Narodziny Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego w 1874 roku

(1)

Stanisław Wiśniewski

Narodziny Lubelskiego Towarzystwa

Lekarskiego w 1874 roku

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia 5455,

411-432

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

VOL. LIV /LV

SEC T IO F

1999/2000

S T A N I S Ł A W W I Ś N I E W S K I

N arodziny Lubelskiego Tow arzystw a Lekarskiego

w 1874 roku

F orm ation de la Société Médicale de Lublin en 1874

W n a d e r r o z l e g ł y c h i o w o c n y c h z a i n t e r e s o w a n i a c h b a d a w c z y c h p r o f e s o r a A l b i n a K o p r u k o w n i a k a p r o b l e m a t y k ą d z i e j ó w L u b e l s z c z y z n y w d r u g i e j p o ł o w i e X I X i w p o c z ą t k a c h X X w i e k u , s z e r o k i e o d b i c i e z n a j d o w a ł y z a w s z e z a g a d n i e n i a z w i ą z a n e z a k t y w n o ś c i ą j e j m i e s z k a ń c ó w n a n i w i e s p o ł e c z n e j , p o d p o r z ą d k o w a n e j w y r a ź n i e c e l o m n a r o d o w y m , z w ł a s z c z a z a ś i d e i n i e p o d l e g ł o ś c i o w e j . W s w o i c h o p r a c o w a n i a c h z t e g o z a k r e s u h i s t o r y k w i e l e u w a g i p o ś w i ę c a d z i a ł a n i o m r o z p o c z ę t y m n i e d ł u g o p o u p a d k u p o w s t a n i a s t y c z n i o w e g o , d z i ę k i k t ó r y m r e g i o n t e n w ł ą c z y ł s i ę c z y n n i e w t a k ż y w y , s z c z e g ó l n i e n a t e r e n i e W a r s z a w y , n u r t „ p r a c o r g a n i c z n y c h ” . 1 R o z w a ż a j ą c k w e s t i e d z i e j ó w p o z y t y w i z m u l u b e l s k i e g o , n i e s p o s ó b b y ł o n i e z a u w a ż y ć z r o d z o n e j w ś r o d o w i s k u l e k a r z y l u b e l s k i c h i u r z e c z y w i s t n i o n e j w 1 8 7 4 r o k u i n i c j a t y w y u t w o r z e n i a w ł a s n e j o r g a n i z a c j i z a w o d o w e j i n a u k o w e j . 2 Z e w z g l ę d u w ł a ś n i e

1 Zob. A. Koprukowniak, Pierwsze zjazdy ziem ian w guberni lubelskiej po powstaniu

styczniowym, „A nnales UM CS” , sec. F, vol. 29, 1974, s. 209-223; id., A ktyw ność narodowa

ziem ian lubelskich w latach 1867-1904, [w:] Ziem iaństw o i ruchy niepodległościowe w Pol

sce X I X - X X wieku, po d red. W . C ab an a i M. B. Markowskiego, Kielce 1994, s. 61-80.

Zob. też id., W dobie pozytyw izm u, [w:] Z przeszłości dalekiej i bliskiej. Szkice z dziejów

Lubelszczyzny, po d red. A. K oprukow niaka i W. Śladkowskiego, Lublin 1980, s. 214-227;

id., W okresie kształtow ania się kapitalizm u 1864-1918, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 1,

p o d red. T. Mencla, W arszawa 1974, s. 688-705.

(3)

n a t o , ż e T o w a r z y s t w o L e k a r z y G u b e r n i L u b e l s k i e j , k t ó r e d o ś ć s z y b k o z m i e n i ł o s w o j ą n a z w ę n a b a r d z i e j u p r o s z c z o n ą i n i e w ą t p l i w i e l e p i e j b r z m i ą c ą p o p o l s k u — L u b e l s k i e T o w a r z y s t w o L e k a r s k i e , s t a n o w i ł o w a ż n e i p o ż y t e c z n e p o d w i e l o m a w z g l ę d a m i p r z e d s i ę w z i ę c i e o r g a n i z a c y j n e , w a r t o z a j ą ć s i ę n i m , a p r z y n a j m n i e j n i e k t ó r y m i o k o l i c z n o ś c i a m i , j a k i e t o w a r z y s z y ł y j e g o p o w s t a n i u . N i e z o s t a ł y o n e b o w i e m n i e t y l k o s z e r z e j o ś w i e t l o n e , a l e n a w e t d o s t r z e ż o n e p r z e z b a d a c z y , n i e w y ł ą c z a j ą c n a w e t a u t o r a j e d y n e j , j a k d o t y c h c z a s , m o n o g r a f i i T o w a r z y s t w a . 3 P o z a t y m i n i c j a t o r z y i z a ł o ż y c i e l e t e g o s t o w a r z y s z e n i a j a k o p o n i e k ą d t y p o w i i n i e w y s t ę p u j ą c y m i m o w s z y s t k o z b y t l i c z n i e n a g r u n c i e l u b e l s k i m , p r z e d s t a w i c i e l e t z w . t r z e ź w y c h e n t u z j a s t ó w ” 4 , z j e s z c z e j e d n e g o w z g l ę d u z a s ł u g u j ą n a t r w a l s z ą p a m i ę ć . I c h b o w i e m n a z w i s k a i d o k o n a n i a n i e s ą t a k z n a n e i s p o p u l a r y z o w a n e w s p o ł e c z e ń s t w i e , j a k t o s i ę d z i e j e w w y p a d k u t y c h p o s t a c i h i s t o r y c z n y c h , k t ó r e u w i e c z n i ł y s w o j e i m i o n a w w a l c e o r ę ż n e j 0 w y z w o l e n i e n a r o d o w e . U w i e ń c z o n e p o w o d z e n i e m d ł u g o t r w a ł e i ż m u d n e s t a r a n i a g r o n a l e k a r z y z L u b l i n a o z a w i ą z a n i e o r g a n i z a c j i s ł u ż ą c e j w d u ż e j m i e r z e d o b r u s p o ł e c z e ń s t w a s t a n o w i ł y n i e t y l k o o d b i c i e i n i c j a t y w i p o c z y n a ń w s p ó ł c z e s n y c h p o z y t y w i s t ó w p o l s k i c h . B y ł y z a r a z e m j e d n y m z o g n i w d o ś ć d ł u g i e g o ł a ń c u c h a d z i e j ó w p r z e d s i ę w z i ę ć o c h a r a k t e r z e o r g a n i c z n i k o w s k i m , p o d e j m o w a n y c h 1 r e a l i z o w a n y c h n a z i e m i l u b e l s k i e j w c z a s a c h n i e w o l i n a r o d o w e j . D o t y c z y t o d z i a ł a l n o ś c i t a k i c h c h o ć b y p o w s z e c h n i e z n a n y c h o s ó b , j a k : I z a b e l a i A d a m K a z i m i e r z C z a r t o r y s c y w P u ł a w a c h , h r . A n d r z e j Z a m o y s k i w K l e m e n s o w i e , c z y w o l n o m u l a r z e l u b e l s c y z l a t 1 8 1 1 - 1 8 1 8 . 5 O c e l o w o ś c i i p o t r z e b i e w ł ą c z e n i a s i ę m e d y k ó w L u b l i n a n a p r z e ł o m i e l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i s i e d e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u w n u r t p r a c s p o ł e c z n y c h b a r d z i e j c h y b a p r z e k o n y w a ł — j a k s a m i t o o t w a r c i e p ó ź n i e j s t w i e r d z a l i 6 — p r z y k ł a d p o s t ę p o w a n i a k i l k u d a w n i e j s z y c h l e k a r z y , k t ó r z y w r ó ż n y s p o s ó b z a s ł u ż y l i s i ę m i a s t u . C h o d z i t u w p i e r w s z y m r z ę d z i e o M i c h a ł a B e r g o n z o - n i e g o ( 1 7 4 0 - 1 8 1 9 ) , W ł o c h a z p o c h o d z e n i a , a u t o r a p u b l i k a c j i o s t a n i e s a n i

3 S. Kowalczyk, Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 1874-1951, W arszaw a-Łódź 1987,

s. 8-16.

4 S. Kieniewicz, D ram at trzeźwych entuzjastów. O ludziach pracy organicznej, W ar

szawa 1964.

5 Ibid., s. 13-17, 55-73; S. M ałachowski-Łempicki, W olne mularstwo w Lubelszczyźnie

1811-1822, Lublin 1933, s. 99-100, 105-116; A. Grychowski, L ublin i Lubelszczyzna

w życiu i twórczości pisarzy polskich, Lublin 1974, s. 97-102; Z przeszłości kulturalnej

Lubelszczyzny, Lublin 1978, s. 155-222; R. Bender, R uch naukow y w Lubelskiem w X I X

i X X w., „S um m arium ” , 1973, n r 2, s. 22-27.

6 Zob. A. Jaworowski, R ys historyczny Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego, „Ka

lendarz Lubelski” , 1915, s. 19 n.

