Analiza gospodarki wybranymi surowcami metalicznymi w Polsce
z uwzglêdnieniem trendów na rynku œwiatowym
Stanis³aw Przenios³o*, Agnieszka Malon*, Marcin Tymiñski*
Surowce metaliczne w Polsce stanowi¹ bardzo istotny element sk³adowy gospodarki surowcami mineralnymi. S¹ jedyn¹ grup¹ surowców, która niezmiennie przynosi zyski w miêdzynarodowej wymianie handlowej. Pomimo, i¿ sal-do wielkoœci obrotów handlowych w grupie surowców metalicznych w Polsce pozostaje ujemne — g³ównie wsku-tek koniecznoœci importu takich surowców jak ¿elazo, alu-minium, a tak¿e cynk i o³ów — to saldo wartoœci jest wyraŸnie dodatnie i wzrasta w ostatnich latach. Dzieje siê tak g³ównie ze wzglêdu na bazê zasobow¹ rud miedzi w Polsce, która zabezpiecza zapotrzebowanie krajowe zarówno na miedŸ, jak i srebro oraz pozwala na przezna-czenie nadwy¿ek produkcji na eksport.
W artykule przedstawiono tendencje, jakie w minio-nych 15 latach wystêpowa³y w gospodarce wybranymi surowcami metalicznymi w Polsce. Analiza objê³a te meta-le, które odgrywaj¹ najwa¿niejsz¹ rolê w tej grupie surow-ców — zarówno takie, które by³y i s¹ jedynie przedmiotem importu oraz, których baza zasobowa zostanie wyczerpana w niedalekiej przysz³oœci, jak i te na których opiera siê i bêdzie oparty jeszcze przez lata polski eksport. W opraco-waniu starano siê przeœledziæ zmiany, jakie zarysowa³y siê w przemyœle wydobywczym i polskiej wymianie handlo-wej w trakcie ca³ego okresu od prze³omu lat 80. i 90. poprzez trwaj¹cy do dziœ okres przystosowywania gospo-darki krajowej do warunków rynkowych. Zwrócono tak¿e uwagê na tendencje wystêpuj¹ce na œwiatowym rynku obrotów handlowych tymi surowcami, zw³aszcza z uwzglêdnieniem cen poszczególnych metali.
Baza zasobowa i wydobycie
MiedŸ i surowce jej towarzysz¹ce, szczególnie srebro, s¹ obecnie w³aœciwie jedynymi surowcami metalicznymi, z którymi zwi¹zana jest wystarczaj¹ca baza zasobowa kra-ju. Poza zasobami ju¿ udokumentowanymi — obecnie ok. 2,0 mld ton (Przenios³o, 2005 — tab. 1.) istniej¹ jeszcze zasoby perspektywiczne, oceniane na ok. 22 mld ton rudy miedzi (Rydzewski, 2001). Wydobycie rud miedzi w naszym kraju systematycznie wzrasta, pocz¹wszy od 1991 roku, i w ostatnich latach utrzymuje siê w przedziale 26–29 mln ton (tab. 2). Wydobycie miedzi metalicznej charakte-ryzuje siê podobn¹ tendencj¹ — od 1991 do 2004 roku
wzros³o z 350 tys. ton do 626 tys. ton. Geologiczne zasoby bilansowe srebra w z³o¿ach rud miedzi wg stanu na 31.12.2004 wynosi³y 109,3 tys. ton Ag (Przenios³o, 2005). Ca³kowita produkcja srebra w Polsce pochodzi z jego odzysku z rud miedzi (niewielkie zasoby — 4 tys. ton — w z³o¿ach rud cynku i o³owiu nie s¹ eksploatowane) i pocz¹wszy od 1997 roku wydobycie srebra metalicznego w Polsce systematycznie wzrasta. W latach 2002–2004 ustabilizowa³o siê ono na poziomie 1,5–1,6 tys. ton rocz-nie.
Znaczenie krajowej bazy cynku i o³owiu systematycz-nie maleje. W 2004 roku geologiczne zasoby bilansowe rud cynku i o³owiu wynosi³y 174,1 mln ton rudy zawie-raj¹cej 6,75 mln ton cynku i 3,09 mln ton o³owiu (Prze-nios³o, 2005). Obecnie zasoby te znajduj¹ siê na wyczerpaniu, a ich iloœæ systematycznie spada ze wzglêdu na wydobycie, które od 1991 roku utrzymuje siê na prawie niezmiennym poziomie ok. 5 mln ton rudy rocznie. Wydo-bycie cynku metalicznego zmniejszy³o siê z ponad 250 tys. ton w 1992 roku do 173 tys. ton w roku 2004, a o³owiu metalicznego utrzymuje siê na poziomie 74–77 tys. ton rocznie. Oko³o 40 tys. ton o³owiu metalicznego rocznie odzyskuje siê z rud miedzi. Zakoñczenie wydobycia rud cynku i o³owiu spodziewane jest oko³o 2006–2010 roku — w zale¿noœci od warunków ekonomicznych, w tym cen cynku i o³owiu (Ney, 1997), a zagospodarowanie nowych z³ó¿ rud cynkowo-o³owiowych jest — ze wzglêdów ochro-ny œrodowiska — praktycznie niemo¿liwe.
