Problemy zarządzania i organizacji gospodarki lokalnej w Czechosłowacji

(1)

A C T A U N I V Г » $ I ! A Т I S L O D Z I E N S I S Ш И Л Of CQNUMT.CA 101, 1990

Anna Cielecka*

PROHlfMi ZARZĄDZANI A I ORGANIZACJI GOSPODARKI LOK ALNEJ M CZECHOSŁOWACJI

Ь S t r u k t u r a i > r ž »džam.. "... ч ‘oi: л к t) naroduw:,j w CSh-i

Kie rowa nie i zarządzanie gospodarką narodową w CSRS jest, no dobnie jak w Polsce, pro wadz one przez organy władcy i adm inistra- cji państwowej.

Nac zeln ym org anem władzy pań stwo wej w CSRS jest Zgr omad zenie Federalne, któr« składa się z dwóch p r z e d s t a w i c i e l s k i c h o rg anów Re* publik, tj.:

- Czeskiej Rady Nar odowej (200 posłów), - Sło wack iej Rady Nar odowej (130 posłów).

Wymienione Rady Narodowe są najwyższymi organami władzy part- stwowej i ustawod awcze j w cRS 2 5R5. Uo systemu or g a n ó w terenowej wład/y pań stwo wej należą rady narodowe.

W CSRS występują trzy stopnie terenowych rad narodowych: • w o jewódzk i e ,

- powiatowe,

- p o d staw owe (miejskie, gminne).

W Pradze działa rada nar odowa szczebla w o j e w ó d z k i e g a oraz 10 dzielni cowyc h rad narodowych. Układ organów władzy p a ń stwo wej w CSRS p r z edst awion y jest na rys. 1.

*

Dr, Zakład Gospodarki Kom unal nej Instytutu Pol ityki Reaio- nalnej UŁ.

(2)

Rys. i. Struktura organów władzy państwowej O r g a n y a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j są o r g a n a m i w y k o n a w c z y m i , t w o  rzą apar a t p a ń s t w o w y , га p o m u c ą k t ó r e g o w ł a d z a r e a l i z u j e swoje cn ie s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e i p o l i t y c z n e . O r g a n y te z a r z ą d z a j ą g o s  p o d a r k ą n a r o d o w ą , o g n i w a m i k i e r o w n i c z y m i p o ś r e d n i e g o s z c z e b l a i p r z e d s i ę b i o r s t w a m i . N a c z e L n y m z a r z ą d e m g o s p o d a r k i w s f e r z e a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j z a j m u j ą się (zob. rys. 2):

- r z ą d C S R S ( f e d e r a l n y ) , - rząd CRS,

(3)

I

H / I ! CSRS

L

E

Rząd CRS

"

E Z

Rząd SRS Wojewódzkie rady narodowa (prezydia > Powi a towe rady narodowe (prezydia) 1 . Rady narodowe szczebla pod staw owego

(prezydia)

Rady nar odow e jako terenowe organy a dm inis tracj i p a ń stwowej

Rys. 2. Str uktu ra organów administracji p a ń stwo wej

Nac zelne organy władzy p a ń stwo wej (CSRS, CRS, SRS) zarządzają be z pośr ednio gos poda rką na swo im terenie. Or g a n i z u j ą opr a c o w y w a n i e planów, stanowią k o n cepc je r o z w o j u .głó wnyc h gałęzi prz emys łu, d e cyd ują o b u d o w n i c t w i e i nw esty cyjny m itp.

Pozycja rad nar o d o w y c h w gos poda rce na r o d o w e j wynika z ich tunkcji jako o rg anów władzy i administracji pań stwo wej. Na s z c z e blu nac zeln ych org anów pań stwo wych wy m i e n i o n e funkcje są r e l a t y w nie oddzielone, nat omiast rta szczeblu rad na r o d o w y c h w y s tępu je ich p o ł ą c z e n i e w jednym organie.

(4)

Zh względu na specjał i/ас j ę , poszczególne organy zarządu g o s pod arcz ego moZna podzielić n a ^ :

* funkcyjne, które spełniają w systemie zarządu g os poda rczeg o funkcje: planowania, finansowania, kontroli, statystyki Itp. ( n a leżą do nich m. in.: Państwowa Komisja Planowania, Fed eral ne M i nis ters two Pracy i Spraw Socjalnych, federalny Urząd Cen, Federal ny Urząd Statystyczny),

- resortowe, które odpowiadają /a kompleksowy rozwój p o s z c z e gólnych działów i gałęzi gospodarki narodowej (resortowe minister stwa) ,

- terenowe, odpowia dając e za kompleksowy rozwój daneg« terenu (rady narodowe, przede wsz ystkim szczebla wojewódzkiego).

Podstawowymi zadaniami zarządzania i pla nowa nia terenowego rad n a r odow ych w CSRS jest właściwe rozmieszczenie inwestycji i siły roboczej w celu opt ymal nego wykorzystania pot encj ału p r o d u k c y j n e go, bog actw nat uralnych oraz uwa runk owań społecznych i d e m o g r a f i cznych danego terenu.

Umo cnie nie pozycji rad nar odow ych wsz ystk ich szczebli n a s t ą p i ło w wyniku uchwały 6 ple num CK KPCz z kwi etnia 1982 r. R o z s z e rzone zostały przede wsz ystk im uprawnienia k o o rdyn acyjn e rad n a r o dow ych w stosunku do organów resortowych, dot yczą ce r o z m i e s z c z e nia siły roboczej i zatwierdzenia pro jekt ów inwestycyjnych.

2. Sys tem organów lad narodowych

Rady n a r o d o w e w CSRS sprawują funkcje władzy i administracji terenowej za pomocą swoich oiy.inów wykonawczych i ustawodawczych. Udział m i e jsco wego spo łecz eństw a w sprawowaniu władzy pań stwo wej zapewnia przedstawicielski charakter rad narodowych. Pre zydi a i k om isje tych rad są organami, Za p o ś redn ictwe m kt ó r y c h wybrani

1 » ‘ v

A . R e m e s , J . 5 a f a ŕ , J. К 1 e i b 1, K . K . o p p , Zákjady ekonomiky soc ial i s t i c K Ć h o pnimy sl u u p r ú m y s l o v / c h .podoi-kú, Praha 1981), s. 110.

(5)

prz eds t a w i c i e l e mie s z k a ń c ó w decydują o bie ż ą c y m i p e r s p e k t y w i c z n y m rozwoju gminy, miasta, regionu i kraju.

W str uktu rze o r g aniz acyjn ej rad nar o d o w y c h n a j w y ż s z y m ogniwem p r z e d s t a w i c i e l s k i m jest sesja plenarna, na której powołuje się i odwołuje organy rady. Jest pod staw owy bazą k o j arzą cą d o ś w i a d c z e nia wsz ystk ich sił m i e jsco wej ludności w celu h a r m o n i j n e g o r o z w o ju terenu. Na ses jach p l e narn ych roz strz ygane są pro b l e m y g o s p o darcze, społeczne i kulturalne. Decyduje się o p o z iomi e usług, rozmieszczeniu inwestycji, bud owni ctwie m i e s z k a n i o w y m itp. Na s e sjach p l e narn ych z a t wier dzane są dłu g o o k r e s o w e k o n c e p c j e rozwoju legionu, omawia się waż niej sze projekty inwestycyjne, prz yjmu je plany i budżety terenowe. Dec yduje się także o pow oływ aniu, łą czeniu i o d w oływ aniu organizacji gos p o d a r c z y c h i bud ż e t o w y c h p o d ległych radzie narodowej; wyznacza się p r z edmi ot ich dzi ałal ności i ust anawia statut.

W o s t atni ch latach umocniona została również funkcja k o o r d y nacyjna sesji ple narn ej wobec organów i o r g aniz acji nie podpoiząd- kow anych radom n a r odow ym (sp ółdzielczym, c e n t r a l n y m i t p . ) 2 .

