Marcin Sarnowski, Bartosz Łukaszewski
SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI „NORMY,
DEWIACJE I KONTROLA SPOŁECZNA – PROCESY,
ZJAWISKA I PROBLEMY ANALIZY”
(IPSiR UW, 11.04.2014)
W dniu 11 kwietnia 2014 roku w Instytucie Profilaktyki Spo-łecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego odbyła się kon-ferencja „Normy, dewiacje i kontrola społeczna – procesy zjawiska i problemy analizy” zorganizowana przez Katedrę Socjologii Norm, Dewiacji i Kontroli Społecznej Instytutu Profilaktyki Społecznej i Re-socjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polskie Towarzystwo Socjologiczne – Oddział Warszawski, Sekcja Socjologii Dewiacji i Kontroli Społecznej. O naukowym potencjale konferencji świadczy liczba nadesłanych zgłoszeo (ponad 150), a także podział, po selekcji referatów, na 7 sesji tematycznych. Problematyka konferencji obejmowała badania empiryczne oraz analizy teoretyczne dotyczące „norm, dewiacji, kontroli społecznej, problemów społecznych, bu-dowania programów profilaktyki społecznej oraz polityk publicznych wobec problemów społecznych”1. Cel konferencji stanowiło zatem „ukazanie różnorodności podejśd do tej tematyki oraz prowadzące do postępu w teorii ścieranie różnych paradygmatów badawczych”2;
1
Materiały konferencyjne, zob. źródło internetowe:
http://ipsir.uw.edu.pl/informacje_o_instytucie/katedry_i_zaklady/katedra_socjolo gii_norm_dewiacji_i_kontroli_spolecznej/konferencja2014 (15.04.2014).
2
szczególnie, co podkreślano w trakcie trwania konferencji, w kon-tekście aplikacji i recepcji badao naukowych w zakresie praktyki przeciwdziałania problemom społecznym. Warto nadmienid, iż naj-lepiej ocenione referaty zostaną opublikowane w pokonferencyj-nych tomach periodyków „Profilaktyka społeczna i resocjalizacja”, a także „Normy, dewiacje i kontrola społeczna”, wydawanych przez IPSiR Uniwersytetu Warszawskiego.
Konferencja otwarta została okolicznościowymi przemówie-niami dr hab. Danuty Lalak (dyrektor IPSiR UW), prof. dr hab. Jerze-go KwaśniewskieJerze-go (kierownika Katedry Socjologii Norm, Dewiacji i Kontroli Społecznej), dr Joanny Zameckiej, przewodniczącej Sekcji Socjologii Dewiacji i Kontroli Społecznej PTS, a także dr Mikołaja Pawlaka, przewodniczącego zarządu Oddziału Warszawskiego PTS. Spośród 7 sesji tematycznych na szczególną uwagę, zdaniem auto-rów niniejszego sprawozdania, zasługują sesje I i II, a zatem: „W stronę teorii i syntezy”, a także „Normy i dewiacje”, prowadzone przez (w kolejności) prof. dr hab. Jerzego Kwaśniewskiego i dr Joan-nę Zamecką.
Sesję I zapoczątkował referat dra Pawła Poławskiego (UW) – „Redefinicje kontroli społecznej w późnej nowoczesności”. W swoim wystąpieniu Poławski przedstawił klasyczne definicje kontroli spo-łecznej oraz takie, które używane są w ponowoczesności, co miało na celu wprowadzenie słuchaczy w przedmiot konferencji. Stwierdził on, że pojęcie to staje się niejasne ze względu na nadmiar istnieją-cych koncepcji. Albert Cohen, Allan Horwitz, Jock Young, David Gar-land, Edward Alsworth Ross – to tylko niektórzy z twórców teorii kontroli. Puentą referatu było stwierdzenie, iż kontrola społeczna nie stanowi wszystkich mechanizmów wpływających na działania dewiacyjne (jako standardowych sposobów radzenia sobie z „od-mieocami”). Kontrola występuje wtedy, gdy mamy do czynienia z czymś nowym, dotychczas nieznanym.
Kolejny referat wygłosił dr Tomasz Przesławski (UW) – „O po-jęciu normy prawnokarnej”. Nie ma społeczeostwa, w którym nie są
łamane normy – takimi słowami zaczęła się prelekcja, całośd zaś była
próbą wyjaśnienia tego, jak powinny byd zbudowane normy praw-no-karne, aby ich znaczenie było w pełni jasne i skonkretyzowane. Prelegent przedstawił podział ze względu na koncepcję tych norm w teorii prawa. Pierwszą z nich była koncepcja lingwistyczna, nato-miast druga to tzw. byt pozajęzykowy. Przesławski przybliżył założe-nia Andrzeja Zolla dotyczące normy prawnej oraz koncepcję norm sprzężonych Jerzego Lande. Ustalił on również, iż w postępowaniach prawnych rzadko mamy do czynienia z wyrokiem na podstawie tylko i wyłącznie jednego przepisu, dlatego tak ważnym wydaje się byd dobre skonkretyzowanie znaczenia poszczególnych paragrafów.
