Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina oraz gmin powiatu polickiego. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu = Research Papers of Wrocław University of Economics, 2012, Nr 243, s. 94-105

(1)

Redaktorzy naukowi

Ryszard Brol

Andrzej Sztando

Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2012

243 PRACE NAUKOWE

Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu

RESEARCH PAPERS

of Wrocław University of Economics

Gospodarka lokalna

w teorii i praktyce

(2)

Recenzenci: Waldemar Budner, Piotr Bury, Janusz Kot, Danuta Stawasz Redakcja wydawnicza: Elżbieta Kożuchowska

Redakcja techniczna i korekta: Barbara Łopusiewicz Łamanie: Adam Dębski

Projekt okładki: Beata Dębska

Publikacja jest dostępna na stronie www.ibuk.pl

Streszczenia opublikowanych artykułów są dostępne w międzynarodowej bazie danych The Central European Journal of Social Sciences and Humanities http://cejsh.icm.edu.pl oraz w The Central and Eastern European Online Library www.ceeol.com,

a także w adnotowanej bibliografi i zagadnień ekonomicznych BazEkon http://kangur.uek.krakow.pl/bazy_ae/bazekon/nowy/index.php

Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa www.wydawnictwo.ue.wroc.pl

Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawnictwa

ISSN 1899-3192

ISBN 978-83-7695-280-2

Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM

(3)

Spis treści

Wstęp ... 11

Andrzej Sztando: Cele, priorytety i zadania w planowaniu strategicznym

rozwoju lokalnego ... 13

Anna Beata Kawka: Wydatki inwestycyjne jako instrument rozwoju

lokal-nego gmin ... 27

Franciszek Adamczuk: Stymulowanie lokalnej przedsiębiorczości na

obsza-rze pogranicza – aspekty instytucjonalne i organizacyjne ... 35

Marta Kusterka-Jefmańska, Bartłomiej Jefmański: Koncepcja metody

oceny założeń lokalnych strategii rozwoju na przykładzie procesu konsul-tacji społecznych w powiecie wałbrzyskim ... 46

Małgorzata Rogowska: Uwarunkowania rozwoju lokalnego na przykładzie

powiatu kłodzkiego ... 54

Hanna Adamska: Efekty rozwoju lokalnego gminy Kostomłoty po

przystą-pieniu do Unii Europejskiej ... 63

Tomasz Bąk: Wpływ emigrantów na gospodarkę lokalną w powiecie

leżaj-skim ... 71

Dariusz Głuszczuk: Lokalny rynek pracy – ocena z wykorzystaniem

mate-riałów statystycznych Banku Danych Lokalnych na przykładzie miasta na prawach powiatu Jelenia Góra ... 82

Andrzej Sobczyk: Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie

mia-sta Szczecina oraz gmin powiatu polickiego ... 94

Stanisław Korenik: Procesy i ograniczenia w rozwoju współczesnych miast

ze szczególnym uwzględnieniem metropolii ... 106

Emilia Konopska-Struś: Funkcje rzemiosła w rozwoju miasta na

przykła-dzie Wrocławia ... 116

Magdalena Kalisiak-Mędelska: Funkcjonowanie jednostek pomocniczych

(osiedli) w Łodzi. Analiza wyników badania pilotażowego ... 126

Edward Wiśniewski: Zastosowanie metod taksonomicznych oraz gier

ko-operacyjnych w analizie zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego podregionów województwa zachodniopomorskiego ... 134

Marek Kunasz: Regionalne rozgłośnie radiowe na rynku radiowym w

Pol-sce ... 144

Ryszard Brol: Układ terytorialny powiatów – propozycje zmian ... 153 Katarzyna Cheba, Maja Kiba-Janiak: Wykorzystanie analizy

czynniko-wej do wielowymiaroczynniko-wej oceny jakości miejskich systemów transporto-wych na przykładzie miast średniej wielkości w Polsce ... 163

(4)

6 Spis treści

Joanna Cymerman, Marcelina Zapotoczna: Gmina jako kreator i

benefi-cjent wartości nieruchomości ... 173

Artur Myna: Lokalna infrastruktura techniczna a rozwój budownictwa

mieszkaniowego – obszar stykowy miasta i gminy podmiejskiej... 184

Renata Sosnowska-Noworól: Problemy gospodarki odpadami budowlanymi

i rozbiórkowymi na przykładzie Dolnego Śląska ... 194

Grzegorz Maśloch: Wybrane problemy realizacji inwestycji w jednostkach

samorządu terytorialnego przy udziale środków pomocowych Unii Euro-pejskiej ... 202

Urszula Markowska-Przybyła: Kapitał społeczny w rozwoju regionalnym

i lokalnym ... 212

Katarzyna Przybyła, Alina Kulczyk-Dynowska: Transgraniczne parki

na-rodowe a kapitał społeczny – na przykładzie KPN i KRNAP ... 222

Bożena Kuchmacz: Lokalne grupy działania jako przejaw aktywności

kapi-tału społecznego ... 229

Marian Oliński: Współpraca samorządu terytorialnego z organizacjami

po-zarządowymi na przykładzie powiatu lidzbarskiego ... 238

Zbigniew Przybyła, Marian Kachniarz: Instytucjonalne formy współpracy

samorządów terytorialnych na przykładzie jeleniogórskiego zespołu miejskiego ... 249

Jacek Chądzyński: Obszary współpracy gmin z sektorem pozarządowym –

prezentacja wybranych wyników badań pilotażowych ... 264

Justyna Danielewicz, Maciej Turała: Wpływ fragmentacji politycznej na współpracę między jednostkami samorządu terytorialnego ... 273

Zbigniew Grzymała: W poszukiwaniu modelu zarządzania jednostką

samo-rządu terytorialnego ... 282

Jarosław Hermaszewski: Decyzje finansowe i inwestycyjne w zarządzaniu

jednostką samorządu terytorialnego na przykładzie gminy Sława – prak-tyczne aspekty ... 296