Nikiel w Polsce wystêpuje w rudach niklu oraz wspó³wystêpuje w rudach miedzi. Geologiczne zasoby bilansowe wietrzeniowych rud niklu w Polsce nie zmieni³y siê w analizowanym okresie 1989–2004 r. i wynosz¹ obec-nie 14,64 mln ton rudy, w tym 117 tys. ton metalu. W 2004 r. zasoby szacunkowe niklu w z³o¿ach miedzi monokliny przedsudeckiej wynosi³y 36,5 tys. ton (Przenios³o, 2005). Eksploatacjê metalu z rud niklu zakoñczono w 1983 roku i obecnie nikiel jest pozyskiwany tylko z dwóch z³ó¿ rud miedzi: Lubin–Ma³omice i Rudna. W 2004 roku wydoby-cie niklu metalicznego wynios³o 1,9 tys. ton.
Polska nie ma zasobów rud ¿elaza o znaczeniu gospo-darczym. Jeszcze na pocz¹tku lat 90. istnia³o kilkadziesi¹t z³ó¿ osadowych rud ¿elaza — w postaci piasków ¿elazistych oraz syderytów. Z³o¿a tych rud, decyzj¹ Ministra Ochrony Œrodowiska, Zasobów Naturalnych i Leœnictwa, zosta³y jed-nak skreœlone z krajowego bilansu zasobów w 1994 r., ze wzglêdu na bardzo s³abe parametry tych z³ó¿. Eksploatacja ¿elaza z rud osadowych zakoñczy³a siê w 1989 r. W Polsce wystêpuj¹ tak¿e z³o¿a magmowych rud ¿elaza (ilmenito-wo-magnetytowych) w masywie suwalskim (Krzemianka i Udryñ). Rudy te nie by³y jak dot¹d eksploatowane. W 1996 r. zosta³y opracowane i przyjête nowe kryteria bilansowo-œci dla tych z³ó¿, na podstawie których z³o¿a Krzemianka i Udryñ zosta³y zakwalifikowane jako pozabilansowe ze wzglêdu na niskie zawartoœci metali oraz zbyt du¿¹ g³êbo-koœæ zalegania.
W Polsce nie rozpoznano do tej pory z³ó¿ boksytów o gospodarczym znaczeniu, st¹d te¿ nie wytwarza siê alumi-ny s³u¿¹cej do produkcji aluminium pierwotnego. Alumina w ca³oœci jest importowana. Aluminium wtórne produko-*Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4,
00-975 Warszawa; stanislaw.przenioslo@pgi.gov.pl;
Obroty handlowe w Polsce
Polska od wielu lat znajduje siê na 7 miejscu na œwiecie, jeœli chodzi o górnicz¹ produkcjê miedzi, a w 2004 roku zajmowa³a tak¿e 7 miejsce w przypadku produkcji hutni-czej. Ze wzglêdu na dynamicznie rozwijaj¹c¹ siê w Polsce produkcjê miedzi elektrolitycznej, ju¿ w latach 70. poja-wi³y siê nadwy¿ki w stosunku do zapotrzebowania krajo-wego i jej czêœæ kierowana by³a na eksport. Stopniowo eksport zwiêksza³ siê, aby osi¹gn¹æ w 2004 roku najwy¿-szy dotychczasowy poziom — prawie 280 tys. ton (system PRICESMIN PIG). Sytuowa³o to Polskê na 8 miejscu wœród œwiatowych eksporterów miedzi rafinowanej, jej stopów i pó³produktów. Wœród pozosta³ego asortymentu w ostatnich latach wyraŸnemu wzrostowi uleg³ eksport odpa-dów i z³omu stopów miedzi. Zmniejszy³o siê natomiast znaczenie eksportu stopów miedzi z Polski, a sprzeda¿ rud i koncentratów podlega wyraŸnym wahaniom. W ogólnej iloœci wysy³anego z Polski surowca od drugiej po³owy lat 90. daje siê zauwa¿yæ tendencja wzrostowa. Od 2002 roku wielkoœæ ta wynosi ok. 330 tys. ton rocznie. Wartoœæ eks-portu miedzi z Polski zwiêkszy³a siê w latach 1989–2004 wyraŸnie — ze 100 mln PLN w roku 1989 do ponad 3 mld PLN w roku 2004. Dziêki tej tendencji saldo obrotów han-dlowych miedzi¹ pozostaje bardzo korzystne (ryc. 1, 2). W strukturze geograficznej eksportu miedzi z Polski domi-nuj¹ kraje Europy Zachodniej — Niemcy i Francja. Istot-nym partnerem handlowym sta³y siê tak¿e Chiny. Import miedzi do Polski jest niewielki i utrzymuje siê na poziomie kilkunastu tysiêcy ton, a najwy¿szy poziom — 20,2 tys. ton — osi¹gn¹³ w roku 2004. W ostatnich latach s¹ sprowadza-ne przede wszystkim odpady i z³om. Do po³owy lat 90. naj-wa¿niejszym partnerem handlowym Polski w imporcie miedzi by³o Chile. Od 1997 roku surowiec o najwiêkszej wartoœci sprowadzany jest z Niemiec.
