Związki księdza Walentego Barczewskiego z "Gazetą Olsztyńską"

Jan Chłosta

Związki księdza Walentego

Barczewskiego z "Gazetą Olsztyńską"

Echa Przeszłości 13, 225-234

EC H A PRZESZŁOŚCI XIII, 2012 IS S N 1509-9873

Jan Chłosta

Olsztyn

ZWIĄZKI KSIĘDZA WALENTEGO BARCZEWSKIEGO

Z „GAZETĄ OLSZTYŃSKĄ”

M im o że k s. W a le n ty B a rc z e w s k i (1 8 5 6 -1 9 2 8 ) n a p is a ł w a u to b io g ra fii, d ru k o w a n e j po r a z p ie rw s z y w „G azecie O ls z ty ń s k ie j” n a p o c z ą tk u m a r c a 1925 r., że b y ł z a a n g a ż o w a n y p r z y n a r o d z in a c h tr z e c h w a r m iń s k ic h g a z e t p o lsk ic h , w ty m ta k ż e „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”, to h is to ry c y n ie c h c ie li w to u w ie rz y ć . N a p is a ł w sw ojej a u to b io g ra fii: „ P rz y z a k ła d a n iu tr z e c h g a z e t p o l­ s k ic h d la W a rm ii b y ł ta k ż e c z y n n y k s. B .[a rc z e w sk i], m ia n o w ic ie « G azety O lsz ty ń sk ie j» 1886, «N ow in W a rm iń s k ic h » 1890 i « W arm iak a» 1893, w s p o m a ­ g a ł, re d a g o w a ł, p is y w a ł i p rz e z co się z n a c z n ie p rz y c z y n ił do u tr z y m a n ia i ro z s z e r z e n ia p o p ra w n e g o ję z y k a i d u c h a p o lsk ie g o n a W a rm ii i M a z u r a c h ”1. G d y b y było in a c z e j, z a p e w n e z a b ra lib y g ło s ży jący je s z c z e w ó w czas p o e ta A n d rz e j S a m u lo w s k i i J o a n n a P ie n ię ż n a b ą d ź te ż d o b rz e z n a ją c y p o c z ą tk i te g o p o lsk ie g o p is m a E u g e n iu s z B u c h h o lz .

P rz y z n a ję , że w sw o ich o p ra c o w a n ia c h ró w n ie ż p o m ija łe m t e n fa k t. W y­ n ik a ło to z te g o , że z a ró w n o „N o w in y W a r m iń s k ie ” j a k i „ W a rm ia k ” w sw o ich p r o g r a m a c h n ie id e n ty fik o w a ły się z p r o g r a m e m r u c h u p o lsk ieg o . M ało teg o , r e d a k to r „ W a rm ia k a ” z l a t 1 8 9 7 -1 9 0 4 k s. J a n J a b ło ń s k i n ie w id z ia ł n ic z d ro ż n e g o w g e r m a n iz o w a n iu m ie s z k a ń c ó w p o łu d n io w e j W a rm ii2. R aczej p rz y jm o w a n o , że p ro b o sz cz z B r ą s w a łd u b a rd z ie j w te d y p o d z ie la ł p o g lą d y p a r t i i C e n tr u m . T y m c z a se m p o s ta w a k s. B a rc z e w sk ie g o z d a w a ła się b yć b a r ­ dziej zło żo n a. B ył P o la k ie m z k r w i i k o ści. P o lsk o ść w y n ió sł z d o m u r o d z in n e ­ go, a p o te m j ą je s z c z e b a rd z ie j p o g łę b ia ł w C h e łm n ie . I te j p o lsk o śc i c h c ia ł

1 Wiarosław [ks. W. Barczewski], Z piśm iennictw a polskiego na Warmii w X IX stuleciu, „Gazeta Olsztyńska”, [dalej GO], 1925, nr 54 z 6 III.

2 J. Jasiński, Św iadom ość narodowa na Warmii w X IX wieku. N arodziny i rozwój, Olsztyn 1983, s. 309.

s łu ż y ć n a p o łu d n io w e j W a rm ii. N ie j e s t w y k lu c z o n e , że z c h w ilą o b ję c ia p a r a ­ fii w B r ą s w a łd z ie ju ż m y ś la ł m o że o m a n d a c ie p o s e ls k im . Z d a w a ł so b ie j e d ­ n a k s p ra w ę , że g ło s a m i P o la k ó w z o k r ę g u O ls z ty n — R e sz e l go n ie p o z y sk a . D la te g o p o s z u k iw a ł p o ro z u m ie n ia z p o ls k im s k rz y d łe m p a r t i i C e n tr u m i p r a ­ g n ą ł w y p e łn ia ć ro lę s z la c h e tn e g o m e d ia to r a m ię d z y r u c h e m p o ls k im a n ie ­ m ie c k a p a r t i ą 3, d ą ż y ł n a jp ie r w do w y s ta w ie n ia , j a k to m ia ło m ie jsc e n a G ó rn y m Ś lą s k u , w sp ó ln e g o z C e n tr u m k a n d y d a ta . K ie d y w 1893 r. P o la c y w y s ta w ili z n a n e g o d z ia ła c z a p o m o rs k ie g o , d u s z p a s te r z u ja c e g o w d ie c e z ji c h e łm iń s k ie j, a w ięc n ie z a le ż n e g o od b is k u p a w a rm iń s k ie g o , k s. A n to n ie g o W o ls z le g ie ra z D ą b ró w n a , to k s ią d z B a rc z e w s k i n a w ie c u w ó w c z e sn y m W ar- te m b o r k u ( te r a z B a rc z e w o ) p ró b o w a ł w y s tą p ić p rz e c iw te j k a n d y d a tu r z e , a le n ie d o p u szczo n o go do g ło su . O s ta te c z n ie k s. W o lsz le g ie r zd o b y ł m a n d a t p o s ła do n ie m ie c k ie g o . P a r la m e n tu . To z w y cięstw o P o la k ó w je s z c z e b a rd z ie j w p ły n ę ło n a a n ty p o ls k ą p o s ta w ę b is k u p a w a rm iń s k ie g o k s. A n d rz e ja T h ie la . B is k u p w y d a ł 1 IX 1893 r. z n a m ie n n e o s trz e ż e n ie w ję z y k u p o ls k im i n ie ­ m ie c k im . P is a ł: „ P o d cza s l a t o s ta tn ic h p o w tó rn ie ro z p o w s z e c h n ia li c h y trz y i a m b itn i a w a n tu r n ic y i a g ita to rz y , n ib y w in te r e s ie p o lsk ie j n a ro d o w o śc i, u s tn ie i p iś m ie n n ie n a jn ie g o d liw s z e n ie p r a w d y i o s z c z e rs tw a p rz e c iw k o w a ­ s z e m u K ościołow i w ie rn y m k a p ła n o m i n a w e t p rz e c iw w a s z y m b isk u p o m . [...] W w a sz e j c h w a le b n e j p rz y ro d z o n e j n ie w in n o ś c i n ie m a c ie ż a d n e g o p o ję ­ c ia, ja c y n ie d o b rz y s ą ci z d a le k a p rz y b y li z e s ła ń c e alb o p ie n ię d z m i o k u p ie n i n a je m n ic y p o d b u r z a n ia . O n i n a jp rz ó d c h c ą w a s w p o d s tę p n y sp o só b o d e rw a ć od w a s z y c h w ie r n y c h k a to lic k ic h k a p ła n ó w i b isk u p ó w , a b y w a s p ó ź n ie j w y ­ d a ć h e re z ji, ro sy jsk ie j s c h iz m ie alb o n ie d o w ia r s tw u s o c ja lis tó w ”4. D a ł w n im w y ra z s w e m u z a c ie tr z e w ie n iu i b r a k u ch ęci z ro z u m ie n ia z a ło ż e ń p ro g r a m o ­ w y c h r u c h u p o lsk ie g o n a p o łu d n io w e j W a rm ii. N ie m o ż n a by ło w s z a k p o s ą ­ d z a ć lu d z i s k u p io n y c h w o k ó ł „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” o b r a k k a to lic k ie j o r i e n t a ­ cji. P is m o s ta r a ło się z c a łą o tw a r to ś c ią p o g łę b ia ć św ia d o m o ść r e lig ijn ą , łączy ło j ą je d n a k z a w sz e z p o ls k ą t r a d y c ją te j ziem i.