Sławomir Kłosowski: Zmiany systemów zarządzania mieszkaniowym

zaso-bem gmin w Polsce po roku 2000 ... 307

Krzysztof Krukowski, Maciej Zastempowski: Wykorzystanie metody

Pro-ject Cycle Management w administracji samorządowej ... 315

Józef Łobocki: Możliwości wykorzystania instytucji partnerstwa

publiczno--prywatnego w procesie zarządzania jednostkami samorządu terytorial-nego ... 323

Magdalena Miszczuk: Elementy stymulacyjne w polityce podatkowej

wy-branych miast ... 333

Paweł Piątkowski: Dług jednostek samorządu terytorialnego w okresie

po-kryzysowym. Kierunki rozwoju ... 343

Jacek Sierak: Konstrukcja wskaźników zadłużenia a ocena zdolności

(5)

Spis treści 7

Tomasz Uryszek: Struktura dochodów gmin w Polsce a ich samodzielność

dochodowa ... 362

Wiesława Cieślewicz: Rozwój specjalnych stref ekonomicznych w Polsce ... 372 Tomasz Kołakowski, Andrzej Raszkowski: Badanie efektywności pomocy

publicznej udzielonej przez samorządy inwestorom zagranicznym na przykładzie WSSE „INVEST-PARK” ... 383

Wioleta Palewska: Funkcjonowanie Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy

Ekono-micznej ,,INVEST-PARK” w otoczeniu lokalnym – aspekt społeczny (oddziaływanie strefy na wałbrzyski rynek pracy) ... 398

Maciej Popławski: Wpływ Legnickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej na rozwój gospodarczy podregionu legnickiego ... 406

Andrzej Raszkowski: Promotion mix w strategii promocji miasta ... 417 Elżbieta Nawrocka: Działania innowacyjne podmiotów gospodarczych

a problem wiedzy niedoskonałej ... 426

Dariusz Zawada: Walory użytkowe jako czynnik konkurencyjności miasta 439 Natalia Bartkowiak, Walenty Poczta: Przestrzenne zróżnicowanie

aktyw-ności władz lokalnych w pozyskiwaniu środków zewnętrznych na obsza-rach wiejskich Wielkopolski ... 453

Karol Krajewski: Znaczenie rynków rolnych w rozwoju gospodarki lokalnej

i ożywieniu małych miast ... 464

Stefan Zawierucha: Badania ankietowe w procesie identyfikacji struktury

funkcjonalnej gminy. Kilka uwag metodologicznych ... 473

Agnieszka Wojewódzka-Wiewiórska: Dynamika rozwoju gmin wiejskich

województwa mazowieckiego ... 484

Jarosław Uglis: Miejsce agroturystyki w dywersyfikacji gospodarki wsi ... 495 Mirosław Struś, Bogusław Wijatyk: Program Odnowa Wsi jako instrument

aktywizacji obszarów wiejskich ... 505

Dagmara Dziewulska, Michał Gawlikowski, Paweł Łazarewicz, Natalia Sochacka: Sondażowa diagnoza jakości administracyjnej obsługi

klien-tów w gminnych strukturach samorządowych na przykładzie Urzędu Miejskiego w Przemkowie ... 515

Summaries

Andrzej Sztando: Objectives, priorities and tasks in local development

strategic planning ... 26

Anna Beata Kawka: Capital expenditures of communes as an instrument of

local development ... 34

Franciszek Adamczuk: Stimulating of local entrepreneurship on borderland:

(6)

8 Spis treści

Marta Kusterka-Jefmańska, Bartłomiej Jefmański: The concept of the

assessment method of the assumptions of local strategies development on the example of the process of social consultations in Wałbrzych county 53

Małgorzata Rogowska: Determinants of local development on the example

of Kłodzko district ... 62

Hanna Adamska: Effects of local development of Kostomłoty community

after joining the European Union ... 70

Tomasz Bąk: The impact of economic emigrants on the local economy in

Leżajsk county ... 81

Dariusz Głuszczuk: Local labour market – an assessment using statistical

data of the Local Data Bank on the example of the city and district of Jelenia Góra ... 93

Andrzej Sobczyk: Evaluation of the potential of local development on the

example of Szczecin and Police district ... 105

Stanisław Korenik: Processes and barriers in the development of contemporary cities with special emphasis on metropolis ... 115

Emilia Konopska-Struś: Functions of craft in the development of the city on

the example of Wrocław ... 125

Magdalena Kalisiak-Mędelska: Activity of auxiliary units in Łódź according

to their bodies. Analysis of pilot survey ... 133

Edward Wiśniewski: Application of taxonomic methods and cooperation

games in the analysis of employment differentiation of subregions of West Pomerania Voivodeship ... 143

Marek Kunasz: Public regional broadcasting stations on the radio market in

Poland ... 152

Ryszard Brol: Network of counties – changes proposal ... 162 Katarzyna Cheba, Maja Kiba-Janiak: Use of factor analysis for

multidimensional evaluation of quality of city transport systems on the example of medium-sized cities in Poland ... 172

Joanna Cymerman, Marcelina Zapotoczna: Borough as a creator and

beneficiary of property value ... 183

Artur Myna: Local technical infrastructure and development of housing

construction – the adjoining area of town and rural municipality ... 193

Renata Sosnowska-Noworól: The problem of construction and demolition

waste management on the example of Lower Silesia ... 201

Grzegorz Maśloch: Selected problems of the implementation of an investment

project in self-government units using the foreign aid budget of the European Union ... 211

Urszula Markowska-Przybyła: Social capital in regional and local

devel-opment ... 221

Katarzyna Przybyła, Alina Kulczyk-Dynowska: Cross-border national

(7)