Polska jest najwiêkszym w Europie producentem srebra ze Ÿróde³ pierwotnych i nale¿y do wa¿niejszych dostawców tego metalu na rynki miêdzynarodowe. G³ównym przed-miotem eksportu srebra jest srebro w stanie surowym. Eks-port tego asortymentu charakteryzowa³ siê ci¹g³ym wzrostem do roku 2003, kiedy wyniós³ ponad 1,2 tys. ton. W roku 2004 nast¹pi³ spadek do poziomu 680 ton. Wartoœæ eksportu srebra z Polski wzros³a bardzo wyraŸnie w latach 1989–1999 i w kolejnych piêciu latach utrzymywa³a siê na w miarê sta³ym poziomie (ok. 700 mln PLN). Dopiero w 2004 roku zanotowano zdecydowany wzrost wartoœci do poziomu prawie 1 mld PLN. Znaczna czêœæ eksportu srebra z Polski jest zwi¹zana z rynkiem europejskim, a najwiêk-szym odbiorc¹ od kilku lat jest Wielka Brytania. Srebro pozostaje surowcem dochodowym. Saldo wartoœci obro-tów handlowych zwiêkszy³o siê do 980 mln PLN w 2004 roku. Import srebra do Polski jest niewielki i utrzymuje siê obecnie w granicach 40–60 ton. Najwiêksze iloœci srebra sprowadzane s¹ do Polski z takich krajów europejskich, jak: Wielka Brytania i Niemcy.
Jeœli chodzi o produkcjê cynku (12 miejsce na œwiecie) Polska odgrywa coraz mniejsz¹ rolê; utrzymuje natomiast 6 pozycjê wœród producentów o³owiu. W przypadku o³owiu warto jednak zwróciæ uwagê na fakt, i¿ oko³o 50% produkcji o³owiu rafinowanego stanowi odzysk ze z³omu o³owiowego, z³omu stopów o³owiowych oraz odpadów przetwórstwa hutniczego o³owiu, cynku i innych surow-ców. Eksport cynku z Polski charakteryzowa³ siê w latach 1989–2004 doœæ wyraŸnymi zmianami. Najszybszy wzrost nastêpowa³ na prze³omie lat 1991/1992, kiedy eksport osi¹gn¹³ poziom 150 tys. ton. W kolejnych latach wystêpowa³y nieznaczne wahania, a wzrost nast¹pi³ w latach 2001–2002 (do ponad 160 tys. ton). W strukturze eksportu dominuje cynk metaliczny oraz rudy i koncentra-ty. Wartoœæ cynku eksportowanego z Polski w
analizowa-nym okresie uleg³a zdecydowanemu wzrostowi i
Lata 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rudy miedzi w tym: miedŸ metaliczna 3 378,8 3 396,3 3 428,4 3 376,6 3 359,5 3 190,3 2 318,9 2 291,1 2 261,5 2 587,7 2 542,0 2 485,0 2 446,7 2 369,3 2 340,7 2 030,7 62,3 61,6 61,9 61,0 60,6 57,8 44,6 44,1 43,7 50,9 49,8 49,0 48,2 47,1 46,2 39,9 Rudy cynku i o³owiu w tym: cynk metaliczny o³ów metaliczny 343,0 340,7 276,5 229,2 216,0 211,1 208,3 202,8 195,6 193,7 189,6 183,6 180,3 179,9 177,4 174,1 13,3 5,9 13,2 5,9 10,8 4,3 9,1 3,8 8,4 3,7 8,3 3,7 8,1 3,6 7,9 3,6 7,7 3,5 7,6 3,5 7,5 3,4 7,2 3,3 7,0 3,2 7,0 3,2 6,9 3,2 6,8 3,1
Tab. 1. Zasoby bilansowe wybranych surowców metalicznych w Polsce w latach 1989–2004 (Ÿród³o: Przenios³o, red. 1990–2005)