S u k c e s p o lsk ie g o d u c h o w n e g o , k s. W o lsz le g ie ra , s k ło n ił b is k u p a i k się ż y z p a r t i i C e n tr u m do w y d a w a n ia z p o c z ą tk ie m 1894 r. k a to lic k ie g o c z a s o p i­ s m a „ W a rm ia k ”. N o w e p ism o m ia ło p rz e c iw s ta w ić się a s p ira c jo m p o lity c z n y m „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”, d ą ż y ło do je d n o ś c i z k a to lik a m i p o ls k im i n a p ła s z c z y ź ­ n ie w y z n a n io w e j, ję z y k o w e j i h is to ry c z n e j. W sw o ich z a ło ż e n ia c h z m ie rz a ło do zgody z P o la k a m i. P ie rw s z y m r e d a k to r e m „ W a rm ia k a ”, co s p o tk a ło się ze z d z iw ie n ie m P o la k ó w , z o s ta ł k s. B a rc z e w s k i. N ie m ia ł o n je d n a k sw obody d z ia ła n ia w re d a k c ji. R zek o m o o d ż e g n y w a ł się od d r u k u a r ty k u łó w p rz e c iw k o w s p ó łp ra c o w n ik o m „ G a z e ty ”. J u ż ja k o p ro b o szcz w B rą s w a łd z ie w y s tą p ił z a r ty k u ła m i p rz e c iw k o g e rm a n iz a c y jn y m p o s u n ię c io m in s p e k to r a sz k o ln eg o

3 W. Ogrodziński, Wstęp do: W. Barczewski, K ierm asy na Warmii i inne p ism a w ybrane, wydał i wstępem poprzedził, Olsztyn 1977, s. 11.

4 Obwieszczenie i ostrzeżenie, „Pastoralblatt für die Diözese Ermland”, 1893, nr 11 z 1 XI, s. 128

Związki księdza Walentego Barczewskiego z „Gazetą Olsztyńską” 2 2 7

A u g u s ta S p o h n a 5. Z a m ie ś c ił te ż k ilk a w a ż n y c h a r ty k u łó w źró d ło w y c h z h i ­ s to r ii i e tn o g r a f ii p o lsk ie j W a rm ii.

W l a t a c h 1 8 9 4 -1 8 9 7 k s. B a rc z e w s k i aż tr z y k r o tn ie p rz y jm o w a ł i r e z y ­ g n o w a ł ze s ta n o w is k a r e d a k t o r a „ W a rm ia k a ”6. W y d aje się, że je g o re z y g n a c je b y ły f o rm ą d e m o n s tr o w a n ia p r o te s tu p rz e c iw n a rz u c o n e j p rz e z w ię k sz o ść c e n tr o w ą z b y t o s tre j p o lity k i w obec „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”7. W 18 9 6 r. n a z e b r a n iu k s ię ż y z p a r t i i C e n tr u m , j a k w y n ik a że s p r a w o z d a n ia z a m ie sz c z o ­ n eg o w „ G aze cie”: „ks. p ro b o szcz B a rc z e w s k i m ia ł b a r d z o p ię k n ą i d u c h e m k a to lic k im i p o ls k im p r z e s ią g n ię tą m ow ę. Z a c h ę c a ł do u c z e n ia w d o m u p o l­ sk ie j m ow y, w s k a z u ją c , że p o ls k a m o w a n ie u p a d a , a le się p o d n o si, że u p a ś ć n ie m o że, bo P a n B óg d a ł n a ro d o w i p o ls k ie m u w ie lk ic h i n a tc h n io n y c h m ę ­ żów, poetów , k tó r z y n a m p o z o s ta w ili p ię k n e p ie ś n i i w ie rsz e . W ła ś n ie po u p a d k u P o ls k i, w ła ś n ie w n ie w o li P a n B óg ty c h m ężó w w z b u d z ił p rz e z co p o k a z a ł, że n ie ch ce u p a d k u , a le p o d n ie s ie n ia się n a r o d u p o lsk ieg o . D ziś k a ż d y m o że się p rz e k o n a ć , że p rz e m o c ą d u c h a n a r o d u z a b ić n ie m o ż n a , a le im w ięcej się P o la k ó w tłoczy, ty m w ięcej o n i p o c z u w a ją się do o b ro n y p r a w sw o ich ”8.

