Polityka antycykliczna Stanów Zjednoczonych w latach 1970-1984

Z bigniew J u r c z y k "

POLITYKA ANTYCYKLICZ1ÍÍ STANÓW ZJEDNOCZONYCH * LATACH 1970-1984

I . ’ a t a gledarndg^wgiląte

W d e k a d z ie t e j t a d e n z u p rzem y sło w io n y ch k rajów k a p i t a l l a t y -czny oh a l e z o s t a ł oazozędzor^' p r z e z s k u t k i światow ego k r y z y s u ek o n o m iczn eg o . Gwałtownie w a to a u n k u do l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h p o - g o r a t y ł y «1« p ra w ie wety e t k l e w e k a ź n ik i m akroekonom iczna. Wysoka i n f l a o j a , ap ad ak tempa w z r o s tu g o s p o d a r o z e g o , b e z r o b o c i e , d e f i c y

-ty handlowe s t a ł y e i ę z ja w is k a m i powazeohnymi.

V S ta n a c h Z je d n o czo n y ch w l a t a c h 1 9 6 0 -6 9 ś r e d n i a r o c z n a s t o p a

wzrostu g o s p o d a ro z e g o w y n o s iła 4%, a i n f l a c j i 2,6$ , p o d c z as gdy w

ok reale 1 970-61 stopy te o s i ą g n ę ł y poziom 2 , 6 $ 1 6,8)6. Ten spadek

aktywnoáoi gosp od arozej, w zrost i n f l a c j i 1 b ezrob ooia władze

ame-rykańskie s t a r a ły « ię g łó w n ie zw alczyć poprzez s to n o w a n ie k e y n e -

sowskioh instrumentów b u d ie to w y c h , nakierowanyoh na p o b u d z a n ie

po-pytu , Batomlaat p o lity k a monetarna i dochodowa s p e ł n i a ł y w tyra z a

-m ierzeniu r o lę wspo-magającą. P o lity k a dochodowa p o j a w i ł a s i ę z r e

-s z t ą na -s o e n i-s d z ia ła ń ekonomicznych do-syó późno, bo dopiero w po-łow ie l a t s z e ś ć d z ie s ią t y oho Pojmowana j s s t ona jako u zu p e łn ien ie tradyoyjoyoh árodków postępow ania władz publloznyoh w s f s r z e ek o- nomloanej i sp o łe c z n e j* Jej zwolennikiem i propagatorem w Stanach Zjednoozonych j e a t J . K. G a lb r a ith . G łoai o n , te I n f la c j a n ie mo-ta być zahamowana jed y n ie p rzez p o lity k ę f is k a ln ą (budżetow ą) l monetarną, chyba i e akoeptuje a ię bardzo duża bezrobocia 1 z a e tó j w p ro d u k cji. V o a lu u n ik n ię c ia tyoh p la g n a leż y więo etoaowaĆ roz-w ią za n ie, która p o leg a na hamoroz-waniu dochodów 1 oen n i e p r z e z b e z

-■ Dr, I n s t y t u t Skonomii P o lit y c z n e j , U niw ersytet W rocławski,

ro b o o ie , l o o z drogą regulowania oen 1 p ła c 1 . Do tak iego też spo-sobu u o ie k ł «1« na okrea trzeoh l a t raąd prezydenta Hlxona, a pii- a le j takt« w la ta c h 1979-80 prezydenta C a rtera . P o«u n ięola tego typa napotykają Jednak «wykla o stry «przeciw n ie ty lk o * • «trony swolennikón ekonomii li b e r a l n e j , a le tak i« świątków zawodowych 1 k a p it a ła . Bo o h o o la ż, jak tw ierd zą Jej k o n tee ta to ra y , p o lity k a ta posiad a w p ła sz czy ź n ie p o lit y oznej pewien powab dając era że nie, ft« rsąd l a t o t n i« walozy z l n f l a o j ą , to w rxeozywia to á c i wywołuje ona > a l« k n t a łe « n la w goepodarc e , p a r a liż u je doatoeowanla oen 1 płao niezbędne d la podsiałów zasobów, fa ła z u je r e l a o j e , wypacza k ie -runki ln w e a ty o jl, a kiedy k o n tro la ta z o a ta je zn ie sio n a - zakumulowane deform acje oenowopłaoowe wybuchają se «dwojoną a l ł ą 1 l n -f l a o j ą azybko odrabia utracony dyatan«. .