Lata 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Rudy miedzi w tym: miedŸ metaliczna 26 484 20 230 19 400 21 600 24 600 23 740 24 110 25 990 24 740 26 090 26 930 27 140 28 790 28 480 25 670 26 120 403 359 350 373 428 423 433 473 463 488 520 513 536 572 612 626 Rudy cynku i o³owiu w tym: cynk metaliczny o³ów metaliczny 4 224 3 860 4 617 4 711 4 836 4 821 5 314 4 979 4 883 4 952 4 919 4 862 4 765 4 730 4 854 4 897 222 48 204 50 245 66 254 65 186 69 186 74 204 70 195 75 188 71 186 75 192 83 185 69 182 74 170 73 181 77 173 76
utrzymuje siê w granicach 300–400 mln PLN rocznie. G³ównymi odbiorcami cynku z Polski s¹ kraje s¹siaduj¹ce — Niemcy, S³owacja czy Czechy. Import cynku uleg³ znacznemu zwiêkszeniu i przekroczy³ w 2004 roku 150 tys. ton. W najwiêkszych iloœciach sprowadzane s¹ rudy i koncentraty. G³ównymi partnerami handlowymi Polski s¹ Kanada, Rumunia, Honduras i Belgia. Saldo wartoœci obrotów handlowych charakteryzuje siê tendencj¹ spad-kow¹, która rozpoczê³a siê pod koniec lat 90. W 2004 roku saldo zesz³o poni¿ej poziomu 100 mln PLN.
Eksport o³owiu, po okresie znacznych wahañ przez prawie ca³e lata 90., ustabilizowa³ siê w kolejnych latach w granicach 120–130 tys. ton. Bardzo wyraŸny wzrost — do prawie 250 tys. ton — nast¹pi³ w roku 2004. Naj-wiêksz¹ czêœæ tona¿u surowca stanowi³y odpady. O wartoœci eksportu, która w 2004 roku osi¹gnê³a ponad 260 mln PLN, decyduj¹ jednak g³ównie rudy i koncentraty oraz o³ów rafinowany. Od lat g³ównym kierunkiem eksportu surowca s¹ Niemcy, a w ostatnim roku tak¿e Kazachstan. Import o³owiu ustabilizowa³ siê obecnie na poziomie 50 tys. ton rocznie. Sprowadzany jest g³ównie o³ów rafinowa-ny oraz nierafinowarafinowa-ny nieobrobiorafinowa-ny, a g³ówrafinowa-nymi partnerami handlowymi naszego kraju s¹ Szwecja, Kazachstan, Rumunia i Niemcy. Wartoœæ importu w roku 2004 osi¹gnê³a prawie 190 mln PLN. Saldo wartoœci obrotów handlowych wzros³o w latach 2003–2004 do poziomu prawie 80 mln PLN.
Eksport niklu utrzymuje siê na bardzo niewiel-kim poziomie — ok. 2,0–2,5 tys. ton rocznie. Pra-wie ca³¹ iloœæ eksportowanego surowca stanowi¹ zwi¹zki niklu. Asortyment ten stanowi tak¿e ok. 90% wartoœci surowca eksportowanego, która zwiêkszy³a siê na pocz¹tku obecnego dziesiêciole-cia i obecnie kszta³tuje siê na poziomie 30–40 mln PLN. G³ównymi partnerami handlowymi w eks-porcie niklu z Polski s¹ obecnie Czechy, Niemcy i Finlandia. Wielkoœæ importu niklu przewy¿sza obecnie wielkoœæ eksportu. Wzrost do poziomu przekraczaj¹cego 3 tys. ton rocznie nast¹pi³ w dru-giej po³owie ubieg³ego dziesiêciolecia. W
najwiêk-niestopowy i poœrednie produkty hutnicze. Wartoœæ importu osi¹gnê³a w 2004 roku 150 mln PLN. G³ówny-mi dostawcaG³ówny-mi s¹ Rosja i Stany Zjednoczone. Saldo wartoœci obrotów handlowych na skutek szybkiego wzrostu kosztów surowca importowanego do Polski, zmniejszy³o siê z ponad 30 mln PLN w roku 1992 do wartoœci ujemnej —110 mln PLN w roku 2004.