W 1904 k s. B a rc z e w s k i z o s ta ł w c ią g n ię ty w o so b liw y p ro c e s sądow y, k tó r y r e d a k to r „ G a z e ty ” S e w e ry n P ie n ię ż n y w y to c zy ł p ro b o szczo w i p a r a f ii w R a m so w ie k s. J u liu s z o w i W e ich slo w i z a n a p is a n ie w „ W a rm ia k u ”, że „G a ­ z e ta O ls z ty ń s k a ” „ n a ję ta j e s t m o s k ie w s k im i r u b la m i do p o d s z c z u w a n ia ”9. W p ie rw s z e j in s ta n c ji P ie n ię ż n y w y g ra ł s p r a w ę i k s ię d z a W e ic h s la s k a z a n o n a z a p ła c e n ie g rz y w n y w w y so k o śc i 40 m a r e k lu b o d s ie d z e n ie 10 d n i w ię z ie ­ n ia . P ro b o sz c z z R a m s o w a złożył a p e la c ję . S p r a w a to c z y ła się 18 V I 1904 r. p rz e d o ls z ty ń s k ą Iz b ą K a r n ą . J a k o św ia d k ó w p rz e d s ta w ił: b y łeg o r e d a k to r a „ A lle n s te in e r V o lk s b la tt” i w y d a w c ę „ W a rm ia k a ” E u g e n iu s z a B u c h h o lz a , r o l­ n i k a [M ie c z y sła w a ] K u s z ę z J a r o t i w ła ś n ie k s. B a rc z e w sk ie g o . W y m ie n ie n i św ia d k o w ie n ie b y li w s ta n ie p o tw ie rd z ić f a k t u f in a n s o w a n ia p o lsk ie g o p is m a r u b la m i m o s k ie w s k im i. N a to p ro b o sz c z z R a m s o w a p o w o ła ł je s z c z e d w óch św ia d k ó w : k u p c a W e rb e ra , z k tó r y m P ie n ię ż n y rz e k o m o o d b y ł p o d ró ż do W a rs z a w y o ra z n ie ja k ie g o B ia ło ja n a , u s u n ię te g o z p r a c y w „ A lle n s te in e r V o lk s b la tt”. B ia ło ja n z e z n a ł, że p rz e d s ie d m iu la t y P ie n ię ż n y m ia ł m u p o w ie ­ dzieć, że n a u tr z y m a n ie „ G a z e ty ” o tr z y m u je p ie n ią d z e z z a g ra n ic y . „Bez n ic h p ism o b y u p a d ło ”. K s ię d z u B a rc z e w s k ie m u n a t o m i a s t k s. W e ic h se l u c z y n ił z a r z u t, że t e n w p rz e s z ło ś c i m ia ł p o w ie d z ie ć m u o m o s k ie w s k ic h r u b la c h ,

5 J. Obłąk, Z działalności ks. Walentego Barczewskiego, „Komunikaty Mazursko-Warmiń­ skie” (dalej KMW) 1958, nr 2, s. 119.

6 Ks. W. Barczewski redagował „Warmiaka” w okresach między 15 I a 15 II 1894, następnie między 15 VI 1894 a 26 IV 1895, wreszcie między 8 i a 2 IV 1897 r.

7 J. Jasiński, Polityczne po szu kiw a n ia ks. Walentego Barczewskiego n a W armii, w: S tu d ia ofiarowane profesorowi Stefanow i Kieniewiczowi w 80 rocznicę urodzin, Warszawa, 1987, s. 636.

8 GO, 1896 nr 44 z 30 V.

9 Nasz proces z ks. prob. Weichslem z Ramsowa, GO, 1904 nr 72 z 21 VI; J. Chłosta, Procesy sądowe „Gazety Olsztyńskiej”, KMW, 1974, nr 3, s. 242-243.

b ę d ą c y c h c h le b e m g a z e ty . W s p o m in a ł te ż o p r y w a tn y m liśc ie p ro b o sz c z a z B r ą s w a łd u n a t e n t e m a t, k tó r y się n ie z a c h o w a ł. S ą d A p e la c y jn y u w o ln i! k s. W e ic h sla od k a ry . I d e n ty c z n y w e r d y k t u n ie w in n ia ją c y k s ię d z a w y d a ł ró w ­ n ie ż W yższy S ą d A p e la c y jn y w K ró le w c u , do k tó re g o o d w o ła ł się z k o le i S e w e ry n P ie n ię ż n y . W ta m ty c h c z a s a c h p rz e d n ie m ie c k im s ą d e m P o la k z a ­ w sz e s t a ł n a s tr a c o n e j pozycji.

O ile do k o ń c a 19 0 6 r. k s. B a rc z e w s k i, b r o n ią c s p r a w P o la k ó w do w ła s n e ­ go ję z y k a i p o d tr z y m y w a n ia k u l t u r y p rzo d k ó w , n ie a n g a ż o w a ł się b e z p o ś re d ­ n io w d z ia ła n ia r u c h u p o lsk ie g o , d z ię k i c z e m u p rz e s z e d ł o b r o n n ą r ę k ą c a łą k a m p a n ię n ie m ie c k ie g o ra d c y sz k o ln e g o A u g u s ta S p o h n a p rz e c iw n ie m u ja k o o b ro ń c y p o lsk o śc i w p a r a f ii b r ą s w a łd z k ie j, to p ó ź n ie j z m ie n ił ta k ty k ę d z ia ła ­ n ia . P r z e k o n a ł się, że w s p ó łd z ia ła ją c z n ie m ie c k ą p a r t i ą C e n tr u m n ie b ę d z ie m ó g ł n ic w ięcej u c z y n ić d la u t r z y m a n ia p o lsk o śc i p o łu d n io w e j W a rm ii i p o ­ s ta n o w ił p rz y ją ć z a p ro s z e n ie do k a n d y d o w a n ia do p a r l a m e n t u n ie m ie c k ie g o z r a m i e n i a d z ia ła c z y s k u p io n y c h w okół „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”. P o d c z a s p o ­ g rz e b u k a n o n ik a A u g u s ty n a K a r a u a w s ty c z n iu 1907 r. o z n a jm ił z g ro m a d z o ­ n y m k o n f r a tr o m , że z a m ie r z a p rz y ją ć to z a p ro s z e n ie . J e g o in f o rm a c ja w y w o ­ ł a ł a z a n ie p o k o je n ie w a r m iń s k ic h d u c h o w n y c h . W te j s y tu a c ji w ycofał się z k a n d y d o w a n ia , a le złożył w a ż n e o św ia d c z e n ie , d ru k o w a n e w „G aze cie O ls z ­ ty ń s k ie j”: „ S z a n o w n e m u K o m ite to w i W y b o rc z e m u n a p o w ia t o ls z ty ń s k o -re - s z e ls k i o d p o w ia d a m n a h o n o ru ją c e m n ie p ism o z 18 g r u d n ia , iż c z e k a łe m ta k d łu g o n a zgo d ę ce n tro w có w , s p o d z ie w a ją c się ja k ie g o k o rz y s tn e g o d la n a s k o m p ro m is u . P o n ie w a ż c e n tr u m w ty m w z g lę d z ie z n o w u n ic n ie u czy n iło , u w a ż a m z a s łu s z n e i k o n ie c z n e p o s ta w ie n ie n a W a rm ii d la P o la k ó w w ła sn e g o p o lsk ie g o k a n d y d a ta . J a , n ie s te ty , o fia ro w a n e j p rz e z lu d p o ls k i k a n d y d a tu r y p rz y ją ć n ie m o g ę, ja k k o lw ie k z r a z u o św ia d c z y łe m g o to w o ść do je j p rz y ję c ia . Z p o w o d u p o g rz e b u k s ię d z a k a n o n ik a K a r a u a zeszłej so b o ty było w e F r o m ­ b o r k u d u żo k s ię ż y o b e cn y ch , b ez w y ją tk u c e n tro w y c h , k tó rz y o m ojej e w e n tu ­ a ln e j k a n d y d a tu r z e z r ą k p o ls k ic h z t a k ą u jm ą i g r o ź b ą się w y ra ż a li, iż tr u d n o m i p rz e c iw t a k im o śc ie n io m w y s tą p ić . M ia łb y m p o c z ą w sz y od ks. B is k u p a do n a jn iż s z e g o k a p e la n a , w s z y s tk ic h k sięży , p ró c z p a r u b lis k ic h z n a ­ jo m y c h z a w ro g ó w i p r z y w y b o ra c h z a p rz e c iw n ik ó w . G d z ie b y m się p o d z ia ł w r a z ie n ie p rz e jś c ia ? P rz e s ie d lo n o b y m n ie w n ie m ie c k ie stro n y , g d z ie b y m u s e c h ł, j a k k s. d r a B ilite w s k ie g o p rz e s a d z o n o do W o lfsd o rfu [W ilczk o w a pod L u b o m in e m - J .C h .], g d zie o b e c n ie c h o ru je i u s y c h a . C zyż n ie k o rz y s tn ie j d la n a r o d u n a z d o b y ty m p e w n y m s ta n o w is k u p ra c o w a ć , j a k p u s z c z a ć się n a n ie p e w n e , n o w e p o la z w o d n ic z e ”10. P o p a r ł w ięc k a n d y d a tu r ę P o la k a L e o n a C z a rliń s k ie g o z T o ru n ia , a le ju ż w 1911 r. w w y b o ra c h je g o n a z w is k o z n a jd o ­ w ało się n a p ie rw s z y m m ie js c u n a liśc ie. U z y s k a ł w ó w c z a s 7 5 4 9 głosów . N ie z o s ta ł p o słe m , a le n i k t z r e p r e z e n ta n tó w r u c h u p o lsk ie g o n a W a rm ii n ie