Spis treści 9

Bożena Kuchmacz: Local action groups as a manifestation of social capital

activity ... 237

Marian Oliński: Cooperation between local government and

non-govern-mental organizations – Lidzbark county case study ... 248

Zbigniew Przybyła, Marian Kachniarz: Institutional forms of cooperation

of local government on the example of Jelenia Góra urban area... 263

Jacek Chądzyński: Areas of co-operation between communities and

non--governmental sector − presentation of selected results of pilot study... 272

Justyna Danielewicz, Maciej Turała: Impact of political fragmentation on

cooperation among local governments ... 281

Zbigniew Grzymała: In seeking the model of self-government management 295 Jarosław Hermaszewski: Financial and investment decisions in local

government management based on the example of Sława administrative unit − practical aspects ... 306

Sławomir Kłosowski: Changes of local authorities property management

systems after the year 2000 ... 314

Krzysztof Krukowski, Maciej Zastempowski: Project cycle management

method application in the local government administration ... 322

Józef Łobocki: The possibilities of the utilization of Public-Private

Partner-ship Tools in the process of managing of local government units ... 332

Magdalena Miszczuk: Stimulating elements in tax policy of selected cities . 342 Paweł Piątkowski: Public debt of local authorities after crisis. The directions

of development ... 351

Jacek Sierak: The construction of indicators of indebtedness and the assessment of the creditworthiness of self-government units ... 361

Tomasz Uryszek: Revenue structure of communes in Poland and their fiscal

autonomy ... 371

Wiesława Cieślewicz: Special economic zones development in Poland ... 382 Tomasz Kołakowski, Andrzej Raszkowski: Efficiency analysis of state aid

granted by local government to foreign investors located in Wałbrzych SEZ “INVEST-PARK” ... 397

Wioleta Palewska: Functioning of Wałbrzych Special Economic Zone ”INVEST-PARK” in local environment social aspect (the effect of the zone on Wałbrzych labour market) ... 405

Maciej Popławski: The influence of Legnica Special Economic Zone on the

economic development of the Legnica subregion ... 416

Andrzej Raszkowski: Promotion mix in the strategy of town promotion ... 425 Elżbieta Nawrocka: Innovative activities of economic entities and problems

of imperfect knowledge ... 438

Dariusz Zawada: Usable qualities as a factor of towns’ competitiveness ... 452 Natalia Bartkowiak, Walenty Poczta: Activity of local authorities from

(8)

10 Spis treści

Karol Krajewski: The role of agrifood markets in local market development

and the revival of small towns ... 472

Stefan Zawierucha: Survey research in the process of identification of functional structure of commune. Some methodological remarks ... 483

Agnieszka Wojewódzka-Wiewiórska: Development dynamics of rural communes in Masovian Voivodeship ... 494

Jarosław Uglis: Agritourism in rural economy diversification ... 504 Mirosław Struś, Bogusław Wijatyk: The Pevival of the Village as the

instrument of country areas activation ... 514

Dagmara Dziewulska, Michał Gawlikowski, Paweł Łazarewicz, Natalia Sochacka: A survey diagnosis of administrative quality of customer

service in communal authorities on the example of the municipal office in Przemków ... 524

(9)

PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU nr 243 RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS

Gospodarka lokalna w teorii i praktyce ISSN 1899-3192

Andrzej Sobczyk

Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

OCENA POTENCJAŁU ROZWOJU LOKALNEGO

NA PRZYKŁADZIE MIASTA SZCZECINA

ORAZ GMIN POWIATU POLICKIEGO

Streszczenie: Artykuł porusza kwestię komparatywności dwóch jednostek terytorialnych pod

względem stopnia ich rozwoju lokalnego – w Szczecinie oraz gminach powiatu polickiego. W punkcie 2 dokonano zwięzłego przeglądu literatury tematycznej oraz sporządzono defi-nicję zjawiska. Na tej podstawie w punkcie 3 zestawiono kilka grup wydatków oraz źródeł dochodu gmin istotnych z punktu widzenia lokalnych społeczności. Materiał empiryczny pozyskano z Głównego Urzędu Statystycznego. Zastosowano metodę porównawczą oraz wyznaczono wskaźnik średniorocznego tempa wzrostu dynamiki. Przyjęty do opracowania okres to lata 2008–2010. Rezultaty dostarczone przez artykuł mogą stać się wstępem do po-głębionej analizy funkcjonowania aglomeracji Szczecin–Police oraz sformułowania reko-mendacji dotyczących omawianego przypadku.

Słowa kluczowe: rozwój lokalny, dochody i wydatki gmin, powiat policki, potencjał, miasto

Szczecin.

1. Wstęp

W dobie nieustającego, stale przyspieszającego rozwoju społeczno-gospodarczego na wiele zjawisk, procesów, wydarzeń patrzy się przez pryzmat globalnych zależno-ści. Często nie mogąc nawet w ten sposób dostrzec drobnych, lecz niezwykle istot-nych lokalistot-nych struktur, które na tę całość się składają, gdyż „potencjał społecznego uczestnictwa i współdziałania danej społeczności stanowi jej kapitał społeczny. Par-tycypacja społeczna zwiększa przepływ informacji, upowszechnia również postawy odpowiedzialności oraz współdziałania społeczności” [Psyk-Piotrowska 2009, s. 203]. Pojęcie to zdaje się tym kluczowym ze względu na fakt, że stan społeczno--gospodarczy tworzą jej mieszkańcy, a dokładniej ich aktywność społeczno-ekono-miczna. Ponadto na kierunek i szybkość rozwoju wpływ mają także czynniki egzo-geniczne (regionalne, krajowe, globalne) i endogeniczne (tkwiące w samej społeczności). Kolejnym agregatem faktorów rozwojowych jest ich intensywność i ekstensywność. Obecnie szczególną wagę przykłada się do tych pierwszych. No-woczesna gospodarka oparta na wiedzy w dużej mierze koncentruje się na

