skie przemagnesowanie mia³o miejsce nieco póŸniej, przed 289–273 mln lat (Grabowski i in., 2002).
Literatura
GRABOWSKI J., NARKIEWICZ M., NAWROCKI J. & WAKSMUNDZKA M.I. 2002 — Permskie przemagnesowanie
utworów weglanowych dewonu po³udniowej Polski — próba powiazania z procesami diagenetycznymi. Prz. Geol., 50: 78–86.
KRS M. & PRUNER P. 1995 — Paleomagnetism and Paleogeography of the Variscan Formations of the Bofemian Massif. Comparison with other European Regions. Jour. Czech. Geol. Soc., 40: 3–45.
TAIT J.A., BACHTADSE V. & SOFFEL H. 1996 — Eastern Variscan fold belt: Paleomagnetic evidence for oroclinal ben-ding. Geology, 24: 871–874.
POLONAISE’97: Kontrasty struktury litosfery pomiêdzy platform¹
paleozoiczn¹ i prekambryjsk¹ na obszarze pó³nocno-zachodniej Polski
(profile sejsmiczne P1-P4)
Grupa Robocza POLONAISE’97 (prezenter — Tomasz Janik*)
W maju 1997 r., na obszarze pó³nocno-zachodniej Pol-skiprzeprowadzono, w szerokiej wspó³pracy miêdzynaro-dowej, eksperyment g³êbokich sondowañ sejsmicznych (GSS) pod nazw¹ POLONAISE’97 (Polish Lithospheric
Onset — An International Seismic Experiment, 1997). Jego
celem by³o rozpoznanie struktury tektonicznej i jej ewolu-cji NW polskiej czêœci transeuropejskiej strefy szwu (Trans
European Suture Zone — TESZ), jak równie¿ zachodniej
czêœci platformy wschodnioeuropejskiej (zach. Baltika). Wa¿nym zadaniem by³o te¿ rozpoznanie prêdkoœciowe utworów kompleksu osadowego w rejonie basenu polskie-go. W eksperymencie u¿yto 613 aparatur, rozstawionych w systemie pomiarowym 3-D w celu rejestracji energii sej-smicznej od 64 du¿ych strza³ów zlokalizowanych wzd³u¿ 5 profili o ³¹cznej d³ugoœci ok. 2000 km. Pomiary wykonano we wspó³pracy z kilkunastoma instytucjami naukowymi z Polski, USA, Danii, Litwy, Finlandii, Szwecji, Niemiec i Kanady.
W latach 60. i 70. polsk¹ czêœæ TESZ przeciêto kilkoma profilami GSS (Guterch i in., 1986). Wykaza³y one du¿e zró¿nicowanie w budowie skorupy ziemskiej w strefie TESZ i obu przylegaj¹cych do niej platformach. Dalsze badania w NW czêœci polskiego fragmentu TESZ to pro-jekty LT-7 (Guterch i in., 1994), TTZ (Grad i in., 1999) i POLONAISE’97 (Guterch i in., 1998, 1999; profil P1 — Jensen S.L. i in., 1999; profil P2 Janik i in., 2002; profil P3 — Œroda i in., 2003; profil P4 — Grad i in., 2003; Czuba i in., 2001). Interpretacja uzyskanych wyników zosta³a prze-prowadzona przy wykorzystaniu 2- i 3-wymiarowego modelowania.