Referat dr Klaudii Śledzioskiej (UKSW) dotyczył „Etyki krea-tywności – nowych ram normatywnego funkcjonowania w para-dygmacie zmiany”. Wystąpienie Śledzioskiej to, jak sama przyznała, efekt jej 4 letnich przemyśleo na temat „etyki kreatywności” opartej na następującym schemacie:
Makro rzeczywistośd paradygmat powszechny pa-radygmat zmiany
Mezo dziedzina paradygmat szczegółowy np. edu-kacja: paradygmat kreatywności
Mikro pojęcie re-definicja np. pojęcie szkoły
Osobowy i społeczny charakter człowieka wyraża się, zdaniem prelegentki, w jego osobowej integracji i zdolności do transcenden-cji. Zdolnośd do przekraczania siebie, uczestnictwa w życiu społecz-nym, wykorzystania możliwości swoich talentów, zależy od stopnia wewnętrznej integracji. Śledzioska skupiła się przede wszystkim na przestrzeni moralnej człowieka, jego zdolności do identyfikowania ram normatywnych, które opisała poprzez metaforę „domu”. Owe
ramy normatywne miałyby opierad się na następujących cechach: prawdzie (fundament), godności (wnętrze), odpowiedzialności (mur), odwadze zakorzenionej w prawdzie (filary), wolności (okna), miłości (dach), radości (drzwi), uczciwości (porządek), dialogu (ścież-ka prowadząca do domu) oraz tolerancji (przestrzeni wokół). Pod-sumowaniem prelekcji były słowa ks. Józefa Tischnera: Wszystkie
drogi człowieka przez świat mierzą się odległością od domu. Widok z okien domu jest pierwszym widokiem człowieka na świat (…).
Wystąpienie dr Tomasza Kaźmierczaka (UW) – „Praca socjalna – perspektywy teoretyczne, perspektywy badawcze” - oparte zostało o porównanie dwóch perspektyw: społecznej teorii pracy socjalnej, która wyjaśnia społeczny fenomen pracy socjalnej i jej miejsce w paostwie/społeczeostwie, oraz teorii pracy socjalnej jako instru-mencie zmiany społecznej, która jest inkluzyjną praktyką
obywatel-ską, jako praktyka przywracania, redystrybucji uznania. Dodatkowo
omówione zostały inne koncepcje, m.in. praca socjalna jako instru-ment kontroli społecznej, która według Kaźmierczaka jest pesymi-styczną (a także realipesymi-styczną) wizją pracy socjalnej jako formą domi-nacji. Prelegent przedstawił także: kwestię legitymizacji lub delegi-tymizacji pracy socjalnej, jej granic symbolicznych (odnosząc się do teorii P. Bourdieu), koncepcję socjotechniki prof. Adama Podgórec-kiego jako procedury przeprowadzania uczciwej i racjonalnej zmiany społecznej, badania typu single system design, pracę socjalną jako inżynierię społeczną - konstruowanie zgodnie z logiką badao rozwo-jowych (R&D) modelu interwencji jako społecznej technologii do stosowania w praktyce. Perspektywą dla uprawiania pracy socjalnej, zdaniem Kaźmierczaka, miałaby byd evidence-based social work oraz traktowanie jej jako nauki praktycznej, inżynierii społecznej, w któ-rej poszukiwane są teorie/technologie, reguły postępowania pro-wadzące do wyznaczonego celu, wywołania i przeprowadzenia po-żądanej zmiany na poziomie funkcjonowania.