10 Ks. proboszcz Barczew ski ka n d yd a tu ry przyjąć nie może!, GO, 1907, nr 5 z 10 I; por. ks. W. Barczewski, K ierm asy na W armii, wyd. VII. Posłowie, noty, słowniczek, wykaz nazw miejscowości J. Chłosta, Olsztyn, 2002, s. 162.

Związki księdza Walentego Barczewskiego z „Gazetą Olsztyńską” 2 2 9

zdo b y ł d o tą d ty lu głosów . N a p is a n o w „G a z e cie ”: „N ie z d o ła liś m y t ą r a z ą zw y ciężyć n a s z y c h p rz e c iw n ik ó w , lecz m im o to n ie m a m y n a jm n ie js z e g o p o ­ w o d u do z n ie c h ę c e n ia i w ą tp ie n ia w siłę n a s z e g o lu d u p o lsk ie g o . O d n ie ś liś m y w ie lk ie z w y cię stw o , bo choć k a n d y d a t n a s z n ie p rz e s z e d ł, to je d n a k ż e z e b r a li­ śm y n a n ie g o o w ła s n y c h s iła c h d o tą d n a jw y ż s z ą liczb ę 75 4 9 p o ls k ic h głosów , a z a te m o 2 1 0 0 w ięcej j a k p rz e d c z te r y la t y ”11. D a le j: „C ześć, u s z a n o w a n ie i n ie s k o ń c z o n a w d z ię c z n o ść n a le ż y się te ż z a c n e m u k a n d y d a to w i k s. p ro b o s z ­ czow i B a rc z e w sk ie g o , k tó r y s ta n ą w s z y po s tr o n ie lu d u p o lsk ie g o i w o b ro n ie p r a w te g o lu d u n ie z r a ż a ł się ż a d n y m i g ro ź b a m i i w s z e lk ie z a c z e p k i o ra z p r z e ś la d o w a n ia z m iło ści d la lu d u te g o z n o sił i n ie je d n o k r o tn ie je s z c z e zn o sić b ę d z ie . L u d p o ls k i o k a z a ł sw y m i g ło sa m i, ja k im z a u f a n ie m o b d a r z a sw ego k a n d y d a ta , a to sa m o z a u fa n ie p r z e le w a lu d t e n ta k ż e n a k s. d r B ilite w s k ie - go i k s. P o e ts c h a , bo i o n i sw y m u ję c ie m się z a lu d e m p o ls k im p rz y c z y n ili się n ie m a ło do o s ią g n ię c ia t a k p o w a ż n e j liczb y p o ls k ic h g ło só w ”12.

* * *

T rz e b a p rz y ją ć , że k s. W a le n ty B a rc z e w s k i b y ł w p ro w a d z o n y w z a m ia r y u tw o r z e n ia „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”. Sw oje k o n ta k ty z p o ls k im p is m e m je d n a k do 1907 r. u z a le ż n ia ł od s ta n o w is k a b is k u p a T h ie la w obec r u c h u p o lsk ieg o , s k u p io n e g o w okół „ G a z e ty ”. N ie m o ż n a te ż w y k lu czy ć, że b r a ł w ja k im ś z a k r e s ie u d z ia ł w p r a c a c h p rz y g o to w a w c z y c h do d r u k u p ie rw s z y c h n u m e ró w . N a p e w n o in fo rm o w a ł go o ty m , a m o że te ż w p ro w a d z ił w to k p racy , p rz y s z ły r e d a k to r „ G a z e ty ” J a n L is z e w s k i, k tó r y w 1885 r. p rz e z o sie m ty g o d n i m ie s z ­ k a ł u k s. B a rc z e w sk ie g o , w te d y w ik a re g o w B is k u p c u 13. P rz y s z ły r e d a k to r m ó g ł z a s ię g a ć ra d y , a n a w e t u z y s k a ć j a k ie ś w s p a rc ie fin a n s o w e . In d a g o w a n y p rz e z b is k u p a w te j s p ra w ie b is k u p ie c k i p ro b o szcz k s. E d w a r d H e r r m a n n n a p is a ł w liśc ie z 25 V 18 8 6 r., że k s. B a rc z e w s k i z a o p ie k o w a ł się L is z e w s k im ty lk o z m iło s ie rd z ia , b e z ż a d n y c h p o b u d e k p o lity c z n y c h , bo p o ło ż e n ie m a t e ­ r ia ln e L isz e w sk ie g o było n a d z w y c z a j tr u d n e . P o o d b y c iu s łu ż b y w ojskow ej c ie rp ia ł n a c h o ro b ę s e r c a i ty fu s , a p r z y ty m n ie m ia ł ś ro d k ó w n a leczen ie. L is z e w s k i z re w a n ż o w a ł się ty m , że w p ie rw s z y m n u m e r z e „ G a z e ty ” z 16 k w ie tn ia 1886 r. u k a z a ło się o g ło sz e n ie o m o żliw o ści z a k u p ie n ia w re d a k c ji n ie w ie lk ie j k s ią ż e c z k i „D ziesięć u s łu g do N a jś w ię ts z e g o S e rc a J e z u s o w e g o p o d łu g B ł. M a łg o rz a ty M a r ii A la k o k w ra z z w ie lu m o d litw a m i o łta r z a ”, k tó re j a u to r e m b y ł w ik a r y z B is k u p c a . D o d a jm y do te g o , że o g ło sz e n ie to było p o w ta r z a n e aż w d z ie s ię c iu p ie rw s z y c h n u m e r a c h p is m a . J a n u s z J a s i ń s k i s u g e ro w a ł, że B a rc z e w s k i m ó g ł n a w e t p is a ć do „ G a z e ty ” te k s ty o te m a ty c e re lig ijn e j i h is to r ii W a r m ii14. P o tw ie rd z e n ie m te g o m o g ą b yć te k s ty z a w a r te