(4)

t a r n y m L u b l i n a , n a s t ę p n i e o l e k a r z y f i l a n t r o p ó w : J ó z e f a S z t e j n a ( o k . 1 7 5 0 1 8 3 0 ) i A n t o n i e g o W a s i l k o w s k i e g o ( o k . 1 7 9 0 - 1 8 4 0 ) . 7 L e k a r z e i f a r m a c e u c i z r e g i o n u l u b e l s k i e g o n i e p o z o s t a l i b i e r n i w ó w c z a s , g d y n a r ó d p o l s k i z r y w a ł s i ę d o k o l e j n y c h p o w s t a ń . W i d o c z n e t o b y ł o s z c z e g ó l n i e p o d c z a s i n s u r e k c j i s t y c z n i o w e j . W j e j d z i e j a c h p r a c o w n i c y s ł u ż b y z d r o w i a t e g o r e g i o n u z a p i s a l i s i ę w r ó ż n y s p o s ó b : j a k o o r g a n i z a t o r z y k o n s p i r a c j i p r z e d p o w s t a n i o w e j ( p r o w i z o r a p t e k a r s k i K a z i m i e r z W a l e n t o w i c z z L u b l i n a ) , d o w ó d c y o d d z i a ł ó w p a r t y z a n c k i c h ( d o k t o r z y J a n N e c z a j z D u b i e n k i i A d a m C h a ł u p c z y ń s k i z M a c i e j o w i c ) , o f i a r n i r a t o w n i c y ż y c i a i z d r o w i a r a n n y m p o w s t a ń c o m ( A l e k s a n d e r J a n i s z e w s k i w O p o l u L u b e l s k i m , K s a w e r y P a s i u t e - w i c z w P u ł a w a c h ) , w r e s z c i e j a k o t r a g i c z n e o f i a r y d z i a ł a ń b o j o w y c h i p o l i t y k i r e p r e s y j n e j w ł a d z r o s y j s k i c h . 8 C i , k t ó r y m u d a ł o s i ę t o w s z y s t k o s z c z ę ś l i w i e p r z e ż y ć , s t a w a l i s i ę p ó ź n i e j n i e j e d n o k r o t n i e s z e r m i e r z a m i h a s e ł p o z y t y w i s t y c z n y c h . T a k n a p r z y k ł a d s t a ł o s i ę w w y p a d k u t r z e c h l e k a r z y , k t ó r z y d o p i e r o p o p o w r o c i e z z e s ł a n i a s y b e r y j s k i e g o d o k r a j u z w i ą z a l i s i ę m i e j s c e m s w e g o z a m i e s z k a n i a i p r a c y z r e g i o n e m l u b e l s k i m , k o n k r e t n i e z a ś z N a ł ę c z o w e m . T o w ł a ś n i e F o r t u n a t N o w i c k i , W a c ł a w L a s o c k i i K o n r a d C h m i e l e w s k i p r z e z t o , ż e d o p r o w a d z i l i d o w s k r z e s z e n i a w 1 8 7 8 r o k u u z d r o w i s k a w t e j o s a d z i e , a n a s t ę p n i e p r z e z d ł u g i c z a s , a ż d o ś m i e r c i , p e ł n i ą c o d p o w i e d z i a l n e f u n k c j e , t r o s z c z y l i s i ę o j e g o s t a ł y r o z w ó j 9 , z a s ł u ż y l i s o b i e n i e w ą t p l i w i e n a m i a n o l u d z i p r a c y o r g a n i c z n e j . T r u d n o b y ł o b y w s z a k ż e — m i m o r o z l i c z n y c h z a s ł u g t y c h s p o ł e c z n i k ó w — z a l i c z y ć i c h d o k a t e g o r i i p i o n i e r ó w l u b p r e k u r s o r ó w t e g o t y p u d z i a ł a ń . P o d t y m w z g l ę d e m p a l m a p i e r w s z e ń s t w a n a l e ż y n i e w ą t p l i w i e d o z e s p o ł u m e d y k ó w z L u b l i n a , a l b o w i e m w ł a ś n i e o n i k i l k a l a t w c z e ś n i e j p o d j ę l i i d o p r o w a d z i l i d o k o ń c a d z i e ł o u t w o r z e n i a w s p o m n i a n e g o T o w a r z y s t w a o b e j m u j ą c e g o o b s z a r e m s w e j d z i a ł a l n o ś c i c a ł ą g u b e r n i ę l u b e l s k ą S t o w a r z y s z e n i e p o w s t a ł o w o k r e s i e s z c z e g ó l n y m , g d y p o k l ę s c e p o w s t a n i a s t y c z n i o w e g o p a n o w a ł a , n i e t y l k o z r e s z t ą w t y m m i e ś c i e , n i e m a l z u p e ł n a m a r t w o t a . B y ł a o n a w i d o c z n a z w ł a s z c z a w ś r o d o w i s k a c h l u d z i w y k s z t a ł c o n y c h . P r z y p o m i n a ł o t y m p o l a t a c h j e d e n z p i e r w s z y c h i n a j b a r d z i e j z a s ł u

7 Zob. biogram y tych lekarzy opracow ane przez a u to ra niniejszego szkicu [w:] Słow nik

biograficzny m iasta Lublina, t. 1, pod red. T. Radzika, J. Skarbka i A. A. W itusika, Lublin

1993, s. 25-26, 257, 283-285.

8 J. Tomczyk, Organizacja cywilno-wojskowa powstania styczniowego w Lubelskiem

i na Podlasiu, „Rocznik Lubelski” , 1963, t. 6, s. 13, 16, 17, 43, 46-47; id., L ublin w okresie

powstania styczniowego, ibid., 1961, t. 4, s. 143-144, 150, 155-157. Zob. też poświęcone

udziałowi lekarzy w pow staniu 1863 r. prace Z. Klukowskiego, F. B iałokura, E. Stockiego

i in.

9 Z dziejów dawnego i współczesnego Nałęczowa, Lublin 1925, passim; M. Tarka,

(5)

ż o n y c h c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a , A l e k s a n d e r J a w o r o w s k i . S t w i e r d z i ł o n m i a n o w i c i e , ż e „ [ . . . ] n a s t ę p u j ą c y [ p o 1 8 6 4 r . — S . W . ] d z i e s i ą t e k l a t n i e m i a ł [ . . . ] ż a d n e j i n s t y t u c j i , k t ó r a b y j e d n o c z y ł a i n t e l i g e n c j ę m i e j s c o w ą , c h o ć b y t y l k o p o d w z g l ę d e m t o w a r z y s k i m , n i e m ó w i ą c o u m y s ł o w y m ” . 1 0 W m i a r ę u p ł y w u c z a s u c o r a z d o b i t n i e j w l o k a l n e j p r a s i e ( z w ł a s z c z a w „ K u r i e r z e L u b e l s k i m ” ) 1 1 , z a c z ę t o d o m a g a ć s i ę p o w o ł a n i a d o ż y c i a t a k i e j i n s t y t u c j i l u b s t o w a r z y s z e n i a s p o ł e c z n e g o , t y m b a r d z i e j ż e n i e m o ż n a b y ł o p o w i e d z i e ć , a b y L u b l i n o w i „ b r a k o w a ł o n a m i e j s c o w e j i n t e l i g e n c j i , j e s t [ b o w i e m ] w i e l e o s ó b u k s z t a ł c o n y c h m i ę d z y n a u c z y c i e l a m i , l e k a r z a m i , p r a w n i k a m i e t c . ” 1 2 S p o ś r ó d w y m i e n i o n y c h k a t e g o r i i l u d z i „ u k s z t a ł c o n y c h ” ż y j ą c y c h w L u b l i n i e j a k o p i e r w s i z i n i c j a t y w ą z o r g a n i z o w a n i a s i ę w z w i ą z e k w y s t ą p i l i p r z e d s t a w i c i e l e ś w i a t a l e k a r s k i e g o . C o p r a w d a n i e s t r o n i l i o n i — j a k w i d z i e l i ś m y — i w c z e ś n i e j o d p r a c y s p o ł e c z n e j , n i e m n i e j j e d n a k i c h d o t y c h c z a s o w e p r z e d s i ę w z i ę c i a w t y m z a k r e s i e m i a ł y c h a r a k t e r i n d y w i d u a l n y l u b p o d e j m o w a n e b y ł y w e s p ó ł z p r z e d s t a w i c i e l a m i i n n y c h ś r o d o w i s k z a w o d o w y c h . W d o b i e p o s t y c z n i o w e j c o r a z w i ę c e j z w o l e n n i k ó w i w y k o n a w c ó w z y s k i w a ł o s o b i e — i t o w s k a l i k r a j o w e j — h a s ł o w z y w a j ą c e m e d y k ó w d o s t o s o w a n i a b a r d z i e j z o r g a n i z o w a n y c h i z e s p o ł o w y c h f o r m d z i a ł a n i a , p r z e d e w s z y s t k i m p r z e z s k u p i a n i e s i ę w a u t o n o m i c z n y c h s t o w a r z y s z e n i a c h z a w o d o w y c h , k t ó r e s t a ć s i ę m i a ł y r ó w n i e ż p l a t f o r m ą w y m i a n y d o ś w i a d c z e ń p r o f e s j o n a l n y c h . O r ó ż n o r o d n y c h p o ż y t k a c h , j a k i e z f a k t u i s t n i e n i a t a k i e j o r g a n i z a c j i p ł y n ą ć m o g ą n i e t y l k o d l a z r z e s z o n y c h w n i e j o s ó b , a l e r ó w n i e ż c a ł e g o ś r o d o w i s k a l e k a r s k i e g o , a t y m s a m y m i s ł u ż b y z d r o w i a , m o ż n a b y ł o p r z e k o n a ć s i ę , o b s e r w u j ą c d z i a ł a l n o ś ć p o w s t a ł y c h w c z e ś n i e j t e g o t y p u s t o w a r z y s z e ń . W p r a w d z i e p i e r w s z e t o w a r z y s t w a l e k a r s k i e u t w o r z o n e z o s t a ł y w P o l s c e w w i e k a c h X V I I i X V I I I , a l e p r a w d z i w y i c h r o z w ó j p r z y p a d a d o p i e r o n a s t u l e c i e n a s t ę p n e . T o w ł a ś n i e w c z a s a c h n i e w o l i n a r o d o w e j r o z p o c z ę ł y s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć T o w a r z y s t w o L e k a r s k i e W i l e ń s k i e ( o d 1 8 0 5 ) , n a s t ę p n i e W a r s z a w s k i e ( 1 8 2 0 ) , a p a r ę d z i e s i ę c i o l e c i p ó ź n i e j — K r a k o w s k i e ( 1 8 6 6 ) . W z w i ą z k u z t y m , ż e w y m i e n i o n e s t o w a r z y s z e n i a z o s t a ł y p o w o ł a n e w m i a s t a c h s t a n o w i ą c y c h w a ż n e c e n t r a n a u k o w e , w t y m t a k ż e w z a k r e s i e d y s c y p l i n m e d y c z n y c h , t a k i t e ż p r z e d e

10 Jaworowski, R y s historyczny. . ., s. 21.

11 „W idzimy więc, że praw ie wszędzie stw arza się coś dla d o b ra ogólnego [... ] Lublin

tylko — ów sław ny Lublin tytułow any pierwszym m iastem po W arszawie — spoczywa

w śnie letargicznym . Budzim y go przy każdej sposobności, ale wszystko to, co jest w naszej

możności, je st głosem n a puszczy.” „K urier L ubelski” , 1874, nr 42. Zob. też ibid., 1872,

nr 100: „[... ] istotnie w Lubelskiem system atyczna praw ie dochowywa się a p a tia względem

oceny i przeprow adzania p rak ty k społecznych [.. . ] Lubelskie było ospałe zawsze i m artwe,

dziś ty m b ardziej.”

