is to r ii K o ścio ła. J a d ę P K S -e m g. 7.30. B ę d ę t a m ok. g. 12 (g o d z in a do p rz o d u u n ich !), o godz. 14-tej ju ż m a m w y k ła d y , d z iś c h y b a 4 i j u t r o 3, d la r u s k ic h lu d z i, po p o ls k u , z t ł u m a czem . W ra c a m z k le r y k a m i m ik r o b u s e m w n ie d z ie lę w ie c z o re m . J a k o ś b o jąc s ię p r z e s p a ć godziny, w s ta łe m w c z e śn ie i k r ą ż ę po sw ojej c h a c ie . P r z y ty m r a n n y m n a s t r o j u p re c y z u ję t e m a t m eg o w y k ła d u m o n o g ra fic z n e g o . W olę z a cz ąć n ie [p o d k re ś le n ie n a d a w c y - K .S .] od re g io n u . U w a ż a m , że t a p r o b le m a t y k a j e s t b a r d z o p o ż y te c z n a d la p o lo n istó w , h isto ry k ó w , a m o im z d a n ie m d la k a ż d e g o , k to m ie n i się h u m a n is tą . P ilo tu j K r y s iu m ój d r u g i t e m a t zg o d n y z d y p lo m e m : „ H is to r ia p a ń s tw a i p r a w a w P o lsc e ” b e z o g ra n ic z e ń czaso w y ch . C ześć. R u s z a m w d ro g ę , a l i s t do C iebie. A lojzy
1 Życiorys Alojzego Szorca i bibliografię Jego prac opracowała Irena Makarczyk (A d fo n tem . S t u d i a o fia ro w a n e K s ię d z u A lo jz e m u S zo r c o w i w sie d e m d z ie się c io le c ie u r o d z in ,
red. Z. Jaroszewicc-Pieresławcew i I. Makarczyk. Olsztyn 2006, s. 24-32).Obszerniejszy życio rys pióra Stanisława Achremczyka, zaktualizowana bibliografia prac oraz wspomnienia po śmiertne ukazały się w dziale Nekrologiiw „Komunikatach Mazursko-Warmińskich” 2010, nr 4, s. 541-572.
W S P O ls z ty n , W ydz. H u m a n is ty c z n y K s. A lojzy S zorc W y k ład „ R e fo rm a c ja i k o n tr r e f o r m a c ja w P o lsc e XVI i X V II w ie k u i jej r e p e r k u s je w p iś m ie n n ic tw ie ” (w y k ła d m o n o g ra fic z n y n a ro k a k . 1994/95) O ls z ty n , 5 lis to p a d a 1994 K s. Al. S zorc
U w a g a ! Słow o „ p iś m ie n n ic tw o ” lep ie j m i p a s u je , bo p o ru s z ę te ż s p r a w ę d r u k a r ń i p is m p a m fle to w y c h , k tó r e n ig d y z b y t w y so k ieg o lo tu n ie m iały.
Z a d b a j o 1. d o b ry k o m p u te r z p e łn y m o p rz y rz ą d o w a n ie m do sp e c ja ln o śc i e d y to r stw o. 2. P o c ic h u m y ślę o g r a n c ie n a p o tę ż n y to m (ok. 60 a r k . w y d .) n a t e m a t „ K o re s p o n d e n c ja H o z ju s z a z 15 6 6 r o k u ”. W s tę p , p rz y p isy , k o m e n ta r z i g ro s - te k s ty źródłow e. C ześć N a p o lo n isty c e k s. S z o rc b y ł p rz e lo te m . W n a s tę p n y m r o k u a k a d e m ic k im p o rw a ł Go n a h is to r ię p rof. J ó z e f Ś liw iń s k i. W I n s ty tu c ie H is to r ii p ro w a d z ił z a ję c ia z h is to r ii ś re d n io w ie c z a p o lsk ie g o i p o w sz e c h n e g o o ra z n a u k i p o m o c n icze. W a r s z ta t m ia ł o p a n o w a n y w s p a n ia le i a d e p to m h is to r ii m ó g ł w iele w ie d z y p rz e k a z a ć . N ie w ie m czy u d a ło się M u z a r a z ić s tu d e n tó w k o r z y s ta n ie m ze ź ró d e ł i g ro m a d z e n ie m k s ią ż e k . S a m m ia ł ic h d użo. B ib lio te k a m ie ś c iła się w m ie s z k a n iu i g a ra ż u . D u b le ty w y m ie n ia ł z in n y m i m a n ia k a m i k s ią ż e k .
N a jle p ie j o p a n o w a ł w y d a w a n ie ź ró d eł. M a ją c ła tw y d o s tę p do A rc h iw u m A rc h id ie c e z ja ln e g o o d p is y w a ł p rz e z l a t a w iele d o k u m e n tó w i z n a c z n ą ich część w y d a ł d ru k ie m .
W y sta rc z y p rz y jrz e ć się w a ż n ie js z y m d a to m w ż y ciu k s. S z o rc a , a b y s p o s trz e c , że od k o le b k i b y ł z w ią z a n y z h is to r ią . U r o d z i ł s i ę 6 października. B ył to dzień rozpoczęcia obrad Sejmu Wielkiego (1778). Ś w i ę c e n i a k a p ł a ń s k i e o tr z y m a ł 24 maja 1959 r. w dniu śmierci Mikołaja Kopernika.