Jedność władzy i adm inis tracj i pań stwo wej p i z e j a w i a się w tym, że rady nar odowe jako organy p r z e d s t a w i c i e l s k i e w y b iera ją swoje organy wykonawcze, wyz nacz ają im zadania i k o n trol ują ich r e a l i z a cję- Organy wyk onaw cze p o d p o r z ą d k o w a n e są również o d p o w i e d n i m o r ganom rad n a r odow ych wyższego szczebla, a w p r z ypad ku w o j e w ó d z kich - centralnym.

^pośród czł onków sesji ple narn ej wyb iera ny jest n a j wyżs zy o r gan wykonawczy rady nar odow ej - prezydium. Pod n a d zore m rady (o- tnaCująt-eJ na sesjach ple narn ych) kie ruje on i k o o rdyn uje pracą jej poz o s t a ł y c h ogniw oraz pod legł ych o r g aniz acji g o s p o d a r c z y c h i budżetowych. 7.idariia do realizacji wyznaczają; sesja rady, p r e zydia rad n a r odow ych wyż szych szczebli oraz u ch wały rządowe.

Pre zydi um p r z ygot owuje pro jekt y dłu goo k r e s o w y c h pr o g n o z oraz p i ę ciol etnic h pla nów regionalnych. Do zadań p r e z y d i u m nal eży t a k że o r g aniz owani e dzi ałów zwi ązanych z o p r a c o w y w a n i e m planu i bud-o J Ü 0 r 4 n d a, Národní výbory v p o l i t i č k á m s ys tému ČSSR, Praha 1982, s. 46.

(6)

żetu rady narodowej. Za realizację planów oraz wyt yczn ych u c h w a lonych p r że/ rady, odpowiedzialni s* dyrektorzy pod legł ych o r g a n i zacji (ich działalnością kieruje bez pośr ednio prezydium). P r e z y dia к ieruj* tez działalności* wydziałów rady narodowej, wyznaczaj* im zadania i kontroluj* ich re a l i z a c j ę -5.

W swoim zakresie komisje przeprowadzaj* kon trole społeczne, opiniuj* powierzone im sprawy oraz utrzymuj* stał* wtęż między ra- d* a miejscowymi organizacjami.

Skłail komisji oraz Ich funkcje jako organów wyk una w c z y c h u- stala się na sesjach plenarnych. Przy powoływaniu komisji o b o w i ą zuje zasada, według której prz ewod nlcz* cy nie może być czł onki em prezydium, a kierownicy wydziałów nie mog* sprawować funkcji s e kretarzy koroirtji. Zasada ta wzmacnia pozycję komisji jako ogniwa sesji plenarnej. Komisje s* upr awni one także do p r z yjmo wania s w o ich uchwał. Zasady ich tworzenia i działalności ust alaj* władze r e p u b l i k .

W mie jskich radach nar odow ych 1 kategorii* pow o ł y w a n e s* n a stępu j*ce komisje:

- p l a n o w a n i a , - finansowania, - budownictwa, - gospodarki lokalnej, - handlu i turystyki, - komunikacji,

- gospodarki wodnej i leśnej, - szkolnictwa,

- kultury,

, Vzorové jednaní rády ple n á r n y c h zasedání rad a kom isí шё- stsKych nar odní ch výboru a místrjích národní r.h výboru ve s t r e d i skových obcich, "Véstník vlády CSR pio riái'idni výbory", c. 3 że 19 6 3 r .

4

Ou I kategorii zalieza się mie jski e rady nar odow e w m i a stach, któ re s* siedzibami wíadz wojewódzkich, w w i ę k s z y c h m i a stach o znaczeniu gospodarczym, politycznym, społecznym, k u l t u r a l nym i adm inis t r a c y j n y m oraz w mia stac h uzdrowiskowych. O o 'íI k a tegorii należ* miejskie rady narodowe w mia stach - siedzibach władz pow iato wych i w gminach o cha rakterze mie j s k i m (o dużym znaczeniu

(7)

- zdrowia 1 spraw s o c j a l n y c h ,

- ochrony por ządk u publicznego,

- do spraw m ł o dzie ży i kultury fizycznej.

U radach na r o d o w y c h II i III kategorii p o w o ł u j e się mniej k o misji. Wys tępu ją wsp ólne kom isje np. w d z i edzi nie szk o l n i c t w a i kultury, gos podarki lokalnej oraz kom unik acji itp.

Pod staw owymi zadaniami komisji jest spr awow anie funkcji k o n trolnej i inicjatywnej. M ramach swoich k o m pete ncji k om isje r o z p a trują moz liwości realizacji planów, bud żetó w oraz kie runki dalszej rozbudowy miasta w k o n tekś cie interesów o g ó l nos połec znych . Uwagi i pro pozy cje d o t yczą ce rozwiązywania p r o b l e m ó w w p o s z c z e g ó l n y c h d z i edzi nach gos p o d a r c z y c h p rz edst awian e są na ses jach p l e narn ych rad lub roz patr ywane przez ich prezydium. P on adto k om isje k o n t r o lują wszystkie zadania w y z nacz one prz ez radę narodową i uchwały 5 e sji plenarnych.

Dzi ałal ność organów prz e d s t a w i c i e l s k i c h opi era się na pracy wyk wali fikow anego , spe cjal i s t y c z n e g o zespołu pra cown ików, z a t r u d n io nych w wyd ział ach rad narodowych. Ich zad anie m jest u d z iela nie fachowej pomocy przy p o d ejmo waniu decyzji przez organy p r z e d s t a wic iels kie oraz zap ewni enie spe c j a l i s t y c z n e g o nadzoru nad o r g a n i zacjami pod legł ymi radom narodowym.

Miejskie rady n a r uduw e I kategorii tworzą n a s t ę p u j ą c e w y d z i a ły: - organizacji i spraw w e w n ę t r z n y c h , - pracy kadrowej, - planowania, - finansowania, - budownictwa,

- pla nowa nia p r z e s t r z e n n e g o i architektury, - gos podarki lokalnej, komunikacji i handlu, - gospodarki mieszkaniowej,

- szk olni ctwa i kultury,

- spraw socjalnych, pracy i zdrowia.

społecz no-go spoda rczy m). III kat egoria obejmuje p o z osta łe mie jski e rady n a r o d o w e (zakon c. 137 ze 1902 r.).

(8)

NaleZy z a z n a c z y ć , Ze za zgodą w o jcwódzkiej rady narodowej jest moiliwe to/dzielenie wydziału organizacji i spraw w e w nętr znych na dwa wydziały. Pod obnym spo sobem moZna rozdzielić wydział g o s p o darki lokalnej, komunikacji i handlu. Miejskie rady narodowe II k a tegorii tworzy te same wydziały, oprócz wydziału pracy kadrowej.

Ważną rolę w kierowaniu rozwojem miasta oraz realizacji p r o gramów wyborczych Frontu Narodowego, odgrywają rady mieszkańców'*. Są one wyb ierane na zgr omad zenia ch ogólnych, na wniosek o r g a n i z a cji z jednoczonych we Froncie Narodowym, na okres i> lat. Ze w z g l ę du na to, że rady mie szkańców są głównym ogniwem łączącym rady n ar odowe z ludnością, ich organizowanie jpst szc zególnie waine w nowych osiedlach.

Na podstawie krótkiego opisu struktury organiz acyjn ej raa n a rodowych moZria stwierdzić, że w CSRS nie występuje wyr aźne r o z gra nicz enie między funkcjami rady jako organu p r z e d s t a w i c i e l s k i e go a funkcjami organów wykonawczych. Powierzenie kie ro w n i c t w a a d ministracji organowi kolegialnemu, jakim jest prezydium, wyklucza odp owie dzial ność okr eślonej osoby za pod ejmo wane decyzje. Z d r u giej strony system taki ułatwia zespolenie działalności a d m i n i stracyjnej z decyzjami rady narodowej. Podobne rozwiązania o b o w i ą zywały w Polsce do 1973 r.