(6)

w s z y s t k i m n a u k o w y p r o f i l m i a ł y o w e o r g a n i z a c j e . W o k r e s i e m i ę d z y p o w s t a - n i o w y m t w o r z ą s i ę o n e n a p r o w i n c j i ( T o w a r z y s t w o L e k a r z y W o ł y ń s k i c h — 1 8 4 2 , P o d o l s k i c h — 1 8 5 9 , G a l i c y j s k i c h — 1 8 6 7 ) i n a e m i g r a c j i ( T o w a r z y s t w o P a r y s k i e L e k a r z y P o l s k i c h — 1 8 5 8 ) . P i e r w s z e t a k i e r e g i o n a l n e z w i ą z k i l e k a r z y w K r ó l e s t w i e P o l s k i m p o w s t a ł y w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h . O p r ó c z T o w a r z y s t w a w L u b l i n i e ( 1 8 7 4 ) z o r g a n i z o w a n o s t o w a r z y s z e n i a w R a d o m i u ( b y ł o t o z r a z u r a c z e j k ó ł k o t o w a r z y s k i e z a w i ą z a n e w 1 8 7 1 r o k u ) , P ł o c k u ( 1 8 7 2 ) i w d a l s z e j k o l e j n o ś c i — w K a l i s z u ( 1 8 7 7 ) , a d o p i e r o p ó ź n i e j w Ł o d z i ( 1 8 8 6 ) , K u t n i e ( 1 8 9 4 ) , Ł ę c z y c y ( 1 8 9 4 ) , C z ę s t o c h o w i e ( 1 9 0 1 ) , K i e l c a c h ( 1 9 0 4 ) , S o s n o w c u ( 1 9 0 7 ) , S i e d l c a c h ( 1 9 0 8 ) i P i o t r k o w i e ( 1 9 1 3 ) . 13 Z a r ó w n o c z y n i o n e p r z e z l e k a r z y l u b e l s k i c h z a b i e g i o u t w o r z e n i e i p r a w n e z a t w i e r d z e n i e t o w a r z y s t w a , j a k i s a m e j e g o n a r o d z i n y p r z y p a d a j ą n a o k r e s s z c z e g ó l n i e t r u d n y d l a n a r o d u p o l s k i e g o . B y ł y t o b o w i e m l a t a t r w a j ą c y c h n a d a l r e p r e s j i p o p o w s t a n i u s t y c z n i o w y m i n a s i l a j ą c e j s i ę s t a l e w e w s z y s t k i c h d z i e d z i n a c h ż y c i a p o l i t y k i w y n a r a d a w i a n i a P o l a k ó w . G o r l i w y m r e a l i z a t o r e m p r o g r a m u r u s y f i k a c j i n a p o l u o ś w i a t y s t a ł s i ę w g u b e r n i l u b e l s k i e j o s ł a w i o n y M i k o ł a j S i e n g a l e w i c z , k t ó r y w 1 8 7 4 r o k u , a w i ę c d o k ł a d n i e w t y m c z a s i e , g d y z a l e g a l i z o w a n e z o s t a ł o o f i c j a l n i e T o w a r z y s t w o L e k a r z y G u b e r n i L u b e l s k i e j , r o z p o c z ą ł s w ą s z k o d l i w ą d l a P o l a k ó w d z i a ł a l n o ś ć n a s t a n o w i s k u d y r e k t o r a G i m n a z j u m L u b e l s k i e g o . J e ż e l i w ł a d z e r o s y j s k i e w y r a z i ł y z g o d ę n a i s t n i e n i e s t o w a r z y s z e n i a l e k a r z y l u b e l s k i c h , o r g a n i z a c j i o c h a r a k t e r z e s p o ł e c z n y m i n a u k o w y m ( s a m o k s z t a ł c e n i o w y m ) , t o n i e m o ż n a t u b y n a j m n i e j d o s z u k i w a ć s i ę n i e k o n s e k w e n c j i w i c h p o s t ę p o w a n i u . W i a d o m o b o w i e m , ż e l e k a r z y t r a k t o w a ł y o n e z a w s z e n a s p e c j a l n y c h p r a w a c h . M i a n o w i c i e „ c h ę t n i e a p r o b o w a ł y i c h d z i a ł a l n o ś ć i z a i n t e r e s o w a n i a z a w o d o w e w y k r a c z a j ą c e p o z a z a k r e s ś c i s ł y c h o b o w i ą z k ó w s ł u ż - b o w y c h ” . 1 4 T a k i e n a s t a w i e n i e z a b o r c y s t a r a l i s i ę w y k o r z y s t a ć w p i e r w s z y m r z ę d z i e l e k a r z e p r o w i n c j o n a l n i , w k t ó r y c h d z i a ł a n i a c h z b i o r o w y c h i i n d y w i d u a l n y c h s z c z e g ó l n i e w a ż n ą r o l ę o d g r y w a ł z a w s z e s w o i s t y „ i m p e r a t y w a k t y w n o ś c i s p o ł e c z n e j ” . 1 5 N a t ę w ł a ś n i e c e c h ę ś r o d o w i s k a l e k a r s k i e g o z w r a c a ł

13 Szerzej na te n te m a t zob. S. Konopka, Polskie towarzystwa lekarskie w X I X w.,

ibid., 1966, nr 20, s. 737-742; B. Giędosz, O towarzystwach lekarskich, „Przegląd Lekarski” ,

1966, n r 11, s. 667-672; K. Brożek, R ys polskiego ruchu towarzystw naukowych do roku

1918, „K u ltu ra i Społeczeństw o” , 1977, nr 1, s. 123-131; id., Z historii prekursorów

Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, „W iadomości Lekarskie” , 1977, z. 2, s. 399-402;

B. Górnicki, Towarzystwa medyczne w Polsce — historia, cele i zadania, „M edycyna,

D ydaktyka, W ychow anie” 1978, nr 4, s. 349-352; S. Szpilczyński, Początki towarzystw

lekarskich w Polsce, ibid., 1979, nr 3, s. 243-248 i inne opracowania.

14 R. C zepulis-Rastenis, „Klassa um ysłow a”. Inteligencja Królestwa Polskiego 1832

1862, W arszawa 1973, s. 269; zob. też s. 270 i n.

15 Ibid., s. 354-355.

(7)

u w a g ę B o l e s ł a w P r u s , p i s z ą c , ż e „ n i e b y ł o [ . . . ] w k r a j u ż a d n e j w a ż n i e j s z e j s p r a w y p u b l i c z n e j , w k t ó r e j n a s i l e k a r z e n i e p r z y j m o w a l i b y u d z i a ł u [ . . . ] s t a n l e k a r s k i u n a s m o ż n a b y n a z w a ć k w i a t e m s p o ł e c z e ń s t w a [ . . . ] w t e j k l a s i e d u c h s p o ł e c z n y r o z w i n ą ł s i ę n a j s i l n i e j ” . 1 6 Z d r u g i e j w s z a k ż e s t r o n y s p e c y f i k a t e g o z a w o d u n i e t y l k o „ n a r z u c a ł a n i e j a k o p r o b l e m a t y k ę s p o ł e c z n ą ” , a l e „ w j a k i e j ś m i e r z e i n s p i r o w a ł a z a i n t e r e s o w a n i a n a u k o w e ” . B y ł a t o p r z e c i e ż j e d n a z n i e l i c z n y c h w ó w c z e s n y m s p o ł e c z e ń s t w i e g r u p z a w o d o w y c h , s k ł a d a j ą c y c h s i ę z l u d z i z w y ż s z y m w y k s z t a ł c e n i e m . P o n a d t o , j a k ż a d n a i n n a , m i a ł a o n a s z e r o k i e m o ż l i w o ś c i p r o w a d z e n i a b a d a ń w s p o s ó b i n d y w i d u a l n y , a n i e k i e d y n a w e t k o l e k t y w n y 1 7 , a c z k o l w i e k w i ę k s z o ś ć t e g o t y p u p o c z y n a ń p o d e j m o w a n y c h p r z e z c z ł o n k ó w t o w a r z y s t w l e k a r s k i c h m i a ł a c h a r a k t e r k s z t a ł c e n i o w y , s ł u ż y ł a p o d n o s z e n i u p o z i o m u w i e d z y i k w a l i f i k a c j i p r o f e s j o n a l n y c h . T a k i e t e ż g ł ó w n i e p r z e s ł a n k i l e g ł y u p o d s t a w g e n e z y p o s z c z e g ó l n y c h s t o w a r z y s z e ń l e k a r s k i c h n a p r o w i n c j i i z a w a ż y ł y r ó w n i e ż n a p o w s t a n i u p o d o b n e j o r g a n i z a c j i w L u b l i n i e . Z a w i ą z a n o j ą — c o z o s t a ł o p ó ź n i e j w y r a ź n i e p o d k r e ś l o n e w s t a t u c i e T o w a r z y s t w a ( a r t y k u ł 1 ) 1 8 — p r z e d e w s z y s t k i m z m y ś l ą o p o p r a w i e f u n k c j o n o w a n i a s ł u ż b y z d r o w i a w g u b e r n i l u b e l s k i e j . C h o d z i ł o t u z w ł a s z c z a o u d z i e l e n i e w m i a r ę m o ż n o ś c i w s z e l k i e j p o m o c y l e k a r z o m , c o b y ł o s z c z e g ó l n i e w a ż n e , j e ś l i w e ź m i e s i ę p o d u w a g ę o g r o m n a ł o ż o n y c h n a n i c h o b o w i ą z k ó w w y n i k a j ą c y c h z f a k t u d o ś ć s k r o m n e j — j a k n a p o t r z e b y l i c z n e j r z e s z y m i e s z k a ń c ó w r e g i o n u — o b s a d y p e r s o n a l n e j t e j k a t e g o r i i z a w o d o w e j . W y s t a r c z y b o w i e m s t w i e r d z i ć , ż e w 1 8 7 4 r o k u p r a c o w a ł o z a l e d w i e 5 1 l e k a r z y w g u b e r n i l u b e l s k i e j , p o d c z a s g d y o g ó l n y s t a n j e j z a l u d n i e n i a w y n o s i ł 7 4 7 9 8 6 o s ó b , a z a t e m n a j e d n e g o l e k a r z a p r z y p a d a ł o i c h a ż 1 4 6 8 6 . 1 9 P r z y z ł y c h w a r u n k a c h h i g i e n i c z n o - s a n i t a r n y c h ż y c i a m i e s z k a ń c ó w , i c h u b ó s t w i e , n ę k a j ą c y c h s t a l e c h o r o b a c h i e p i d e m i a c h , w y j ą t k o w o m a ł e j l i c z b i e p l a c ó w e k l e c z n i c t w a z a m k n i ę t e g o ( w 1 8 7 4 r o k u f u n k c j o n o w a ł o 1 2 s z p i t a l i ) i 2 9 a p t e k i t d . , o r g a n i z o w a n i e o p i e k i z d r o w o t n e j p r z e z t o s z c z u p ł e g r o n o l e k a r z y b y ł o r z e c z y w i ś c i e t r u d n e . N i c p r z e t o d z i w n e g o , ż e c i m e d y c y l u b e l s c y , k t ó r z y n a p r z e ł o m i e l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i s i e d e m d z i e s i ą t y c h p o d j ę l i s t a r a n i a o z o r g a n i z o w a n i e w ł a