Madejé o ie p ie г»e»ego «soku naftowego w roku 1 9 74-75, kiedy to

o eaa sa baryłkę ropy naftow ej «k oosyła z 3 ,1 do 12 dolarów , na etą* p iło w c h w ili, gdy go«podaxka amerykańska była w «tan i« wzraatają- o«j i n f l a c j i (6,256 ) umiarkowanego bezrob ocia (4 ,8 5 6 )1 ożyw ienia goapoćarczego (5,556)» Ten raptowny akok ceny ropy naftow ej sp ra-w i ł , i ż in f la o j a niem al «1« podra-woiła ( l l £ ) , a dochód narodowy ob-n iż y ł (-1,8% )• I ob-n f la c j ę uzob-naob-no wówczas w św iątku z tym za "wroga

a u a er jed en ” 1 Jednocześnie zaakceptowano b ezrob ocie jako n ie u n i-kniony akutek p r z y ję c ia b a rd ziej rygory ety ósmej p o lit y k i ekonomi-

o s a e j* V ramach t e j p o lit y k i ogranlozono wydatki pańatwow«,

utrzy-mując realny budżet pańetwa w roku finansowym 1974-75 na poziom ie roku u b iegłego» Zaostrzono również środki p o lit y k i m onetarnej, podwyżazając do rekordowego poziomu 0% stop ę dyskontową oraz wprowadzając reglam entację przyrostu kredytów.

Rezultatem ty oh posunięć było wszakże d a lsz e p o g łęb ie n i« s i ę kryzysu ekonom icznego. Doohód narodowy w 1975 r . sp a d ł o 2%, in -w esty cje produkcyjne ob n iży ły s i ę o 13,656, oeny konsumpcyjne -wzro- • ł y o 9,856, a stopa bezrobocia w y n io sła 8,556. Zanotowano także ajemqy p rzy ro st płao r ea ln y c h . Walka z ln f l a o j ą p r z y n io sła swoje owooe dopiero w roku 1976. Wskaźnik w zrostu oen konsumpcyjnych u k sz ta łto w a ł s ię wówczas na poziom ie 556.

Wobec alarmująoego b ezrob ocia i nacieku międzynarodowego na o d e jś c ie od tak restryk oyjn eJ p o lit y k i ekonom icznej, k tóra szk o

-/ 1 J . K. G a l b r a i t h , Chronlques d’ un l i b e r a l im peni-t e n peni-t , Paryż 1981, e . 25 i n .

d z i ł e eksportow i innych państw do Stanów Zjednoczonych2 , rząd zm ien ił n ie c o j e j o r le n ta o j ę , szukająp ożyw ienia goepodarozego w p o lit y c e b ard ziej e k sp a n sjo n isty o z n e j. Łeoz dopiero o b ję c ie wła-dzy p rsez prezydenta C artera w 1977 r . zm ien iło '*-doty chcraeowe d z ia ła n ia ekonomiczne. Za główny c e l p rz y jęto zm n iejszen ie bezrob ocia poprzez stw orzenie nowych milionów n ie j so pracy drogą szybezrob -kiego wzrostu go sp odarcsego. Stym ulatoren tego wzrostu s t a ł a s i ę ekspansywna p o lity k a budżetowa i wynikający s n ie j poważny d e f i -c y t budżetowy (45* Р1В) oras wprowadzenie u lg podatkowy-ch.

Posa środkami stymulujqpyml w zrost w krótkim o k resie» admini-s t r a c j a demokratów p o d jęła l i c z n e d z ia ła n ia admini-skierowane na śred n i i d łu g i okres» głów nie w d z ia d z in ie oen i doohodów» zam lersająo i n f la c j ę sprowadsió w 1979 * . do poziomu 45* (w i s t o c i e w yn iosła ona 1 1 ,yf>)» Program ów obejaował^t

- okresowe k o n su lta c je między rządem, związkami zawodowymi i pracodawcami w wyborze w łaściw ych środków zredukowania i n f l a c j i ,

- r o z sz e r z e n ie r o l i Rady S t a b i l l s a c j l Cen 1 Dochodów (r o z w ią - zona w 1981 r . przez prezydenta Reagana),

- prowadzenie badań nad ew olucją oen surowców *' i utworzenie zapasów s tr a te g io z n y o h .

V stosunkowo krótkim o k r e s ie p o lity k a ta p r z e n io sła w ie le po-zytywnych r e z u lta tó w . Dochód narodowy w 1977 r . w zró sł o 4,75í, sto p a bezrob ocia sp a d ła do o k . 6£, w zrosły p ła ce r e a ln e . Ożywie-n ie to było jedOżywie-nak p rsejóolow e i w roku Ożywie-następOżywie-nym, a zw łaszoza od roku 1979» w skaźniki makroekonomiczne za cz ęły s i ę rad yk aln ie po*

g a r вz ać . Spadło tenpo doohodu narodowego (w 1980 r . - 0,2% ), wzro° ■ło ponownie bezroboola ( ? ł ) , b ila n s handlowy r e je str o w a ł znaczny d s f lo y t (w 1978 r . - 35 nld d o i.) » oo p o o lą g n ęło za sobą sp ek u la-c ję dolarem na g ie łd a la-c h finansow yla-ch. Przede w si^ stk in Jednak po-l i t y k a ta okazała s i ę - w średnim o k r e s ie - sp rzy ja ć i n f po-l a c j i 1 antycypacjom in fla cy jn y m . I n f la c j a w 1980 r . o s ią g n ę ła rekordową sto p ę 13»53*. Te rec esy jn e ten d en cje z o s ta ły p ogłębione je s z c z e b ard ziej w wyniku p ojaw ien ia s i ę w 1980 r . drugiego szoku n a fto -wego.