(10)

działa-Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina… 95

niach innowacyjnych, a środki unijne lokowane są w tego rodzaju przedsięwzięciach szczególnie chętnie. Niniejszy artykuł to głos w dyskursie na temat stanu oraz po-tencjału rozwojowego miasta wojewódzkiego Szczecina oraz sąsiedniego powiatu polickiego. Przytoczone w punkcie 3 dane liczbowe pozyskane z Głównego Urzędu Statystycznego obrazują stan oraz dynamikę zachodzących zmian, o zaskakujących niekiedy wektorach; wydawać by się mogło, że to duże miasto, jakim jest Szczecin, będzie przodować we wszystkich zaprezentowanych wskaźnikach, okazuje się jed-nak, że stan faktyczny jest nieco inny. Celem artykułu jest więc zwięzła próba po-równania, jakie są perspektywy rozwoju kilkunastotysięcznego powiatu na tle kilku-settysięcznego miasta wojewódzkiego. Wydaje się to tym bardziej zasadne, że w ostatnich latach obserwuje się permanentne zmiany w migracji ludności z du-żych miast w kierunku gmin o charakterze wiejskim. Pociągają one za sobą wiele zmian o charakterze społecznym oraz – co zostało uwypuklone w tym artykule – także ekonomicznym. Warto się więc przyjrzeć, jakie niosą szanse oraz zagrożenia dla miasta Szczecina oraz ościennych gmin wchodzących w skład powiatu polickiego.

Za wskaźniki potencjału przyjęto wybraną grupę wydatków i przychodów gmin oraz miast na prawach powiatu, a także – co niezwykle w tym przypadku ważne – przyrost liczby mieszkańców w poszczególnych jednostkach terytorialnych.

2. Zjawisko rozwoju lokalnego

Przegląd literatury tematycznej pozwala sądzić, że obecnie terminem „rozwój lokal-ny” nazywa się pewien proces niosący za sobą wiele zmian i przekształceń układu przestrzennego, którego celem jest doprowadzenie do stanów bardziej złożonych i doskonalszych. Jak wskazuje M. Geise, zjawisko realizuje się na wielu płaszczy-znach, m.in. gospodarczej, politycznej, ekologicznej, demograficznej oraz społecz-nej. Jak więc widać w przytoczonych dziedzinach życia, rozwój lokalny to bardzo szerokie spektrum zjawisk oraz ogromna arena, na której wykazać się mogą lokalni włodarze, a także, w szerszym ujęciu, nurt, jakim podąża państwo, ze względu na to, że lokalne uwarunkowania zależą w dużej mierze od globalnych decyzji. Warto również w tym miejscu zdefiniować pojęcie „lokalny”. Geise pisze, że „lokalny oznacza właściwy danemu miejscu, wyodrębniony obszar geograficzny” [Geise 2009, s. 17]. Artykuł odnosi się do obszaru terytorialnego, jakim są gminy w powie-cie polickim oraz miasto Szczecin. Niejako nieodłącznym elementem pojęcia „lo-kalny” stało się pojęcie „lokalizm”. „Lokalizm zaświadcza o autonomii społeczności lokalnych w ramach zjawisk o zakresie gospodarczym, społecznym […] w danej przestrzeni” [Geise 2009, s. 17]. Rozumieć to należy jako możność samofinansowa-nia lokalnych potrzeb gminy, ewentualnie ze wsparcie zewnętrznym (np. środki UE). „W aspekcie społecznym o autonomii decydują wypracowane wzorce, normy i sposoby komunikowania się ludzi, grup społecznych oraz aktorów życia lokalnego. W warunkach globalnego kapitalizmu o sile danego układu lokalnego w dużym

(11)

96 Andrzej Sobczyk

stopniu decyduje […] proinnowacyjność jednostki terytorialnej oraz umiejętność absorpcji przez nią pozytywnych skutków globalizacji” [Geise 2009, s. 18].

Realizacja celów rozwoju lokalnego napotkać może wiele trudności, z których najistotniejsze wydaje się powiązanie nieprzerwanego wysokiego tempa rozwoju gospodarczego z uwzględnieniem rosnącej jakości życia. Stabilny rozwój gospo-darczy jest trudny do osiągnięcia w dłuższej perspektywie czasu, szczególnie do-tkliwą przeszkodą okazać się może fluktuacja popytu globalnego (zagregowanego), co z kolei skutkuje zmniejszeniem wpływów z podatków dochodowych mieszkań-ców do gminy. Koszty społeczne są zazwyczaj nieuniknione w obliczu spowolnie-nia gospodarczego.

Rozwój lokalny to proces, a proces jako taki musi opierać się na jakichś zmien-nych – cechach, które są czynnikami determinującymi progres tego procesu. Cechy te lub ich kombinacje występują w pewnym określonym miejscu i czasie, a ich wy-korzystanie doprowadzić może do nastąpienia pozytywnych zmian w szeroko ro-zumianym „życiu” jednostki terytorialnej. „O kierunkach i tempie decyduje wiele czynników. Ich dobór musi uwzględniać globalne uwarunkowania” [Jałowiecki 2002, s. 22]. M. Geise wyróżnia trzy grupy głównych czynników: polityczne, społeczne, ekonomiczne czy naturalne, np.: renta położenia, która w przypadku opisywanych w tym artykule powiatu polickiego oraz miasta Szczecina, szczególnie w kontekście bliskiej granicy z Niemcami czy łatwego dostępu do transportu morskiego nabie-ra wynabie-raźnie istotnego znaczenia. Nie ulega wątpliwości, że tworzenie warunków do trwałego rozwoju następuje na poziomie lokalnym. „Można nawet stwierdzić, że poziom lokalny to obszar o znaczeniu strategicznym, odgrywającym główną rolę w procesie ożywienia i restrukturyzacji całej gospodarki […]. Gmina musi również przewidzieć, z jakich wydatków będzie musiała zrezygnować, jeśli zastosuje ulgę w podatkach, opłatach lub czynszach” [Wrona i in. 1997, s. 32]. W tym momencie zaczyna klarować się obraz „krwiobiegu” gminnego, w którym krążą środki finan-sowe, z jednej strony regularnie pobierane od mieszkańców i przedsiębiorstw, z dru-giej – desygnowane na zaspokajanie ich publicznych potrzeb, jak choćby niezwykle aktualna kwestia odpowiedniego poziomu infrastrukturalnego. „W tym przypadku chodzi głównie o istniejącą i rozbudowywaną sieć drogową i transportową, obej-mującą zarówno transport indywidualny, jak i publiczny oraz – czy może przede wszystkim – układ komunikacyjny” [Szczepański 2000, s. 7]. Na rysunku 1 zapre-zentowano sprzężone ze sobą ogniwa tego łańcucha.