Eksport ¿elaza to przede wszystkim eksport odpa-dów i z³omu ¿elaza. W 2004 roku eksport przekroczy³ 2 mln ton i mia³ wartoœæ prawie 2,5 mld PLN. Obecnie naszymi najwa¿niejszymi partnerami handlowymi s¹ Niemcy i Czechy. Ze wzglêdu na to, i¿ w Polsce nie wydobywa siê rud ¿elaza, hutnictwo w ca³oœci polegaæ musi na imporcie rud i koncentratów ¿elaza. Dlatego te¿, asortyment ten stanowi g³ówn¹ czêœæ importowa-nego surowca — w 2004 roku by³o to a¿ 94%. Ca³kowita wielkoœæ importu wynios³a 11,6 mln ton o wartoœci 3,6 mld PLN. Od wielu lat najwiêksze iloœci ¿elaza — o najwiêkszych wartoœciach — sprowadzane s¹ z takich krajów, jak Rosja, Ukraina, Brazylia, Cze-chy. Saldo obrotów handlowych ¿elazem w Polsce zawsze mia³o wartoœæ ujemn¹. W 2004 roku saldo war-toœci spad³o do poziomu —1,2 mld PLN.
Polska jest importerem aluminy, s³u¿¹cej do pro-dukcji aluminium. Produkcja prowadzona jest jedynie w Aluminium Konin–Impexmetal S.A. w Koninie. Jest to jedyny krajowy producent aluminium pierwotnego z alu-miny kalcynowanej. Eksport aluminium zwiêkszy³ siê od 1990 roku ponad trzykrotnie i wyniós³ 164 tys. ton w 2004 roku. Do 1999 roku w najwiêkszych iloœciach by³y sprze-dawane stopy aluminium, obecnie s¹ to odpady i z³om. Wartoœæ eksportu aluminium wzros³a w analizowanym okresie bardzo wyraŸnie. W 2004 roku osi¹gnê³a ponad 800 mln PLN. W strukturze geograficznej eksportu aluminium od lat pierwsz¹ pozycjê zajmuj¹ Niemcy. Iloœæ aluminium importowanego zwiêkszy³a siê z nieca³ych 170 tys. ton w 1992 roku, do 420 tys. ton w roku 2004. Oko³o 40% ogó³u sprowadzanego surowca stanowi¹ zwi¹zki aluminium. Wartoœæ importu wzrasta zdecydowanie i w 2004 roku -400 -300 -200 -100 0 100 200 300 400 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 tys. ton Cu, Zn, Pb, Ni, Al -12 000 -11 000 -10 000 -9 000 -8 000 -7 000 -6 000 -5 000 -4 000 tys. ton Fe Cu Zn Pb Ni Al Fe
Ryc. 1. Saldo wielkoœci obrotów handlowych wybranymi surowcami
metalicznymi (miedzi¹, cynkiem, o³owiem, niklem, aluminium i ¿ela-zem) w Polsce w latach 1989–2004 (ród³o: System PRICESMIN PIG)
-1 200 -800 -400 0 400 800 1 200 1 600 2 000 2 400 2 800 3 200 mln PLN 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Cu Ag Zn Ni Fe Al Pb
Ryc. 2. Saldo wartoœci obrotów handlowych wybranymi surowcami
meta-licznymi (miedzi¹, srebrem, cynkiem, o³owiem, niklem, aluminium i ¿ela-zem) w Polsce w latach 1989–2004 (ród³o: System PRICESMIN PIG)
wynios³a 1,8 mld PLN. G³ównymi partnerami handlowymi Polski s¹ Rosja i Niemcy. Saldo obrotów handlowych alu-minium pozostaje bardzo niekorzystne i w 2004 roku osi¹gnê³o wartoœæ — 975 mln PLN.