W prezentacji zostanie przedstawiona interpretacja modeli 2-D wzd³u¿ czterech profili eksperymentu POLONAISE’97: P1, P2, P3 i P4 tworz¹c prostok¹tn¹ siat-kê. Dwa z nich, P1 i P3, ka¿dy o d³ugoœci ok. 300 km, zosta³y zlokalizowane równolegle do linii Teisseyrea-Tor-nquista (TT), odpowiednio: jeden na platformie paleozo-icznej, a drugi na platformie prekambryjskiej. Gruboœæ skorupy ziemskiej wzd³u¿ profilu P1 wynosi 30–33 km. Prêdkoœci fal P s¹ niskie (Vp<6,0 km/s) a¿ do g³êbokoœci ok. 20 km wzd³u¿ ca³ego profilu. Dolna skorupa charakte-ryzuje siê prêdkoœciami 6,8–7,2 km/s. Natomiast pod gra-nic¹ Moho wykryto bardzo wysokie prêdkoœci bo ok. 8,4 km/s. Model 2-D dla profilu P3 charakteryzuje siê prawie
horyzontalnym uk³adem poszczególnych piêter skorupy krystalicznej, z typowym dla platformy prekambryjskiej, trójwarstwowym uk³adem pod 4–8 km warstw¹ osadow¹. Kolejne warstwy skorupy krystalicznej, id¹c w g³¹b, cha-rakteryzuj¹ siê odpowiednio prêdkoœciami fal P: 6,1–6,4 km/s; 6,55– 6,7 km/s i 7,05– 7,15 km/s. G³êbokoœæ granicy Moho zwiêksza siê z ~38 km w NW czêœci profilu do ~44 km w SE jej czêœci. Prêdkoœci pod granic¹ Moho wynosz¹ 8,05–8,1 km/s.
Pozosta³e dwa profile, P2 o d³ugoœci ~300 km i najd³u¿szy bo 920 km P4 (z przed³u¿eniami na teren Nie-miec i Litwy), przeciê³y prostopadle liniê TT. Rezultaty modelowania 2-D na profilu P2, najbardziej wysuniêty na NW, pokazuj¹ du¿¹ zmiennoœæ gruboœci skorupy, która zmienia siê wzd³u¿ profilu od ~29 km pod platform¹ pale-ozoiczn¹ poprzez 35–47 km w strefie Teisseyrea-Tornqu-ista (TTZ) do ~42 km pod platform¹ prekambryjsk¹. W basenie polskim prêdkoœci fal P s¹ bardzo niskie — na g³êbokoœci 16–22 km wynosz¹ mniej ni¿ 6,0 km/s. Œrod-kowa skorupa charakteryzuje siê prêdkoœciami 6,1– 6,6 km/s. W dolnej skorupie poni¿ej warstwy z prêdkoœciami Vp = 7,0–7,1 km/s wykryto cia³o z Vp = 7,25 km/s w œrod-kowej czêœci profilu. Poni¿ej granicy Moho prêdkoœci wynosz¹ 8,2–8,3 km/s pod TESZ i ok. 8,1 km/s pod plat-form¹ prekambryjsk¹. W TESZ, w dolnej litosferze stwier-dzono reflektor na g³êbokoœci 45–55 km. Na profilu P4 gruboœæ skorupy ziemskiej tak¿e wykazuje du¿¹ zmien-noœæ, od 30–35 km pod platform¹ paleozoiczn¹, poprzez 35–40 km w œrodkowej czêœci (TESZ), do ~45 km w pol-skiej czêœci platformy prekambryjpol-skiej i ~50 km w jej litewskiej czêœci. Podobnie jak i na pozosta³ych profilach przecinaj¹cych basen polski obserwujemy niskie prêdkoœci fal P (Vp<5,9 km/s) a¿ do g³êbokoœci 18 km. Kontakt pomiê-dzy obiema platformami jest bardzo wyraŸnie zaznaczony, niemal pionowy w ca³ej gruboœci modelu. Prêdkoœci pod gra-nic¹ Moho zmieniaj¹ siê odpowiednio od 8,1 km/s w SW czê-œci profilu, poprzez 8,4 km/s pod TESZ do 8,15–8,25 km/s w czêœci NE profilu. W czêœci SW, a¿ do 250 km profilu, na g³êbokoœci ~45 km stwierdzono silny reflektor ograniczaj¹cy od do³u warstwê z prêdkoœci¹ 8,15 km/s, która od ~70 km profilu jest drug¹ warstw¹ pod granic¹ Moho, warstw¹ obni¿-onej prêdkoœci pod warstw¹ z prêdkoœci¹ 8,4 km/s.