3. Wzmocnienie rangi miejskich rad nar odow ych

W ostatnich latach, na podstawie licznych analiz stwierdzono,

t e mie jskie rady narodowe w CSRS nie posiadały d os tate czneg o w p ł y wu na rozwój życia gospoda rczeg o i społecznego miast. Now elizacja ustawy o radach nar odow ych z 1982 r. znacznie rozszerzyła zakres działalności tych rad wsz ystk ich kategorii^. Dotyczy to zwłaszcza

Ь Zasady pro zfízova'ní a činnost obč ansk ých výboru we möstech, "Národní v ý b o r y ” č. šč ze 19Й2 r. (príloha).

** Zákon č. 137 ze 19B2 S b . o zdokonalení práce org a n i z a c e a pôsobnosti národní ch výboru ve mester.h.

(9)

o dd ział ywani a rad na org aniz acje pud lega jące rad om n a r o d o w y m w y ż szego stopnia oraz na org anizacje spó łdzi elcze i p o d p o r z ą d k o w a n e org anom centralnym.

Większość wsp omni anych organizacji nie pon osiła w s p ó ł o d p o w i e dzialności za rozwój miast. Ubecnie wsz ystk ie formy w s p ółpr acy u k i e run kowywane są do bar dziej e f e ktyw nego w yk orzy stani a środków w i n teresie ogó lnospołecznym. Nas tąpiło p o g łębi enia więzi między p o wiatowymi a miejskimi i gminnymi radami narodowymi. M i e jski e rady nar odowe ucz estn iczą w oma wianiu bud żetów ś r e d n i o o k r e s o w y c h i o- per atyw nych planów powiatowych.

flrganizacje p o d p o rz ądkow ane radom wyż szych stopni zob owią zane są do składania spr awoz dań ze swojej działalności m i e jski m radom narodowym. W prz ypad ku stw ierd zenia n i e p r aw idłow ości rady mogą zażądać terminowego ich usunięcia. Miejskie rady nar odow e zostały również upr awni one do wydawania zgody na pow o ł y w a n i e now ych o r g a nizacji u s ł ugow ych p o d legł ych radom n a r odow ym w y ż szyc h stopni oraz na roz szer zenie zakresu ich działalności. Ust alaj ą także godziny otwarcia pun któw usługowych, oceniają pracę kie rown ików, a w n i e k tó rych prz ypad kach mogą wnioskować o odw ołan ie ich ze s t a n o w i ska.

Miejskie rady nar odowe decydują o lokalizacji org aniz acji na terenie miasta. W celu pog ł ę b i e n i a więzi W3 z y 3 t k x c h jed nost ek g o s pod arcz ych w mieście opr acow ywane są, przy w s p ó ł u d z i a l e rady, programy rozwoju społecznego. Tym spo sobem zmierza się do e f e k t y w nego wyk orzystania śro dków prz e z n a c z o n y c h na akcje, służące nie tylko pra c o w n i k o m danej organizacji, ale i ogółowi mieszkańców. D o tyczy to np. budowy poczekalni autobusowych, u r z ądze ń dla p r z e d szkoli, handlu, służby zdrowia itp. .

Zgodnie z nowymi p r z epis ami również w s z ystk ie organizacje nie pod legające radom nar odow ym zobowiązane są do skł adania spr awoz dań ze swojej d z i a ł a l n o ś c i , mającej wpływ na warunki życia m i e s z k a ń c ó w miast. Przykładowo, org aniz acje d os tarc zając e energii e l e k t r y c z nej, gazu 1 cie płej wody zobowiązane 3ą da inf ormo wania o p r z y czy nach przerw w zaopatrzeniu oraz o terminie ich usu nięcia. O r ganizacje te muszą otrzymać od rady nar odow ej zgodę na r o z s z e rzenie swojej dzi ałal ności oraz lok alizację n o w y c h zakładów,

(10)

pra-cowni itp. na terenie miasta. Nastąpiło także w z m ocni enie wpływu inie jakich rad nar odow ych na planowanie regionalne i przestrzenne, /nwany te mają i a zadanie uwzględnienie potrzeb miast w pla nach r eg iona lnych wojewódzkich i powiatowych rad narodowych. W tym ce - lu miejskie rady narodowe przedstawiają swoje pro pozy cje r o z m i e szczenia inwestycji budownictwa mieszkaniowego, ochrony ś r o d o w i ska nat uralnego itp. Rady opracowują również kom plek sowe koncepcje rozwoju miast lub wyznaczają długookresowe cele rozbudowy, którym pod porz ądkow uje się działalność pos zczególnych gałęzi gospodarki.

W lV ü 1 r. zostały opracowane nowe wskaźniki bud żeto we i p l a n o we, zapewniając wyższy poziom usług przy jed nocz esnym oszczędniej szym gos podarowaniu środkami rzeczowymi i finansowymi organizacji. Wydane zostały również nowe akty prawne, których zadaniem jest ujednol iceni e form org aniz acyjn ych na terenie Czeskiej i S ł o w a ckiej Republiki Soc jalistycznej. Dotychczas często zdarzało się, że taką samą działalnością gospodarczą zajmowały się różne o r g a nizacje budżetowe oraz przedsiębiorstwa. Obecnie dąży się do u j e d nolicenia form o rg aniz acyjn ych w ramach p os zcze gólny ch gałęzi g o s podarki .

A._ le t y torlalny podział kraju a s y s tem rad n a r odow ych

Na pod staw ie ustawy z 194B r. w CSRS przeprowadzony został te rytorialny podział kraju na województwa, powiaty i gminy imiaata). Przy tworzeniu jednostek adm inis tracy jnych zadecydowały takie k r y

teria, jak: wielkość powierzchni, H c z b a ludności, g e o graf iczna i gos poda rcza odrębność terytorium. Jednostki woj ewód zkie powoływane były również ze względu пз Ich centralne znaczenie gospodarcze, adm inistracyjne, polityczne i kulturalne.

W 1948 r. na terenie CSRS utw orzo nych zostało 19 województw, 270 pow iatów i 14 230 gmin (miąst), W wyniku rozwoju g o s p o d a r c z e go i kul tura lnego kraju granice regionów p rz emys łowyc h stopniowo przemie szcza ły się. Zmieniało się też znaczenie p o s zcze gólny ch o- środków osiedle ńczyc h pod względem społeczno-poli tycznym, k o m u n i k a c y j n y m itp. Refurma adm inis tracy jna w I960 r. iniala na celu

(11)

za-p«w nien ie zgodności prz ebiegu granic adm i n i s t r a c y j n y c h 2 g r a n i c a mi ekonomicznymi p o s zcze gólny ch regionów Q a a p o d a r c2y c h . Zadaniem nowego podziału ter ytorialnego kraju miało być s z y b s2e tempo r o z woju spo łeczno-gospodarczego.

Na pod stawie ustawy o nowej strukturze org a n i z a c y j n e j partstwa7 liczba woj ewód ztw została zredukowana do 10. Utw orzo na została także samodzielna jednostka terytorialna - mia sto Praga. Wys tąpiły silne tendencje integracyjne w ramach powiatów, ich liczba z m n i e j szyła się do 108 jednostek. Zwiększeniu uległy terytoria gmin (miast), k tó rych liczba zmalała do 12 tys. Tworzenie rolnej g o s podarki w i e l k o t o w a r o w e j , zmiany w koncepcji osi edle nia i pla nowy rozwój urbanizacji wywołały długotrwałe tendencje łączenia gmin (zob. tab. I).