-16

B. Prus, Kroniki, oprac. Z. Szweykowski, t. 6, W arszaw a 1957, s. 217-218.

17 Zob. W. Biegański, O pracy naukow ej lekarza prowincjonalnego, „Przegląd Lekarski

oraz Czasopism o Lekarskie” , 1911, nr 22, s. 324-328. Por. też A. Baraniecki, O stow arzy

szeniach lekarskich prowincjonalnych, Lwów 1861.

18 Ustawa Towarzystwa Lekarzy Guberni Lubelskiej, Lublin 1874, s. 5.

19 A rchiw um Państw ow e w Lublinie (dalej cyt.: A PL ), K ancelaria G u b ern ato ra

Lubelskiego 1875: 121, k. 50v-51, 54, W siepoddaniejszyj otczet naczalnika Lublinskoj

gubernii za 1874 god.

(8)

s n e g o t o w a r z y s t w a , b y l i p r z e k o n a n i o j e g o u ż y t e c z n o ś c i p r z e d e w s z y s t k i m w z a k r e s i e r ó ż n o r o d n y c h d z i a ł a ń l e c z n i c z y c h i p r o f i l a k t y c z n y c h , a d o p i e r o n a d r u g i m p l a n i e s t a w i a l i t a k i e z a d a n i a , j a k : w z a j e m n e d o k s z t a ł c a n i e s i ę p r z e z w y m i a n ę d o ś w i a d c z e ń , ś l e d z e n i e p o s t ę p ó w w i e d z y m e d y c z n e j , k s z t a ł t o w a n i e w i ę z i z a w o d o w y c h , ś r o d o w i s k o w y c h i t o w a r z y s k i c h i t d . Z d o s t ę p n y c h m a t e r i a ł ó w ź r ó d ł o w y c h t r u d n o j e s t u s t a l i ć , k i e d y i z a s p r a w ą k t ó r y c h l e k a r z y z r o d z i ł a s i ę i n i c j a t y w a z a w i ą z a n i a t o w a r z y s t w a . N i e u l e g a j e d n a k w ą t p l i w o ś c i , ż e p e w n e g o r o d z a j u b o d ź c e m d o w s z c z ę c i a z a b i e g ó w o j e g o u t w o r z e n i e s t a ł o s i ę w y d a n i e 2 l i p c a 1 8 6 9 r o k u p r z e z M i n i s t e r s t w o S p r a w W e w n ę t r z n y c h w P e t e r s b u r g u

Ustawy normalnej dla towarzystw le

karskich gubernialnych.

J a k w y j a ś n i o n o w d o ł ą c z o n y m d o

Ustawy

o k ó l n i k u z 2 5 s i e r p n i a 1 8 6 9 r o k u 2 0 — m i a ł a o n a s t a n o w i ć s w o i s t y w z ó r s t a t u t u m a j ą c y c h p o w s t a ć l u b j u ż f u n k c j o n u j ą c y c h t o w a r z y s t w l e k a r s k i c h . T a k i w ł a ś n i e s t a t u t w i n i e n b y ć p r z e d ł o ż o n y w ł a d z o m r z ą d o w y m d o z a t w i e r d z e n i a , c o o z n a c z a ł o z a l e g a l i z o w a n i e s t o w a r z y s z e n i a . P i e r w s z ą i — j a k s i ę z d a j e — j e d y n ą r e a k c j ą l u b e l s k i c h w ł a d z g u b e r n i a l n y c h n a o t r z y m a n y 1 5 w r z e ś n i a 1 8 6 9 r o k u o k ó l n i k m i n i s t r a w r a z z t e k s t e m

Ustawy normalnej b y ł o w y s ł a n i e ( 2 2 I X ) p r z e z i n s p e k t o r a ( t o j e s t s z e f a ) W

y d z i a ł u L e k a r s k i e g o m i e j s c o w e g o R z ą d u G u b e r n i a l n e g o , J u l i a n a K w a ś n i e w s k i e g o , k o p i i w s p o m n i a n e g o c y r k u l a r z a d o n a c z e l n i k ó w p o w i a t ó w g u b e r n i l u b e l s k i e j . J e d n a k ż e z t r e ś c i p i s m a p r z e w o d n i e g o w c a l e n i e w y n i k a , a b y c h o d z i ł o o c o ś w i ę c e j , n i ż t y l k o z w y k ł e p r z e k a z a n i e w i a d o m o ś c i u r z ę d o w y c h . O t y m , ż e o d p o w i e d z i a l n a z a t e s p r a w y a d m i n i s t r a c j a m i e j s c o w a n i e p r z y w i ą z y w a ł a w ó w c z a s d o k w e s t i i — d o ś ć m o c n o p r z e c i e ż p o p i e r a n e j p r z e z c z y n n i k i r z ą d o w e , z a i n t e r e s o w a n e t y m , a b y w k a ż d e j g u b e r n i p o w s t a ł o t o w a r z y s t w o l e k a r s k i e — p o w o ł a n i a d o ż y c i a t a k i e g o s t o w a r z y s z e n i a w L u b l i n i e , ś w i a d c z y d o d a t k o w o f a k t j e j c z y n n e g o z a a n g a ż o w a n i a s i ę w t a k i e d z i a ł a n i a d o p i e r o p o u p ł y w i e p o n a d c z t e r e c h l a t o d n a d e j ś c i a w s p o m n i a n y c h w y t y c z n y c h z P e t e r s b u r g a . P o c z ą t e k o f i c j a l n y c h z a b i e g ó w o u t w o r z e n i e o r g a n i z a c j i l e k a r z y l u b e l s k i c h d a ł w z m i a n k o w a n y i n s p e k t o r K w a ś n i e w s k i , k i e r u j ą c 2 g r u d n i a 1 8 7 3 r o k u k o l e j n e p i s m o o k ó l n e , a l e t y m r a z e m j u ż b e z p o ś r e d n i o d o l e k a r z y i a p t e k a r z y z t e r e n u m i a s t a L u b l i n a , w k t ó r y m p r o s i ł o u w a g i i o p i n i e n a t e m a t o p r a c o w a n e g o w c z e ś n i e j p r z e z W y d z i a ł ( U r z ą d ) L e k a r s k i w o p a r c i u o

Ustawę

normalną

z 1 8 6 9 r o k u i d o ł ą c z o n e g o d o c y r k u l a r z a

Projektu Ustawy Towa

20 A PL, R ząd G ubernialny Lubelski (dalej cyt.: RGL) L I 1869: 62, k. br. Okólnik

M inisterstw a Spraw W ew nętrznych do gubernatorów , 13 V III 1869; ibid., Ustawa nor

m alna dla towarzystw lekarskich gubernialnych, 1869. W tym poszycie ak t znajd u je się

podstaw ow a uwzględniona w niniejszym opracowaniu (bez pow oływ ania się w przypisach

n a konkretne przekazy) dokum entacja źródłow a do narodzin Towarzystwa.