11 N a sz k a n d yd a t ks. Walenty Barczew ski, GO, 1911, nr 26 z 2 III. 12 Ibidem.

13 R. Traba, Niemcy, Warmiacy, Polacy. Z dziejów niemieckiego ruchu katolickiego i stosun­ ków polsko-niem ieckich w Prusach, Olsztyn 1994, s. 106—107.

w „ G az ecie ”15. O d b y w a ło się to w s z y s tk o w o k re s ie , k ie d y B a rc z e w s k i z a a n ­ g a ż o w a ł się w p ra c ę T o w a rz y stw a C z y te ln i L u d o w y ch , w p ła c a ł s k ła d k i n a rzecz to w a rz y s tw a do P o z n a n ia i założył p ie r w s z ą w ty m re jo n ie b ib lio te c z k ę T C L w R z e c k u , p ro w a d z o n ą p rz e z k r a w c a A u g u s ta K lo m fa sa .

J u ż ja k o p ro b o szc z w B r ą s w a łd z ie , w ra z z d w o m a in n y m i d u c h o w n y m i, o d p r a w ił 2 6 lip c a 1894 r. w o ls z ty ń s k im k o śc ie le św. J a k u b a m s z ę św. ż a ło b n ą z a d u s z ę b y łeg o r e d a k t o r a „ G a z e ty ” J a n a L isz e w sk ie g o i b r a ł u d z ia ł w u r o ­ c z y s to ś c ia c h p o g rzeb o w y ch .

W sp o só b sz c z e g ó ln y p o tr a k to w a n o w „ G aze cie” 2 5 -lecie św ię c e ń k a p ł a ń ­ s k ic h k s. B a rc z e w sk ie g o . W a r ty k u le p r z e d s ta w io n o je g o b io g ra fię , w y m ie n io ­ n o d o ty c h c z a so w e m ie js c a p o s łu g i re lig ijn e j, a w p o d s u m o w a n iu n a p is a n o : „ J a k k o lw ie k lu d p o ls k i n a W a rm ii s z a n u je i p o w a ż a w s z y s tk ic h k a p ła n ó w , to j e d n a k sz c z e g ó ln y m p rz y w ią z a n ie m i s y m p a tią o b d a r z a d o sto jn e g o J u b i l a t a , k s ię d z a p ro b o s z c z a B a rc z e w sk ie g o , k tó r y n ic z y m n ie z ra ż o n y s to i z a w sz e po s tr o n ie u p o ś le d z o n e g o lu d u p o lsk ie g o n a W a rm ii. O by n a m P a n B ó g d a ł w ięcej ta k ic h k a p ła n ó w ro d a k ó w , a z a p e w n e z a ż y w a lib y P o la c y n a W a rm ii w ię k s z y c h sw o b ó d t a k w ży c iu p r y w a tn y m , j a k i w k o śc ie le ”16. K ilk a d n i po ty m , j a k n i k t in n y z k s ię ż y w a r m iń s k ic h , k s . B a r c z e w s k i p o d z ię k o w a ł w „ G azecie” z a zło żo n e ż y c z e n ia 17.

O d 1910 r. w s p ó łp ra c a k s. B a rc z e w sk ie g o z „ G a z e tą O ls z ty ń s k ą ” z a c ie ś n i­ ł a się je s z c z e b a rd z ie j. O to 11 lip c a te g o r o k u n a p o s ie d z e n iu P ro w in c jo n a ln e ­ go K o m ite tu W yborczego w P e lp lin ie , n a k tó r y m u s ta lo n o p o p a rc ie k a n d y d a ­ t a C e n tr u m k s . P a w ł a R o h m a n a w n a jb liż s z y c h w y b o ra c h , w ła ś n ie k s. B a rc z e w s k i z o s ta ł z a s tę p c ą p rz e w o d n ic z ą c e g o te g o k o m ite tu . O d tą d w ra z z k s. dr. R o b e rte m B ilite w s k im w y s tę p o w a ł n a w iecach .. S p r a w o z d a n ia z ty c h w ieców z a m ie sz c z o n o w „ G a zecie”. W sw o im w y s tą p ie n iu n a w ie c u w G ryźli- n a c h z u d z ia łe m p ó ł ty s ią c a osób, k tó r y o d b y w a ł się n a p la c u w e w si, ks. B a rc z e w s k i „ p o ró w n a ł u c is k P o la k ó w w p a ń s tw ie p r u s k im z u c is k ie m p ie r w ­ sz y c h c h rz e ś c ija n . J a k o n i w k a ta k u m b a c h k ry ć się m u s ie li t a k i n a m o b ecn ie n a n a s z e j p o lsk ie j z ie m i o d m a w ia się d a c h u n a d g ło w ą i je sz c z e je d y n ie pod gołym n ie b e m w olno się n a m z b ie ra ć i p rz e śla d o w c ó w n a s z y c h o sk a rż a ć . M im o to z p o g o d n y m czołem p a tr z e ć m ożem y, bo Bóg, k tó ry n a s P o la k a m i stw o rz y ł n ie zezw oli n a to, aż e b y n a s w rogow ie w y tę p ili”18. Z g ro m a d z e n ie to sp o tk a ło się z k r y ty c z n ą o ce n ą . K s ią d z d z ie k a n J ó z e f T e s c h n e r z O ls z ty n a w s p ra w o z ­ d a n iu do b is k u p a n a p is a ł: „M y ja k o r e p r e z e n ta n c i p a r t i i C e n tr u m z o s ta liś m y p rz e z p o ls k ie g a z e ty o b r z u c e n i b ło te m , a k s . B a r c z e w s k i n ic n ie u c z y n ił, a b y to z m ie n ić . J e s t s k a n d a le m , j e ś li B a r c z e w s k i i B ilite w s k i d z ia ła ją p rz e c iw k o p ro b o sz c z o m w a r m iń s k ic h p a r a f ii, w k tó ry c h w y s tę p u ją n a w ie c a c h ”19.

15 GO, 1886, nr 13 z 9 VII; nr 14 z 16 VII; nr 16 z 30 VII; nr 19 z 20 VIII. 16 25-letni ju b ileu sz kapłański, GO, 1908 nr 144 z 8 XII.

17 GO, 1908, nr 147 z 15 XII.

18 Wiec polski w G ryzlinach, 1910 nr 96 z 16 VIII.

19 Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie, sygn. A-279, pismo ks. J. Teschnera z 10 X 1910 r.