T a b e l a i Liczba gmin według spisów w latach 1950-1980

Daty spisów

Liczba gmin Zmniejszanie się liczby gmin w stosunku do poprzedniego spisu

CSRS CRS SRS CSRS CRS SRS 4 udział CRS w całości uby tków w \ 1950 14 605 U 459 3 344 . _ _ 1961 11 9fc3 8 726 3 237 2 840 19,2 2 733 23,9 107 3,2 96,2 1970 10 602 7 511 3 091 1 361 11,4 1 215 i3,9 146 _4,5 89,3 1930 7 503 4 778 2 725 3 099 29,2 2 733 36,4 366 11,8 88,2

Ź r ó d ł o : Na p o d staw ie danych z publikacji: Mesta a obce v zak ladn ich údajich, Praha 1982.

W latach p i ę ć d z i e s i ą t y c h na terenie CSRS było 2840 gmin, z t e go 90,24 w C R S . w latach sześćdziesiątych, p ro cesy i n t egra cyjne

u-7 Sme rnic e pro usp oŕad ání územní org aniz ace štátu, "Ústava CSRS", с. 100 ze I960 r.

(12)

legły nasileniu (w CRS połączona 1215 gmin, а w SRS 146). ł ą c z nie w iataoh 1950-19BÖ liczba gmin zmniejszyła się o 7300, tj. prawie o połowę. Należy zaznaczyć, że procesy integracyjne n a j s i l niej wystąpiły na terenie CRS, połączeniu uległo tu 6681 gmin, tj.

O

9 1 , 5\, podczas gdy w SRS 619, tzn. 8,54 . Integracja jednostek adminis tracy jnych w CSRS następowała w wyniku włączania małych gmin do większych lub łączenia najmniejszych.

Terytorialny podział państwa był podstawą tworzenia systemu rad narodowych, których struktura jest również trójstopniowa. N a j mniejszą jednostką są w niej rady narodowe dzi ałaj ące na terenie gmin. Różnice w wielkości gmin oraz ich polityczne, eko nomi czne i k u l tura lno-o świat owe znaczenie wpłynęły na wyt worz enie kilku r o dzajów rad nar odow ych szczebla podstawowego, o różnym zakresie k o m petencji .

W gminach o cha rakt erze wiejskim zostały utw orzone n a s tępu jące rady narodowe:

u

- dla jednej gminy z pod staw owym zakresem kom pete ncji (w CRS - 3041, a w SRS - 2145),

- dla kilku gmin z p o d staw owym zakresem kompetencji (w CRS - 246),

- dla tzw. cen tral nych gmin z roz szer zonym zak resem k o m p e t e n cji (w CRS - 204, w SRS - 54),

- dla kilku gmin z rozszerzonym zakresem kom pete ncji (w CRS - 44 rady narodowe dla 214 gmin).

Owa pierwsze rodzaje rad nar odow ych mają jednakowy zakres k o m petencji. Różnica polega jedynie na tym, że w d r u gim przypadku gminy zachowują terytorialną odrębność 1 własną nazwę. W miastach, które są siedzibami powiatów oraz w gminach o c h a rakt erze m i e jski m powoływane są mie jski e rady narodowe. Ośrodki mie jski e ze względu na liczbę ludności dzieli się na cztery kategorie. Rady narodowe

^ V . F l e g l , M . B u f í v a l , A . E l i á š , významní ú l o ha nár odní ch výboru ve strediskových obcích, Praha 1983, s. 30.

Q

Naj mnie jszą gminą na terenie CRS, w której znajduje się r a da nar odowa jest gmina Vysoká z 245 mié'szkaócami (w p o w ieci e Svi- tavy). W SRS naj mniejszą gminą jest gmina Serbor z 2.7 m i e s z k a ń cami (w powiecie Svidnik).

(13)

miast I kategorii nal eżą do szczebla powiatowego. P o z osta łe trzy kat egorie miast są siedzibami rad n a r odow ych szc zebla p o d s t a w o w e go. Odrębne znaczenie mają rady narodowe Pragi i B r a tysł awy jako s a m odzi elnyc h jed nost ek terytorialnych. Wyo dr ę b n i o n e są również rady narodowe: Brna, Ostrawy, Pilzna i Koszyc; zákres ich k o m p e tencji odpowiada podstawowym, powiatowym, a czę ścio wo i w o j e w ó d z k i m radom narodowym. W ramach ohw odńw wym ie n i o n y c h miast dzi ałaj ą o b wodowe rady nar odowe o z m o dyfi kowan ym zakresie dzi ałal ności m i e j skich rad na r o d o w y c h (zob. rys. 3).

Rząd Rząd CRS SRS -LZ WRN 7

] [

n_ RN Brna, Pi lzna, Ostrawy PRN 72 Ob. RN 13 MRN 428 GRN 3608 RNP

E

PRN 10 (ORN w Pradze) CRN 46 p o d l e g a jące Pradze WRN RNB 1 RN Koszyc

z

Ob. RN 14 MRN 107 PRN 36 - A GRN 2366 PRN 4 (ORN w B r a t y sławie) GRN 10 p o d l e g a j ą ce B r a tysławie WRN - woj ewód zka rada narodowa

PRN - powiatowa rada narodowa Ob. RN - obwodowa rada narodowa GRN ~ gminna rada nar odowa

R y s . 3. S ys tem rad nar odow ych w CSRS (1980 r.)

MRN - mie jska rada narodowa l)RN - dzi elni cowa rada nar odowa RNP - Rada Nar odow a Pragi RNB - Rada Narodowa Bra tysł awy

Rady narodowe w tzw. gmi nach c e n tral nych stanowią o be cnie 4,3\ wsz ystk ich rad na r o d o w y c h na szczeblu podstawowym. R o z szer zony z a kres ich kompetencji wynika z możliwości w i ę ksze go o d d ział ywani a na dzi ałalność org aniz acji w zarządzie i adminis tracj i rad n a r o d o wych wyższego szczebla.

(14)

b. Str uktu ra gospodarki zarządzanej przez rady narodowe

W Polsce gos podarka komunalna i "mieszkaniowa Jest wyo dręb niony pod względem przedmi otowy m częścią gospodarki terenowej. Jej p o d sta wowym zadaniem Jeat przede wszystkim zapewnienie mieszkań, u- rząd/eń techniczno-s anita rnyc h i energet yczny ch oraz k o m u n i k a c j i 1U. Gospodarka komunalna Jest działem gospodarki nar odowej planowanej terenowo. Zalicza się ją do pod staw owych elementów gospodarki miejskiej, ponieważ zaspokaja raaterialno-bytowe potrzeby ludności wynikające z życia w mieście. Gos podarka komunalna koo rdyn owana jest przez Min iste rstwo Gospodarki Prz estrzennej i Bud owni ctwa o- raz Min iste rstwo Transportu, Łączności i Żeglugi (w zakresie k o munikacji miejskiej).

W Czechosłowacji poj ęcie "gospodarki kom unalnej" jako w y o d r ę b nionego pod względem p rz edmi otowy m działu gospudarki nar odow ej nie

istnieje. Nie wyo dręb nia się również "gospodarki mie jski ej" jako zbiorczego terminu, określającego czynności gwa rant ujące f u n k c j o nowanie miasta, o wyraźnie zarysowanych pow iąza niach wewnętrznych.

W celu określenia działalności gospodarczej opi eraj ącej się na w yk orzy stani u mie jsco wych surowców oraz siły roboczej danego t e renu używa się pojęcia "gospodarka lokalna". Jest to również z b i o r czy termin dotyczący pań stwo wych organizacji g os poda rczyc h z a r z ą dzanych przez rady narodowe, prz e d m i o t e m działalności któ rych są usługi dla ludności oraz drobna (lub uzu pełniająca) produkcja prze mysłowa. Pojęcie to zostało po raz pierwszy zas toso wane w 1951 r. do celów planowania przedsi ębior stw komunalnych, spółdzielni p r o dukcyjnych i poz osta łości sektora prywatnego. Dopiero od 19S3 r. nazwa ta dotyczy jedynie pań stwo wych organizacji gospodarczych, tj. przedsi ębior stw gospoderki lokalnej.

