Joanna Bielecka, Krystyna J. Gromkowska-Kępka1, Dominika Chimkowska,
Klaudia Futyma, Izabela Fiuk, Patryk Nowakowski1,
Renata Markiewicz-Żukowska1 OCENA WIEDZY
O NATURALNYCH SUBSTANCJACH SŁODZĄCYCH I CZĘSTOŚCI ICH SPOŻYCIA WŚRÓD STUDENTÓW
Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Bromatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
1 Zakład Bromatologii
Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku Kierownik: prof. dr hab. M. H. Borawska
Celem badania była ocena wiedzy i częstości spożycia naturalnych zamien-ników cukru wśród studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku z wy-korzystaniem autorskiego kwestionariusza. Studenci często wybierali produkty typu light, w których użyto substytutów sacharozy, natomiast rzadko sięgali po naturalne substancje słodzące jako zamiennika cukru do przygotowywania posił-ków. Wiedza studentów na temat korzystnych i niepożądanych działań substancji słodzących uwzględnionych w badaniu, wymaga uzupełnienia.
Słowa kluczowe: naturalne substancje słodzące, cukier, dieta, studenci. Key words: natural sweeteners, sugar, diet, students.
Substancje słodzące to substancje stosowane do nadawania środkom spożywczym słodkiego smaku i mogą wchodzić w skład słodzików stołowych. Naturalne substan-cje słodzące, pochodzące z produktów roślinnych, wg raportów WHO (World Health
Organization) uznawane są za bezpieczne i większość z nich nie ma ustalonych
wartości dopuszczalnego dziennego spożycia ADI (Acceptable Daily Intake). Jedynie stewia ma określone ADI na poziomie 4 mg na kilogram masy ciała (1).
Narastający problem występowania nadwagi i otyłości w coraz młodszych gru-pach wiekowych dotyczy zarówno krajów uprzemysłowionych jak i rozwijających się (l). Nadwaga i otyłość indukują zaburzenia profi lu lipidowego, nadciśnienie tętnicze krwi, insulinooporność oraz rozwój przewlekłego stanu zapalnego (2). Badania potwierdzają, iż nadmierna podaż cukru z dietą (np. w postaci napojów słodzonych) ma istotny związek z przyrostem masy ciała (3, 4, 5). Ponadto zbyt wysoka konsumpcja cukru sprzyja występowaniu próchnicy. Świadomość nieko-rzystnych efektów nadkonsumpcji cukru, a z drugiej strony chęć spożywania słod-kich produktów skłania do sięgania po substytuty cukru.
Celem pracy była ocena wiedzy dotyczącej naturalnych substancji słodzących i częstości ich spożycia wśród studentów.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono z wykorzystaniem autorskiego kwestionariusza ankie-ty wśród 225 studentów farmacji (55), dieteankie-tyki (61), kosmetologii (80) i analiankie-tyki medycznej (29) Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku w 2017 r. Wiedza na temat naturalnych substancji słodzących została oceniona na podstawie odpowiedzi na pytania zamknięte dotyczące: celu i możliwości zastosowania w diecie, zna-jomości możliwych korzystnych i negatywnych efektów ich działania. Natomiast częstość spożycia oceniono z wykorzystaniem tabeli zawierającej wybrane natu-ralne substancje słodzące. Kryterium włączenia do badań stanowiło prawidłowe BMI, dlatego też spośród farmacji do dalszych badań zostało zakwalifi kowanych 73% studentów, z dietetyki 80%, z kosmetologii 75% studentek oraz z analityki medycznej 79% studentów. Łącznie przebadano 160 kobiet (92%) oraz 14 męż-czyzn (8%). Średnia wieku w grupie badanej wynosiła 21,1 ± 1 lat (19–25 lat), średnia wzrostu 168,9 ± 7 cm (152–192 cm), średnia masa ciała 60,4 ± 8 kg (45–88 kg) oraz średnie BMI 21,3 ± 1,7 kg/m2(18,5–24,9 kg/m2). Brak podejmowania
aktywności fi zycznej deklarowało 24,7% badanych, raz w tygodniu – 24,1% stu-dentów, najwięcej (33,9%) respondentów było aktywnych 2–3 razy w tygodniu, 13,2% 4–5 razy w tygodniu oraz jedynie 4% osób ćwiczyło więcej niż 5 razy w tygodniu. Uzyskane wyniki opracowano z użyciem arkusza Excel i programu Statistica 12.0. Do określenia wpływu kierunku studiów na deklarację znajomości poszczególnych substancji słodzących zastosowano test Chi2, a testem
Kruskala--Wallisa porównano różnice w częstości ich spożycia. Pozostałe wyniki porównano testem t-Studenta. Za istotne statystycznie przyjęto różnice o poziomie istotności p < 0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Znajomość asortymentu produktów typu light, w tym o obniżonej zawartości cukru, była stosunkowo wysoka – najwyższa w grupie studentów dietetyki (95,9%) i kosmetologii (90%), następnie analityki medycznej (78,3%), a farmacji tylko w 61,9%. Natomiast spożycie artykułów o obniżonej zawartości cukru deklarowało znacznie mniej osób – jedynie 26,2% studentów farmacji, 34,8% analityki medycz-nej, 38,3% kosmetologii oraz 32,7% dietetyki. Rynek spożywczy oferuje szeroki asortyment tego typu artykułów. Najchętniej wybierane przez studentów produkty o obniżonej zawartości cukru przedstawiono na ryc. 1. Stwierdzono, że najczęściej spożywane były napoje (p<0,05).
