Ziemniak Polski 2008 nr 4 1
Nasiennictwo i odmianoznawstwo
P
P
P
R
R
R
E
E
E
S
S
S
J
J
J
A
A
A
M
M
M
S
S
S
Z
Z
Z
Y
Y
Y
C
C
C
,
,
,
W
W
W
E
E
E
K
K
K
T
T
T
O
O
O
R
R
R
Ó
Ó
Ó
W
W
W
W
W
W
I
I
I
R
R
R
U
U
U
S
S
S
Ó
Ó
Ó
W
W
W
,
,
,
W
W
W
U
U
U
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
A
A
A
C
C
C
H
H
H
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
W
W
W
2
2
2
0
0
0
0
0
0
8
8
8
R
R
R
O
O
O
K
K
K
U
U
U
prof. dr hab. Michał Kostiw, inż. Barbara Robak IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
e-mail: michalkostiw@o2.pl
bserwacje mszyc prowadzono w okresie od maja do sierpnia w 3 miejscowo-ściach położonych w różnych rejonach kraju: w Boninie, woj. zachodniopomorskie, Szyl-daku, woj. warmińsko-mazurskie oraz Sta-rym Oleśnie, woj. opolskie. Mszyce uskrzy-dlone odławiano do 2 żółtych naczyń umieszczonych w łanie ziemniaka na ugorze w kształcie kwadratu o boku 20 m. Naczynia opróżniano zasadniczo w dni robocze rano. Zebrane owady konserwowano w 70-proc. alkoholu, a następnie w laboratorium, posłu-gując się mikroskopem stereoskopowym, identyfikowano gatunki. Dodatkowo w 2 miej-scowościach (Bonin i Stare Olesno) prowa-dzono co 10 dni obserwacje mszyc na rośli-nach ziemniaka. Rozpoczynano je wraz z nastaniem pełni wschodów. Mszyce liczono każdorazowo na 100 roślinach, na liściach piętra dolnego, środkowego i górnego (ra-zem 300 liści).
Celem badań było uzyskanie informacji na temat składu gatunkowego owadów, ter-minu ich migracji wiosennej oraz dynamiki liczebności w poszczególnych okresach se-zonu wegetacyjnego. Dane takie pozwalają na ocenę zagrożenia plantacji nasiennych ziemniaka przez choroby wirusowe.
W tabeli 1 porównano daty odłowu pierw-szych osobników mszyc do żółtych naczyń w latach 2006, 2007 i 2008. Uwzględniono oddzielnie średnie daty odłowu 3 gatunków mszyc „ziemniaczanych” (Myzus persicae,
Aphis nasturtii i Aphis frangulae) oraz 7
naj-liczniej występujących gatunków „nieziem-niaczanych”.
W 2008 r. migracja wiosenna mszyc „ziemniaczanych” rozpoczęła się najwcze-śniej w Szyldaku (średnio 7 czerwca). Był to termin o 8 i 13 dni wcześniejszy niż odpo-wiednio w latach 2007 (średnio 15 czerwca) i 2006 (średnio 20 czerwca). W Starym Ole-śnie 2008 rok odznaczał się najpóźniejszym terminem pojawu mszyc „ziemniaczanych” w okresie wiosennym. Pierwsze osobniki zano-towano średnio 9 czerwca. W porównaniu z danymi z 2006 r. (3 czerwca) różnica była niewielka i wyniosła zaledwie 6 dni. Jednak-że termin ten był o 13 dni późniejszy niż w roku 2007 (26 maja). Z kolei w Boninie wio-senny lot migracyjny tych mszyc rozpoczął się w 2008 r. średnio 13 czerwca, a więc 6 dni wcześniej niż w roku 2006 (19 czerwca) i aż 13 dni wcześniej niż w roku 2007.
W tabeli 1 podano też terminy migracji wiosennej mszyc „nieziemniaczanych”. Uwzględniono daty średnie dla 7 gatunków. Zgodnie z wynikami wieloletnich obserwacji ich nalot na ziemniaki jest liczny. Wyniki wy-kazały, że we wszystkich 3 miejscowościach i we wszystkich 3 latach obserwacji mszyce te rozpoczynały migrację wiosenną w termi-nie wcześtermi-niejszym w porównaniu z mszy-cami „ziemniaczanymi”, średnio od 1 dnia w Starym Oleśnie w 2006 r. do 27 dni w Szyl-daku w tym samym roku. Mszyce „nieziem-niaczane” mają duże znaczenie w epidemio-logii wirusów przenoszonych w sposób nie-trwały (na kłujce), na przykład wirusa Y ziemniaka.