Warto także poświęcić uwagę powiązaniom między różnej wielkości jednost-kami terytorialnymi. „Duża część aktywności i działań związanych z większymi miastami jest dokonywana i wykorzystywana w ośrodkach lokalnych (np. absorpcja kapitału ludzkiego przez powiat policki z miasta Szczecina) […]. Następuje tu po-średnictwo w przepływie potencjalnych możliwości rozwojowych, ale często stają się miejscem realizacji pojawiających się inicjatyw i aktywności gospodarczych, społecznych i kulturalnych” [Heffner 2005, s. 14] (lub ich dowolnych konstelacji), na który kładzie większy nacisk niniejsze opracowanie. Wszystkie te czynniki nie

(12)

Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina… 97

Rys. 1. Schemat przepływu środków pieniężnych w gminie

Źródło: opracowanie własne.

tylko ulegają ciągłym zmianom, ale kształtują wielkość i jakość lokalnego potencja-łu rozwojowego. Przekładają się też na możliwość wzrostu gospodarczego zarówno małego miasta (np. Police), jak i związanych z nim obszarów wiejskich (powiat po-licki). Szczególnie silnie wykorzystanie potencjału dużego ośrodka miejskiego prze-jawia się poprzez takie działania, jak np. sprzedaż dóbr lub usług poza rynkiem lo-kalnym w Szczecinie, natomiast podatek wraca (do gmin powiatu polickiego). „W efekcie kluczową kwestią dla potencjału obszarów rozwoju społeczno-gospo-darczego […] staje się zakres lokalnej integracji (np. połączenie komunikacji miej-skiej z Polic do Szczecina – dojazd do miejsc pracy). Im jest on większy, tym więk-sze możliwości rozwoju rozumianego jako poprawa poziomu i jakości życia mieszkańców” [Heffner 2005, s. 14]. Świadomość tak działających aparatów samo-rządowych i czynników oddziałujących nań ułatwia umiejscowienie w czasie i prze-strzeni oraz zrozumienie społeczno-ekonomicznych zasobów gminy. Społeczne to m.in. władza i jej decyzje, natomiast ekonomiczne to np. stopień wydatków i przychodów w budżecie każdej gminy, które decydują o jej finansowej sile. Punkt 3 pokazuje przepływy pieniężne na przykładzie gmin powiatu polickiego oraz miasta Szczecina.

3. Materiał badawczy oraz zastosowane metody

3.1. Dochody gmin w wybranych kategoriach

W związku z tym, że „zapotrzebowanie finansowe gmin wyznaczają przekazane im do realizacji zadania i kompetencje, które ukształtowały się w procesie stopniowej

(13)

98 Andrzej Sobczyk

decentralizacji i dekoncentracji funkcji państwa. W warunkach stałego niedostatku środków w stosunku do potrzeb gminy realizowały swoje zadania bardziej efektyw-nie niż administracja rządowa, oszczędefektyw-nie gospodarując swoimi zasobami” [Sochac-ka-Krysiak 2006, s. 187]. Na podstawie tak sformułowanego twierdzenia wybrano zestaw kilku kategorii wydatków oraz dochodów gmin celem podjęcia próby wyka-zania, która posiada większy potencjał rozwojowy, wszak zasoby materialne napę-dzają niematerialne i odwrotnie. W tym przypadku posłużono się metodą porów-nawczą, zastosowano też wskaźniki dynamiki, za pomocą których pokazano tempo wzrostu – T_w (lub spadku) w poszczególnych latach oraz średnioroczne tempo dyna-miki (T). Zgromadzone dane zaprezentowane są w układzie tabelarycznym.

Tabela 1. Dynamika zmian w wielkości dochodów gmin powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 2008–2010 2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 869651534,10 -1,57 855995511,56 -5,64 807694890,10 -2,43 Powiat policki 127030470,54 38,17 175515875,02 -9,38 159049861,94 7,78 Dobra (Szczecińska) 30748793,38 2,93 31648483,96 4,24 32989611,85 2,37 Kołbaskowo 18216492,68 8,16 19703493,36 17,75 23199907,37 8,39 Nowe Warpno 3640064,10 1331 52079931,65 -78,8 11050969,41 44,8 Police 74425120,38 -3,15 72083966,05 27,36 91809373,31 7,25 T (%) TW (%) Jednostka terytorialna TW (%)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Tabela 2. Udział podatku dochodowego od osób fizycznych w strukturze

dochodów ogółem w powiecie polickim i Szczecinie w latach 2008–2010

2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 869651534,10 855995511,56 807694890,10 udział % 44,31 43,44 44,4 Powiat policki 127030470,5 175515875 159049861,9 udział % 32,97 47,21 44,35 Jednostka terytorialna

W analizowanym okresie zaobserwować może duże różnice w zmianach wiel-kości dochodu w poszczególnych latach. Widać zdecydowaną przewagę w przyro-ście tego ostatniego na przykładzie roku 2009, gdzie różnica do roku wcześniejszego wyniosła ok. 40%. Szczecin pozostaje także w tyle ze względu na to, że zanotował

(14)

Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina… 99

najniższą dynamikę wzrostu wpływów z podatku dochodowego – spadek o 2,43%, a powiat policki prawie 8%. Wśród gmin szczególnie korzystnie prezentują się Do-bra oraz Kołbaskowo, które odnotowywały regularny coroczny postęp. Liderem okazuje się jednak gmina Nowe Warpno, która w ciągu trzech ostatnich lat uzyskała wzrost na poziomie niemal 45%.