Najczęstsze (2–3 razy w tygodniu) spożycie produktów umieszczonych na ryc. 1. odnotowano wśród studentów analityki medycznej (37,5%) i kosmetologii (26,1%). Natomiast większość studentów farmacji (45,5%) deklarowała ich spożycie raz w tygodniu, a studenci dietetyki (31,3%) tylko raz w miesiącu.
Ryc. 1. Najczęściej wybierany przez studentów asortyment produktów o obniżonej zawartości cukru. Fig. 1. The most common choice of product types with lower sugar content in tested group of students.
Badani studenci wiedzę na temat substytutów cukru najczęściej czerpali z In-ternetu (80%), w mniejszym stopniu z piśmiennictwa tematycznego (9,7%), od znajomych (5,7%) czy ze środków masowego przekazu (4,6%). Większość ankie-towanych studentów (57,2%) uważało, że dostęp do informacji o naturalnych za-miennikach cukru jest łatwy, natomiast 13,8% było przeciwnego zdania, zaś 29% studentów nie miała opinii na ten temat.
Wysoką świadomość o korzystnych jak i niekorzystnych działaniach naturalnych substancji słodzących (poprzez wytypowanie największej ilości prawidłowych od-powiedzi) posiadali studenci dietetyki (72,1%), a w pozostałych grupach studen-tów prawidłowych odpowiedzi udzieliło 65,9% studenstuden-tów farmacji, 52% analityki medycznej oraz 48,9% kosmetologii. Najczęściej wskazywanymi działaniami ko-rzystnymi były: mniejszy w porównaniu do sacharozy wzrost glikemii poposił-kowej, poprawa insulinowrażliwości i zmniejszenie ryzyka próchnicy. Zaś wśród niepożądanych skutków spożywania naturalnych substancji słodzących najczęściej
Ryc. 2. Powody stosowania zamienników cukru przez studentów. Fig. 2. The reasons of sugar substitutes usage by students.
Ta b e l a I. Odsetek osób z poszczególnych kierunków studiów, które deklarowały znajomość analizowanych substancji słodzących oraz częstość ich spożywania przez studentów
Ta b l e I. The percentage of different courses students, who declared knowledge of analysed sweeteners and the frequency of its consumption by them
Sub-stancja słodząca Kierunek studiów Odsetek osób (%)
znam nie spo-żywam rzadziej niż raz w m-cu raz w m-cu raz w tyg. 2–3 razy w tyg. raz dziennie kilka razy dziennie Erytrytola Analityka 21,7 91,3 4,4 0,0 4,4 0,0 0,0 0,0 Dietetyka 95,9 69,4 4,1 8,2 8,2 4,1 6,1 0,0 Farmacja 38,1 88,1 7,1 0,0 0,0 4,8 0,0 0,0 Kosmetologia 26,7 88,3 3,3 0,0 1,7 3,3 1,7 1,7 Fruktoza Analityka 78,3 82,6 0,0 4,4 8,7 4,4 0,0 0,0 Dietetyka 91,8 95,9 0,0 2,0 0,0 0,0 2,0 0,0 Farmacja 88,1 76,2 0,0 2,4 2,4 11,9 7,1 0,0 Kosmetologia 83,8 73,3 5,0 3,3 6,7 8,3 1,7 1,7 Inulinaa Analityka 30,4 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Dietetyka 75,5 95,9 0,0 2,0 0,0 2,0 0,0 0,0 Farmacja 69,0 92,9 2,4 2,4 0,0 2,4 0,0 0,0 Kosmetologia 28,3 96,7 3,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Ksylitola Analityka 60,9 82,6 4,4 0,0 8,7 4,4 0,0 0,0 Dietetyka 98,0 57,1 6,1 18,4 12,2 2,0 2,0 2,0 Farmacja 95,2 78,6 0,0 9,5 7,1 2,4 2,4 0,0 Kosmetologia 66,7 78,3 6,7 5,0 1,7 1,7 1,7 5,0 Lukrecjaa Analityka 26,1 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Dietetyka 