2 V 1975 r . Stany Zjednoczone zanotowały 12 nld d o i. nadwyżki w handlu zagranicznym .

B. H o s t « , Conprsndrs l a p o lit iq u e éoonomique, Paryż 1983, s . 6 9 .

P o l i t y k a ekonomiczna l a t sied em d ziesią ty o h a le zanotow ała

La-tem w ięk a zy c h s u k c esó w . I n e p i r o w a n a t e o r ią Keynesa preferow ała p o lity k ę łatw ego p lsn lą d sa i ekspansywnych wydatków budżetowych,

00 m ia ło p r z e d s i ę b i o r s t w o m 1 konsumentom zapewni6 środ k i n iezb ęd -ne d la produkcji» bakupu m ieszkań, samoohodów itp * Rząd dokonywał

w tym e sa s ie rów nie* szla ch etn y o h o p e r a c ji ratow ania bankrutują-

oych p rzed sięb io rstw 1 banków oraz r e a liz o w a ł sz ero k ie programy s o c j a ln e . L iczb y w tym sakrę s i e są z r e s z tą wymowne* O 11* w 1945 r . d łu g i rod eln n ie ro ln ic z y a«* w ynosiły 5 ,7 «Id d o i . , to w roku 1975 w zrosły one do kwoty 190»1 nld d o i.» t j . o 3335#*.

Płasko t e j p o lit y k i wyniknęło z nieadekw atnoáci stosowanych przez n ią środków w stosunku do zmiaut» ja k ie z a s z ły w strukturze 1 funkojonowenlu gospodarki am erykańskiej, n a s tą p ił spadek m obil-n o ś c i oeyobil-nobil-nlków produkcji» u sztyw obil-n ieobil-niu u le g ły struktury ekoobil-nomi- ozne» zm n iejszy ła s i ę sk łon ność do podejmowania ryzyka wśród praed- slęb io r o ó w . Rola rynku jako r e g u la to r a zachowań podmiotów gospo-darczych i k szta łto w a n ia ta k ich k a t e g o r ii jak oen» płao» zatrud-n iezatrud-n ia » stó p procezatrud-ntowych z o s t a ła w zzatrud-naczzatrud-nym stop zatrud-n iu zredukowazatrud-na. Stąd tradycyjne stym ulatory pobudzania ekonomioznego n ie przyno-s i ł y przyno-spodziewanyoh r e z u lta tó w .

Kiedy w ięc prezydent Reagan wprowadził s i ę w s ty c z n iu 1981 r . do B iałego Domu» gospodarka amerykańska pogrążona b yła w poważnym k r y z y s ie . Odpowiedzią na ta k i sta n s t a ł s i ę c a łk o w io ie nowy p ro- g rsa prowadzenia p o lit y k i ekonom ioznej, który z o za see u zyskał nazwę "reagonomii'1»

2 T Program o k o n o ^ j j - j M f t » a m t Ł - B M g a n a

P rogram ów m iał naprawió błędy z p r z e s z ło ś c i, przywróció szyb-k i wzroet gospodarczy i p ełne za tru d n ien ie oraz zliszyb-kwidować o a ł- kow icie i n f l a c j ę . Składał s i ę on z c z te r e c h części* «

- o s z o z ę d n e j p o lit y k i budżetow ej, hy w te » sposób wygospoda-rować ś r o d k i na in w esty cje i rozwój sek to ra prywatnego,

* W. £ . S i m o n , L’ heure ds la v e r i t i . H alte aux depen- s e s p u b liq u es, Paryż 1981» s . 8 8 .

5 s , j E n t i n , Le programme eoonoraique du P re sid en t

Reagan, fw« 1 T. G r e b i n e ( r e d , ) , R eoession s t r s la n o e , Pa-ryż 1 9 8 4 , s . 163 i n .

