20 Ziemniak Polski 2006 nr 2
Ochrona
PROBLEMY ZWALCZANIA AGROFAGÓW ZIEMNIAKA
NA PLANTACJACH EKOLOGICZNYCH
dr Krystyna Zarzyńska, dr Wojciech Goliszewski
IHAR, Oddział w Jadwisinie, Zakład Agronomii Ziemniaka, 05-140 Serock
konwencjonalnym systemie produkcji ziemniaków, gdzie ochrona polega głównie na stosowaniu pestycydów, utrzy-manie plantacji w stanie zadowalającym nie jest dużym problemem. O wiele gorzej wy-gląda sytuacja w produkcji ekologicznej, w której poza niewielkimi wyjątkami stosowa-nie środków chemicznych jest stosowa-niedozwolone.
Ziemniak należy do trudnych gatunków w uprawie ekologicznej ze względu na duże zagrożenie ze strony agrofagów, a główne z nich to chwasty, zaraza ziemniaka i stonka ziemniaczana. W wypadku zachwaszczenia dosyć łatwo poradzić sobie, stosując metody mechaniczne, natomiast walka z chorobami stanowi już większy problem.
Celem pracy jest przedstawienie możli-wości walki z podstawowymi agrofagami ziemniaka na plantacjach ekologicznych. Wyniki badań i wnioski pochodzą z doświad-czeń prowadzonych w ekologicznym syste-mie produkcji w dwóch punktach, tj. Stacji Doświadczalnej IUNG w Osinach, woj. lubel-skie, i w Oddziale IHAR w Jadwisinie – woj. mazowieckie.
I. Walka z zachwaszczeniem
Najczęstsze metody walki z chwastami na plantacjach ekologicznych ziemniaka to sto-sowanie narzędzi niszczących chwasty, technika płomieniowa oraz pielenie ręczne. Podstawową rolę w produkcji ekologicznej spełniają jednak zabiegi mechaniczne. In-tensywność ich stosowania uzależniona jest przede wszystkim od:
● zagrożenia poszczególnymi gatunkami chwastów na danym polu;
● możliwości technicznych i organizacyj-nych gospodarstwa, które warunkują sku-teczne podjęcie i wykonanie zabiegów me-chanicznych;
● przebiegu pogody, decydującej o nasile-niu rozwoju chwastów, jak również i sku-teczności stosowanych zabiegów (lata suche sprzyjają większej skuteczności zabiegów mechanicznych).
Rozwój chwastów jest uzależniony przede wszystkim od przebiegu pogody. W warun-kach ciepłej, wilgotnej pogody chwasty roz-wijają się bardzo intensywnie. W takiej sytu-acji odstęp między poszczególnymi zabie-gami mechanicznymi nie powinien przekra-czać 6-8 dni. Liczba zabiegów od posadze-nia do wschodów może wynosić 3-6.
W kraju produkowanych jest wiele typów obsypników, które są wyposażone w ele-menty dodatkowe, ułatwiające zwalczanie chwastów. Należą do nich najczęściej zęby sprężynowe i gęsiostópki spulchniające gle-bę i niszczące chwasty oraz spulchniacze grzbietów redlin. Zastępczo mogą być sto-sowane inne narzędzia zgarniające grzbiety redlin, takie jak: brona lekka, brona spręży-nowa, łańcuch, deska. W produkcji ekolo-gicznej znajdują zastosowanie również brony szczotkowe o pionowo lub poziomo ustawio-nych elementach roboczych (Gruczek i in. 2004).
Skuteczność zabiegów mechanicznych w zwalczaniu może wahać się w bardzo szero-kich granicach, od 50 do 95%. Najwyższa skuteczność tego typu zbiegów występuje w latach suchych. Lata o mokrej wiośnie nie sprzyjają skutecznemu niszczeniu chwastów za pomocą zabiegów mechanicznych. W
Ziemniak Polski 2006 nr 2 21 takiej sytuacji często zabiegi mechaniczne
wymagają uzupełniającego odchwaszczania ręcznego. W naszych badaniach zwalczanie mechaniczne za pomocą narzędzi oraz jed-nokrotne pielenie ręczne było wystarczające.
Technika płomieniowa. W zwalczaniu
chwastów w produkcji ekologicznej jest rów-nież dopuszczalna. Polega na działaniu wy-sokiej temperatury (50-70oC) na żywe ko-mórki roślin. Musi to być jednak przeprowa-dzone precyzyjnie, aby płomień w żadnym wypadku nie dosięgał gleby (gdyż niszczy florę i faunę glebową), lecz wyłącznie wierz-chołków chwastów. Zakłócenie szeregu pro-cesów fizjologicznych powoduje, że chwasty po trzech dniach zasychają.