Dr Jacek Bielioski (CC) w referacie „Między anomią a fatali-zmem. Regulacja społeczna we współczesnej Polsce” przedstawił wynik analiz w oparciu o dane z 1 rundy ESS dotyczącej świadomo-ściowych czynników sukcesu reform rynkowych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Prelegent omówił nieukooczoną teorię regulacji Durkheima oraz teorię anomii instytucjonalnej (IAT) – pró-bę połączenia teorii Durkheima i Mertona. Celami badawczymi pre-legenta były: rekonstrukcja teorii regulacji społecznej oraz skon-struowanie i zastosowanie własnego narzędzia do pomiaru poziomu owej regulacji. Według Bielioskiego w Polsce zjawisko to lepiej opi-suje teoria durkheimowska, która rzetelniej odzwierciedla układy kowariancji między zmiennymi. Stopieo zaburzeo regulacji społecz-nej mogą wywoływad następujące czynniki:
Pozycja jednostki w strukturze społecznej
Wielkośd miejsca zamieszkania
Wiek
Poziom legitymizacji systemu politycznego
Sesja 2 zapoczątkowana została wystąpieniem mgr Karola Mu-szyoskiego – „Sprawa Ethana Coucha – o niebezpieczeostwie kon-tekstualizacji norm w warunkach prywatyzacji postępowania sądo-wego”. Prelegent poruszył kwestię adekwatności rozstrzygnięd po-stępowao sądowych – orzekanych kar – w odniesieniu do różnych grup i klas społecznych, przy szczególnym uwzględnieniu zróżnico-wania materialnego. Zdaniem prelegenta jeden z głównych proble-mów postępowao sądowych to stygmatyzacja klas niższych, a także kontekstualizacja norm w zakresie postępowao względem klas wyż-szych. W tym kontekście przytoczony został przykład Ethana Cou-cha, pochodzącego z bogatej, teksaoskiej rodziny, który w wieku 16 lat, kierując samochód w stanie nietrzeźwym zabił czworo pie-szych, a dwoje innych poważnie ranił. Przy orzekaniu kary sąd stwierdzał, iż kara odosobnienia będzie cięższą, nawet przy krótkim
pozbawieniu wolności, dla osób z wyższych klas społecznych i o lep-szej sytuacji materialnej. Zastosowanie, zdaniem Muszyoskiego, przy analizie całego przypadku znajduje kategoria „affluenza” – „zaraźli-wy” stan nadmiaru, przesytu, chęci posiadania, związanego z men-talnością konsumpcyjną.
Wystąpienie dr Bartosza Łukaszewskiego (UKSW) – „Subkultu-ry młodzieżowe – dewiacja czy kapitał społeczny? Eksploracja i apli-kacja wyników badao na przykładzie warszawskiej subkultury hip-hopowej” – związane było z próbą rozważenia pomiędzy ryzykow-nym, a funkcjonalnym społecznie charakterem subkultur młodzie-żowych. Prelegent przedstawił teoretyczne (m.in. interakcjonizm symboliczny, szkoła chicagowska, teoria konfliktu kultur, teoria zróżnicowanych możliwości), a także metodologiczne (orientacja jakościowa, rekonstrukcja i „rozumienie” zjawisk) podstawy prowa-dzonych eksploracji. Główny wniosek referatu stanowiła koniecz-nośd niwelowania zachowao ryzykownych, umożliwiająca rozwijanie obecnych na polu subkultur młodzieżowych elementów kapitału społecznego. Wystąpienie zakooczone zostało prezentacją rezulta-tów aplikacji wyników badao w ramach pracy animacyjnej z przed-stawicielami warszawskiego hip-hopu.
Dr Adrianna Surmiak, ostatnia z prelegentek w sesji 2, zapre-zentowała wyniki własnych badao w referacie „Dewiacja jako cho-roba. Proces „zdrowienia” oraz problem kłamstwa w kontekście Katolickiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej dla kobiet zagrożonych prostytucją lub chcących porzucid jej uprawianie”. Autorka przez 2 lata prowadziła niejawną, uczestniczącą obserwację w wyżej wy-mienionym ośrodku, koncentrując się na kategorii kłamstwa jako jednej ze strategii adaptacyjnych. Obserwacja pogłębiona została następnie jakościowymi wywiadami (przeprowadzonymi po opusz-czeniu terenu ośrodka), prelegentka zaprezentowała wyniki tychże
wywiadów, a także pozytywne (resocjalizacyjne) oddziaływanie Ka-tolickiego Ośrodka Interwencji Kryzysowej.
Kolejne z sesji konferencyjnych dotyczyły kontroli społecznej, penitencjarystyki i resocjalizacji, zagadnieo z zakresu socjologii mia-sta i partycypacji, paniki moralnej i emocji, badao ewaluacyjnych oraz badao Internetu.
Podsumowując należy stwierdzid, iż konferencja „Normy, de-wiacje i kontrola społeczna – procesy, zjawiska i problemy analizy” stanowiła ważne wydarzenie nie tylko na polu subdyscypliny socjo-logicznej jaką jest socjologia dewiacji, ale także w odniesieniu do całości polskiej socjologii. Warto zatem oczekiwad na jej kolejną edycję, a także tomy pokonferencyjne.