. p o b u d z a ją o e j p o l i t y k i s k a rb o w e j, s ta j ą c e j za c e l p o w ię k e s e - n i t p o d a r у « i ł y r o b o c z e j 1 k a p i t a ł ó w p o p rze z z a c h ę c a n i« do więk-szego

wysiłku,

o s z c z ę d n o * i i 1 i n w e s t y c j i ,

- polityki

m o n e ta rn e j s k ie r o w a n e j na « d u s z e n i e I n f l a o J i i

ob-niżenie

s t ó p

procentowych, oo

j e d n o c z e ś n i e m ia ło u su n ą ć e le m en ty

przeszkadzające inicjatywie

p r y w a t n e j t j a k i e s t w a r z a I n f l a c j a

i

obowiązujące prawo podatkowe,

- eliminacji uregulowań prawnych,

k t ó r a

krępują

rozwój p r o d u

-kcji, przyczyniają eię do powstawania

m a r n o tra w s tw a ,

nieefektyw-ności i wzrostu cen.

Podstawowym oelem tego programu było ożywienie

gospodarce*

przy całkowitej redukcji in fla o ji. Obecność bezrobocia lub in fla -

o jl nie jeet nieunikniona. Jednakie nie Jeat możliwe, jak to

pró-bowano »robić w przeszłości, "aby pray jednym ogniu upieo

dwia

pieczenie", tzn. zlikwidować tymi samymi posunlęoiejal

jednocześ-nie oba zjawiska* Przy dwóoh celach fundamentalnych trzeba

utyć

innych środków dla walki

s

lnflaoją, a innych

d l a prawdziwego

wzrostu gospodarozego .

Celem najistotniejszym polityki monetarnej Jeat

opanowani«

in fla c ji, ponieważ pośrednie tego skutki powinny być

korzystne

dla ożywienia ekonomicznego. Następnym etapem Jest dojście do u-

miarkowanej i regularnej progresji masy pieniądza, odpowiadającej

stabilności oen. Stabilność ta bowiem przyczynia się do

zahamowa-nia warostu podatków, obniżki stopy procentowej, niszczezahamowa-nia

anty-cypacji inflaoyjnyoh. Polityka ta tworzy więo w długim

okresi«

sprzyjające warunki dla wzrostu gospodarczego.

Cele polityki budżetowej są podobne, inne jednak w

stosunku

do polityki monetarnej środki ich wykonania. Wzrost

gospodarczy

mają przynieść ulgi podatkowe, oboięoio wydatków budżetowych

1

dojście do równowegl budżetowej, oo pierwotnie planowano na 1934

Л

Tę nową orientację polityki ekonomicznej doradcy

prezydenta

Reagana

nazwali "ekonomią podaży"

( S u p p l y - s i d e E c o n o n y ), w

opo-zycji do ekonomii popytu wywodzącej

s i ę в t e o r i i K e y n e s a .

Ekono-mia ta ozerple wiele w swoich koncepcjaoh

t t e o r i i

monetarne,!,

c h c ą c

tak

s a » o

jak oni preywrócić

p i e r w o t n ą r o l ę rynkowi

i jegc

meohanizmom.

Warto

ró w n ie ż

dodać,

i ż ekonomia podaży j e e t

w

g r a u *

c l e r z e c z programem p o b u d ta n i« I n i c j a t y w y p ry w a tn e j 1 Jak o t a k a J e a t n a s t a w i o n a n a d ł u g i o k r e e ^ .

i i . Ш ж Д Ш ш л й ц Ш & к я Ш !

W

zakresie polityki monetarnej ohodai o to, aby przyrost masy

pieniądza odbywał się wg stałego prooentu wyliczonego przez

doda-nia do realnej atopy wzrostu dochodu narodowego etopy akoeptowa-

nej (przewidywanej) Inflaoji* Instrumentem regulaoji podaży

pie-niądza Jeat przede wszystkim kontrola ekapanajl kredytu bankowego*

сzenu służy stopa procentowa. Aby zahamować zbyt szybki

wzrost

llo ic l pieniądza treeba hamować popyt na kredyt» podnosząc atop«

procentową 1 odwrotnie*

V

ten mniej wlęoej sposób postępowano do 6 października 1ST9

r.

V

dnia tym prezydent Systemu Rezerwy Federalnej (PED) P. Volc-

ker powziął najpoważniejazą w ostatnich lataoh w skutkaoh deoyzję

odnośnie do polityki monetarnej. Ogłosił on,

t ą

Bank

Centralny

nie będzie więoej wpływał na stopę procentową, aby

kontrolować

przyrost masy pieniądza* Priorytet w taj kontroli uzyskuje odtąd

bezpośrednie oddziaływanie na wielkość rezerw lnstytuoji

finanso-wych» Operując rezerwami FED określa wolumen udzielanych

przeć

banki kredytów* Stopy procentowe mają tu znaczenie

drugorzędne,

będąc jednocześnie w krótkim okreale ozaau bardziej zaletne

od

s i ł rynkowych6. To oo zarzucano poprzedniej polityce monetarnej,

to właśnie wyeliminowanie w krótkim okresie wahań stóp

procento-wych 1 regularne przekraczanie ustalony oh norm przyrostu

agrega-tów pieniężnych (m^, U^).