Gospodarka lokalna jest org an i z a c y j n y m z g r upow aniem znacznej liczhy działalności róż noro dnych branż, nal eżąc ych do mat eria lnej i nie materialnej sfery, zarządzanych przez rady narodowe. Zadania

10 R. J a r t y c. h, Formy prawna integracji gos podarki k o m u nalnej w województwie, "Problemy Rad Narodowych" 19T2, z. 23, s, 60.

(15)

tej części gospodarki nar odow ej rea lizo wane są za pomocą w i e l o bra nżow ych prz eds i ę b i o r s t w n ad zoro wanyc h przez p o w iato we i m i e j skie rady narodowe. Ze względu na cha rakt er działalności, prz edsię biorstwa gospodarki lokalnej dzieli się na p r z e d s i ę b i o r s t w a usług komunalnych, p r z emys łu terenowego 1 skupu sur owcó w wtórnych.

W ym ieni one prz e d s i ę b i o r s t w a zajmują się:

a) usługami świadczonymi odpłatnie, z k t ó r y c h naj w a ż n i e j s z ą grupę stanowią tzw. usługi t e c h n i c z n o - s a n i tarne (np.: pralnie, far- biarnie, fryzjerstwo, uaługj pogrzebowe, łaźnie i kąp ieli ska, u- sługi fotograficzne, ogrodnictwo). W y s z c z e g ó l n i o n a działalność p o wierzona jest p r z e d s i ę b i o r s t w o m usług komunalnych,

b) usługami świadczonymi bezpłatnie, np.: u t r z y m a n i e m p a r ków i sadów, ocz y s z c z a n i e m dróg publicznych, zarządem zasobów m i e s z k a niowych; tą sferą działalności zajmują się jednostki bud żeto we lub bez pośr ednio służby rad narodowych,

c) pro dukc ją jed nost kową lub m a ł oser yjną dla po t r z e b lokalnych w yk onanie tych funkcji oraz dzi ałal ność rem ontową z a p ewni ają j e d nostki prz emys łu lokalnego,

d) sku pem surowców wtó rnyc h ( p r z e ds iębio rstwa skupu surowców). Prz edsi ębior stwa prz emys łu lokalnego w CSRS z a r ządz ane są przez powiatowe rady narodowe. P r z e d si ębior stwa usług k o m u n a l n y c h p o czątkowo zar ządzane były przez rady nar odowe sto pnia p o d s t a w o w e go, ale już na poc zątku lat osi emdz iesią tych, w ramach pro cesó w integracyjnych, przeszły pod nadzór pow i a t o w y c h rad narodowych. Wyjątek stanowi Praga, na terenie której p r z e d s i ę b i o r s t w a g o s p o darki l i k a ’n e j bez poś r e d n i o podlegają Radzie Nar odow ej m i a sta Pra- 9 i •

W 1985 r. g o s poda rkę terenową w CR5 tworzyły 224 p r z e d s i ę bio rstwa pro dukc yjne i usługowe zatrudn iając e łącznie 157 tys. pracowników, В prz eds i ę b i o r s t w skupu suruwcdw z 4 tys. p r a c o w n i ków, 1800 organizacji usług użyteczności pu b l i c z n e j z 23 tys. p r a c o w n i k ó w i 156 org aniz acji mie s z k a n i o w y c h z 44 tys. p r a c o w n i ków. Do gospodarki lokalnej zalicza się również służby rad n a r o dowych, w k tó rych pracuje ok. 14 tys. pracowników.

W tym samym roku w bKS istniało 100 p r z e d s i ę b i o r s t w prz emys łu lokalnego i usług z a t rudn iając ych 67 tys. pra cown ików, 3 p r z e d s i ę

(16)

biorstwa skupu surowców z 2 tys. pracowników, 420 organizacji u- sług użyteczności publicznej z 13 tys. pra cown ików i 56 tys. o r ganizacji mieszka niowy ch z 15 tys. pracowników. W słu żbach rad narodowych pracowało ok. 10 tys. osób. Dzi ałal ność wym ieni onych jednostek gospodarki lokalnej koordynowana jest na szczeblu c e n tralnym przez Min iste rstwo Spraw Wewnętrznych. Oprócz tak pojętej gospodarki lokalnej, rady narodowe kieruję także działalnością j e d nostek eksploa tując ych urządzenia tra nsportu miejskiego, w o d o c i ą g o we i kanalizacyjne. Na szczeblu cen tral nym ta dzi ałalność jest koordynowana przez odrębne ministerstwa, tj. Min is t e r s t w o K o m u n i kacji i Min iste rstwo Gospodarki Wodnej i Leśnej.

Poglądy na temat zakresu gospodarki zarządzanej bez pośr ednio przez rady narodowe szczebla podstawowego, a zwłaszcza miejskie r a dy narodowe, są zróżnicowane. Nowelizacja ustawy o radach n a r o d o wych nie wyszczególniła, które org aniz acje b ęd ą przez rady p o w o ływane obowiązkowo, a które z własnej inicjatywy.

Miejskie rady narodowe wsz ystk ich trzech kategorii mogą p o w o ływać, odwoływać i zarządzać wszystkimi org aniz acjam i tzw. usług użyteczności publicznej. W większości są to jednostki budżetowe za pewniające utrzymanie:

- zieleni miejskiej,

- czystości w mieście (łącznie z wywozem odpadków), - dróg komunikacji miejskiej,

- urządzeń oświetlenia publicznego.

Ogólnie biorąc, głównym ich zad aniem jest zapewnienie p r a w i dłowej eksploatacji wsz ystk ich urz ądzeń mie jskich, dos tępn ych dla całej l u d n o ś c i 1 1 . W rzeczywistości zakres w y m ieni onych czynności jest szerszy. Przykładowo, prace związane z utr z y m a n i e m zieleni mie jski ej obejmują również urządzenia tzw. małej architektury, n a wadniające, szklarnie itp. Zachowanie czystości w mia stach wymaga także por ządk owani a placów i skwerów mie jski ch oraz p r a widł owej gospodarki składowiskami. Org anizacje użyteczności pub licz nej

nie-^ L , M a u r e r , Úloha nár odní ch výboru pri rozvoji sluíeb o b ý v a t e l s t v a , Praha 1986, s. 9,

(17)

jednokrotnie zagniją się konserwa*.Ją urz ądzeń sportowych, r e k r e a cyjnych, kąp ielisk itp.

Do połowy lat sie demd z i e s i ą t y c h wsz ystkie mie j s k i e rady n a r o dowa zar ządzały również własnymi prz edsi ębior stwam i usług komunal nych. 1 czasem doszło do integracji tych jednostek g o s p o d a r c z y c h w więk3/a prz edsi ę b i o r s t w a powiatowe.

Na terenje całej CRS w zarządzie mie jski m zna jduje się o b e c nie jedynie 27 prz eds i ę b i o r s t w usługowych. Wynika z togo, że pra wie wszystkie prz edsi ę b i o r s t w a usług kom u n a l n y c h zna jdują się w b e z pośr ednim zar ządzie pow iato wych rad narodowych. Należy przy tym zaznaczyć, ze zakłady tych prz eds i ę b i o r s t w dzi ałaj ą na terenie miast, któ rych rady narodowe nie mają żadnego wpływu na f u n k c j o n o wanie p r z e d s i ę b i o r s t w a 1'’.

Podobna sytuacja wys tępuje w g o s p o d m c e m ie szka niowe j. Do p o łowy lat s i e d e n d * w:si<jtych każda mie jska rada nar odow a zar ządz ała własny org aniz acją gos podarki m i e szka niowe j ( p r z e d s i ę b i o r s t w e m g o spodarki m i e szka niowe j lob zar ządem mieszkań). Ob e c n i e w w i ę k s z o ści prz ypad ków zostały utw orzone p o w iato we prz e d s i ę b i o r s t w a g o s podarki mieszkaniowej.