Związki księdza Walentego Barczewskiego z „Gazetą Olsztyńską” 2 3 1

W k o le jn y c h w y b o ra c h do R e ic h s ta g u , po ś m ie rc i k s. k a n o n ik a J a n a H ir s c h b e r g a (zm . 19 X II 1910) n a r o k p rz e d u p ły w e m k a d e n c ji, P ro w in c jo n a l­ n y K o m ite t W yborczy zd e c y d o w a ł się zg ło sić n a p o s ła w o k r ę g u O ls z ty n - R e sz e l n a p ie rw s z y m m ie js c u k s. W a le n te g o B a rc z e w sk ie g o , ob o k k s. R o ­ b e r t a B ilite w s k ie g o i A n d r z e ja S a m u lo w s k ie g o z G ie trz w a łd u . P o la c y p r z e ­ p ro w a d z ili k a m p a n ię w y b o rc z ą z d u ż y m ro z m a c h e m . U rz ą d z o n o je d e n a ś c ie w ieców w e w s ia c h p o łu d n io w e j W a rm ii z u d z ia łe m d z ia ła c z y z W ie lk o p o lsk i i P o m o rz a . Aż n a s ie d m iu w ie c a c h w y s tą p ił s a m p ro b o sz c z z B rą s w a łd u . W k a ż d y m z w ieców b ra ło u d z ia ł od 2 0 0 do 5 0 0 osób. W s z y s tk ie b y ły sz c z e ­ g ó ln ą m a n if e s ta c ją p o lsk o ści, w y ty k a n o n a n ic h g w a łty z a d a w a n e P o la k o m , u p o m in a n o się o p r a w a do sw obodnego życia polskiego w p a ń s tw ie n iem iec k im .

K a n d y d a te m p a r t i i C e n tr u m b y ł k s. K u n ib e r t K rix , od s ie r p n ia 1897 r o k u p ro b o s z c z w L a m k o w ie , a k ty w n y d z ia ła c z n ie m ie c k ic h o r g a n iz a c ji c h ło p s k ic h E r m l ä n d i s c h e r B a u e r v e r e in o ra z L a n d w ir ts c h a f tlic h e r V e re in w O ls z ty n ie . M ów ił sw o b o d n ie po p o ls k u i z a p o w ie d z ia ł w iele ra zy , że b ę d z ie u b ie g a ł się o p r a w a do ję z y k a o jczy steg o p o ls k ic h W a rm ia k ó w . K s ią d z K rix i in n i d z ia ła c z e c e n tro w i tw ie rd z ili n ie b e z ra c ji, że k s. B a rc z e w s k i ze w z g lę ­ d u n a ilo ścio w y s to s u n e k P o la k ó w i N ie m c ó w w o k rę g u o ls z ty ń s k o -re s z e l- s k im n ig d y n ie u z y s k a m a n d a t u p o se lsk ie g o , t a k w ięc je g o o b ie tn ic e p r z e d ­ w y b o rcze i t a k n ie z n a jd ą sw ego p o k ry c ia . W ty c h w y b o ra c h u z u p e łn ia ją c y c h c e n tro w c y u z y s k a li je s z c z e o 1701 g łosów w ięcej n iż w p o p rz e d n ic h 20.

T a k ż e i w n a s tę p n y c h w y b o ra c h , w s ty c z n iu 1912 r, n ie u d a ło się - m im o u rz ą d z o n y c h d z ie s ię c iu w ieców w e w s ia c h p o d O ls z ty n e m i B is k u p c e m - k s. B a r c z e w s k ie m u z o s ta ć p o s łe m R e ic h s ta g u . N a o s t a t n i m w ie c u w B a rc z e w ie w b lis k o g o d z in n y m p r z e m ó w ie n iu k a n d y d a t p r z e d s ta w ił sw ój p ro g ra m : „o św iad czy ł, że ja k o P o la k z k rw i i k o ści chce s ta n ą ć w o b ro n ie s łu s z n y c h p r a w lu d u p o lsk ie g o , t a k g o sp o d a rz y , j a k i rz e m ie ś ln ik ó w , w y ro b n ik ó w i r o ­ b o tn ik ó w , ró w n ie ż w o b ro n ie w ia ry i m ow y p o lsk iej. M o w a k s. B a rczew sk ieg o w y w a rła n a s łu c h a c z a c h w ie lk ie w ra ż e n ie i lu d gorąco d z ię k o w a ł s w e m u k a ­ p ła n o w i z a t a k g o rące sło w a ”21. B ył o stro a ta k o w a n y p rz e z „ E r m lä n d is c h e Z e itu n g ”. Z a rz u c a n o m u , że n a le ż a ł do p a r t i i C e n tr u m , a te r a z ro z b ija je d n o ­ lity lu d w a r m iń s k i. W z w ią z k u z ty m złożył o św ia d c z e n ie , że „z aw sz e w y p o ­ w ia d a ł się z a p o lity k ą p o k o jo w ą z c e n tro w c a m i n a W a rm ii i p ro p o n o w a ł p o d z ia ł m a n d a tó w p o s e lsk ic h : d w ó ch d la C e n tr u m i je d n e g o d la r u c h u pol- s k ie g o 22. K a n d y d a t C e n tr u m k s. K u n ib e r t K rix z L a m k o w a u z y s k a ł aż 12 2 0 5 g ło só w i to o n z o s ta ł p o słem .

W ty m s a m y m 1912 r. k s ią d z B a rc z e w s k i w z ią ł u d z ia ł w X X III K o n g re sie E u c h a ry s ty c z n y m , k tó r y o d b y ł się m ię d z y 10 a 15 w r z e ś n ia te g o ro k u . P a t r o ­ n a t n a d ty m k o n g re s e m o b ją ł s a m c e s a r z F r a n c is z e k J ó z e f I. W zięło w n im u d z ia ł w ie lu P o lak ó w . Z te g o p o w o d u w szcz e g ó ln y sp o só b p o d k re ś lo n o z a s łu ­ g i J a n a II I S o b ie sk ie g o w p a m ię tn e z w y c ię stw o n a T u r k a m i. P ro b o sz c z

20 J. Jasiński, Św iadom ość narodowa na W armii, op. cit., s. 349. 21 Wielki wiec w W artemborku, ibidem, 1912, nr 6 z 13 I. 22 O świadczenie, ibidem, 1912, nr 2 z 4 I.

z B r ą s w a łd u p rz e b y w a ł w W ie d n iu ja k o p rz e d s ta w ic ie l „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”, co n ie b e z s a ty s fa k c ji s k o m e n to w a n o : „ n a sz lu d p o ls k o -w a rm iń s k i m a n a K o n g re s ie E u c h a r y s ty c z n y m t a k ż e sw ego z a s tę p c ę w oso b ie czcig o d n eg o ks. B a rc z e w s k ie g o , k tó r y w n ie d z ie lę [7 IX 1912] w y je c h a ł do W ie d n ia ”23. W „ G a zecie ” w y d ru k o w a n o tr z y re la c je z W ie d n ia 24. W s z y s tk ie s ą ra cze j o p is e m m a n if e s ta c ji k a to lik ó w z całeg o ś w ia ta , a n iż e li o m ó w ie n ie m m e r y to ­ ry c z n y c h te m a tó w , p o d ję ty c h n a k o n g re s ie . N a p is a n o te ż o u d z ia le P o la k ó w ( n a k o n g re s ie by ło ic h b lis k o 15 ty s ię c y ze w s z y s tk ic h zab o ró w ) o ra z o d p r a ­ w io n y c h n a b o ż e ń s tw a c h w k o śc ie le św . M ic h a ła p rz e z ó w czesn eg o a r c y b is k u ­ p a lw o w sk ieg o J ó z e f a B ilcz ew sk ieg o .