Zważywszy,

że rezerwy reprezentują

w raz

z pieniądzem

papiero-wym

w cyrkulacji główną por/oję po stronie pasywów PED, może on

wpływać

bezpośrednio na

w i e l k o ś ć

rezerw bankowych manipulująo po-

zyojami figurującymi po stronie aktywów swego bilansu* Jednym ze

árodków oddziaływania na rezerwy (borrowed reserves) jest

posłu-giwanie się redyskontem* Ta forma kontroli rezers jest

jednakże

obecnie dużo mniej znacząca niż kontrola przez operacje

"open

m a r k e t " .

Kupując lub sprzedając państwowe papiery wartośaiow* PED

7 0

1

J. L. S y r e n ,

Etats-Unisi Ľannee de la reprise,

"Re-vue

d'Economie Politique" 1983, nr 5» s* 793*

8 OCDE, Źtudee économiques, Etats-Unls, Paryż, sierpień 1980

r .

d z i a ł a m ярообь b e z p o ś r e d n i n a w i e lk o ć ć r e z e r w w łaanyoh ( n o

bor-rowed)* Jaki* posiadają instytucje finansowe, a

z ło ż o n y o h * Banku

Centralnym. Cdy PSD kupuje państwowe papiery wartościowe od

ban-ków, aroiry banków w FED są kredytowane w kwocie

odpowiadająoej

tym zakupom, innymi słowy rezerwy własne (rezerwy globalne minus

pożyozki banków stowarzyszonych w Systemie Federalnym

Rezerw)

wzrastają. W

przypadku sprzedaży "open market" rezerwy te zonie j -

s ż a j ą s i ę .

OiętkośÓ lub sztywność działań PED odbija się na

codziennej

stopie procentowej. Instytucje finansowe, które posiadają

nad-miar rezerw, stale zaopatrują rynek pieniężny w

d o l a r y ( o v e r -

night)

t

podosas gdy instytuoje, które mają deficyt

r e z e r w w y s tę

-pują na nim w ro li petenta.

J e ś l i

FED zmniejsza rezerwy w

syste-mie finansowym przez sprzedaż «open market-, podaż pieniądza

na

rynku zmniejszy się automatycznie z dnia na dzień, tak że

Btopa

procentowa będzie zwyżkowała3,0.

Z początkiem la t osiemdziesiątych, kiedy zaostrzono kontrolę

i ograniczono prryrost agregatów pieniężnyoh (* ,, Mg), za każdym

razem, gdy przyrost ten był szybszy od ustalonyoh norm, FED

sto-sował politykę "open market" bardziej restrykcyjną, uszczuplając

* ten sposób rezerwy własne (niepożyczelns) i doprowadzając

do

zwyżki stopy procentowej.

W

zakresie polityki budżetowej ekonomia podaży na

pierwszy

plon wysunęła zmianę obowiązującego systemu podatkowego i

ograni-czenia wydatków budżetowych. Uznano, że ciężar wydatków

budżeto-wych, które pochłaniają

32%

dochodu narodowego, Jest

nadmierny.

Trzeba więo Jednocześnie zmniejszyć pewną część wydatków

socjal-nych rozbudowasocjal-nych przez edministraoję demokratów

i zredukować

podatki. Tak duże wydatki pozbawiają bowiem sektor prywatny siły

roboczej, kapitałów i produkcji na rzecz sektora publicznego, f i

-nansowanego z podatków lub pożyczek. Ograniczenie zatem wydatków

rządowyoh stymuluje gospodarkę, ponieważ rzeczowe i finansowe

ь а -

soby zaczynają w takiej sytuacji kierować się do sektora

prywat-nego, który jest bardziej efektywny i innowacyjny w ich

zastoto-9

Ľ experience monetarists aux Etats-Unis, "Bulletin hebdoma-

daire de la Crsdiethank*, 30 października 1981-, "Probleroes Econo-

miques", 3 lutego 1982, s . 8.

188 Komunikaty

^ M l p M M •mmmmimjßmm• М и м м я м <" ' |>1|м м М | м М а м м « м а м 1 и и | м * м 1 м м м а м « м м а м м м н а м | а — r*anlu« D la p o b u d z e n ia popytu J e a t n iezb ęd n e zarówno o b n iż e n i« po-d a tk ó w , J«k i o g r a n i c z e n i e wypo-datków państwow ych. Prey n ie p b e o n o é - a i bow t«яа o g r a n i c z e n i a t y o h wydatków a l g i podatkowe s ą

w

c a ł o ś c i r r s e z j'aáirtwo kompensowane zwiększonym zacią g a n iem p c ż y o s e k

w

ay - ete m le bankowym, oo tyra samym o g r a n ic z a p o t y c z k i d la s e k to r a p j y -

w a tn e g o . Wie na więo dodatkowego z a str z y k u p ie n ię ż n e g o ! rząd

za-b ie r a Jedną ręką t o , co d a je d rugą. Według t e j a n a l i i y u l g i po-datkowe same

w

e o b ie n i e eą a n i i n f l a c y j n e , a n i sty m u lu ją ce 1 1 .