Na rysunku 1 przedstawiono dynamikę li-czebności mszyc uskrzydlonych w
monito-O
Ziemniak Polski 2008 nr 4 2
rowanych miejscowościach. Z mszyc „ziem-niaczanych” uwzględniono występowanie następujących gatunków: brzoskwiniowej
Myzus persicae (Sulz.), jedynego o
znacze-niu praktycznym wektora wirusa liściozwoju ziemniaka w naszym kraju, bardzo efektyw-nego wektora wirusa Y, a także wirusów M i S; szakłakowo-ziemniaczanej Aphis nasturtii Kalt., wektora wirusów Y, M i S i bardzo ma-ło efektywnego wektora wirusa liściozwoju,
oraz kruszynowo-ziemniaczanej Aphis
fran-gulae Kalt., która przenosi wirusy Y i M.
Liczbę 2 ostatnich gatunków mszyc u-względniono łącznie. Ponadto przedstawiono przebieg dynamiki liczebności łącznej liczby mszyc odłowionych do żółtych naczyń, obejmującej zarówno mszyce „ziemniacza-ne” (wyszczególnione wyżej), jak i „nieziem-niaczane” (około 20 gatunków).
Tabela 1
Daty odłowu pierwszych osobników 10 gatunków mszyc do żółtych naczyń w okresie wiosennym w latach 2006, 2007 i 2008 w 3 miejscowościach
Gatunek Miejscowość
mszycy Bonin Szyldak Stare Olesno 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 M. persicae 12.06. 21.05. 18.06. 9.07. 31.05. 18.06. 20.05. 15.05. 11.06. A. nasturtii 12.06. 28.05. 2.06. 2.06. 25.05. 2.06. 6.06. 25.05. 15.05. A. frangulae 3.07. 5.06. 18.06. 19.06. 20.07. 31.05. 15.06. 6.06. 2.07. A. fabae x 4.06. 5.06. 19.05. 2.07. 16.05. 12.05. x 3.06. C. aegopodii 22.05. 21.05. 15.05. 22.05. 17.05. 18.05. 12.05. 7.05. 8.05. C. theobaldi 30.05. 2.06. 26.05. 20.05. 15.05. 15.05. 17.06. 3.05. 7.05. R. padi 22.05. 19.05. 23.05. 15.05. 15.05. 15.05. 15.05. 9.07. 10.05. B. helichrysi 24.06. 19.05. 23.05. 23.05. 22.05. 6.06. 30.05. 7.05. 12.05. H. lactucae 5.06. 24.05. 23.05. 1.06. 22.05. 18.05. 26.06. 21.05. 11.05. C. galeopsidis 22.05. 28.05. 2.06. 1.06. 3.06. 5.07. 28.06. 14.05. 11.05.
Data średnia dla mszyc
„ziemniaczanych” 19.06. 28.05. 13.06. 20.06. 15.06. 7.06. 3.06. 26.05. 9.06. Data średnia dla mszyc
„nieziemniaczanych” 31.05. 26.05. 26.05. 23.05. 27.05. 26.05. 2.06. 20.05. 13.05. x – mszyce nie wystąpiły
Liczebność mszyc M. persicae w 2008 r. w Szyldaku była bardzo niewielka i utrzymy-wała się na poziomie przeciętnym z lat 1970--2006 oraz poziomie z lat 2007 i 2006. Za-tem i zagrożenie wirusami w tym rejonie było bardzo małe, sprzyjające produkcji nasiennej ziemniaka. W Boninie liczebność osobników mszycy M. persicae była w 2008 r. mniejsza niż w analogicznym okresie 2007 r., ale większa w porównaniu zarówno z danymi z 2006 r., jak i średnią wieloletnią. Szczytowe natężenie lotów w latach 2006, 2007 i 2008 obserwowano w tej miejscowości w I deka-dzie lipca. Termin ten był o około 10 dni wcześniejszy w porównaniu z przeciętnym z wielolecia. Podobną na ogół dynamikę wy-stępowania M. persicae odnotowano w
Sta-rym Oleśnie, z tą różnicą że ogólna jej li-czebność w okresie szczytowego lotu (rów-nież I dekada lipca) była większa niż w Boni-nie.