* * *

W c z a sie p ie rw s z e j w o jn y św ia to w e j k s. B a rc z e w s k i w s p ie r a ł fin a n so w o „ G a z e tę O ls z ty ń s k ą ”, w y d ru k o w a ł w oficynie J o a n n y P ie n ię ż n e j o p ra c o w a n ie G e o g r a f i a p o l s k i e j W a r m i i , a po z a k o ń c z e n iu d z ia ła ń w o je n n y c h s ta n ą ł n a czele W a rm iń sk ie j R a d y L u d o w ej, r e p r e z e n to w a ł W a rm ię n a S e jm ik u D zieln ico w y m w P o z n a n iu , n a k tó ry m o b ra n o go w ic e m a rs z a łk ie m . B ra ł u d z ia ł w d z ia ła n ia c h P o la k ó w w o k re s ie p o p rz e d z a ją c y m p le b isc y ty w 1920 r. B ra ł u d z ia ł ja k o p r z e ­ w o d n iczący w zjeździe d e le g a tó w to w a rz y s tw lu d o w y c h o ra z w w ie c u o ś w ia to ­ w y m T o w a rz y s tw a C z y te ln i L u d o w ej w O ls z ty n ie 2 m a r c a 1920 r., n a k tó ry m w y g ło sił d łu ż s z e w y s tą p ie n ia n a t e m a t c z y te ln ic tw a p o lsk ie g o n a W a rm ii, m ó w ił o b ib lio te c z k a c h T C L , d z ia ła ln o śc i F r a n c is z k a S z c z e p a ń sk ie g o z L a m k o ­ w a i p o trz e b ie ro z w in ię c ia c z y te ln ic tw a k s ią ż e k i g a z e t p o ls k ic h 25. W „G azecie w y d ru k o w a n o te ż o ś w ia d c z e n ie k s. B a rc z e w sk ie g o : „ P o d czas p u b lic z n e g o w ie ­ c u w B rą s w a łd z ie 27 c z e rw c a 1920 r. o z n a jm iłe m , że z a r z u ty ja k o b y m p o b ie ­ r a ł w y so k ie w y n a g ro d z e n ie z a a g ita c ję s ą z u p e łn ie n ie p ra w d z iw e . M im o to tr z y d n i p ó ź n iej n a z e b r a n iu Z w ią z k u U t r z y m a n ia W a rm ii (zało żo n eg o p rz e z z d ra jc ó w J a b ło ń s k ie g o i Ż a b k ę ) j a k i ś m ó w c a g ło sił p u b lic z n ie , że p o b ie ra m 6 0 0 0 m a r e k m ie s ię c z n ie z a a g ita c ję i że w id z ia n o j a k p. [J a n ] B a c z e w sk i w y p ła c a ł m i tę su m ę . [...] Co do g ło s o w a n ia o d p o w ie d z ie ć m o g ę n a ró ż n e z a p y ta n ia z W a rm ii i M a z u r, że gło s o d d a m je d y n ie z a P o ls k ą ”26. P o p r z e g r a n y m p rz e z P o ls k ę p le b isc y c ie b r a ł u d z ia ł w tw o r z e n iu Z w ią z k u P o la k ó w w P r u s a c h W sc h o d n ic h . W ra z z k s ię ż m i B ilite w s k im i K a ro le m L a n g w a ld e m w sz e d ł do K o m isji S z k o ln e j. D w u k ro tn ie , w 1921 i 1924 r. b y ł w y b ie ra n y do s e jm ik u p ro w in c jo n a ln e g o w K ró lew cu . W 1921 r. k s. B a rc z e w s k i w y d ru k o w a ł w ie le te k s tó w re lig ijn y c h „ G a z e ­ c ie ” i w je j d o d a tk u p t. „G ość N ie d z ie ln y ”, m .in . w e w r z e ś n iu i p a ź d z ie r n ik u c z te ry a r ty k u ły p o św ię c o n e k u lto w i M a tk i B ożej n a W sch o d zie. W o s ta tn im z a w a r ł tr z y m o d litw y o d p u s to w e z a s c h iz m a ty k ó w g re c k ic h , u ło ż o n e p rz e z

23 GO, 1912, nr 108 z 12 IX.

24 Ibidem, 1912, nr 110 z 17 IX; nr 111 z 19 IX; nr 112 z 21 IX.

25 Pierwszy wiec oświatowy TC L w O lsztynie, ibidem, 1920, nr 30 z 6 III.

26 Oświadczenie ks. Walentego Barczewskiego, proboszcza w B rąsw ałdzie n a polskiej War­ m ii, ibidem, 1920, nr 82 z 8 VII.

Związki księdza Walentego Barczewskiego z „Gazetą Olsztyńską” 2 3 3

p a p ie ż y P i u s a X I, B e n e d y k ta XV i L e o n a X III27. W g r u d n iu u k a z a ły się k a z a n i a n a c z te r y n ie d z ie le A d w e n tu 28, w e w r z e ś n iu n a d to z a m ie sz c z o n y z o s ta ł f r a g m e n t G e o g r a f i i s z t u m s k i e g o P o w i ś l a 29, „ G a z e ta ” w y d r u k o w a ła t a k ­ że c a ło ść te g o o p ra c o w a n ia . K ie d y p o d k o n ie c 1921 r. ro z p o c z ę to — ja k o III w y d a n ie — d r u k K i e r m a s ó w n a W a r m i i , E u g e n iu s z B u ch h o lz n a p is a ł: „ J e s t to t e m a t n a jc ie k a w s z y d la W a rm ia k a ju ż n ie r a z rozpoczęty, a d o tą d n ie d o k o ń ­ czony. S ą to « K ie rm a sy n a W arm ii» , b iją c e s e rd e c z n o ś c ią , rz e w n o ś c ią , p r o s to ­ tą , a p rz y ty m sw o js k o ś c ią i w ie rn o ś c ią , że tr u d n o o d e rw a ć się od n ic h ”30. N a s tę p n ie „ K ie rm a s y ” k s. B a rc z e w sk ie g o w y d a n o w o d d z ie ln e j k sią ż c e .