67,4 98,0 2,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Farmacja 83,3 95,2 2,4 0,0 0,0 2,4 0,0 0,0 Kosmetologia 26,7 98,3 0,0 0,0 1,7 0,0 0,0 0,0 Stewiaa Analityka 73,9 91,3 0,0 4,4 0,0 0,0 0,0 4,4 Dietetyka 98,0 79,6 4,1 12,2 2,0 2,0 0,0 0,0 Farmacja 73,8 78,6 11,9 2,4 2,4 2,4 2,4 0,0 Kosmetologia 75,0 76,7 10,0 6,7 3,3 0,0 1,7 1,7 Tagatozaa Analityka 30,4 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Dietetyka 8,2 100,0 0,0 0, 0,0 0,0 0,0 0,0 Farmacja 9,5 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0, Kosmetologia 3,3 98,3 0,0 0,0 1,7 0,0 0,0 0,0
a – różnice istotne statystycznie (p<0,05) w deklarowanej znajomości substancji słodzących w zależności od kierunku studiów wykazane w teście Chi2.
wymieniano: biegunki, wzdęcia, nasilenie dolegliwości zespołu jelita nadwrażliwe-go i brak wpływu na zmniejszenie apetytu.
Wśród ankietowanych deklarujących spożywanie naturalnych substancji słodzą-cych najpowszechniejszym determinantem było „zdrowsze odżywianie”, najrzadziej wskazywanym powodem była ,,redukcja masy ciała” (p<0,05). Pozostałe motywa-cje ich wyboru zostały ukazane na ryc. 2.
Naturalne zamienniki cukru stają się coraz bardziej popularne oraz łatwo dostęp-ne. Znajomość oraz spożycie naturalnych zamienników cukru wśród wszystkich badanych studentów zostały przedstawione w tab. I.
Wykazano, że kierunek studiów istotnie wpływał na deklarację znajomości substancji słodzących. Również stwierdzono, iż częstość spożywania erytrytolu i fruktozy zależała od kierunku studiów. Erytrytol był najczęściej wybierany przez studentów dietetyki (1,9±1,6), a fruktoza przez studentów kosmetologii (1,8±1,6).
Najbardziej znaną naturalną substancją słodzącą wśród badanych studentów była fruktoza, natomiast najmniej znaną tagatoza. Najczęściej stosowanym zamienni-kiem cukru w grupie badanej był ksylitol – 42,9% studentów dietetyki, 21,7% kosmetologii, 21,4% farmacji oraz 17,4% analityki medycznej deklarowało jego spożywanie. Drugą pod względem popularności spożycia substancją była stewia – jej spożywanie deklarowało 23,3% studentów kosmetologii, 21,4% farmacji, 20,4% dietetyki oraz 8,7% analityki medycznej. Z kolei wśród respondentów naj-rzadziej stosowana była tagatoza – jedynie 1,7% studentów kosmetologii spoży-wało tę substancję słodzącą.
Osoby stosujące zamienniki cukru najczęściej wykorzystywały je do pieczenia, natomiast najrzadziej były one używane do przygotowywania przetworów (p<0,05). Pozostałe zastosowania przedstawiono na ryc. 3.
Ryc. 3. Wykorzystanie substancji słodzących jako zamienników cukru w przygotowywaniu posiłków przez studentów.
Przy zakupie naturalnych zamienników cukru mniej niż połowa badanych kie-rowała się ceną – 25,5% studentów farmacji, 33,3% kosmetologii, 38,7% dietetyki oraz 42,9% analityki medycznej. Studenci kosmetologii, analityki medycznej i far-macji najczęściej dokonywali zakupów w sklepie spożywczym bądź supermarkecie, natomiast studenci dietetyki – w sklepach internetowych oraz ze zdrową żywnością.