Powyższe dane obrazują udział dochodów z podatków od osób fizycznych w do-chodzie gmin ogółem. W przypadku Szczecina w badanym okresie utrzymuje się on na poziomie 43–44%. W powiecie polickim był to poziom 33–47%. W roku 2009 udział z wpływów z podatku był nawet większy w powiecie polickim niż w Szcze-cinie, oznacza to, że jednocześnie przy mniejszej liczbie mieszkańców są oni nieco zamożniejsi, odprowadzili bowiem więcej pieniędzy z podatku dochodowego.

Tabela 3. Udział podatku dochodowego od osób prawnych w strukturze

dochodów ogółem w powiecie polickim i Szczecinie w latach 2008–2010

2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 869651534,10 855995511,56 807694890,10 udział 4,23 4,13 2,97 Powiat policki 127030470,54 175515875,02 159049861,94 udział 2,04 2,94 1,19 Jednostka terytorialna

Osoby prawne na wyrównanym poziomie zasilały pulę dochodów z podatków, stanowiły one ok. 3–4% udział w strukturze całościowych dochodów Szczecina. W powiecie polickim udział był nieco niższy, wahał się w przedziale 1–3%.

Tabela 4. Dynamika zmian w wielkości podatku dochodowego od osób fizycznych

w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina w latach 2008–2010

2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 385319694,00 -3,51 371802869 3,55 358589407,00 -2,37 Powiat policki 45410059,00 7,25 48704292 3,14 50232736,00 3,42 Dobra (Szczecińska) 14988230,00 21,51 18212419 -0,75 18076686,00 6,44 Kołbaskowo 7073977,00 9,04 7713266 -0,7 7659197,00 2,68 Nowe Warpno 620091,00 11,66 692404 -0,58 688395,00 3,54 Police 22727761,00 -2,82 22086203 7,80 23808458,00 1,56 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

W okresie 2008–2010 odnotowywano kilkuprocentowe wzrosty dochodów uzy-skane z podatku dochodowego od osób fizycznych w powiecie polickim. W roku

(15)

100 Andrzej Sobczyk

2009 oraz 2010 wzrosty były wyższe niż w Szczecinie, a ostatni okres rozliczeniowy zakończył się dla tego miasta 2,37% stratą względem roku 2009. Również za okres trzech lat powiat policki prezentuje większą dynamikę wzrostu dochodu gmin pozy-skanego od osób fizycznych. Wśród gmin powiatu polickiego wyróżnia się Dobra z wynikiem na poziomie ok. 6,5%, oraz Nowe Warpno – ok. 3,6%.

Tabela 5. Dynamika zmian w wielkości podatku dochodowego od osób prawnych w gminach

powiatu polickiego oraz Szczecina w latach 2008–2010

2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 36767968,2 -3,95 35317245,70 -31,97 24027095,4 -13,22 Powiat policki 2596638,48 98,90 5164683,85 -63,44 1888334,22 -10,07 Dobra (Szczecińska) 944085,03 -86,36 128762,94 9,50 140993,65 -46,94 Kołbaskowo 503877,02 -22,80 388972,45 48,72 578462,21 4,71 Nowe Warpno 7919,08 -13,17 6875,86 12,39 7727,81 -0,81 Police 1140757,35 306,75 4640072,6 -74,98 1161150,55 0,59 Jednostka teryrorialna TW (%) TW (%) T (%)

Okres 2008–2010 nie zapewnił żadnemu z omawianych terytoriów ciągłe-go wzrostu dochodu z podatku dochodoweciągłe-go od osób prawnych. Za okres trzech lat wskaźnik dynamiki odnotował ujemny poziom, powiat policki – ok. 10% oraz 13,22% w przypadku Szczecina. Wśród polickich gmin najkorzystniej prezentuje się Kołbaskowo – 5% średniorocznego wzrostu.

Tabela 6. Podatek od nieruchomości w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 2008–2010 2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 161934787,47 -0,61 160949189,60 7,13 172418040 2,11 Powiat policki 49915853,28 49,95 74850085,65 -19,16 60509349,7 6,63 Dobra (Szczecińska) 6071721,19 13,59 6896849,10 -0,23 6880645,92 4,26 Kołbaskowo 5255540,39 31,02 6885925,06 9,61 7547963,46 12,82 Nowe Warpno 985402,07 2975,8 30308568,69 -82,70 5244020,72 74,59 Police 37603189,63 -18,20 30758742,8 32,76 40836719,6 2,79 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

W przypadku podatku lokalnego, jakim jest podatek od nieruchomości, widać duże zróżnicowanie w poszczególnych gminach. Dużą różnicę zauważa się w roku 2009, gdzie w przypadku Szczecina odnotowano spadek prawie na poziomie 1%,

(16)

Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina… 101

ale za to w powiecie polickim było to wzrost aż o 50% – oznacza to napływ miesz-kańców, którzy ponoszą koszty z tytułu posiadania czy eksploatacji nieruchomo-ści, a tym samym zasilają gminną kasę, co w pewnej części wróci do mieszkańców w postaci inwestycji publicznych. Ponownie powiat policki odnotował wyższą dy-namikę niż Szczecin, ok. 6,7% do zaledwie ok. 2,11%. Wśród gmin zdecydowanie wyróżnia się Nowe Warpno ze średniorocznym tempem wzrostu na poziomie 75%. Jak pokazuje tab. 7, w poszczególnych latach wielkość wpływu z podatku od czyn-ności cywilnoprawnych była różna. Średnioroczne tempo wzrostu po trzech prze-analizowanych latach wykazało spadek dynamiki niemal na tym samym poziomie – ok. 11%. Największe spadki odnotowały gminy Dobra i Nowe Warpno w roku 2010, odpowiednio 14% oraz 12%.