W program ie p rezy d en ta Reegana u l g i

podatkowe

z a j ę ły p o z y c ję c e n t r a ln ą . T oteż

w

la t a c h 1 9 8 1 -8 3 n a r g ln a ln e sto p y

podatkowe

u l e -g ły r e d u k c ji o 2 3 # . Ta

obniżka

stó p

podatkowych olała

n i e ty lk o o żyw ić w zro et g o sp o d a rczy ,

ale wg założeń przyczynić eię

także

do

•zrostu

dochodów budżetowych i

przywrócenia jego równowagi'.

I n s

-pirowano cię tutaj

pracami

młodego ekonomisty amerykańskiego Laf-

fara» który grafloznle udowodnił ten paradoks. Pokazał on, te

wyż-s z a wyż-sto p a

podatkowa przynosi mniejsze doohody pieniężno niż stopa

nio tak wysoka. Istnieje bowiem przy wyżozyoh etopaoh

mniejeza

zachęta

do

praoy 1 mniejszy tapał do powiękseania aktywnoáoi eko-

uomicznej, a tym samym i redukcja podstaw wymiaru opodatkowania.

Ргиу wysokiej progresji podatkowej coraz więcej osób rezygnuje z

podjęcia dodatkowego wysiłku ponieważ ale godzą się one na to, by

owoce tego prawie w całoócl przywłaszczał sobie budżet

państwa.

Jsóll natomiast atopy podatkowe spadną to pobudzi t* ludzi

do

większej pracy, oszczędności 1 inweetyoji, oo w konsekwencji musi

rosazerzyć podstawę wymiaru opodatkowania.

4 . O s i ą g n i e o l a ekonom ii podaży

Poraimo ujęcia w lyzy f.,-iyroatu ilo śc i pieniądza, przyrost ten

waale się nie uetabilizowt.;:. Odchylenia od uataloeyoh pułapów

na-wet eię pogłębiły. Hienniej Jednak podaż pieniądza ( 1Ц) w 1980 r.

apodła o 4,3#, a w 1981 r. o 7*3#. W

1982 r . rozluźniono kontrolę

М-р ale spadła

za

to gwałtownie sr.ybkolć cyrkulacji

pieniądza.

Sf aktem tego był bezprecedensowy wzroet nocinalnej etopy

procen-towej, która w 1981 r. oscylowała między 12,4-19#, a w 1982

mię-11 2 в t i n , l e p rogram m e... , a , 165 -a u to r J e a t s a s tę p o ą s e k r e t a r z a departamect<i dc spraw p o l i t y k i ekoaom iozaej w amery kańskim U in is t e r s t w ie S k a rb u ;*

d*y

8 , 9 - 1 4 ,9 % .

W

1983 *. stopa ta spadła do poziomu

8,5 - 9 , 5 % ,

lecz

« powoda epadka In flacji «mactnie podnloeła ei«

z

kolei

r e a l n a

stopa procentowa . Tak r**trykcyjna.polityka monetarna obnityła

co prawda radykalni* stop* in fla o ji в 13,5« * 1980 r. do

6,1% w 1982

r ., ale prcedłużyła * ie ка to fasa kryzysy. Dochód narodowy

J ' I B )

obniżył alf w

1982 r . o 2,3%,

bezrobocie podniosło

*1$ do

najwyższego od dwudziestu la t poaiomu

9

,

5

%

.

te niepowodzenia tyły

zdaniem ekonomistów podaży (м. Friedmana,

A .

Laffera)

wynikiem

nierealizonania pr**z

rząd p r z y ję te g o

planu ul« podatkowych.

4

1982 r .

stopę podatkowy

»redukowano

tylko o

5%,

zamiast o

10%.

Wobec kry*y«owego etanu gospodarki, FED jeszo&e bardziej

roz-luźnił kontrolo przyrostu

i l o á c i

pieniądza, rząd aaczął

--doiślo

realizować plan reform

podatkowych

Jak również powiffcazył

ewojs

wydatki budżetów*,

w

tym zwłassoza militarne

(w 1986

r. mają on*

stanowić 1/3 wielkości budżetu),

ictóry

ch efekty mnożnikowe w

gos-podarce amerykańskiej aą tradyoyjni* wysoki*. Z kolei wysoki

po-ziom realnych atáp procentowych, niski popo-ziom in fla o ji i

wynijący * *в€° »y*°ki kurs dolara zaczął przyciągać zagranioan*

ka-pitały

Napływ tych kapitałów sta ł się istotnym źródłem

finan-sowania defioytu budżetowego orae przyrostu kapitałów

inwestycyj-ny oh .