Integracja jednostek mie jski ch w większe jednostki powiatowe, pod w ieIowa względami była pozytywna, ale miała również sporo n a stępstw negatywnych. Do poz ytywów n i e w ą t p l i w i e należy usp ra w n i e n i e fun kcjonowania gospodarki cieplnej oraz lepsze z a o patr zenie ma tEriałowt/-techniczne. 2 drugiej strony par ad o k s a l n a jest jednak sytuac ja w której m i e jski e rady nar odow e nie mogę d y s pono wać p a ń stwowymi zasobami mieszka niowy mi sta nowi ącymi ok. 604 całości z a sobów miejskich. Integracja prz eds i ę b i o r s t w gospodarki m i e s z k a n i o wej wpłynęła także na zmniejszenie upr awni eń m i e jski ch rad n a r o dowych w dzi edzi nie utr zyma nia w s p omni anych zasobów. Przykładowo, nie mogą one dec ydować o kol ejności remontów, ich zasięgu, m o d e r nizacji mie szka ń itp. W rezultacie nie mają wpływu na pol ityk ę m i e s z k a n i o w ą .

1 N o w eliz acja ustawy o radach n a r odow ych z 1982 r. jedynie c z ę ś c i o w o reguluje problem, n i e znac znie roz szer zając k o m p e t e n c j e m i e jski ch ran n a r odow ych we wsp o m n i a n y m zakresie.

(18)

W komunikacji wiejskie.) w ostatnim okresie ли í any następowały w dwóch kierunkach. W dużych miastach p os iada jącyc h k o m unik ację tra mwajową luli trolejbusowy zostały zachowane mie jski e p r z e d s i ę biorstwa komunikacyjne. W poz osta łych - mni ejsz ych - kom unik acja autobusowa została stopniowo przejęta przez prz e d s i ę b i o r s t w a CSAO (Czechosłowacka Komunikacja Samochodowa p o d p o rz ądkow ana w o j e w ó d z kim radom narodowym).

iakie ukierun kowan ie organizacji komunikacji m i e jski ej p o d y k towane było względami racjonalności. Z uwagi na s p e cyfi kę i o d rębność komunikacji tramwajowej i trolejbusowej wydaje się u z a s a dnione p oz osta wieni e jej w zarządzie mie jski ch rad narodowych. N o wa ustawa o mie jskiej komunikacji zbiorowej umo żliw iła tym radom szerszy zakres oddział ywani a na decyzje CSAO w d z i edzi nie uspiaw- nień k o m u n i k a c j i .

t.. Organizacja gospodarki mieszkaniowej rad narodowych

Po utw orze niu l ud owo- demok ratyc zneg o paristwa nas tąpi ła takie ziRiana w polityce mieszkaniowej. Nadzór nad gos poda rką m i e s z k a niową przejęły rady narodowe. Do zarządu rad n a r o d o w y c h weszły: nieruchomości pań stwo we z okresu przedwojennego, nieruchomości b y łego samorządu oraz nieruchomości pon iemi eckie p r z ejęt e przez p a ń stwo. Zasięg gos podarki mie szka niowe j rad nar odow ych sto pnio wo powiększał się o zasoby uzy skane w wyniku nac jona lizac ji oraz n o wych inwestycji. Poc zątk owo rady sprawowały zarząd nad zasobami m ie szka niowy mi bezpośrednio, a od 1949 r. za p o ś r e d n i c t w e m p r z e d s ię bior stw k o m u n a l n y c h 1 ^. W 1955 r. p rz edsi ębior stwa k o m unal ne g o spodarki m ie szka niowe j zostały zlikwidowane, oa ich m ie jsce

utwo-14

rzono zarządy mie szka ń . Wadą now o utw orzo nego systemu była duża liczba zarządów w w i ę kszy ch miastach, utr udni ało to redom n a r o d o

! i Zákon j5. 199 Sb. ze dne 21 července 194Ü r.

U Výhlaáka m i n iste rstva nUstního h o s podá ŕství że d n e '17 úno- ra 1955 r. a^v ýhla áka č. 236 że 1954 r.

(19)

wym wyk onywanie funkcji nadzorczej. I tego tez w zg lędu w 1 9 5 B r. roz pocz ęto proces łączenia zarządów, a pot em c a ł k o w i t ą ich l i k w i dację. W mie jsce daw nych zarządów zak ładano rejonowe i m i e jski e p r z e d s i ę b i o r s t w a gospodarki mieszkaniowej. Nadzór nad p r z e d s i ę biorstwami rady nar odow ej sprawowały za pomocy wy d z i a ł ó w g o s p o d a r ki mieszkaniowej.

W 1963 r. prz ep r o w a d z o n o nową reformę gospodarki m i e s z k a n i o wej. W zależności od wielkości zasobów m i e s z k a n i o w y c h utw orzo no trzy typy zarządów (w g r a nica ch od 200 do 300U lokali mieszkalnych) i cztery typy p r z e d s i ę b i o r s t w mie s z k a n i o w y c h (od 3000 do 25 0000 lokali m i e s z k a l n y c h ) 1 5 . Niektóre rady nar odowe p r z e k a z y w a ł y zarząd nie ruch omośc iami j e d nost kom innym, np. o r g aniz acji Usług T e c h n i cznych itp. Teri spo sób zarządu nie został jednak uznany za r a c j o nalny .

W latach 1965-1960 ek s p e r y m e n t a l n i e r o z szer zono udział obywa- teli w zarządzie i u t r zyma niu nie ruch omośc i p a ń s t w o w y c h w formie tzw. Sam orzą dów Mie szka ńców. Praktyka dowiodła, Ze i ta forma nie była najodpowiedn iejsz a, a to ze w zg lędu na brak o d p o w i e d z i a l n o ści za pow ierz ony majątek.

Ostatnia zmiana w str uktu rze gos poda rki m i e s z k a n i o w e j n a s tąpi ła w 1974 r . 16 Org a n i z a c j e a°spudarki m i e s z k a n i o w e j w CSRS, pod legł e radom nar odow ym są jednostkami działającymi na zas adac h rozrachun ku gos podarczego, kie rowa nymi p la nem i b u d ż e t e m danej rady n a r o d o w e j ^ . Ola por ówna nia, w 1975 r. na terenie CSRS f u n kcjo nował o 550 organizacji gospodarki mie szkaniowej, z teyo na terenie CRS 443, a w SRS 115. w 19Ü3 r. ich liczba z m n iejs zyła się do 211, z teijO w CRS ł57, a w SRS 54.

Zasadnicza zmi?na, do któ rej doszło w wyn iku uchwał r z ą dowy ch jest odmienny od o o o r z e d n i e o o sposób kwa li f i k a c j i org aniz acji

1 ' Vyhláške Ústrední správy pro rozvoj m í s ť n f h o h o s podá ŕství é. 80 Sb. zo 1963 r.

I / f y

Usnesení vlády CRS č, 10 że 1974 r. o zás a d á c h pro úpravu organizaci byt ovéh o h o s podá ŕství nár odní ch výbprú a pro rozvoj ú- časti oby vate lú bytu na správe a údržbe b y t o v é h o fondu.

(20)

tark i «о c-s.’kdf' i o w e i11 . (íIjMf.ítíu p u d s t a w ? tlu K1»•> y f í k o w a n i a j e s t *)

w j •; i k o V‘ p o w l e r / c h n l u / y t k u w u j m i e w k a í i , l i t / u o e j w pt , a nit! jak pr vedn I o ii c/ba lokáli m i u s ľ k a i n ý c h W u d ł u y k r y t e r i u m wielko.4cj ■ t r, f .■ :r,n i u í y t k o w e j organizai. je g o s p o d a r k i u ioszkaiuc.rfaj dziei»

itr na •5/esć k.itQQorii (wt'dlud p o m e r / o h n i o / y l k o a « ] p o d a n ú j w t>!J. m 2 ) s

1 o d ö tJo J s o ,

IJ - o d 150 rio 4U0, !II - oil iUO clo 600,

IV ■ ou bßü do 1200,

v - o d 1 2 0 0 do ? o a e ,

V í p o w y z e j 2000.