Tabela 7. Podatek od czynności cywilnoprawnych w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 2008–2010 2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 38403207,4 -34,54 25138398,89 4,69 26316386,7 -11,84 Powiat policki 7028297,36 -38,10 4350659,80 12,99 4916010,09 -11,23 Dobra (Szczecińska) 3433996,21 -43,63 1935703,17 13,11 2189533,21 -13,93 Kołbaskowo 1323477,00 -44,04 740663,94 47,18 1090111,11 -6,26 Nowe Warpno 133451,00 -56,98 57404,00 56,35 89749,00 -12,39 Police 2137373,15 -24,35 1616888,69 -4,35 1546616,77 -10,22 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

3.2. Wydatki gmin w wybranych kategoriach

Wydatki na rzecz ochrony zdrowia były bardzo różne w poszczególnych latach w poszczególnych gminach. Największy wzrost – 35% – zanotowano w powiecie polickim w 2010. Powiat policki legitymuje się także wyższym średniorocznym tempem na poziomie 20% w stosunku do Szczecina – ok. 3,9%. Największą dyna-mikę odnotowano w Policach oraz gminie Dobra, odpowiednio 26% i ok. 14%.

„Koszty utrzymania zasobów mieszkaniowych w długim okresie w większo-ści krajów świata rosną zazwyczaj trochę szybciej niż inflacja” [Sochacka-Krysiak 2006, s. 187]. W powiecie polickim w analizowanym okresie odnotowywano wzrost nakładów na utrzymanie komunalnych i wspólnych zasobów mieszkaniowych na wyższym poziomie niż w Szczecinie, który zmniejszał swe wydatki na tę sferę w latach 2009 i 2010. Średnioroczne tempo dynamiki zmian (2008–2010) w Szcze-cinie było na poziomie ujemnym – niemal 23%, a w analogicznym okresie w po-wiecie polickim było to prawie 8%. Warto zwrócić uwagę na gminę Nowe Warpno, która uzyskało wynik na poziomie aż 145%.

(17)

Tabela 8. Wydatki na ochronę zdrowia w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 2008–2010 2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 21734763 4,05 22651263,80 7,07 24374651,30 3,89 Powiat policki 1253191,00 10,73 1403785,14 35,26 2168415,68 20,05 Dobra (Szczecińska) 172261,75 25,38 230855,97 8,93 253506,69 13,75 Kołbaskowo 304105,45 6,45 325055,44 11,46 367113,95 6,48 Nowe Warpno 25967,61 -17,21 22154,59 38,62 36094,01 11,60 Police 750856,19 9,07 825719,14 45,38 1511701,03 26,27 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

Tabela 9. Wydatki na gospodarkę mieszkaniową w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 2008–2010 2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 99635253,16 -51,74 48085657,30 -5,38 45500297,5 -22,99 Powiat policki 13374741,75 13,39 15165089,31 10,41 16743523,6 7,78 Dobra (Szczecińska) 323258,52 300,59 1294949,80 -35,2 839176,14 37,44 Kołbaskowo 664298,29 -19,29 536183,66 -48,6 275581,64 -25,42 Nowe Warpno 52207,65 44,4 75389,59 925,99 773490,07 145,61 Police 12334977,29 7,49 13258566,26 12,04 14855275,7 6,39 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

Tabela 10. Wydatki na gospodarkę komunalną w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 1998–2000 1998 1999 2000 zł zł zł Szczecin 182190110,00 -41,81 106020709,00 -13,76 91433789,00 -20,53 Powiat policki 27994615,00 3,94 29097342,00 -9,45 26346280,00 -2,00 Dobra (Szczecińska) 17364560,00 -16,12 14565063,00 -54,51 6625959,00 -27,47 Kołbaskowo 1724777,00 181,49 4855153,00 84,77 8970719,00 73,26 Nowe Warpno 1027249,00 -35,57 661868,00 -32,16 449038,00 -24,11 Police 7878029,00 14,44 9015258,00 14,26 10300564,00 9,35 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

Zarówno w powiecie polickim, jak i w Szczecinie średnioroczny wzrost tempa dynamiki był na poziomie ujemnym, odpowiednio –2% i –20,53%. Jednak

(18)

najwięk-Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina… 103

szy spadek w tym zakresie odnotowano w gminie Dobra, prawie –27,5%. Jednako-woż wart zauważenia jest fakt, że gmina Kołbaskowo uzyskała wartość wskaźnika na poziomie ponad 73%.

Tabela 11. Wydatki na oświatę i wychowanie w gminach powiatu polickiego oraz Szczecina

w latach 2008–2010 2008 2009 2010 zł zł zł Szczecin 380771103,17 12,26 427451814,36 8,74 464798386,42 6,87 Powiat policki 53869209,93 3,87 55951420,06 8,23 60558383,23 3,98 Dobra (Szczecińska) 7317934,57 0,37 7344898,79 23,33 9058569,14 7,37 Kołbaskowo 9178732,02 7,23 9842365,79 19,74 11785096,75 8,69 Nowe Warpno 1384064,10 9,39 1514027,08 9,4 1656392,55 6,17 Police 35988479,24 3,51 37250128,40 2,17 38058324,79 1,88 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

Analizując wydatki na oświatę i wychowanie, można zauważyć, że włodarze starali się nie szczędzić funduszy. W poszczególnych latach odnotowywano wzrost nakładów w stosunku do roku poprzedzającego. Co ciekawe, tylko w jednym roku – 2009 – na-kłady w powiecie polickim były niższe niż w ludniejszym Szczecinie. Średnioroczne tempo zmian wydatki w tej kategorii było nieco wyższe w Szczecinie niż w powie-cie polickim: 6,8% w stosunku do ok. 4%. Jeśli chodzi o poszczególne gminy, to Do-bra i Kołbaskowo poczyniły największy postęp w trzyletnim okresie – na poziomie 7–8%. W zakresie stanu ludności niewielką tendencję wzrostową obserwować można na przykładzie powiatu polickiego, która w analizowanym okresie (2008–2010) wy-nosiła corocznie ok. 1,18 natomiast w Szczecinie było to ok. –0,11. Oznaczać to może większe wpływy do budżetu poszczególnych gmin polickich, a w zakresie społecz-nym pokazuje, że te tereny stają się z różnych powodów atrakcyjne.