12 września, w rocznicę wiktorii wiedeńskiej (1683) r o z p o c z ą ł w y k ł a d y w S e m i n a r i u m D u c h o w n y m , , H o s i a n u m ”( 1 9 6 3 ) , z a t w i e r d z o n o J e g o h a b i l i t a c j ę
(1991). K a n o n i k i e m h o n o r o w y m k a p i t u ł y w a r m i ń s k i e j z o s ta ł 10 marca 1973 r. Tego d n ia , w 1526 r. zmarł książę Janusz III z dynastii Piastów i po je g o ś m ie rc i Z y g m u n t S ta r y w łą c z y ł M a z o w sz e do K orony. 17 września
1 9 8 0 r., w p a m i ę t n ą rocznicę napaści Związku Radzieckiego na Polskę (1939), z o s t a ł k a n o n i k i e m g r e m i a l n y m k a p i t u ł y w a r m i ń s k i e j. Z m a r ł
27 grudnia, w dzień św. Jana Apostoła i Ewangelisty, w rocznicę N a oddzielnej k artce n apisał:
wybuchu Powstania Wielkopolskiego (1918), w dzień śmierci Heinri cha Schliemanna, odkrywcy Troi i Myken (1890).
O d w ie d ź m y c z a s a m i k s. S z o rc a. N a p o m n ik u z c z a rn e g o m a r m u r u w y g ra w e ro w a n o J e g o w iz e ru n e k i w y p is a n o w s z e lk ie t y tu ły do z ie m sk ie j c h w a ły. D la ty c h , k tó rz y n ie z n a li Go ży w y m , p o z o s ta n ie o b e c n y ja k o e d y to r ź ró d e ł h is to ry c z n y c h - o w y ch e c h p rz e sz ło śc i. K r y s t y n a S t a s i e w i c z (O lsz ty n ) W S P O M N I E N I E O K S I Ę D Z U P R O F . D R . H A B . A L O J Z Y M S Z O R C U
K s ię d z a A lojzego S z o rc a p o z n a łe m w o ls z ty ń s k im A rc h iw u m D ie c e z ja l n y m , p ro w a d z ą c k w e r e n d y do m ojej p ra c y h a b ilita c y jn e j o s tu d ia c h u n iw e r s y te c k ic h m ło d z ie ż y z P r u s K ró le w s k ic h i W a rm ii w X V I-X V III w. P o m ó g ł m i z n a le ź ć a k t a fu n d a c ji k a n o n ik a J a n a P r e u c k a i w s k a z a ł, j a k w b a rd z o o b s z e r n y c h p r o to k o ła c h p o s ie d z e ń k a p itu ły w a rm iń s k ie j o d n a jd o w a ć n o ta tk ę , p r z e w a ż n ie b a rd z o k r ó tk ą , k o m u k a p i t u ł a p rz y d z ie liła s ty p e n d iu m z te j fu n d a c ji. N a w ią z a n a z n a jo m o ść z c z a s e m p r z e k s z ta łc iła się w p rzy jaźń . S p o ty k a liśm y się n a k o n fe re n c jac h n au k o w y c h , ja k o re c e n z en c i przew odów h a b ilita c y jn y c h , w y m ie n ia liśm y się p u b lik a c ja m i, p ro w a d z iliśm y k o resp o n d e n cję. P ie rw sz y ra z b y łe m w m ie s z k a n iu k s. Alojzego S zo rca w 1989 r. P o d ją ł n a s - u c z e s tn ik ó w s e s ji h o z ja ń s k ie j - „ s ta r o p o ls k ą k o la c ją ”, a b is k u p J ó z e f G le m b „now ocze s n y m p a r t y ”, u ła tw ia ją c y m k o n w e r s a c ję . W n a s tę p n y c h l a t a c h b y w a łe m w O ls z ty n ie u k s. A. S z o rc a , a O n o d w ie d z a ł m n ie w B ydgoszczy.
Z b liż a ł n a s w ie k , b y liś m y p r a w ie ró w ie ś n ik a m i; j a u ro d z iłe m się 10 lip ca, a k s. S zo rc 6 p a ź d z ie r n ik a w 1935 r.; p o c h o d z e n ie sp o łe c z n e , bo obaj b y liśm y d z ie ć m i w si. K s. S z o rc b y ł s y n e m z a g ro d o w e g o s z la c h c ic a , a le u w a ż a ł się za s y n a ch ło p a . M oi p rz o d k o w ie z a w sz e b y li p a ń s z c z y ź n ia n y m i c h ło p a m i. W ła d ze P o ls k i L u d o w e j d z ie liły m ie s z k a ń c ó w w si w e d łu g k r y te r ió w m a ją tk o w y ch , a s y tu a c ja m a t e r i a l n a n a s z y c h ro d zicó w b y ła p o d o b n a . M u s ie li p o d e j m o w a ć o g ro m n y w y s iłe k , a b y z a p ła c ić p o d a tk i, o d d a ć tzw . o b o w iąz k o w e d o s ta w y i w y k s z ta łc ić d zieci, d la k tó r y c h n ie w id z ie li p rz y sz ło śc i n a w si. K s ią d z A lojzy o p o w ia d a ł n a m , j a k je g o ojciec w io s n ą 1945 r. s a m ro zm in o w y - w a ł łą k ę , a b y z e b ra ć z n ie j sia n o .
L a t a s z k o ln e , s tu d e n c k ie , z d o b y w a n ie s to p n i i t y t u ł u p ro f e s o ra w y m a g a ło od n a s w iele w ysiłków i w y rzeczeń. K siąd z A. S zorc w liście z 1 s ie rp n ia 1998 r., p is z ą c o k ło p o ta c h z p u b lik a c ją ro z p r a w o D z ie rz g o n iu i k o le g iu m je z u ic k im w B ra n ie w ie s tw ie rd z ił: „ja j e s te m s y n e m chłopów , c z ło w ie k ie m tw a r d y m i u p a r ty m ”. O b y d w ie k s ią ż k i u k a z a ły się d ru k ie m .