Do niszczenia chwastów techniką płomie-niową używa się aparatów plecakowych, taczkowych i zawieszanych na ciągniku. Źródłem energii jest gaz płynny umieszczony w butli.
II. Walka z zarazą ziemniaka
Zaraza jest najważniejszą gospodarczo i najgroźniejszą chorobą grzybową ziemniaka. Jej szkodliwość w naszym kraju jest szcze-gólnie duża ze względu na warunki klima-tyczne korzystne dla rozwoju choroby. Szko-dliwość choroby polega na:
● obniżaniu plonu. Stwierdzono, że znisz-czenie 50-70% powierzchni liści zatrzymuje całkowicie przyrost plonu;
● pośrednim porażeniu bulw ziemniaka. Porażone bulwy gniją w czasie przechowy-wania i są ponadto atakowane przez inne grzyby i bakterie, co dodatkowo zwiększa straty.
Zwalczanie zarazy ziemniaka na planta-cjach ekologicznych polega przede wszyst-kim na działaniach profilaktycznych, takich jak:
● niszczenie źródeł zakażenia, ● podkiełkowywanie sadzeniaków,
● stosowanie wczesnych terminów sadze-nia,
● uprawa odmian o wysokiej odporności lub odmian bardzo wczesnych i wczesnych, schodzących z pola przed największym nasi-leniem choroby.
Jeżeli te zabiegi nie dają zadowalających efektów (a w praktyce zdarza się to bardzo często), należy stosować zwalczanie
che-miczne za pomocą środków dopuszczonych do użycia w tego typu uprawach.
Jedynymi fungicydami dopuszczonymi do stosowania w produkcji ekologicznej są środki miedziowe działające zarówno na zarazę ziemniaka, jak i na alternariozę. Są jednak limity ograniczające ich ilość. Limit wynosi obecnie 8 kg miedzi na hektar, a w kolejnych latach ma być zmniejszany do 6 kg. Całkowita rezygnacja z tych środków jest raczej niemożliwa. Badania światowe idą jednak w kierunku ograniczenia ilości sub-stancji aktywnej oraz poprawy skuteczności działania preparatów, co można uzyskać poprzez:
● dokładniejsze ich dawkowanie,
● stosowanie środków wspomagających działanie, takich jak propolis czy mieszanka olejów roślinnych.
Dopuszczone do stosowania w produkcji ekologicznej środki oparte na miedzi to: siar-czan miedzi (trójzasadowy), tlenek miedzi, wodorotlenek miedzi i tlenochlorek miedzi. Środki miedziowe działają kontaktowo, czyli tylko zapobiegawczo, i muszą być naniesio-ne na roślinę przed rozwojem infekcji. Po-wierzchnia rośliny powinna być bardzo do-kładnie pokryta środkiem, gdyż chroni on tylko te części rośliny, na które je naniesio-no. Wynika stąd potrzeba powtarzania za-biegów, by chronić nowo rosnące części roślin. Konieczne jest więc stosowanie tych środków w odstępach 7-10 dni lub po gwał-townych deszczach, które zmywają go z roślin.
III. Walka ze stonką ziemniaczaną
Głównym szkodnikiem ziemniaka jest stonka ziemniaczana. Wyrządza on największe stra-ty w plonie. Przyjmuje się, że zniszczenie ponad 15% powierzchni rośliny może powo-dować straty plonu do 28%, czyli ok. 7 t/ha (Fedorko 1975). Metody walki ze stonką ziemniaczaną na plantacjach ekologicznych można podzielić na:
● mechaniczne: zbiór ręczny lub maszy-nowy;
● biologiczne: środki owadobójcze na ba-zie mikroorganizmów, wyciągi roślinne, pu-łapki feromonowe.
Pierwsza grupa metod (mechaniczne) stosowana jest na bardzo małą skalę i nie ma większego znaczenia na dużych
planta-22 Ziemniak Polski 2006 nr 2
cjach. Znacznie częściej stosowane są me-tody biologiczne.
Środkiem o największej skuteczności w walce ze stonką w uprawach ekologicznych jest preparat oparty na mikroorganizmach pod nazwą Novodor. Ostatnio jego udosko-nalona formulacja jest znacznie bardziej sku-teczna niż te sprzed 10-15 lat. Warunkiem jego skuteczności jest zjedzenie przez ston-kę opryskanych liści, dlatego też należy bar-dzo dokładnie wykonać oprysk (Pawińska 1994). Zaleca się zakwasić ciecz roboczą, jak również dodać produkty słodkie, takie jak cukier czy melasa, które wzmagają apetyt owada. Zauważono bowiem, że dodanie tych
,,zachęcaczy” znacznie podnosi skuteczność.