Wy¿ej opisane ró¿nice w budowie skorupy jak i górne-go p³aszcza œwiadcz¹ o ró¿nym pochodzeniu struktur i o z³o¿onoœci procesów tektonicznych, jakie zachodzi³y w badanym obszarze.
1203 Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 12, 2002
*Instytut Geofizyki, Polska Akademia Nauk, ul. Ks. Janusza 64, 01-452 Warszawa;janik @igf.edu.pl
Literatura
CZUBA W., GRAD M. , LUOSTO U., MOTUZA G., NASEDKIN V. & POLONAISE P5 Working Group, 2001— Crustal structure of the East European Craton along the POLONAISE’97 P5 profile. Acta Geoph. Pol., 49: 145–168.
GRAD M., JENSEN S.L., KELLER G.R., GUTERCH A., THYBO H., JANIK T., TIIRA T., YLINIEMI J., LUOSTO U., MOTUZA G., NASEDKIN V. and POLONAISE P4 Working Group 2003 (w druku) — Crustal Structure and Tectonic Interpretations of the Trans-European Suture Zone Region Beneath the POLONAISE’97 Seismic Profile P4. GRAD M., JANIK T., YLINIEMI J., GUTERCH A., LUOSTO U., KOMMINAHO K., ŒRODA P., HÖING K., MAKRIS J. & LUND C.-E. 1999 — Crustal structure of the Mid Polish Trough beneath TTZ seismic profile. Tectonophysics, 314: 145–160.
GUTERCH A., GRAD M., JANIK T., MATERZOK R., LUOSTO U., YLINIEMI J., LÜCK E., SCHULZE A. & FÖRSTE K. 1994 — Crustal structure of the transition zone between Precambrian and Variscan Europe from new seismic data along LT-7 profile (NW Poland and eastern Germany). C.R. Acad Sc. Paris, 319, ser. II: 1489–1496.
GUTERCH A., GRAD M., MATERZOK R. & PERCHUÆ E. 1986 — Deep structure of the earth’s crust in the contact zone of the Palaeozoic and Precambrian Platforms in Poland (Teisseyre-Tornquist Zone). Tectonophysics, 128: 251–279.
GUTERCH A., GRAD M., THYBO H., KELLER R.G., POLONAISE Working Group, 1999, POLONAISE’97 — International Seismic Experiment between Precambrian and Variscan Europe in Poland. Tectonophysics, 314: 101–122.
GUTERCH A., GRAD M., THYBO H., KELLER G.R. & MILLER, K. 1998 — Seismic experiment spread across Poland. EOS, 79 (26), 302, 305. JANIK T., YLINIEMI J., GRAD M., THYBO H., TIIRA T. & POLONAISE P2 Working Group, 2003 (w druku) — Crustal differen-tiation across TESZ along POLONAISE’97 seismic profile P2 in NW Poland. Tectonophysics.
JENSEN S. L., JANIK T., THYBO H. & POLONAISE Working Group, 1999 — Seismic structure of the Palaeozoic Platform along
POLONAISE’97 profile P1 in NW Poland. Tectonophysics, 314 : 123–144. ŒRODA W. , CZUBA W., GRAD M., GUTERCH A., GACZYÑSKI E. & POLONAISE Working Group 2003 (w druku) — Three-dimensional seismic modelling of crustal structure in the TESZ region based on POLONAISE’97 data. Tectonophysic.