C zyn n ik i te s p r a w iły , i ż o ż y w ie n ie g o sp o d a rcze n a d e s z ło dosyć sz y b k o , bo Już w l i s t o p a d z i e

1982

r . , d a ją c o s o b ie w p e ł n i znać w la ta c h n a s tfp o y o h .

W

1983

r . dochód narodowy w z r ó sł o

3,8%,

&

b e e r o b o c i* u s t a b iliz o w a ło e i ę na poziom i* 9,5%, n a to m ia st w 1984 r . produkt narodowy b r u tto (CKP) p o d n ió s ł e i ę o 6,9%, i n f l a o j a w y n io s ła

3»5%» »

b e z r o b o c ie sp a d ło do

7,2%.

Ożywieni* to r o z p o c z ę ło s i f od p r z y r o stu zapasów , popytu na mi*s e k a n ia , popytu gospodarstw domowych na dobtzia trw a łeg o u ży tk u a n a s tę p n i* p r z e s z ło w f a z * , w k t ó r e j dom inującą r o l e o d eg ra ły in w e s ty o je przem ysłów* i zw ięk szon e w ydatki m i l i t a r n e .

CIES, 1983« R e la tiv e s t a b i l i t y dea tą u z ď i n t e r e t , m ais en- v o le e du d o l la r * t a ę r a r a t io n d e s d i f f i c u l t « « f i n a n c i e r e s " B u lle -t i n du C lБ5", s -ty c z e ń 1 9 8 4 .

^ PM!, Annual R ep o rt, W ashington 1 9 8 3 , s . 5 0 - 5 1 .

14 Ła o r o is s a n c * a m erica in e dependedes o a p ita u x e tr a n g e r e s

P o p y t konsumpcyjny g o s p o d a rs tw do nowyoh w z r ó sł в powodu pro -

g r e s j i dochodów o r o b is t y c h , w zrostu lio z b y za tru d n ion yoh (w 1983 г . o 3 min ), o b n iż k i cen n ie k tó iy o h wyrobów ( b e n e n n , sam ochody), w ysokiego kursu d o la r a . Ten w ysoki kurs d o la r a s p r a w ił, że Amery-kanie c z u ją c s i e b a r d z ie j b o g a c i z a c z ę l i w iecu j wydawaó i konsu-mować. K atom iast źródłem s il n e g o o ży w ien ia I n w e s ty c y jn e g o , k tó re r o z p o o s ę ło a ię od d ru g ieg o kw artału 1983 r . , b y ł znaczny p r z y r o st dochodów p r z e d s ię b io r s t w (c a s h f l o w ) , na oo z ło ż y ł y s i ę "boom konsumpcyjny", umiarkowany w zro st oen dóbr k a p ita ło w y ch (w 1983 л

o 1 , 3 % ) , w zro st «ordajnoóoi p r a c y . Wyższy n i ż praewldywany p rzy -r o s t zysków p o z w o lił,p -r z y w y s o k ie j• t o p ie p-rooentow ej p r z e jś ó p rzed sięb io rstw o m na sa m o fin a n so w a n ie. Do o ż y w ie n ia in w e s ty c y jn e -g o w poważny sp o só b p r z y o z y n ił s i ę t a k ż e . Jak Już o tym wspomnia-n o , wspomnia-napływ zagrawspomnia-niozwspomnia-nyoh k a p ita łó w . Stawspomnia-ny ZJedwspomnia-nooeowspomnia-ne, trad ycyjwspomnia-n y e k s p o r te r k a p ita łó w * s t a ł y s i ę w o s t a t n lo h la t a c h io h dużym impor-terem . Przepływ y k a p ita łó w na te r y to r iu m teg o k ra ju n a s tę p u ją pod form ą I n w e s t y c j i b e z p o ś r e d n ic h , in w e s t y c j i p o r tfe lo w y o h , lo k a t bankowych i zakupów o b l i g a o j i państwowyoh1 5 . Z d r u g ie j Jednak • tr o n y w ysoki kurs d o la r a o s ł a b i ł konkurenoyjnośó nyrobów amery- k e ń s k ic h na rynku wewnętrznym 1 rynkach za g ra n iczn y oh 1 p r z y o z y - n la s i ę do p o g łę b ie n ia d e f ic y t u handlow ego, k tóry w 1984 r . o s i ą -g n ą ł kwotę 1 2 3 ,4 mld d o i . , dw ukrotnie w yższą n i ż w 1983 r . , oo •tw a r z a poważne z a g r o ż e n ie d la d łu g o tr w a ło ś o l obe onago w zro stu go* sp o d a r c z e g o . Drugim zagrożeniem J e s t p o w ię k sz a ją c y s i ę d e f io y t budżetowy (5,95C PNB) i w z r o st z a d łu ż e n ia a d m in is t r a o j i c e n tr a ln e j ( 2 2 , 9 PIB w 1982 r .) ♦ Trzeolm odpływ za g ra n iczn y ch k a p ita łó w , k tó -r e w a k tu a ln y ch wa-runkach n e u t -r a li z u j ą s k u t k i wyżej wym ienionyoh d e f ic y t ó w . Czwarte w r e s z o le z a g r o ż e n ie w iąże s i ę z n le d o s ta t e o z n ą • t o p ą o s z o z ę d n o ś d , 00 przy w y g a ó n lęo lu zew nętrznego ź r ó d ła in w e - • t y o j l może o b n iży ó p r z y s z łą s to p ę i n w e s t y o j i p r z e d s ię b io r s t w .