W 1922 r. z d e le g a c ją 40 p rz e d s ta w ic ie li z p o łu d n io w e j W a rm ii i P o w iś la k s. B a rc z e w s k i u d a ł się do F r o m b o rk a , a b y b is k u p o w i A u g u s ty n o w i B lu d a u - ow i p r z e d s ta w ić m e m o ria ł, p rz e d s ta w ia ją c y p o trz e b y d u s z p a s te r s k ie P o la k ó w w diecezji. W ty m d o k u m e n c ie m .in . n a p is a n o : „ N iech J e g o E k s c e le n c ja K s ią d z B is k u p ra c z y ła s k a w ie u w z g lę d n ić p r z e d e w s z y s tk im p ro ś b y ro d zicó w p o lsk ic h , k tó r z y p r a g n ą , b y ic h d z ia tw a m o g ła s łu c h a ć S ło w a B ożego w ję z y ­ k u p o ls k im , o jc z y sty m [...] b y p rz y g o to w a n ie do p ie rw s z y c h S a k r a m e n tó w Ś w ię ty c h o d b y w a ło się w ję z y k u p o lsk im . S p o łe c z e ń stw o n a s z e z a n o s i do C ieb ie W y so k i P a s t e r z u p ro śb y , b y n ie z m n ie js z a n o ilościow o p o ls k ic h n a b o ­ ż e ń s tw i u m o ż liw io n o u tr z y m a n ie p o lsk ie g o ś p ie w u k o śc ie ln e g o ”31. K sią d z B a rc z e w s k i p r z e d s ta w ił o rd y n a riu s z o w i w ó w c z a s m ło d ą p o e tk ę M a r ię Z ie n ta - ró w n ę , k t ó r a z te j o k a z ji w y g ło siła s p e c ja ln ie n a p is a n y w ie rsz . M im o o b ie tn ic k s ię d z a b is k u p a , zło żo n y m e m o ria ł p o z o s ta ł b e z o d p o w ied zi.

N ie m o ż n a w y k lu czy ć , ch o ciaż n i k t o ty m d o tą d n ie p is a ł, że k s. B a rc z e w ­ s k i sp o w o d o w a ł z a tr u d n ie n ie w d n ie m 10 w r z e ś n ia 1921 r. M a rii Z ie n ta ró w - n y w re d a k c ji „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j”. P o e tk a b y ła p rz e c ie ż je g o u c z e n n ic ą , a o n c z y te ln ik ie m J e j d e b iu ta n c k ic h w ierszy , z k tó ry c h p ie rw s z y P o r y r o k u u k a z a ł się w „G az ecie” z d a t ą 4 g r u d n ia 1920 r.

W a ż n ą pozycję w d o ro b k u k s. B a rc z e w sk ie g o s ta n o w i cy k l a r ty k u łó w w „G azecie O ls z ty ń s k ie j”, p o św ię c o n y c h p iś m ie n n ic tw u p o ls k ie m u n a W a r­ m ii. D ru k o w a ł j e p o d ty tu łe m Z p i ś m i e n n i c t w a p o l s k i e g o n a W a r m i i w X I X s t u l e c i u (1 9 2 4 i 1925); w p r z y b liż e n iu — j a k u s t a l i ł T. O r a c k i — by ło to 105 o d c in k ó w o ra z P i ś m i e n n i c t w o p o l s k i e n a W a r m i i w X I X i X X s t u l e c i u (1925, 1927 i 1928), około 30 o d c in k ó w 32. P o ło w a te k s tó w , z a w a r ty c h w ty c h o p ra c o ­ 27 Wiarosław, Cześć M arii n a Wschodzie, Gość Niedzielny (dalej GN), 1921, nr 38 z 17 IX; nr 39 z 24 IX; nr 40 z 1 X; nr 41 z 8 X.

28 K azania na niedziele A d w en tu , ibidem, 1921, nr 49, 50, 51, 52. 29 Wiarosław, Geografia sztum skiego Powiśla, ibidem, 1921 nr 46 z 12 XI.

30 Pustelnik [E. Buchholz], Pogadanka literacka. To i owo, ibidem, 1921, nr 42 z 15 X. 31 Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Konsulat RP w Kwidzynie sygn. 3672 k. 9. Sprawozdanie z audiencji ludności polskiej w Prusach Wschodnich u biskupa dr. Augustyna Bludaua 21 IX 1922 r.

32 T. Oracki, R ozm ów iłbym ka m ień ... Z dziejów literatury ludow ej oraz piśm iennictw a regionalnego Warmii i M a zu r w X IX i X X w ieku, Warszawa 1976, s. 297. Ustalenie dokładnej liczby odcinków tych opracowań ks. Barczewskiego jest niemożliwe ze względu na braki w rocznikach „Gazety Olsztyńskiej” z lat 1924, 1925, 1927 i 1928.

w a n ia c h , z n a la z ła się w w y d a n iu k s ią ż k o w y m p t. N o w e k o ś c i o ł y k a t o l i c k i e n a M a z u r a c h , w y d r u k o w a n y m w 1926 r.

P o ś ró d w y d ru k o w a n y c h o p ra c o w a ń w y r ó ż n ia ją się K i e r m a s y n a W a r m i i , z w y d a n ia n a w y d a n ie w ciąż w z b o g a c a n e p rz e z a u to r a , s ta n o w ią c e p r a w d z i­ w ą p e r e łk ę p iś m ie n n ic tw a w a rm iń s k ie g o . A w s z y s tk ie p r a c e k s. B a r c z e w s k ie ­ go z o s ta ły p rz e z p ro f e s o ra K a z im ie r z a N its c h a n a z w a n e „ m a łą e n c y k lo p e d ią p o lsk ie j W a rm ii”33. T ru d n o o b a rd z ie j t r a f n e o k re ś le n ie s p u ś c iz n y z a s łu ż o n e ­ go p ro b o sz c z a z B rą s w a łd u .

* * *

T rz e b a p rz y ją ć , że k s ią d z B a rc z e w s k i b y ł z a w sz e z w ią z a n y z „ G a z e tą O ls z ty ń s k ą ”. N ie m o ż n a p o m in ą ć teg o , co n a p is a ł w e w s p o m n ie n ia c h . Ze w z g lą d u n a w ro g ie s ta n o w is k o b is k u p a w a rm iń s k ie g o A n d rz e ja T h ie la w obec r u c h u p o lsk ie g o p ro b o sz c z z B r ą s w a łd u sw oje k o n ta k ty w l a ta c h 1 8 9 4 -1 9 0 6 z p is m e m P ie n ię ż n y c h nieco ro z lu ź n ił. W n a s tę p n y c h l a ta c h w s p ie r a ł m a t e ­ r ia ln e o ls z ty ń s k ie p ism o i w n im d ru k o w a ł sw oje n a jw a ż n ie js z e p ra c e .

SU M M A R Y

In his autobiography, initially p rin ted in Gazeta Olsztyńska in early M arch 1925, F a th e r W alenty B arczew ski (1856-1928) w rote th a t he h ad actively contributed to th e b irth of th ree Polish new spapers in the region of W arm ia, including Gazeta

Olsztyńska. H istorians were re lu c ta n t to give credence to his words. The autobiogra­

phy claim s th a t „a certain fa th e r B.[arczewski] edited and w rote articles for three Polish new spapers in W armia: Gazeta Olsztyńska, founded in 1886, N owiny Warmiń-

kie, s ta rte d in 1890, and Warmiak, founded in 1893. He th u s contributed significan­

tly to th e preservation of the Polish language an d the Polish sp irit in W arm ia and M azury”. J a n C hłosta’s article discusses F a th e r W alenty B arczew ski’s collaboration w ith Gazeta O lsztyńska.