O t u g i w k r y l fi Г 1 ulít k l a s y í i xcL-y j i t yi l . jev> t p o w i u r Zí.liO i o i í í y t k n w , *

r u z y p a d a j g c a n a j e d n e g o к о ш п л wo t o r a. w pi i y p . . d k u o r j j r t . i a t . u p a

- Í j'-ycti do k a t e g ó r i i H - v powie. » > ubytkowa r,tm e w y n o .iŕ 2

■->0U m i > - ? n 11 p o w i e r í c h n i t u.’ y t>-.,wa pi . ' - к г . »,. j n o t 4 «.t?.1 ( fi p. w w y n i k u mał »• j l i r / t v k..-is<ri d j t o r - i M : я г : ; j u / . » • . , 1 t-' ! i k O w a n a O к’ Я t GflO Г 1Q OI J‘ť j. f117«tlbt-íW йПг* t» 1 tötlöl iť j . - * ) / a r y j ut ! *зу mi a r o d a j n i . * p r ^ y с» i v á i a n . . »»s«»*.« „ « у Mjr od/v** I í iHlfí i í 11 Г 4 í W a g i i ŕ p i l v i ' l . * ilł i ę - / k al t ; J'rib j pUwiü 1 |r и . j i . e r a t ' v a i o d u w r, m o r e d e c y d u j e t ak ?«• o ■ •„■■ni.jb. , ,lt „0Áa ľ .«.i ч i o d w o ł u j ą d y r e k t o r ó w , f i t r . I . i , j ^ai гг-.-, .n . ..u * 2 * o w

v.; vi* / ! • iniv.v i .

W i / . f .f fuiiKLjíj o m a w i a n y c h i ad « u t M Ľ j e d n e : t k ; ■■„ > .h í»z* ■ "ítjwť j j«» t í 1. 1 k o n t r o l n á , r-. J U . t . r. t s„ip *> c

í f> « > d z i a ł ó w * inn y c h or grillów. ŕ'oď j t-iwowe -í.b.. y..-. .u^*. .: : .iiťto ’) * s t a t u c i e wyd a n y J< pt .'«•/ i'il'lv n •! O .t. , . í Ju'; i> / taj yt «ity<»i t /дмоиуич . Uy r e k t o r u p r a w n i o n y í 1. jpt jcn*a;t: i -t.;., ' - u t y a m / . M . y jneyo, k tórv uf te š i a wewnętt zn<j stŕukt-jr1 pt /£ds ,

•• i ;ir-iiw.'i ■ D z i a ł a l n o ś ć o i y a n i / a . ji p o l e g a ťównje/ j p e ł n i e n i u

. .ijit л у / п и : / n t ) / n pt/tí/ ii .1j»y/íiií.' (<rc*aii, puiiyj.it; j parislwew*- o >/ n» ae^jacti plenurr.iycli rad na: udowych.

á1‘ Zái.tm u t i á r o d n í c h vyüoi-ai;li t. 31 / e 1985 1,

I У / - / v w _ e

!!• vl a d y C5S R c . 10 /e 1974 t o j a s a d á c n p r o ú p r a v u •;..n i /ао>? ny t. j ,t:nu h u - i p o d á ŕ s t ч t n á r a d r i i c n «ylturú a prv) r o z v o j ú - .'a: ‘.i u / 1 v a t e l ô by lú n a s p r á v e a ú d r ? b e D y t o v é h n f o n d u .

(21)

Za spe cjal istyc zn, nadzór, w imieniu rad nar odow ych, o d p o w i e dzialno są wydziały gospodarki lok alnej lub m ie szka niowe j. W p r o c e sie zarządzani a p r z e d s i q b i a r s t w e m u c z e s t n i c z y również p o z osta ł« w y działy, tj.: planowania, finansowania, organizacji, inwestycji itp. Zasada wyłączności p od porz ądkow ani a i zwi erzchności nie dop uszc za do tego, aby w p r o cesi e zai z.jdzariia uczbrftnic/yło w ię cej niż j e d na iada narodowa, Z tepo też względu rady nar o d o w e szc zebl a p o d stawowego c z ę sto nie maj«} wpływu na dzi a ł a l n o ś ć organizacji m i e szk anio wych p o d l e g ł y m radów wyż szego szczebla.

W o s t atni ch latarti zachodzą równic*/ zmiany w zar ządzaniu w e wnątrz p r z e dsi ębior stwa. Per spe k t y w i c i n y pr o g r a m p c z e b u d o w y c a ł e g o me c h a n i z m u zarządzania zapoczą tkowa ł “ Zbiór roz po r z ą d z e ń u d o s k o n a

lania s ys temu zar ządz aniu gospodarki n a r odow ej po 19Я0 r." zawarty w ucłiwale rządowej z 19S0 r. w ro z p o r z ą d z e n i a c h tych za główną n#i todę gos p o d a r o w a n i a i p l a nowe go z a r ządz ania uważa się pełny roz- ruft unek g o s p o d a r c z y . Ma on być pod s t a w « dzi ałal ności w s z y s t k i c h jednostek gospodarczych.

’•■ id, i.tt, .;uvi'f i ' !< ’i. n i ,,.u gos p o d a r c z e g o p o l e g a j ą na w y -

г. oi z,st *»ar u u wi./ysti.: U i jc* ę . ' łr/^Uzanie, h przecie wsz-ystkin

[, 1 irunťanla , I i - t ,r y r.'iw . , (• a i ŕu l ar. ji , norm, cen, s y s t é m u mo-

ł V wac * ),,tT!iü

»tP-я c e l u wpr j w d o z - n i lO'zracr.uŕM-.u g ^ s p o o a r u z e g o , - o r g a n i z a c j a c h ••i .poiarki m i Ľ b / k a n í owe t z a k l a d a n é tą kowtítki o r o a n i z a c y j n u (ho- Pc'.4;’í»k»j s t r ed i •>.- a > jd/ п и с г а ^ n się *»R:».n lęty« c y k l e » gosportar-

/>•»"' • WyniKt ich dz í i i j 1 c, i o c e n i a n e ?ą na p o d s t a w i e p l a n d w k o s z t ó w i p r z y c h o d ó w , p l a n ó u u t j c . inny c h w s k e i n i k o w g u s p o d a t - c z y i'.h.

к vim ĺ 1 ir V i tíKie tworzone s 4 jedynie trf. cjtizie w y s t ę p u j ą moil í «oái’i kent ro Iom in i a «,cl3t4 wai.ych Stosikow wvriik ow ęospodiar czvcn m p r z y p a d k u , fiozliwa Со przF;*i.! o*a>izen:ia jest jedyna« ewi denc ja kosz t ó« ; nk • idu >н. ~.г*. ► uiaŕirt. 1 fcc-iztowe, gjizie ocenia ■ i v jed ynie m e x t ú r e tuuzaje kosztów.

2C

Základní irtic-i»:ace o ortf3m$,a.cťet.» ú ko levh г hla vní p r o b l e mati c« b y t o v é h o has podá rstwí » ESSft, Уугкояпу ústa* m i s tníh o hospodáŕství, Praha i^ôb, s. 4d.

(22)

Wskaźniki finansowo prz eds i ę b i o r s t w gospodarki (porównanie Wskaźniki J e d n o stki miasto Praga Środkowo--czeskie Dochody ogółem 1903/1978 tys. K Ć s . 4 846 406 118,7 278 731 146,7 Koszty ogółem 1983/1978 tys. Kčs. % 1 630 823 106,2 568 490 139,8 1 Straty ogółem 1983/1978 I tys. Kčs. \ 784 417 95,4 289 759 _133,9 Dochody w prz elic zeniu

na 1 budynek 1983/1978 KČS . 4 43 722 116,2 35 358 145,9 Oochody w przeliczeniu

na 1 mie szka nie 1983/1978 K Č s , 4 2 922 114,9 4 003 135,1 Koszty w przeliczeniu na i budynek 1983/1978

1

Kčs. % 84 241 103,9 72 116 139,1 j Koszty w prz elic zeniu

i

na 1 mieszkanie 1983/1978 K č s . \ 5 629 120,7 8 164 128,8 Strata (na 1 budynek)

19Ü3/1978 K č s . Ч 4 ü 519 93,3 36 757 133,2 j Strata (na 1 m i e s z k a nie) [ 1983/1978 K č s . \ 2 708 92,2 j 4 161 123,3 z uwz g l ę d n i e n i e m miasta Pragi.