Tabela 12. Stan ludności gmin powiatu polickiego oraz Szczecina w latach 2008–2010

2008 2009 2010

osoba osoba osoba

Szczecin 406941,00 -0,16 406307,00 -0,17 405606,00 -0,11 Powiat policki 67937,00 1,69 69087,00 1,87 70380,00 1,18 Dobra (Szczecińska) 14735,00 5,74 15581,00 6,55 16601,00 4,05 Kołbaskowo 9815,00 2,51 10061,00 2,86 10349,00 1,78 Nowe Warpno 1599,00 2,63 1641,00 0,61 1651,00 1,07 Police 41788,00 0,04 41804,00 -0,06 41779,00 -0,01 T (%) Jednostka terytorialna TW (%) TW (%)

(19)

4. Podsumowanie

Zebrany i przestawiony w niniejszym artykule materiał zdaje się potwierdzać tezę, często powtarzaną przez autorów publikacji tematycznych, że zjawisko rozwoju lo-kalnego jest tak ogromne, że nie sposób zamknąć go na kilku stronach opracowania. Pomocne okazuje się tutaj zawężenie pola „zainteresowania” do poszczególnych płaszczyzn tego procesu. Artykuł porusza więc tylko sferę tandemu, jaki tworzą dwie szczególnie ważne z punktu widzenia gminy działalności: ekonomiczna oraz społeczna. W przypadku tej pierwszej pokazano dane dotyczące struktury przycho-dów oraz wydatków gmin powiatu polickiego oraz m. Szczecina. W zakresie spo-łecznym w sposób deskryptywny i przystępny pokazano współzależność obu tych zjawisk. Artykuł sam w sobie nie prognozuje ani nie wytycza drogi rozwoju przed-stawionych, lecz stanowi pierwszy etap do pogłębionej analizy zjawiska. Analizując cały zgromadzony materiał, nie sposób nie zauważyć, że zdecydowanie mniej ludny od Szczecina powiat policki dotrzymuje kroku w zakresie uzyskiwanych dochodów (procentowo) oraz strukturze wydatków (także procentowo). Oznaczać to tym sa-mym może, że układ, jaki tworzą: dochody – wydatki – jakość życia mieszkańców gmin, zdają się potencjalnie bardziej rozwojowe w powiecie polickim niż w mieście Szczecinie. Zaryzykować zatem można tezę, że miejsca pracy dostarcza Szczecin (czyli zarobki), natomiast komfortowe mieszkanie – gminy powiatu polickiego. Wi-dać więc, że oba te elementy istnieją równorzędnie wobec siebie niejako w symbio-zie. Rodzi się natomiast wątpliwość innego rodzaju: czy zatem lepiej sytuowane gminy nie powinny partycypować w utrzymaniu infrastruktury miejskiej Szczecina? Dzięki zastosowaniu metody porównawczej oraz wskaźników dynamiki można stwierdzić, który z porównywanych obszarów posiada większy potencjał rozwojo-wy. Wzięty pod uwagę trzyletni okres (2008–2010) pokazuje wyraźnie, że to powiat policki rozwija się dynamiczniej, i pozwala sądzić, że w przyszłości przyciągnie jeszcze więcej mieszkańców. Więcej mieszkańców zapewni większy dopływ środ-ków finansowych do kasy gminy, a ta zainwestuje je np. w dobra użyteczności pu-blicznej, podnosząc tym samym społeczny poziom życia mieszkańców. Wskaźniki potwierdzają, że to gminy powiatu polickiego, a w szczególności: Dobra, Nowe Warpno oraz Kołbaskowo, odnotowują najwyższe wartości opracowanych wskaźni-ków.

Literatura

Geise M. [2009], Wpływ wybranych problemów gospodarki globalnej na rozwój lokalny, Wyd. WGS, Bydgoszcz.

Heffner K. [2005], Małe miasta a rozwój lokalny i regionalny, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Kato-wicach, Katowice.

(20)

Wydawnic-Ocena potencjału rozwoju lokalnego na przykładzie miasta Szczecina… 105 twa Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych im. Ks. Emila Szramka w Ty-chach, Tychy.

Psyk-Piotrowska E. [2009], Kapitał społeczny. Partycypacja obywatelska. Rozwój lokalny, Wyd. Uni-wersytetu Łódzkiego, Łódź.

Sochacka-Krysiak H. [2006], Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa.

Szczepański M.S. [2000], Kapitał społeczno-kulturowy a rozwój lokalny i regionalny, Wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych, Tychy.

Wrona T., Markowski T., Nitkiewicz Z. [1997], Rozwój lokalny i regionalny, Wyd. Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa.

EVALUATION OF THE POTENTIAL OF LOCAL DEVELOPMENT ON THE EXAMPLE OF SZCZECIN AND POLICE DISTRICT

Summary: The article compares two administrative areas – Szczecin and Police district

because of their local development. Chapter I contains a short review of thematic literature and provides a basic definition and its aspects. Basing on it chapter II is a juxtaposition of a set of expenditures and sources of income in every commune. Empirical material has been taken from Central Statistical Office. There has been used comparative method and index of average dynamic growth during the last three years. The results of this analysis can be the first step for deeper interest how Szczecin-Police agglomeration functions.

Keywords: local development, incomes and outcomes of communes, Police district,