Tendencje na rynkach œwiatowych
Œwiatowa produkcja wiêkszoœci omawianych metali charakteryzuje siê tendencj¹ wzrostow¹ w okresie wielole-cia, zwi¹zan¹ z coraz wiêkszym zapotrzebowaniem na te surowce w ró¿nych ga³êziach przemys³u. WyraŸny wzrost obserwuje siê w przypadku górniczej produkcji miedzi oraz produkcji miedzi rafinowanej — w obu tych przy-padkach œwiatowym potentatem jest Chile. Znacznie zwiêkszy³a siê równie¿ górnicza produkcja srebra, gdzie dominuj¹ Peru i Meksyk, a Polska zajmuje 6 miejsce na œwiecie. Na sta³ym poziomie utrzymuje siê produkcja srebra ze Ÿróde³ wtórnych, która stanowi ok. 30% ogólnej produk-cji (Ney & Smakowski, 2004). Wzrasta tak¿e górnicza pro-dukcja cynku oraz propro-dukcja cynku metalicznego. W obu przypadkach pierwsze miejsce na œwiecie zajmuj¹ Chiny, które s¹ jednoczeœnie najwiêkszym konsumentem surow-ca. Niewielki wzrost zanotowano w przypadku górniczej produkcji o³owiu, ale ju¿ doœæ wyraŸny, jeœli chodzi o o³ów rafinowany. Tu tak¿e œwiatowym potentatem okazuj¹ siê Chiny. W latach 2001–2004 górnicza produkcja niklu utrzymywa³a siê na sta³ym poziomie, znacznie zwiêkszy³a siê jednak produkcja niklu rafinowanego. Najwiêkszym producentem pozostaje Rosja, a konsumentami kraje azja-tyckie — Japonia, Chiny, Korea P³d. WyraŸnie wzros³a, na skutek popytu w budownictwie i przemyœle maszynowym, produkcja rud ¿elaza (Brazylia, Australia) oraz produkcja surówki (Chiny, Japonia, Rosja, USA) i stali surowej (Chi-ny, Japonia, USA). Obserwuje siê równie¿ zwiêkszenie produkcji boksytów i aluminy (Australia) oraz aluminium rafinowanego (Chiny).
Wielkoœæ obrotów handlowych zale¿na jest g³ównie do popytu na dany surowiec. W ostatnich latach szybko roz-wijaj¹ce siê gospodarki wielu pañstw skutkowa³y
wzro-stem zapotrzebowania na szereg metali. MiedŸ w obro-tach handlowych wystêpuje g³ównie w postaci rafino-wanej oraz koncentratów. Najwiêkszym eksporterem obu asortymentów jest Chile a importerami Chiny i USA — w przypadku miedzi rafinowanej, oraz Japo-nia i Chiny — w przypadku koncentratów. Cynk w obrotach handlowych to przede wszystkim cynk meta-liczny, którego najwiêkszym eksporterem jest Kanada a importerem Stany Zjednoczone. Najwiêksze iloœci o³owiu rafinowanego eksportowane s¹ natomiast z Chin, a importowane równie¿ przez Stany Zjednoczo-ne. Kraj ten jest tak¿e najwiêkszym importerem niklu
metalicznego, który w najwiêkszych iloœciach
wysy³any jest z Rosji. Eksport ¿elaza prowadzony jest przede wszystkim z Australii i Brazylii, a krajami spro-wadzaj¹cymi surowiec s¹ g³ównie Japonia, Chiny i Niemcy. Australia jest tak¿e najwiêkszym eksporte-rem aluminy. Alumina importowana jest g³ównie do Chin, Kanady i Stanów Zjednoczonych. Powstaj¹ce z niej aluminium eksportowane jest przede wszystkim z Rosji, g³ównie do Stanów Zjednoczonych i Japonii. Poda¿ srebra zale¿na jest od koniunktury na rynkach innych metali oraz od popytu. W ostatnich latach obserwuje siê wzrost popytu na ten surowiec, g³ównie w bran¿y jubilerskiej.
Ceny wiêkszoœci omawianych metali podlega³y w minionych latach znacznym wahaniom (ryc. 3, 4). Po okre-sie kilkuletniego spadku, trwaj¹cym w latach 90. i na pocz¹tku obecnego dziesiêciolecia, notuje siê tendencjê wzrostow¹. Ceny miedzi w latach 2003–2004 wzros³y do poziomu 2865 USD/tonê, g³ównie na skutek niedoborów poda¿y i wzrostu zapotrzebowania w elektronice i elektro-technice. Podobna tendencja zwy¿kowa wyst¹pi³a w przy-padku srebra, a przyczyn¹ by³a g³ównie aktywnoœæ inwestorów i aktywnoœæ spekulacyjna. Ceny cynku pozo-staj¹ na poziomie dwukrotnie ni¿szym ni¿ na pocz¹tku lat 90., ale wskutek niedoborów produkcji wzros³y w latach 2003–2004 do ponad 1000 USD/tonê. Ceny o³owiu, po wieloletnim spadku (lata 1996–2002), wzros³y do 900 USD/tonê, a przyczyni³o siê do tego zamykanie hut, przy jednoczesnym wzroœcie zapotrzebowania. W przypadku niklu, do 2001 roku trwa³y znaczne wahania cen, ale od roku 2002 trwa ich tendencja wzrostowa i osi¹gnê³y w 2004 roku poziom 14 000 USD/tonê (zwiêkszenie popytu w Azji przy zmniejszeniu iloœci zapasów). Ceny ¿elaza, ze wzglê-du na kontrakty d³ugoterminowe, podlegaj¹ mniejszym wahaniom, ale po okresie spadku w latach 1991–2002, w ci¹gu dwóch lat (2003–2004) wzros³y do poziomu z pocz¹tku lat 90. Aluminium charakteryzuje siê cenami znacznie ni¿szymi ni¿ na pocz¹tku analizowanego okresu, g³ównie na skutek nadpoda¿y surowca, przy czym i w tym przypadku wyst¹pi³ dwuletni okres wzrostu cen w latach 2003–2004 (zwiêkszenie popytu i spekulacje gie³dowe).