(9)

rzystwa Lekarzy Guberni Lubelskiej

. 2 1 N a d a w c a p i s m a j e d n o c z e ś n i e ż y c z y ł s o b i e u s t o s u n k o w a n i a s i ę d o s a m e j i d e i u t w o r z e n i a T o w a r z y s t w a . Z a r ó w n o w t y m r e s k r y p c i e u r z ę d o w y m , j a k i w k o l e j n y c h o k ó l n i k a c h K w a ś n i e w s k i p o w o ł y w a ł s i ę n a w y r a ż a n ą j u ż o d k i l k u l a t p r z e z n i e k t ó r y c h l e k a r z y l u b e l s k i c h o p i n i ę , ż e „ b y ł o b y c a ł k i e m p o ż y t e c z n e z a ł o ż y ć w t u t e j s z e j g u b e r n i t o w a r z y s t w o l e k a r s k i e ” . N i e m n i e j j e d n a k m i m o w y s ł a n i a j e s z c z e n a j e s i e n i 1 8 6 9 r o k u c y r k u l a r z a d o w ł a d z p o w i a t o w y c h , „ d o d z i ś d n i a n i e p r z e d s t a w i o n o p r o ś b y w t y m p r z e d m i o c i e , a n i n i e p r z e d ł o ż o n o j a k i c h k o l w i e k u w a g , a t y l k o t e r a z [ w k o ń c u 1 8 7 3 r . — S . W . ] z g ł a s z a n e s ą u s t n e z a p y t a n i a ” . T a k t w i e r d z ą c , i n s p e k t o r l e k a r s k i c h c i a ł z j e d n e j s t r o n y o b c i ą ż y ć o d p o w i e d z i a l n o ś c i ą l e k a r z y z a r z e k o m y b r a k z a i n t e r e s o w a n i a i d e ą s t o w a r z y s z e n i a , z d r u g i e j z a ś p o d k r e ś l i ć s w o j e z a s ł u g i n a t y m e t a p i e z n a c z n i e j u ż z a a w a n s o w a n y c h s t a r a ń o j e g o z o r g a n i z o w a n i e . C h o c i a ż t r u d n o b y ł o b y z a k w e s t i o n o w a ć r o l ę K w a ś n i e w s k i e g o w t e j m i e r z e ( a c z k o l w i e k n i e s p o s ó b j e d n a k n i e z w r ó c i ć u w a g i n a w y j ą t k o w o d u ż e m o ż l i w o ś c i , j a k i m i o n d y s p o n o w a ł z r a c j i z a j m o w a n i a t a k w y s o k i e g o s t a n o w i s k a w a d m i n i s t r a c j i ) , t o j e d n a k w o s t a t e c z n y m r a c h u n k u l i c z y ł o s i ę t a k ż e z a a n g a ż o w a n i e w t ę s p r a w ę i n n y c h m e d y k ó w l u b e l s k i c h . N a l e ż a ł d o n i c h w p i e r w s z y m r z ę d z i e l e k a r z w o l n o p r a k t y k u j ą c y , c z ł o n e k k i l k u t o w a r z y s t w l e k a r s k i c h , L e o p o l d K r z y ż a n o w s k i ( 1 8 2 2 - 1 8 7 1 ) . T o o n w ł a ś n i e j a k o p i e r w s z y p o o g ł o s z e n i u

Ustawy norm alnej

p o d j ą ł z a b i e g i o z a ł o ż e n i e t o w a r z y s t w a . J e d n a k ż e j e g o r y c h ł a ś m i e r ć ( 2 8 V I I 1 8 7 1 ) u n i e m o ż l i w i ł a k o n t y n u o w a n i e t y c h s t a r a ń . 2 2 W ś r ó d i n n y c h l e k a r z y , k t ó r z y w p a m i ę c i p ó ź n i e j s z y c h c z ł o n k ó w T o w a r z y s t w a z a p i s a l i s i ę j a k o j e g o a k t y w n i i n i c j a t o r z y i w s p ó ł t w ó r c y , w y m i e n i a s i ę z a z w y c z a j t r z y z n a n e i p o p u l a r n e w m i e ś c i e o s o b i s t o ś c i . 2 3 P i e r w s z ą z n i c h b y ł n i e w ą t p l i w i e A l e k s a n d e r J a n i s z e w s k i ( 1 8 3 5 - 1 9 0 4 ) , c h i r u r g , o r d y n a t o r S z p i t a l a Ś w . J a n a B o ż e g o ( o d 1 8 6 6 r . ) , w n i e d a l e k i e j p r z e s z ł o ś c i z a s ł u ż o n y n a p o l u r a t o w a n i a ż y c i a i z d r o w i a r a n n y c h p o w s t a ń c ó w 1 8 6 3 r o k u

21 Z upełnie m ylna jest p o d an a przez S. Kowalczyka inform acja, że Ustawa t a została

„zatwierdzona w Lublinie 2 lipca 1869 r .” (op. cit., s. 12). W ty m dniu rosyjskie

M inisterstw o Spraw W ew nętrznych w ydało w spom nianą Ustawę norm alną dla towarzystw

lekarskich gubernialnych. S tanow iła ona podstaw ę praw ną s ta tu tu ( Ustawy) stow arzyszenia

lubelskiego, k tóry uzyskał ap ro b atę w ładz rządowych — ja k zresztą sam a u to r cytowanej

monografii stw ierdza (ibid., s. 15) — dopiero 24 m a ja 1874 r.

22 P am iętn ik jubileuszu Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego 1874-1924, Lublin 1925,

s. 13. Zob. też J. Talko, S.p. D r Leopold Krzyżanow ski, „G azeta Lekarska” , 1871, n r 8,

s. 127-128; I. Baranowski, P am iętniki 1840-1862, wyd. A. Wrzosek, P oznań 1923, s. 74;

S. Kośmiński, Słow nik lekarzów polskich, W arszawa 1888, s. 252.

23 Zob. W. Tołwiński, Lubelskie Towarzystwo Lekarskie 1874-1904, „P am iętnik Lu

belski K alendarz Ilustrow any” , 1905, s. 36.

(10)

w s z p i t a l u w O p o l u L u b e l s k i m , a p r z e z c a ł y c z a s s w e g o p o b y t u w L u b l i n i e c z y n n y d z i a ł a c z s p o ł e c z n y i g o s p o d a r c z y . 2 4 T o o n w ł a ś n i e w y p o w i e d z i a ł s i ę n a j p e ł n i e j w s p r a w i e p o w o ł a n i a w L u b l i n i e T o w a r z y s t w a L e k a r s k i e g o . 2 5 D o z a w i ą z a n i a T o w a r z y s t w a w y d a t n i e p r z y c z y n i ł s i ę r ó w n i e ż s ł a w n y — t a k ż e p o z a g r a n i c a m i k r a j u — u c z o n y i p r a k t y k w d z i e d z i n i e o k u l i s t y k i , d r J ó z e f T a l k o ( 1 8 3 8 - 1 9 0 6 ) . D o L u b l i n a p r z e n i ó s ł s i ę w 1 8 7 1 r o k u w z w i ą z k u z o b j ę c i e m s t a n o w i s k a o r d y n a t o r a w s z p i t a l u w o j s k o w y m i b ę d ą c r z e c z y w i ś c i e — j a k s a m p ó ź n i e j s t w i e r d z i ł — „ j e d y n y m l e k a r z e m w L u b l i n i e z a j m u j ą c y m s i ę [ . . . ] s p e c j a l n ą g a ł ę z i ą m e d y c y n y [ o f t a l m o l o g i ą — S . W . ] ” 2 6 , z a t r u d n i a n y b y ł d o r y w c z o w i n n y c h t u t e j s z y c h s z p i t a l a c h , a p o n a d t o p r o w a d z i ł r o z l e g ł ą p r a k t y k ę p r y w a t n ą . 2 7 J e ś l i c h o d z i o j e g o u d z i a ł w a k c j i n a r z e c z u t w o r z e n i a T o w a r z y s t w a , t o j a k s a m p ó ź n i e j p r z y p o m i n a ł k o l e g o m ż e g n a j ą c y m g o u r o c z y ś c i e w 1 8 7 6 r o k u z p o w o d u w y j a z d u z L u b l i n a , z a p o t r z e b ą j e g o u t w o r z e n i a j a k o p i e r w s z y p r z e m a w i a ł d o n i c h w 1 8 7 3 r o k u n a „ ś w . M i c h a ł ” ( t o j e s t 2 9 I X ) . 2 8 D o g r o n a m e d y k ó w k r z ą t a j ą c y c h s i ę w o k ó ł s p r a w y z a ł o ż e n i a T o w a r z y s t w a n a l e ż a ł t a k ż e M i c h a ł J a n k o w s k i , k t ó r y d o 1 8 7 6 r o k u p r a c o w a ł n a e t a c i e S z p i t a l a Ś w . J ó z e f a . 2 9 O f i a r n e w y s i ł k i k i l k u l e k a r z y n a r z e c z s t w o r z e n i a w ł a s n e j o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n o - z a w o d o w e j b y ł y b y m o ż e d a r e m n e , g d y b y n i e ż y w e p o p a r c i e d l a t e j i d e i z e s t r o n y c a ł e g o ś r o d o w i s k a m e d y c z n e g o , z w ł a s z c z a z t e r e n u s a m e g o L u b l i n a . P r z e j a w e m t e j a p r o b a t y s t a ł a s i ę o d p o w i e d ź u d z i e l o n a n a w s p o m n i a n e p i s m o o k ó l n e i n s p e k t o r a l e k a r s k i e g o z g r u d n i a 1 8 7 3 r o k u . O t o b o w i e m p o z a p o z n a n i u s i ę z t r e ś c i ą n a d e s ł a n e g o j e d n o c z e ś n i e

Projektu ustaw y Towarzy

stwa,

s p o ś r ó d 2 9 o s ó b o b j ę t y c h t y m s o n d a ż e m ( 2 2 l e k a r z y , g u b e r n i a l n y l e k a r z w e t e r y n a r i i i 6 a p t e k a r z y ) , z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć g o d z ą c s i ę n a u t w o r z e n i e T o w a r z y s t w a , w y r a z i ł a c h ę ć n a l e ż e n i a d o n i e g o . N i e k t ó r z y n a w e t u c z y n i l i t o w r ę c z z e n t u z j a z m e m . I t a k n a p r z y k ł a d , F e l i k s G ł o g o w s k i w y r a z i ł s i ę n a s t ę p u j ą c o : „ B e z w a r u n k o w o z g a d z a m s i ę n a p r o g r a m u r z ę d o w y , b e z c z y t a n i a ” ,

24 S. W iśniewski, Janiszew ski Felicjan Aleksander (1835-1904), [w:] Słow nik biogra

ficzny m iasta Lublina, t. 1, s. 117-119; Kośmiński, Słow nik. . . , s. 192-193, 603; P. Szarejko,

Słow nik lekarzy polskich X I X wieku, t. 2, W arszaw a 1994, s. 101-103.

25 A PL, RGL L I 1869: 62, k. br. A. Janiszew ski do in spektora W ydziału Lekarskiego

w Lublinie, 22 X II 1873 (odpis uwierzytelniony z 20 V I/2 V II 1874).