W badaniu została również poruszona kwestia postrzegania bezpieczeństwa sto-sowania naturalnych substancji słodzących wśród respondentów. Aż 81,6% stu-dentów dietetyki twierdziło, że są one nieszkodliwe, jedynie niewielka część (4%) miała odmienne zdanie, zaś pozostali studenci nie posiadali wystarczającej wiedzy na ten temat. Z kolei 52,4% studentów farmacji, 51,7% kosmetologii oraz 39,1% analityki medycznej uznało spożywanie naturalnych zamienników cukru za bez-pieczne, zaś za ryzykowne uznało je 14,3% studentów farmacji, 5% kosmetologii i 4,3% analityki medycznej. Pozostała grupa – 33% studentów farmacji, 43,3% ko-smetologii oraz 56,5% analityki medycznej – nie miała zdania na ten temat. Pomi-mo tego, że większość badanych studentów uważała naturalne substancje słodzące za bezpieczne, to 78,4% wskazała na konieczność dokładniejszego ich przebadania.
WNIOSKI
1. Naturalne substancje słodzące były rzadko stosowane przez studentów, jednak co trzecia osoba deklarowała spożycie produktów typu light (o obniżonej zawartości cukru).
2. Wiedza studentów w zakresie korzystnych i negatywnych działań naturalnych substancji słodzących wymaga uzupełnienia.
J. B i e l e c k a, K. J. G r o m k o w s k a-K ę p k a, D. C h i m k o w s k a, K. F u t y m a, I. F i u k, P. N o w a k o w s k i, R. M a r k i e w i c z-Ż u k o w s k a
ASSESSMENT OF STUDENT’S KNOWLEDGE AND FREQUENCY OF CONSUMPTION OF NATURAL SWEETENERS
S u m m a r y
Introduction. Excessive sugar consumption with diet contribute to gaining weight and increase the
risk of metabolic diseases. The awareness of the harmful effects of sugar over-consumption as well as the willingness to consume sweet products results in frequent use of sugar substitutes.
Aim of the study. The aim of this study was to assess the student’s knowledge and the frequency
of consumption of natural sugar substitutes.
Material and methods. The group of 225 students (pharmacy, dietetics, laboratory medicine and
cosmetology) of Medical University of Bialystok was examined. The inclusion criteria was BMI in normal range. The student’s knowledge about natural sweeteners and the frequency of their consumption was assessed based on original questionnaire. Statistical analysis was carried out using the Statistica 12.0 program.
Results. The acquaintance with the assortment of products with lower sugar content was declared
by a high percentage of students (61.9% of pharmacy students – 95.9% of dietetics students). The main source of knowledge of students about natural replacements of sucrose was the Internet (80% of the research group). The most well-known natural sweetener was fructose while the least-known- tagatose. The weakest knowledge of benefi cial and negative effects of natural sugar substitutes was reported in group of cosmetology students (48.9%) and the greatest awareness in the dietetics students group
(72.1%). The higher intake of low sugar products were in cosmetology students (38.3%), and the lower in pharmacy students (26.2%). Xylitol was most often used sugar substitute in studied group.
Conclusions. 1. Natural saccharose substitutes were rarely used by students, but every third person
declared consumption of light products (with low sugar content). 2. There is a great need to complete the student’s knowledge of benefi cial impact and side effects of researched substances.
PIŚMIENNICTWO
1. Zdrojewicz Z., Kocjan O., Idzior A.: Sweetener – alternative to sugar at times of obesity and diabetes. Med. Rodz., 2015; 2(18): 89-93. – 2. Koszowska A., Dittfeld A., Nowak J., Brończyk-Puzoń
A., Gwizdek K., Bucior J., Zubelewicz-Szkodzińska B.: Cukier – czy warto go zastąpić substancjami
słodzącymi? Nowa Med., 2014; 1: 36-41. – 3. Jebb S.A.: Carbohydrates and obesity: from evidence to policy in US. Proc. Nutr. Soc., 2014; 74(3): 215-220. – 4. Ma Y., Olendzki B., Chiriboga D., Herbert
J.L., Li Y., Campbell M., Gendreau K., Ockene I.S.: Association between dietary carbohydrates and
body weight. Am. J. Epidemiol., 2005; 161: 259-367. – 5. Malik V.S., Schulze M.B., Hu F.B.: Intake of sugar-sweetened beverages and weight gain: a systematic review. Am. J. Clin. Nutr., 2006; 84: 274-288.