Dewoñsko-permski segment œcie¿ki pozornej wêdrówki bieguna
paleomagnetycznego dla zachodnich Sudetów
Maria Jeleñska*, Magdalena K¹dzia³ko-Hofmokl*, Andrzej ¯elaŸniewicz**
Referat przedstawia rezultaty badañpaleomagnetycz-nych przeprowadzopaleomagnetycz-nych w Sudetach Zachodnich w latach 1986–2002. Poza dolnopaleozoicznymi ska³ami z bloku przedsudeckiego (Edel i in., 1997), Rudaw Janowickich (K¹dzia³ko-Hofmokl i in., 1998; Jeleñska i in., 2003) i sylur-skiego ofiolitu sudeckiego Œlê¿y, Nowej Rudy i Z¹bkowic Œl¹skich (Jeleñska i in., 1995; Edel i in., 1997) zbadano dewoñskie szarog³azy, piaskowce i wapienie z Gór Bardz-kich (Jeleñska i in., 2001), konglomeraty i piaskowce z Pogorza³y w depresji Œwiebodzic (K¹dzia³ko-Hofmokl i in., 1999), karboñskie piaskowce z depresji œródsudeckiej (K¹dzia³ko-Hofmokl & El-Hemaly, 1997) oraz górnokar-boñskie granity ze Strzegomia, Karkonoszy, Karpacza i
Kudowy (Halvorsen i in., 1989), Chwalis³awia i Siedlimo-wic (Edel i in., 1997), górnokarboñskie i dolnopermskie wulkanity okolic Wa³brzycha (Westphal i in., 1987) oraz permskie wapienie i piaskowce z depresji œródsudeckiej (K¹dzia³ko-Hofmokl & El-Hemaly, 1997). Otrzymane w wyniku tych badañ bieguny paleomagnetyczne wykorzy-stano do konstrukcji œcie¿ki pozornej wêdrówki bieguna paleomagnetycznego (APWP) dla Sudetów Zachodnich w okresie od dewonu do permu. Nie wziêto pod uwagê biegu-nów starszych ni¿ dewoñskie ze wzglêdu na niepewn¹ pozycjê paleogeograficzn¹ jednostek sudeckich przed dewonem. Œcie¿kê pozornej wêdrówki bieguna paleoma-gnetycznego dla Sudetów Zachodnich porównano z refe-rencyjn¹ œcie¿k¹ paleobieguna dla kontynentu Baltiki (ryc. 1). W porównaniu ze œcie¿k¹ dla Baltiki œcie¿ka sudecka (tu reprezentuj¹ca karboñsko-permskie ska³y depresji œródsudeckiej i ska³y póŸno- do potektonicznych sudec-kich masywów granitowych) wykazuje znacz¹ce odchyle-nie na wschód poczynaj¹c od 300 mln lat temu. Odchyleodchyle-nie to zmniejsza siê w czasie permu. Na prze³omie permu i tria-su obie œcie¿ki pokrywaj¹ siê. Permskie odtria-suniêcie Sude-tów od Baltiki mo¿na t³umaczyæ ich przemieszczeniem (kilkaset km) na wschód w trakcie koñcowych etapów for-mowania siê Pangei. Postulowane przemieszczenie wyni-ka jedynie z interpretacji danych paleomagnetycznych. Wyniki prac Krsa i Prunera (1995) oraz Nawrockiego (1995, 1998) tak¿e sugeruj¹ odchylenie permskich biegu-nów z depresji œródsudeckiej od krzywej referencyjnej Bal-tiki, choæ s¹ one inaczej interpretowane. Dane geologiczne z Sudetów (ani z obszaru Polski poza Sudetami) nie wska-zuj¹ jednak¿e na ¿adne wielkoskalowe przemieszczenia przesuwcze w permie, które mog³yby sugerowaæ mo¿li-woœæ odsuniêcia Sudetów i ponownego ich dosuniêcia do Baltiki w tym czasie.
Literatura
EDEL J.B., AIFA T., JELEÑSKA M., K¥DZIA£KO-HOFMOKL M. & ¯ELANIEWICZ A. 1997 — Réaimantations des formations paléo-zoique des Sudetes polonaises et courbe de dérive des poles
géomagnétiques d’Europe du CarbonifPre Moyen au Jurassique moyen. C. R. Ac. Sc. Paris, Sc. Terre et des PlanJtes, 325: 479–486.
1204
Przegl¹d Geologiczny, vol. 50, nr 12, 2002
Ryc. 1. Porównanie konstrukcji œcie¿ki pozornej wêdrówki bieguna paleomagnetycznego (APWP) dla *Instytut Geofizyki, Polska Akademia Nauk, ul. Ks. Janusza 64, 01-452 Warszawa
**Instytut Nauk Geologicznych, ul. Podwale 75, 50-449 Wroc³aw