Podsumowanie
Wprowadzanie gospodarki rynkowej i zwi¹zane z tym nowe uwarunkowania prawne spowodowa³y istotne zmia-ny w polityce surowcowej naszego kraju. Przechodzimy d³ugi okres transformacji, w którym opracowywane s¹ sto-sowne mechanizmy prawne i ekonomiczne. Nowa polityka surowcowa Polski zak³ada, ¿e zapotrzebowanie gospodar-ki narodowej na surowce i poda¿ surowców z w³asnych Ÿróde³ s¹ zintegrowane z mo¿liwoœciami swobodnego importu i z szeroko pojêt¹ ochron¹ œrodowiska. Oznacza to 0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000 3 500 USD/tona Cu, Zn, Pb, Al 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000 14 000 16 000 USD/tona Ni 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Cu Zn Pb Ni Al
Ryc. 3. Œrednie roczne ceny sta³e (wg 2004 r.) miedzi, cynku, o³owiu,
niklu i aluminium na rynkach œwiatowych w latach 1989–2004 (ród³o: System PRICESMIN PIG)
wprowadzanie zasad racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych, ograniczanie negatywnego wp³ywu
prze-mys³ówsurowcowych na œrodowisko, a w perspektywie
nadchodz¹cych lat zmniejszenie emisji zanieczyszczeñ i osi¹gniêcie standardów ekologicznych obowi¹zuj¹cych w Unii Europejskiej.
Polska jest licz¹cym siê producentem miedzi górniczej dostarczaj¹cym ok. 30% produkcji wszystkich krajów europejskich. Na œwiecie zajmuje znacz¹ce miejsce pod wzglêdem posiadanych zasobów i wysok¹ lokatê pod wzglêdem wydobycia. Baza zasobowa — w przypadku miedzi — stanowi barierê nie ze wzglêdu na swoj¹ wiel-koœæ czy jawiel-koœæ kopaliny, ale na geologiczno-górnicze warunki wystêpowania z³ó¿. Bior¹c pod uwagê zasoby miedzi w Polsce i obecn¹ produkcjê wystarczalnoœæ zago-spodarowanych zasobów szacuje siê na oko³o 30 lat (Ney, 1997). Jednoczeœnie oko³o 2017 roku jest przewidywane zakoñczenie wydobycia ze z³o¿a Polkowice, a
ogranicze-nie wydobycia nast¹pi prawdopodobnie w latach
2011–2013. Spowoduje to koniecznoœæ uzupe³niania nie-doboru koncentratów krajowych importowanymi. Zu¿ycie pozorne miedzi rafinowanej w Polsce wzros³o z 250 tys. ton w roku 2002 do 276 tys. ton w roku 2004, a poniewa¿ najwiêkszym u¿ytkownikiem jest przemys³ elektrotech-niczny, to mo¿na przewidywaæ, i¿ zapotrzebowanie na kra-jowym (i nie tylko) rynku bêdzie siê utrzymywa³o lub ros³o. Z punktu widzenia Polski, jako znacz¹cego eksporte-ra miedzi, pozytywna wydaje siê byæ prognozowana w
naj-bli¿szym czasie kontynuacja wzrostu cen miedzi,
wynikaj¹ca z niedostatków poda¿y surowca, przy jed-noczesnym wzroœcie zapotrzebowania w krajach wysoko rozwiniêtych i na rynku chiñskim. Z rud miedzi odzyski-wane s¹ te¿ inne metale, przy czym najwiêksze znaczenie gospodarcze ma odzysk srebra. KGHM „Polska MiedŸ” S.A. pozostaje najwiêkszym producentem srebra w Euro-pie i najwa¿niejszym dostawc¹ na rynki Europy Zachod-niej. Na saldo wartoœci obrotów handlowych pozytywny wp³yw mo¿e mieæ tendencja wzrostowa cen srebra na ryn-kach œwiatowych. Poniewa¿ jednak rynek srebra jest œciœle
uzale¿niony od rynków innych metali kolorowych, to prognozowanie jego rozwoju jest utrudnione.