Przebieg dynamiki liczebności mszyc A.
nasturtii i A. frangulae (łącznie) był podobny
jak u M. persicae we wszystkich 3 miejsco-wościach i latach. Jednakże w okresie szczytowego lotu (I dekada lipca) ich liczeb-ność w poszczególnych miejscowościach była w 2008 r. odpowiednio większa lub znacznie większa w porównaniu zarówno z danymi z lat 2006-2007, jak i poziomem wie-loletnim. Była też większa niż liczebność M.
persicae odpowiednio w tych
Rys. 1 Dynamika liczebności mszyc odłowionych do żółtych naczyń (średnia z 2 szalek) w latach2006, 2007 i 2008 oraz średnio z lat 1970‐2006
Ziemniak Polski 2008 nr 4 4
Liczebność łącznej sumy wszystkich ga-tunków mszyc odłowionych do żółtych na-czyń (oprócz „ziemniaczanych” uwzględnio-no około 20 gatunków mszyc „nieziemnia-czanych” zdolnych do przenoszenia wiru-sów w sposób nietrwały) była w 2008 r. wyż-sza lub znacznie wyżwyż-sza niż w latach 2006 i 2007 oraz w porównaniu ze średnią wielolet-nią, szczególnie w Boninie i Starym Oleśnie. W tabeli 2 porównano wyniki dotyczące występowania mszyc bezskrzydłych M.
per-sicae oraz A. nasturtii i A. frangulae (łącznie)
na roślinach ziemniaka w 2 miejscowościach (Bonin i Stare Olesno) w latach 2006, 2007 i 2008. Podane dane obrazują sumy tych
owadów w okresie od pełni wschodów ziem-niaków do końca lipca. W Boninie liczba mszyc M. persicae w 2008 r. (70 osobników) była nieco mniejsza niż w 2007 (89 mszyc), ale jednocześnie była 7-krotnie większa niż w roku 2006 (10 mszyc). W Starym Oleśnie stwierdzono jedynie pojedyncze osobniki tych owadów: 3, 2 i 4 mszyce odpowiednio w latach 2006, 2007 i 2008. Tak mała ich li-czebność jest trudna do wyjaśnienia tym bardziej, że kontrastuje ona wyraźnie z da-nymi uzyskada-nymi w wyniku odłowów mszyc uskrzydlonych do żółtych naczyń w tej miej-scowości.
Tabela 2 Liczba mszyc Myzus persicae (Mp) i Aphis nasturtii (An)+Aphis frangulae (Afr) na liściach ziemniaka stwierdzona w okresie od pełni wschodów do końca lipca
w latach 2006, 2007 i 2008 w 2 miejscowościach
Miejscowość Mp An+Afr
2006 2007 2008 2006 2007 2008
Bonin 10 89 70 760 1358 14913
Stare Olesno 3 2 4 134 55 3296
Uzyskane informacje na temat występo-wania mszyc, wektorów wirusów ziemniaka, łącznie z analizą przebiegu pogody, pozwa-lają na sformułowanie jedynie ogólnej pro-gnozy porażenia bulw ziemniaka przez wiru-sy Y i liściozwoju.
Przewidywane porażenie bulw zbioru 2008 roku:
● wirusem Y – w całym kraju powinno być wyższe lub znacznie wyższe zarówno w porównaniu z przeciętnym z wielolecia, jak i poziomem z lat 2006 i 2007. Może być szczególnie wysokie na obszarach dotknię-tych suszą;
● wirusem liściozwoju – na obszarach północno-wschodniej Polski powinno utrzy-mać się na poziomie niskim, zbliżonym za-równo do przeciętnego z wielolecia, jak i poziomu ubiegłorocznego. Na pozostałym obszarze powinno być wyższe niż przeciętne z wielolecia i wyższe lub znacząco wyższe niż w 2006 r., ale znacznie niższe w porów-naniu z poziomem z roku 2007.