26 J. Talko, Spostrzeżenia z praktyki oftalmicznej, „M edycyna” , 1874, nr 27, s. 437.

27 B. W icherkiewicz, D r Jó zef Talko (W spom nienie pośm iertne), Kraków 1907; K. Ga-

warecka, M ateriały do dziejów okulistyki lubelskiej, „Archiwum H istorii M edycyny” , 1968,

z. 3-4, s. 405-406; ead., D r med. Józef Talko. Z dziejów okulistyki lubelskiej, „K urier Lu

belski” , 1966, n r 71; 1968, nr 289; Kośmiński, Słow nik. . . , s. 507-511, 626.

28 Roczne posiedzenie Towarzystwa Lekarskiego G uberni Lubelskiej, 1876, s. 8.

29 A PL, RGL L I 1874: 58, k. 72. Godowoj otczet po W raczebnom O tdieleniju

Lublinskogo G ubernskogo P raw lenija za 1874 god.

(11)

p o d o b n i e z a r e a g o w a ł T a l k o : „ G o r ą c o p r a g n ą c u t r z y m a n i a s i ę T [ o w a r z y s t w a ] L [ e k a r s k i e g o ] L u b e l s [ k i e g o ] , b y p r a c o w a ł o l i t y l k o w c e l u n a u k o w y m d l a d o b r a i p o m y ś l n o ś c i n a u k i , k o l e ż e ń s t w a i o g ó ł u , z g a d z a m s i ę n a u s t a w ę ” . Z k o l e i l e k a r z S z p i t a l a Ż y d o w s k i e g o B e n i a m i n T e t z d a w a ł w y r a z s w e m u p r z e k o n a n i u , ż e T o w a r z y s t w o w y w r z e p o m y ś l n y w p ł y w „ w t r o j a k i m k i e r u n k u : 1 ) U w y d a t n i s i ę o p i n i a p u b l i c z n a l e k a r s k a , k t ó r ą S z a n [ o w n i ] k o l e d z y w s w o i c h s t o s u n k a c h w z a j e m n y c h s z a n o w a ć b ę d ą ; 2 ) U ł a t w i s i ę p o s t ę p n a u k o w y i 3 ) G o d n o ś ć i b y t m a t e r i a l n y l e k a r z y z a b e z p i e c z o n e b ę d ą o d n a d u ż y ć n i e - u z d o l n i o n y c h i n i e u p r a w n i o n y c h d o w y k o n y w a n i a s z t u k i l e k a r s k i e j , o s ó b ” . N a t o m i a s t J ó z e f U l a n o w s k i , p o m o c n i k i n s p e k t o r a l e k a r s k i e g o i z a r a z e m p e ł n i ą c y o b o w i ą z k i l e k a r z a m i e j s k i e g o L u b l i n a , o r a z M a u r y c y C i e c h o ń s k i o p o w i e d z i e l i s i ę z a „ w s p ó l n y m p o r o z u m i e n i e m w s z y s t k i c h l e k a r z y n a o g ó l n y m z e b r a n i u ” . S p o ś r ó d p y t a n y c h o w ł a s n e z d a n i e m e d y k ó w l u b e l s k i c h j e d y n i e d w ó c h w o l n o p r a k t y k u j ą c y c h : I g n a c y K o p o r s k i i H i p o l i t G r o t o w s k i n i e w y r a z i ł o z g o d y n a p r z y s t ą p i e n i e d o p r z y s z ł e g o s t o w a r z y s z e n i a . O b a j u c z y n i l i t a k w y ł ą c z n i e z e w z g l ę d u n a s w ó j p o d e s z ł y w i e k i z ł y s t a n z d r o w i a . W a r t o n a d m i e n i ć , ż e p o d o b n e o k o l i c z n o ś c i n i e p r z e s z k o d z i ł y A l e k s a n d r o w i O k o r s k i e m u w z g ł o s z e n i u g o t o w o ś c i d o w s t ą p i e n i a w s z e r e g i o r g a n i z a c j i . Z a s t r z e g ł s i ę o n t y l k o , i ż „ z p o w o d u s t a r o ś c i i d o s y ć c z ę s t y c h p r z y p a d k ó w n i e z d r o w i a , n i e m o ż e b y ć p e w n y m z a d o ś ć u c z y n i ć w s z e l k i m z o b o w i ą z a n i o m z a k o m u n i k o w a n e j

U sta w y

( l i c z ą c 7 2 l a t a , z m a r ł p o k i l k u z a l e d w i e m i e s i ą c a c h f u n k c j o n o w a n i a T o w a r z y s t w a ) . N a t o m i a s t A l e k s a n d e r J a n i s z e w s k i , g o r l i w y r z e c z n i k p o w o ł a n i a T o w a r z y s t w a , i n d a g o w a n y w t e j s p r a w i e p r z e z i n s p e k t o r a l e k a r s k i e g o , o g r a n i c z y ł s i ę j e d y n i e d o o z n a j m i e n i a , ż e „ o d p o w i e d ź w o d d z i e l n y m p i ś m i e p o d a m ” . I r z e c z y w i ś c i e d o t r z y m a ł d a n e g o s ł o w a , p r z e s y ł a j ą c n a r ę c e J u l i a n a K w a ś n i e w s k i e g o c o ś w i ę c e j n i ż t y l k o z w y k ł ą „ o d p o w i e d ź ” . B y ł t o b o w i e m o b s z e r n y e l a b o r a t , w k t ó r y m w s p o s ó b w s z e c h s t r o n n y , a g d y c h o d z i o f o r m ę w y p o w i e d z i — w r ę c z ż a r l i w y u z a s a d n i a ł p o t r z e b ę z o r g a n i z o w a n i a w L u b l i n i e t o w a r z y s t w a l e k a r s k i e g o , w k t ó r e g o f u n k c j o n o w a n i u u p a t r y w a ł p r z e d e w s z y s t k i m s z a n s ę p o d n i e s i e n i a p o z i o m u e t y k i z a w o d o w e j s w e g o ś r o d o w i s k a . W z a k o ń c z e n i u p i s m a J a n i s z e w s k i z a s u g e r o w a ł K w a ś n i e w s k i e m u , a b y „ z a n i m p e t y c j ę d o W y s o k i e g o R z ą d u w y s t o s o w a ć z e c h c e , r a c z y ł z e b r a ć k o l e g ó w [ l e k a r z y — S . W . ] r a z j e s z c z e d l a w s p ó l n e g o w t e j k w e s t i i p o r o z u m i e n i a s i ę , o p i n i ę i m m o j ą p r z e d s t a w i ł i w p ł y w e m s w o i m d o o g ó l n e j z g o d y [ . . . ] n a k ł o n i ł ” . 3 0 Ż y c z e n i u J a n i s z e w s k i e g o i n i e k t ó r y c h i n n y c h l e k a r z y l u b e l s k i c h i n s p e k t o r u c z y n i ł z a d o ś ć , w y s t o s o w u j ą c n a j p i e r w i m i e n n e z a p r o s z e n i a d o w s z y s t k i c h

(12)

l e k a r z y z L u b l i n a n a s p o t k a n i e w d n i u 2 0 s t y c z n i a 1 8 7 4 r o k u w s i e d z i b i e W y d z i a ł u L e k a r s k i e g o . C e l e m t e g o z e b r a n i a , k t ó r e m i a ł o s i ę o d b y ć — j a k n a p i s a n o w z a w i a d o m i e n i u — „ n a n e u t r a l n y m g r u n c i e ” , b y ł o „ w y s ł u c h a n i e t y c h ż e l e k a r z y i o s t a t e c z n e g o r o z s t r z y g n i ę c i a i n t e r e s u j ą c e j n a s k w e s t i i ” . O k a z a ł o s i ę , ż e z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć z g r o m a d z o n y c h ( 1 8 o s ó b ) u z n a ł a „ z a n i e o d z o w n e o t w a r c i e t o w a r z y s t w a , a t y l k o n i e k t ó r z y z n i c h z e w z g l ę d u n a p o d e s z ł y w i e k o d m ó w i l i u c z e s t n i c t w a w n i m ” . I n f o r m a c j a t a z n a l a z ł a s i ę w s p o r z ą d z o n y m 2 6 s t y c z n i a u r z ę d o w y m r a p o r c i e , k t ó r y z a w i e r a ł k o n k l u z j ę , ż e o p i e r a j ą c s i ę n a p o s t a n o w i e n i a c h c y r k u l a r z a m i n i s t e r i a l n e g o z 2 5 s i e r p n i a 1 8 6 9 r o k u W y d z i a ł L e k a r s k i „ w y s t ą p i d o m i n i s t r a s p r a w w e w n ę t r z n y c h z w n i o s k i e m o u s t a n o w i e n i e t o w a r z y s t w a l e k a r z y g u b e r n i l u b e l s k i e j n a o k r e ś l o n y c h w

Ustawie norm alnej

w a r u n k a c h ” .