W k o n te k ś c ie przeprowadzonej a n a liz y p o w sta je p y t a n i e , czy r s e c z y w iś c ie ekonomia podaży sta n o w i c a łk o w io ie o r y g in a ln e p o d e j-ś c i e do zagad n ień prow adzenia p o l i t y k i ek o n o m iczn ej, co tak moono a r ty k u łu ją j e j tw ó r c y . Otóż wydaje s i ę , t e w m echanizm ie prowa- dzącym do o ż y w ie n ia gospodarceego p r z e z o b n iżk ę e tó p podatkowych

15

, E ta ta -U n is» une r e p z ls e en q u e s tio n ? C o n jo n o tu re, " B u lle -t i n eaonom lques o e n s u e l de l a Bank P a r ib a s " , marze o 1 9 8 4 , ś , 46.

można z n a le íó elem enty tożeame s t e o r i ą K eyneea, a m ianow icie« ob n iżk a atopy podatkowej pow iększa dochody» oo z w ięk sza w yd atki i p r z e z o l e prowadzi do wejroetu z a tr u d n ie n ia огив d a lsz e g o w zro stu dochodów i t d . , aż w r e s z c ie ten p r z y r o s t dochodów r o sa z e r z a pod— etaw« opodatkow ania i ty o eemym podnosi doohody budżetowe* J e a t to e f e k t o p ia any p r z e s t e o r i* Keyneea w e y t u a o j i n ie p e łn e g o s a - t r u d n ie n ia . I dodatku o io o z a p o w ie d z i, rządowe w ydatki budżetowe ■ o o le n ie e p a d ły , albowiem red u k oja wydatków na o e le p u b llo z n e n ie »równoważyła wzroatu wydatków na o e l e m i l i t a r n e . A w ięo p o l i -tyka' budżetowa o l a ł a w yraźnie ekspansywny c h a r a k t e r , podozaa gdy p o lit y k a monetarna p r z e c iw n ie , r e e tr y k o y jn y . P o w eta ła z a te a eprze» c z n o á ó , k tó r e j rząd p ie r w o tn ie n ie n a k ła d a ł. I w ła ś n ie ta k a kom-b in a c ja in a tr u nentów pochodzących a ty oh dwóch a z k ó ł e k o n o o li ( keyneeizm u i monetaryzmu) o k a z a ła a l 9 w p r a k ty c e - o czym św iad-c z ą wymienione wyżej fa k ty - n ejlep ezy m rozw iązaniem w waloe ze a ta g n a o ją 1 i n f l a c j ą .

Zbigniew J u ro zy к

ANTICYCLICAL POLICY OP THE UHITED STATES IN THE YEARS 1970-1964

The communique p x eeen ta an a ttem p t a t e v a lu a tio n o f th e US a n t l o y o l l c a l p o lic y d u rin g 1 5 -y e a r p e r io d w ith a s p e c i a l emphasla l a i d on th e a e v e n t i e a . I t o o n ta in a a a h o rt d e s c r i p t io n o f o o n d i- tio n a i n whioh the US eoonomy was o p e r a tin g d u rin g the p e r io d pro* c e d in g the o r i a i a , and a g a in e t t h la background th e a u th o r makee aorae remarks about th e a t a t e r o le i n f i g h t i n g o y c l i c a l f l u c t u a -t i o n s . These remarke concerns p r e s id e n -t H. R eagan's economio pro-gramme, main in stru m en ta o f a u p p ly -a ld e eaonom ioe, achlevem en ta o f a u p p ly -a ld e eoonom ioe. Tha a n a l y s i s ends w ith a c o n c lu s io n about a com b in ation o f In stru m en te p ro v id ed by two economio sc h o -o l» i . e . Keyneaiem and ne-om -onetarism aa th e m -ost e f f e c t i v e s o l u -t io n f o r problém e e n s u in g from -the oon-temporary s -ta g n a -tio n and