/ /

Z r ó d ł O: Základní informace o orgaoiraei, úko lech a hlav stniho hospodáŕství, Praha 1985.

T a b e l a 2 m i e s zka niowe j w CRS w e d ług woj ewód ztw w 1983 r.

z 1978 r.)

Woj ewód ztwa Połud- niowo--czeskie Z a c h u d - nio- -czesk ie Północ- no--czeskie Wschod- nio--czeskie Połud-nio w* o-rawskie Północno- -m o r a w skie 191 110 141,7 373 994 125,6 555 776 125,5 285 797 126,4 490 745 130,1 683 641 126,9 401 593 128,5 715 673 117,1 1 150 403 118,3 531 155 120,0 964 817 123,3 1 181 756 115,8 210 483 118,7 341 679 109,3 594 627 112,5 24 5 358 113,4 474 072 117,2 498 115 103,5 30 587 136,3 26 8)8 125,8 23 379 129,1 23 575 120,6 31 626 126,4 37 970 131,0 3 907 125,8 ' 3 537 123.1 3 160 118,1 3 248 121,2 * 3 516 120,0 ■ 4 206 122,9 j 64 275 123,6 51 358 117,3 48 393 121,6 43 814 120,5 62 178 119, в 65 635 119,5 8 210 U * . l 6 768 114,8 6 540 111.2 6 036 115,0 6 913 113,7 7 271 112.1 33 688 114,2 24 519 109,4 25 014 115,7 20 239 114,0 30 552 113.® 27 665 106,8 4 303 105,3 3 231 107,1 3 380 105,8 2 788 108.7 i 3*7 108,0 3 045 100.2

(23)

-Wymienione komórki powołuje się wprz ypad ku działalności z wi ą zanej z eks ploa tacją budynków, urz ądzeó t e c h n i c z n y c h , r e k r e a c y j nych, pralni itp., a takie prac projektowych. Ich liczba zależy g łó wnie od wielkości majątku trwałego, zakresu działalności itp. c z y n n i k ó w .

Plany gospodarcze prz edsi ębior stw gospodarki m i e szka niowe j o- pierają się na planach i bud żecie tad narodowych. Działalność przedsi ębior stw jest deficytowa, czego przyczyny, pod obni e jak w poz osta łych krajach socjalistycznych, s$ niskie czynsze. d e f i c y t o wość ta się pogłębi a w wyniku pow ięks zania się zasobów mieszkanio wych oraz ogólnego wzrostu cen. Dane zawarte w tab. 2 informujg o kształt owani u się kosztów, dochodów i strat prz edsi ębior stw p o szczególnych woj ewód ztw w okresie c> lat. 7 infoiroacji zaw arty ch w tabeli wynika, że jedynie przedsi ębior stwa gospodarki m i e s z k a n i o wej w Pradze miały w 1983 r. straty niższe niż w J У 7 в r (95,44), Natomiast najwyższy wzrost strat został odnotowany w woj ewód ztwie jrodkowo-czesk im (133, 4 \ ) . Ogólnie rzecz bior^;., wys okość strat prz ypad ająca na 1 budynek jest najniższa w pr z e d s i ę b i o r s t w a c h g o s podarki mieszka niowe j w województwie W s c h o d n i o - c z e s k i « , a najwyż- sza w Pradze. Wysokość strat przypadajijca na 1 Mie szka nie iest r ó w nież najwyższa w Pradze, a najniższa w woj ewód ztwie Południcwo- -morawsk i iB.

P o d s u m o w a ń ie Ю8£ —,.’Zis-'.^xscs.

W nin iejs zym opr acow aniu zwrócono szc zególny uwagę na gł ówne kierunki zmian zachodzących w s y a t o m1 fi zarządzania i organizacji gospodarki lokalnej w CSRS. Ostatnia nowelizacja ustawy o radach narodowych z 1982 r. r o z n z e i w ł a zakres kompetencji m i e j s k i c h rad narodowych. Dotyczy to jednak przede wszystkim u p r awni eń k o o r d y nac yjny ch wobec organizacji zarządzanych przez rady wyż szych szcze bli, s p ó ł d z i e 1 czych i centralnych. Wydane wówczas prz episy prawne nie zdołały dotychczas ure gulo wać wsz ystk ich pro blem ów zwi ązan ych z zarządem miejskim.

(24)

za-kretiu gospodarki, którą mia łyby zarządzać mie jski e rady narodowe. W zasadzie zakłada się, Zu mie jski e rady nar odow e I kategorii p o winny zarządzać organiz acjam i świadczącymi usługi, org anizacjami gospodarki mie s z k a n i o w e j i org aniz acjam i usł ug uży tecz ności p u b l i cznej. WiąZące decyzje, odn ośnie do struktury gos podarki lokalnej w p o s zcze gólny ch woj ewód ztwac h, pod ejmu ją w o j ewód zkie i pow iato we rady narodowe. W rzeczywistości do chwili obecnej org a n i z a c j e g o spodarki mie szkaniowej, w większości przypadków, znajdują się w zarządzie powiatowych, a nie m i e jski ch rad narodowych. P r z e d s i ę biorstwa usług kom u n a l n y c h również p o d p o r z ą d k o w a n e aą radom n a r o dowym poś redn iego szczebla. Zarząduwi mie j s k i e m u w całości p o d l e gają jedynie usługi uży tecz ności publicznej, k tó re o d z nacz ają się naj pros tszą str uktu rą organizacyjną.

Po d sumo wując , p ow inno się zaznaczyć, Ze rady n a r o d o w e szczebla p o d s t a w o w e g o mają bezpośredni kontakt Z ludnością. Z tego tez wzg lędu są w stanie naj lepi ej ocenić pro blem y i wyo rać kierunki dal szego rozwoju danego terenu.

NaleZy sądzić, Ze tendencje zmi erza jące do u m o cnie nia roli m i e jski ch rad nar odow ych w ope r a t y w n y m zar ządz aniu go s p o d a r k ą b ę dą występowały w CSRiJ również i w przyszłości.

Anna Cielecka

PROBLEMS ÜF MANAGEMENT ANll ORG AN I Z A T I O N OF THE LOCAL ECONOMY IN CZECHOS LOVAK !A

Ihe article aims at shedding some- light on p r o blem s of m a n a g e ment and org an i z a t i o n of the local economy in the CSSR. A special attention has been paid to the sys tem of p e o p l e ’s cou n c i l s and to an internal org an i z a t i o n of rep resentative and exe cuti ve organs due to dif fere nces exi stin g here b et ween C z e c h o s l o v a k i a and P o land .

An amendment to the Law about the p e o p l e ’s cou ncil s was i n troduced in C z e c h os lovak ia in 1982. Its main goal was to s t r e n g then the pos itio n of the p e o p l e ’s cou ncils of the basic level, The article tries to outline more important n e w l y - o b t a i n e d rights of the councils, and p r i mari ly those in rel ation to org a n i z a t i o n s man aged by the p e o p l e ’s councils of higher levels and the

(25)

cen-tral organs. There are also briefly pre sented mai n cha nges o c  c u r r i n g ln ttie local policy concerning problems of the local e c o nomy con trolled by the p e o p l e ’s councils of the basic level.

Ihe si*e of the present article allows only for a brief p r e sentation of these problems and, thus, the article does not e x haust the whole subject.