A c z k o l w i e k z g o d ę n a u r z ę d o w e w y s t ą p i e n i e w t e j s p r a w i e w y r a z i ł w i c e - g u b e r n a t o r l u b e l s k i j u ż 2 7 s t y c z n i a 1 8 7 4 r o k u , t o j e d n a k o f i c j a l n e p i s m o d o M i n i s t e r s t w a w ł a d z e g u b e r n i a l n e w y s t o s o w a ł y d o p i e r o 6 m a j a . N a t o m i a s t s a m a p r o c e d u r a o s t a t e c z n e g o z a t w i e r d z e n i a T o w a r z y s t w a n i e p r z e c i ą g n ę ł a s i ę z b y t d ł u g o , a l b o w i e m j u ż 2 4 t e g o m i e s i ą c a g u b e r n a t o r l u b e l s k i z o s t a ł p o i n f o r m o w a n y o j e g o z a l e g a l i z o w a n i u . 3 1 W t e j s y t u a c j i R z ą d o w i G u b e r - n i a l n e m u L u b e l s k i e m u n i e p o z o s t a w a ł o n i c i n n e g o d o z r o b i e n i a , j a k t y l k o p o w i a d o m i ć ( p i s m o z 2 0 V I 1 8 7 4 r . ) w s z y s t k i c h p o d l e g ł y c h m u n a c z e l n i k ó w p o w i a t ó w o t e j d e c y z j i i z a s a d a c h p r z y j m o w a n i a d o s t o w a r z y s z e n i a c z ł o n k ó w . J e d n a k z a w ł a ś c i w y p o c z ą t e k h i s t o r i i T o w a r z y s t w a L e k a r z y G u b e r n i L u b e l s k i e j u z n a n o d a t ę 4 l i p c a 1 8 7 4 r o k u . T e g o d n i a b o w i e m ( w s o b o t ę ) o d b y ł o s i ę ( t a k ż e w s a l i U r z ę d u L e k a r s k i e g o ) u r o c z y s t e p o s i e d z e n i e , n a k t ó r y m z a i n a u g u r o w a n a z o s t a ł a d z i a ł a l n o ś ć s t o w a r z y s z e n i a . W z e b r a n i u w z i ę ł o u d z i a ł 2 0 o s ó b ( 1 6 l e k a r z y i 4 f a r m a c e u t ó w ) w y ł ą c z n i e z L u b l i n a . O n e t e ż s t a n o w i ł y p i e r w s z y s k ł a d T o w a r z y s t w a , w k t ó r y m ś r o d o w i s k o l e k a r s k i e b y ł o r e p r e z e n t o w a n e — j e ś l i n i e b r a ć p o d u w a g ę g ł ó w n y c h i n i c j a t o r ó w z r z e s z e n i a — p r z e z n a s t ę p u j ą c y c h d o k t o r ó w : I g n a c e g o C h r z a n o w s k i e g o , M a u r y c e g o C i e c h o ń s k i e g o , G u s t a w a D o l i ń s k i e g o , H e n r y k a D o w n a r a , F e l i k s a G ł o g o w s k i e g o , A d a m a J e n t y s a , A l e k s a n d r a O k o r s k i e g o , A d a m a P a n k i e w i c z a , E d m u n d a S a c h s a , L u d w i k a S c h m i d t a , T o m a s z a S u r z y c k i e g o , B e n i a m i n a T e t z a , J ó z e f a U l a n o w s k i e g o i T o m a s z a Ż y l i ń s k i e g o . N a l e ż y o b i e k t y w n i e p r z y z n a ć , ż e , w s t o s u n k u d o o g ó ł u z a t r u d n i o n y c h w L u b l i n i e w 1 8 7 4 r o k u 5 1 l e k a r z y o r a z 8 a p t e k a r z y , b y ł a t o r a c z e j d o ś ć s k r o m n a l i c z b a o s ó b n a l e ż ą c y c h d o T o w a r z y s t w a o d s a m e g o p o c z ą t k u j e g o i s t n i e n i a . A l e j u ż p o r o k u s w e g o

31 A PL, RGL, k. br. Naczelnik guberni lubelskiej do m inistra spraw wewnętrznych,

24 IV 1874 (brulion); D ep artam en t M edyczny M inisterstw a Spraw W ew nętrznych do

g u b ern a to ra lub., 12/24 V 1874; Kowalczyk, Lubelskie Towarzystwo. . ., s. 15.

(13)

f u n k c j o n o w a n i a n a o g ó l n ą l i c z b ę 7 6 o s ó b o b d a r z o n y c h g o d n o ś c i ą c z ł o n k a r z e c z y w i s t e g o l u b k o r e s p o n d e n t a 3 2 , l e k a r z y z L u b l i n a b y ł o 2 0 , f a r m a c e u t ó w z a ś — 6 . N a j w a ż n i e j s z y p u n k t z e b r a n i a i n a u g u r a c y j n e g o ( o b r a d o m p r z e w o d n i c z y ł s z e f W y d z i a ł u L e k a r s k i e g o J . K w a ś n i e w s k i ) s t a n o w i ł o , p o z a z a p o z n a n i e m z g r o m a d z o n y c h z t r e ś c i ą p o s t a n o w i e n i a m i n i s t r a z 2 2 m a j a 1 8 7 4 r o k u z a t w i e r d z a j ą c e g o T o w a r z y s t w o , d o k o n a n i e w y b o r u c z ł o n k ó w p i e r w s z e g o z a r z ą d u . W w y n i k u g ł o s o w a n i a w j e g o s k ł a d z i e z n a l e ź l i s i ę n a s t ę p u j ą c y d o k t o r z y m e d y c y n y : J u l i a n K w a ś n i e w s k i — p r e z e s , F e l i k s G ł o g o w s k i — w i c e p r e z e s , J ó z e f T a l k o — s e k r e t a r z , G u s t a w D o l i ń s k i — b i b l i o t e k a r z o r a z j e d y n y p r z e d s t a w i c i e l l u b e l s k i c h f a r m a c e u t ó w — K s a w e r y R u s s y a n j a k o k a s j e r . 3 3 L e k a r z J u l i a n J a n K w a ś n i e w s k i ( 1 8 3 3 - 1 8 9 8 ) , o b e j m u j ą c w e w ł a d z a c h T o w a r z y s t w a L e k a r s k i e g o n a j w a ż n i e j s z e s t a n o w i s k o , k t ó r e p o w i e r z o n o m u n i e w ą t p l i w i e z e w z g l ę d u z a r ó w n o n a j e g o z a s ł u g i d l a p o w s t a n i a s t o w a r z y s z e n i a , j a k t e ż p i a s t o w a n y u r z ą d z w i e r z c h n i k a s ł u ż b y z d r o w i a w g u b e r n i l u b e l s k i e j , m i a ł z a s o b ą 4 1 l a t ż y c i a i 1 6 l a t p r a c y z a w o d o w e j . A b s o l w e n t W y d z i a ł u L e k a r s k i e g o U n i w e r s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o , g d z i e j e g o o j c i e c , l e k a r z J a n T e o f i l b y ł w l a t a c h 1 8 3 5 - 1 8 6 3 p r o f e s o r e m p o ł o ż n i c t w a i g i n e k o l o g i i 3 4 , p o p r z e p r a c o w a n i u k i l k u l a t w P u ł t u s k u i P r z a s n y s z u , w s t y c z n i u 1 8 6 7 r o k u o t r z y m a ł n o m i n a c j ę n a i n s p e k t o r a U r z ę d u ( W y d z i a ł u ) L e k a r s k i e g o g u b e r n i l u b e l s k i e j . O p u ś c i ł t ę p o s a d ę p o 2 5 l a t a c h w z w i ą z k u z p r z e j ś c i e m w 1 8 9 2 r o k u n a e m e r y t u r ę . 3 5 N i e w i e l e k r ó c e j p e ł n i ł s w e s p o ł e c z n e o b o w i ą z k i j a k o p r e z e s T o w a r z y s t w a L e k a r s k i e g o — d o 1 8 8 7 r o k u , c z y l i a ż p r z e z 1 3 k o l e j n y c h r o c z n y c h k a d e n c j i z a r z ą d u . C i ą g ł e d e s y g n o w a n i e K w a ś n i e w s k i e g o p r z e z c z ł o n k ó w n a p r e z e s a s t o w a r z y s z e n i a ś w i a d c z y o t y m , ż e c i e s z y ł s i ę o n w ś r ó d n i c h n i e w ą t p l i w y m a u t o r y t e t e m , k t ó r e g o n i e b y ł a w s t a n i e z n i s z c z y ć k a m p a n i a , j a k ą r o z p ę t a n o p r z e c i w k o n i e m u n i e m a l n a z a j u t r z p o z a l e g a l i z o w a n i u T o w a r z y s t w a z a s p r a w ą p u b l i k o w a n y c h w c z a s o p i s m a c h i g a z e t a c h w a r s z a w s k i c h a n o n i m o w y c h k o r e s p o n d e n c j i z L u b l i n a . M a s w o j ą w y m o w ę f a k t , ż e j u ż w c z a s i e p i e r w s z e g o p o s i e d z e n i a c z ł o n k ó w z r z e s z e n i a ( 4 V I I I 1 8 7 4 ) , „ w s z y s c y z e b r a n i — j a k r e l a c j o n o w a ł p o t e m s e k r e t a r z z a r z ą d u T a l k o — w y n u r z y l i [ s . ! — S . W . ]

32 Zob. Kowalczyk, Lubelskie Towarzystwo. . ., s. 125-133, aneks 2. Członkowie LTL.

Inne źró d ła p o d ają, że w 1874 r. Towarzystwo liczyło 73 członków, w ty m 47 lekarzy. O bzor

Lublinskoj gubernii za 1875 god, Lublin b.r., s. 67. Zob. Roczne posiedzenie Towarzystwa

Lekarskiego G uberni Lubelskiej w d. 4 V II 1875, s. 7.

33 J. Talko, Otwarcie Towarzystwa lekarzy lubelskich, „M edycyna” , 1874, n r 28, s. 466;

„Przegląd Lekarski” , 1874, n r 31, s. 267; „K urier Lubelski” , 1874, n r 52.

34 Zawód lekarski upraw iali także dwaj stryjow ie W ojciech Bonifacy i Ja n M ichał oraz

b ra t Józef Julian (1827-1874).