Problem zwalczania stonki polega na tym, że występują różne stadia rozwojowe, a sku-teczność preparatu nie jest jednakowa we wszystkich stadiach. Im wcześniej jest on zastosowany, tzn. na mniejsze larwy, tym działa skuteczniej. Bardzo ważna jest ob-serwacja jaj. Pierwszy oprysk powinno się zastosować wtedy, kiedy z jaj zaczynają się wykluwać larwy. Na tym etapie może wy-starczyć 1-1,5 l Novodoru na hektar. Po-wtórny oprysk zaleca się wykonać 7 dni po pierwszym. Przestrzeganie wszystkich zasad
pozwala na uzyskanie bardzo wysokiej sku-teczności.
Najczęściej stosowanym preparatem ro-ślinnym jest wyciąg ze złocienia dalmatyń-skiego. W handlu występuje on pod nazwą Pyretryna naturalna. Jest to preparat mało stabilny, wrażliwy na temperaturę i światło. Zaleca się stosować go nocą lub przy dużym zachmurzeniu. Bardzo ważna jest również technika opryskiwania. Preparat musi być rozprowadzony bardzo dokładnie, a pH cie-czy roboczej nie może przekraczać 7. Im bardziej alkaliczna ciecz, tym mniejsza sku-teczność. Należy więc ciecz roboczą zakwa-sić octem w dawce 0,5 l 6-procentowego octu na 100 l wody.
Pomimo przestrzegania tych zaleceń przy upalnej pogodzie skuteczność tego prepara-tu jest niestety niska. W 2003 roku na polu w Osinach stosowano tylko Pyretrynę i w po-łowie okresu wegetacji cała plantacja była już zniszczona przez stonkę, co odbiło się na plonie bulw. Spadek plonu w 2003 roku wy-nosił w porównaniu z rokiem 2002 i 2004 średnio ok. 100 dt·ha-1 (rys. 1). Na polu,
gdzie stosowano Novodor, stan plantacji był znacznie lepszy. 0 50 100 150 200 250 300 350 2002 2003 2004 Lata Plo n t ha -1
Rys. 1. Spadek plonu spowodowany
zniszczeniem plantacji przez stonkę ziemniaczaną w 2003 roku – pole ekologiczne w Osinach
Rys. 2. Pułapka feromonowa na stonkę
Ciekawostką na obecnym etapie jest sto-sowanie substancji wabiących, tj. feromonów płciowych czy atraktantów syntetycznych zwabiających stonkę do specjalnych pułapek (rys. 2). W naszych badaniach były one sto-sowane przez dwa ostatnie lata, ale ich sku-teczność okazała się bardzo mała. Prace
nad doskonaleniem tej metody są kontynu-owane.
Podsumowując, należy stwierdzić, że:
● mechaniczne metody walki z chwastami na plantacjach ekologicznych są wystarcza-jące;
Ziemniak Polski 2006 nr 2 23 ● w walce z zarazą ziemniaka oprócz
do-zwolonych środków chemicznych należy wykorzystywać przede wszystkim metody agrotechniczne;
● najbardziej skuteczną metodą zwalcza-nia stonki ziemzwalcza-niaczanej na plantacjach eko-logicznych jest stosowanie środka opartego na mikroorganizmach – Novodoru. Pozostałe sposoby walki nie są wystarczająco skutecz-ne.
Literatura
1. Fedorko J. 1975. Wpływ żerowania stonki
ziemnia-czanej na plon ziemniaków przy częściowej i pełnej
ochronie chemicznej. – Z Prac Inst. Ziemn. 5: 10-15;
2. Gruczek T. 2002. Skuteczność zabiegów
mecha-nicznych w systemach pielęgnowania ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 137-147; 3. Gruczek
T., Nowacki W., Zarzyńska K. 2004. Produkcja
ziem-niaków metodami ekologicznymi. Materiały dla rolni-ków. Kraj. Centrum Rol. Ekolog. - RCDRRiOW Radom: 40 s.; 4. Pawińska M. 1994. Nowe kierunki w zwal-czaniu stonki ziemniaczanej (Leptinotarsa
decemline-ata Say). [W:] Problemy ochrony ziemniaka.
Semina-rium. Mielno, 24-25.03.1994. Inst. Ziemn. Bonin: 22- -31; 5. Prośba-Białczyk U. 2002. Uprawa ziemniaka z uwzględnieniem aspektów rolnictwa ekologicznego. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 489: 33-47