Zasoby rud cynku i o³owiu znajduj¹ siê obecnie na wyczerpaniu. Na skutek tego produkcja cynku i o³owiu rafinowanego bêdzie uzale¿niona w znacznym stopniu od dostaw zagranicznych koncentratów. Na uwagê zas³uguje jednak fakt, i¿ ok. 50% produkcji o³owiu rafi-nowanego pochodzi z odzysku z³omu i odpadów, co zabezpieczyæ mo¿e przynajmniej czêœæ krajowego popytu i ograniczyæ import surowca. W przypadku cyn-ku udzia³ Ÿróde³ wtórnych w ³¹cznej produkcji nie prze-kracza 3%, co przek³ada siê na rosn¹cy import i spadek salda obrotów handlowych. Na skutek niedoborów poda¿y i zwiêkszonego zapotrzebowania na te metale w Chinach i Stanach Zjednoczonych, obserwuje siê wzrost cen i prognozuje ich utrzymanie na podwy¿szo-nym poziomie.
Polska pozostanie importerem netto niklu, ¿elaza i aluminium. Od œwiatowych tendencji na rynkach tych metali zale¿y jakie saldo obrotów handlowych notowa-ne bêdzie w Polsce. Wzrostowe tendencje cen tych surowców pozwalaj¹ przypuszczaæ, i¿ ujemne salda obrotów handlowych ulegn¹ pog³êbieniu.
Literatura
B¥K B. & RADWANEK-B¥K B. 1993 — Import surowców metalicz-nych do Polski w ostatnich latach. [W:] Deficytowe surowce mineralne II. Surowce metaliczne. Konferencja, PTM Kraków, z. 3. ....
BOLEWSKI A., NEY R. & SMAKOWSKI T. (red.) 1994 — Bilans gospodarki surowcami mineralnymi w Polsce na tle gospodarki œwiato-wej 1992. CPPGSMiE PAN, Kraków.
DZIEDZIC A. & MURAS J. 1998 — Aktualne tendencje w zakresie poda¿y, popytu i cen srebra i z³ota na œwiecie. Pañstw. Inst. Geol., War-szawa.
GANSDORFER T. & P£OSKONKA A. 1996 — Perspektywiczna baza zasobowa Polskiego górnictwa rud Zn–Pb. Rudy i metale nie¿elazne” nr 3 R 41, Warszawa.
Metal Bulletin, miesiêcznik, 1992–2005, Londyn, Wielka Brytania. Mining Annual Review 1997–2004, publikowany przez The Mining
Journal Ltd., Londyn, Wielka Brytania.
NEY R. & SMAKOWSKI T. 2004 — Bilans gospodarki surowcami mineralnymi Polski i œwiata 1998–2002. PAN IGSMiE, Kraków. NEY R. (red.) 1997 — Surowce Mineralne Polski. Surowce Metalicz-ne. MiedŸ i Srebro., CPPGSMiE PAN, Kraków.
PRZENIOS£O S. (red.) 1990–2005 — Bilans Zasobów Kopalin i Wód Podziemnych w Polsce. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
R¥CZKA E. 1993 — O spadku cen metali nie¿elaznych. Rudy i metale nie¿elazne” nr 7 R 38, Warszawa.
RYDZEWSKI A. 2001 — Badania metalonoœnych utworów cechszty-nu w Polsce — stan wiedzy na temat zaplecza surowcowego przemys³u miedziowego. Materia³ Miêdzynarodowej Konferencji Naukowo-Tech-nicznej nt.: „Nowe Technologie w górnictwie i przeróbce mechaNaukowo-Tech-nicznej rud”.
System Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych Polski „MIDAS”. System PRICESMIN PIG oraz materia³y Ÿród³owe Centrum
Analitycz-nego Administracji Celnej (za zgod¹ Departamentu Organizacji S³u¿by Celnej Ministerstwa Finansów) i Centrum Informatyki Handlu Zagra-nicznego.
World Metal Statistics Yearbook 2004–2005, publikowany przez World Bureau of Metal Statistics, Ware, Herts, Wielka Brytania. World Mineral Statistics 1989–1996, British Geological Survey,
Key-worth, Nottingham, Wielka Brytania.
World Silver Survey 2004 — A Summary, The Silver Institute,
Waszyngton, Stany Zjednoczone.
2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7,0 USD/tr. uncja Ag 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 USD/tona Fe 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 * – ruda brazylijska ** – ruda australijska Ag Fe* Fe**
Ryc. 4. Œrednie roczne ceny sta³e (wg 2004 r.) srebra (USD/tr. uncja) i
¿elaza (USD/tona) na rynkach œwiatowych w latach 1990–2004 (ród³o: System PRICESMIN PIG)
Praca wp³ynê³a do redakcji 07.03.2006 r. Akceptowano do druku 08.05.2006 r.