(14)

s z c z e r e i s y m p a t y c z n e o z n a k i w d z i ę c z n o ś c i p . K w a ś n i e w s k i e m u z a z a j ę c i e s i ę s p r a w ą u t w o r z e n i a T o w a r z y s t w a ” . 3 6 N a j p i e r w z a s t ę p c ą ( 1 8 7 4 ) , a p o t e m b e z p o ś r e d n i m n a s t ę p c ą ( 1 8 9 2 ) K w a ś n i e w s k i e g o n a s t a n o w i s k u p r e z e s a s t o w a r z y s z e n i a b y ł w z m i a n k o w a n y j u ż F e l i k s G ł o g o w s k i ( 1 8 2 9 - 1 9 1 0 ) . U k o ń c z y ł s t u d i a m e d y c z n e n a u n i w e r s y t e c i e w D o r p a c i e . O s i e d l i w s z y s i ę w L u b l i n i e , p r a c o w a ł n a j p i e r w j a k o l e k a r z w i ę z i e n i a ( 1 8 5 5 ) , a n a s t ę p n i e l i c e u m . W p ó ź n i e j s z y m c z a s i e z a j ą ł s i ę p r a k t y k ą p r y w a t n ą . 3 7 L e k a r z e m p e ł n i ą c y m p o r a z p i e r w s z y f u n k c j e s e k r e t a r z a s t o w a r z y s z e n i a b y ł p r z e d s t a w i a n y j u ż o f t a l m o l o g J . T a l k o . S w o j e o b o w i ą z k i w y k o n y w a ł n i e z w y k l e o f i a r n i e i z z a p a ł e m , a l e d o ś ć k r ó t k o , b o t y l k o w c i ą g u d w ó c h k a d e n c j i z a r z ą d u — d o 1 8 7 6 r o k u , g d y p o p i ę c i o i p ó ł r o c z n y m p o b y c i e w L u b l i n i e p r z e n i ó s ł s i ę d o W a r s z a w y w c e l u o b j ę c i a p o s a d y o k r ę g o w e g o o k u l i s t y w o j s k o w e g o . S p o ś r ó d c z ł o n k ó w w ł a d z n o w o p o w o ł a n e g o T o w a r z y s t w a n a j m ł o d s z y m w i e k i e m i s t a ż e m z a w o d o w y m w y r ó ż n i a ł s i ę , o b r a n y n a b i b l i o t e k a r z a , G u s t a w D o l i ń s k i ( 1 8 4 6 - 1 9 0 6 ) . P o u k o ń c z e n i u s t u d i ó w m e d y c z n y c h w r o s y j s k i m U n i w e r s y t e c i e w W a r s z a w i e ( b . S z k o ł a G ł ó w n a ) i o d b y c i u t r w a j ą c y c h d w a l a t a z a g r a n i c z n y c h p e r e g r y n a c j i n a u k o w y c h , o s i a d ł n a s t a ł e w L u b l i n i e , g d z i e p r z e z p o n a d 2 5 l a t z a j m o w a ł s i ę w o l n ą p r a k t y k ą l e k a r s k ą . D z i ę k i r o z l e g ł e j i a k t y w n e j d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z n i k o w s k i e j s t a ł s i ę w k r ó t c e j e d n y m z n a j b a r d z i e j z n a n y c h p r o p a g a t o r ó w i r e a l i z a t o r ó w h a s e ł p o z y t y w i s t y c z n y c h n a p r o w i n c j i K r ó l e s t w a P o l s k i e g o , b ę d ą c j e d n o c z e ś n i e c z y n n y m d z i e n n i k a r z e m , l i t e r a t e m , a t a k ż e a u t o r e m p u b l i k a c j i p e d a g o g i c z n y c h . 3 8 P o w o ł a n y n a s t a n o w i s k o k a s j e r a T o w a r z y s t w a ( p i a s t o w a ł j e w l a t a c h 1 8 7 4 - 1 8 7 8 ) K s a w e r y R u s s y a n ( 1 8 1 6 - 1 8 9 8 ) , b y ł p o s t a c i ą z n a n ą w L u b l i n i e n i e t y l k o z e w z g l ę d u n a w y k o n y w a n y z a w ó d f a r m a c e u t y ( o p r ó c z p r o w a d z e n i a w ł a s n e j a p t e k i , p o z o s t a w a ł o d 1 8 6 9 r o k u n a s ł u ż b i e p a ń s t w o w e j j a k o a s e s o r f a r m a c j i W y d z i a ł u L e k a r s k i e g o R z ą d u G u b e r n i a l n e g o ) . 3 9 O d e g r a ł t e ż p e w n ą r o l ę p o l i t y c z n ą w o k r e s i e m a n i f e s t a c j i n a r o d o w y c h w L u b l i n i e , d z i a ł a j ą c

36 Talko, Otwarcie Towarzystwa, s. 466.

37 „M edycyna” 1875, nr 31, s. 493. Zob. APL, RGL Osob. 586; Kośmiński, Słownik. . . ,

s. 145; Szarejko, Słow nik lekarzy. . . , t. 3, s. 209-210.

38 S. Wiśniewski, D oliński Gustaw (1846, ewent. 1847-1906), [w:] Słow nik biograficzny

m iasta Lublina, t. 1, s. 76-77; Kośmiński, Słow nik. . . , s. 94, 595; Szarejko, Słow nik

lekarzy. . . , t. 3, s. 138-140. Zob. też M. B. Żukowska, G ustaw Doliński — lekarz

i społecznik lubelski (m aszynopis pracy m agisterskiej w Zakładzie H istorii Nowożytnej

UMCS).

39 A PL, RGL (1867-1918) Osob. 1537, k. br. L ista sta n u służby Franciszka Ksawerego

R ussyana; R. G erber, Studenci U niwersytetu Warszawskiego 1808-1831. Słow nik biogra

(15)

g ł ó w n i e j a k o c z ł o n e k D e l e g a c j i M i e j s k i e j ( O b y w a t e l s k i e j ) , k t ó r ą p o w o ł a n o w m a r c u 1 8 6 1 r o k u d r o g ą w y b o r ó w . 4 0 P o u k o n s t y t u o w a n i u s i ę p i e r w s z e g o z a r z ą d u s t o w a r z y s z e n i a s k i e r o w a ł o n d o w ł a d z g u b e r n i a l n y c h p i s m o i n f o r m u j ą c e o j e g o s k ł a d z i e . N a l e ż y z a u w a ż y ć , ż e c h o c i a ż o r g a n i z a c j a z o s t a ł a f o r m a l n i e z a r e j e s t r o w a n a j a k o T o w a r z y s t w o L e k a r s k i e G u b e r n i L u b e l s k i e j ( O b s z c z e s t w o W r a c z e j L u b l i n s k o j G u b e r n i i ) , j e d n a k ż e n a z w a t a — p o d o b n i e j a k s i ę t o d z i a ł o w w y p a d k u z a w i ą z a n e g o w 1 8 7 7 r o k u T o w a r z y s t w a K a l i s k i e g o 4 1 — o d s a m e g o p o c z ą t k u d z i a ł a l n o ś c i z r z e s z e n i a s t o s o w a n a b y ł a d o s y ć r z a d k o , a j u ż z u p e ł n i e s p o r a d y c z n i e w s p r a w o z d a n i a c h i p r o t o k o ł a c h p u b l i k o w a n y c h w p r a s i e i n f o r m a c y j n e j i f a c h o w e j . N a o g ó ł u ż y w a n o t a m — i t o n a w e t j u ż w p i e r w s z y m r o k u f u n k c j o n o w a n i a z w i ą z k u — t a k i c h t y t u ł ó w , j a k : L u b e l s k i e T o w a r z y s t w o L e k a r s k i e , T o w a r z y s t w o L e k a r z y L u b e l s k i c h , T o w a r z y s t w o L e k a r z y w L u b l i n i e i t p . T e g o r o d z a j u m o d y f i k a c j e n a z w y w y p ł y w a ł y z p o t r z e b y c a ł k o w i t e g o j e j s p o l s z c z e n i a ( s z c z e g ó l n i e r a z i ł t u o b c y t e r m i n

gubernia).

N a ł o ż o n y m p r z e z p r z e p i s y p r a w n e o b o w i ą z k i e m z a r z ą d u T o w a r z y s t w a b y ł o s t a ł e p o w i a d a m i a n i e w ł a d z g u b e r n i a l n y c h n i e t y l k o o j e g o n a r o d z i n a c h , a l e r ó w n i e ż o k o n k r e t n y c h p o c z y n a n i a c h . W y k o n y w a n i e t y c h c z y n n o ś c i p r z e b i e g a ł o r a c z e j b e z z a k ł ó c e ń , j u ż c h o ć b y z t e g o w z g l ę d u , ż e w o b u c i a ł a c h f u n k c j e k i e r o w n i c z e s p r a w o w a ł a t a s a m a o s o b a . N a t o m i a s t n i e u d a ł o s i ę u n i k n ą ć p e w n y c h z g r z y t ó w w ó w c z a s , g d y p o d e j m o w a n o p r ó b y r o z w i n i ę c i a a k c j i i n f o r m o w a n i a r o z m a i t y c h ś r o d o w i s k o p o w s t a n i u T o w a r z y s t w a . T a k i e d z i a ł a n i a w s z c z ę t o n a t y c h m i a s t p o u z y s k a n i u p o z w o l e n i a n a j e g o d z i a ł a l n o ś ć . W z w i ą z k u z t y m , ż e l u b e l s k i U r z ą d L e k a r s k i p r z e k a z a ł w i a d o m o ś ć o t y m n a j p i e r w r e d a k c j i w a r s z a w s k i e g o p e r i o d y k u „ M e d y c y n a ” , a z a m i e s z c z o n y n a j e g o ł a m a c h k o m u n i k a t p r z e d r u k o w a ł y n i e k t ó r e d z i e n n i k i ( n p . „ G a z e t a W a r s z a w s k a ” ) , w y w o ł a ł o t o d o ś ć s p o r e n i e z a d o w o l e n i e z e s t r o n y r e d a k t o r ó w j e d y n e j w t e d y g a z e t y w r e g i o n i e , a m i a n o w i c i e „ K u r i e r a L u b e l s k i e g o ” . A u t o r s t o s o w n e j n o t a t k i z a m i e s z c z o n e j w n u m e r z e z 1 9 c z e r w c a 1 8 7 4 r o k u , u b o l e w a j ą c z p o w o d u n i e p o i n f o r m o w a n i a d o t e j p o r y o z a t w i e r d z e n i u T o w a r z y s t w a , w i d z i a ł w t y m n a w e t p r z e j a w p e w n e g o l e k c e w a ż e n i a , a f r o n t u w o b e c m i e j s c o w e g o o r g a n u p r a s o w e g o . D l a t e g o n i e b e z p e w n e g o s a r k a z m u p i s a ł :