Badania surowcowe morskich osadów ilastych miocenu w zapadlisku przedkarpackim

(1)

STEFAN KOZLOWSKI, ZBIGNIEW KOZYDRA Instytut Geologiczny

BADANIA SUROWCOWE MORSKICH OSADÓW ILASTYCH MIOCENU

W ZAPADLISKU PRZEDKARPACKIM

Utwory miocenu posiadają wyjątkowo

zraznicowa-ną ;problematykę z zakresu surowców skalnych.

Od-gry!Wają one ważną rolę w przemyśle materiałów bu-dowlanych. W porządku stratygraficznym należy w

obrębie miocenu wymienić następujące ~Y surow-ców:

l. WB!Pienie ilitotarnnio.we występujące poW5Ze.Chnie na Rootoczu i IW poludniowym obrzeżeniu Gór Swię

tokrzyskich (8),

2. Piaski bar~owskie zn81lle najbardziej z rejonu Sandomierza (2),

3. Gijpsy IW dolinie Nidy i wzdluri; brzegu Karpat (4),

4. Iły ikrakowieckie, wypełnjająoe cale zapadlisko pr.zedkarpackie,

5. Wa(l)ienie serpulowe wyst~udące fragmentarycz-nie na wapieniach litotamniowych.

W niniejszym artykułe .przedstawiona zostanie pro-blematyka surowcowa tzw. "facji iłów krakowieokich", reprezentującej osady sarmatu. Z końoom sedymenta-cji ilasto-marglistej warstw poektenowych górnego tortonu nastąpiło gwałtowne pogłębienie rowu pod-kal'!Packiego. Utworzone zapadlisko wvnelnione zo-stało osadami ilów kmkowieckich osiągających miąż szość .pomiędzy Pn.emyś1em a Lubacz.Oiwem do 3000 m (1). Iły te wypełniły prawie cale Z81Plłdlisko tworząc sz,ereg niecek rozdzielonych podlu2m.ymi stre-fami WYJPiętrzeń (10).

zasięg wyst~wania iłów krakowieckich przedsta-wiono na ryc. l, z pominięciem strefy zachodniej,

ciągnącej się od Krakowa poprzez Górny Sląsk, oko-lice Raciborza aż do granicy z CSRS.

Ku dolowi iły krakowieckie zazębiają się ze star-szymi seriami ilastymi wzdłuż trudno uchwytnej gra-nicy stratygraficznej. W obszarze południowym, wzdłuż brzegu Karpat, pośród starszych tortof.skich serii ilastych wyróżniane są iły grabowieckie i iły

chodenickie.

UKD 553.611 :552.52 :551.35 :551.782.1 ( 438-13)

Iły krakowieckic są zazwyczaj złu.pkowane, partia-mi mutkowe, barwy szarej, jaśniejsze lub ciemniej-sze, a miejscami o odcieniu zielonawym. Zawierają

one drobne krysztalki .piry.tu i detrytus organiczny, cienkie laminy (smugi) bardzo drobnoziarnistego pia-sku lub pyłu oraz - zresztą bardzo rzadko - nie-wielkie, najczęściej o grUibości do kilkunastu centy-metrów soczewki drobnoziarnistych piasków. Zupeł

nie sporadycznie ~otyka się wśród nich, a głównie

w ich doinej pa.:r!tii, drobne wkładki tufQgeniczne (3, 9). Omawiane iły są w większym lub ffill1iejszym stop-niu waJpniste, prawie zawsre reagują z HCL, lecz poobawione są w głównej swej masie konkrecji węgla

nowych.

O uziarnieniu typowych iłów ,krakowieokich i zwią

zanych z nimi facjalnie iłów ,grabowieckich i chode-nickich orientują wyn1ki badań kilkunastu próbek,

~Uiblikowooe ostatnio przez Z. Tokarslk:iego (11).

Ze-stawiając wyniki tych baldań można ogólnie

stwier-dzić, że omawiane ily zawierają:

frakcję piaszczystą (rpo.wyżej 0,06 mm) - od 0,1 do 11,3%, średnio - 2,3%;

frakcję mułkową {0,005 - 0,06 mm) - od 18,6 do 65,3%, średnio - 34,9%;

frakcję ilastą (,poniżej 0,001 - 0,005 mm) - od 29,3 do 80,3%, średnio - 62,8%; w tym frakcję najdrobniejszą (poniżej O,OQl mm) - od 12,7 d'o 46,3, średnio - 31,5%.

W składzie mineralnym omawianych ilów

domi-nują minerały z grupy uwodnionej miki (Ulit), detry-tyozny kwarc oraz minerały węglanowe, głównie kal-cyt. Jako domieszki WYStępują w zmiennych ilościach:

montmoryllonit, substancje organiczne oraz piryt i

"uwodnione tlenki żelaza. Znajduje to potwieromnie

.zarzecze

•

Harpsiuki Jq₁ • Tamogród • Trzebuska - - 1 -.-..-2 e3 o4 t::.5 Szkic występowania ilów krakowieckich

w

zapadli-sku przedkarpackim.

1 - zasięg występowania iłów krakowieckich, 2 - nasunię cie karpackie, 3 - złoża surowców ceramiki budowlanej, 4 - złoża surowców ilas.tych przemysłu cementowego, 5

-iły bentonitowe l bentonity.

Distribution of the Krakowiec clays in the Carpathian fore-deep.

l - extent of the Krakowiec clays, 2 - Carpathian overth-rust, 3 - deposits of minera! raw mater!als used for bulld-ing ceramics, 4 - deposits of clay minera! raw materials used ·in .cement industry, 5 - bentonite clays and bentonltes

(2)

m.in. w wynikach badań J. Glogoczow51k.iego (5), A. Langier-Ku~niarowej (7) i Z. Tokarskiego (11).

Omawiane iły występują zwytkle :pod cieńszym lub grulbszym przykryciem utworów czwartorzędowych:

glin zwałowych, piasków i lessów. Występowalilie ich na powier~chni jest rzadkie, lecz na znacznych ob-szarach grubość utworów nadkładu jest niewielka i

iły mogą być z powodzeniem wydobywane metodami powszechnie stosowanymi w przemyśLe materiałów

budowlanych.

Iły krakowieokie są najcenniejszym surowcem dla

przemysłu ceramiki budowlanej w południowo

-wschodnim obszarze naszego okraju. Udział ich w ogól-nych zasobach surowców i.Jlastych ceramiki budowla-nej WY'!losi w przybliżeniu 25%. Natomiast wLe1kość wydobycia omawianych iłów w skali roc:zmej wynosi ok. 360 000 m3, co pozwala na w_y;produkowanie po-nad 140 mln sztuk jednostek ceramicw.ych w przeli-czeniu na cegłę pełną. W ostatnim dziesięcioleciu również z powod:z.eniem prowadz.cm.e są ba.daalia

ma-jące na celu określenie przyda11mości iłów krakowiec-kich jako surowca uzupełniającego (niskiego) do pro-dukcji cementu.

IŁY MIOCENU JAKO SUROWIEC DLA PRZEMYSŁU

CERAMIKI BUDOWLANEJ

W obcębie zapadliska przedkanpadkiego znanych jest kilkadziesiąt mniejszych lub większy~h złóż iłów

krakowieckich dla ceramiki budowlanej. Większe

i ważniejsze z nich przedstawiono na ryc, l. Poniżej

natomiast podano ogólną charakterystykę iłów krako-wieckich z niektórych bardziej interesujących złóż.

Dane orientujące o śred·nim skladzie chemicznym

i_łów z omawianych złóż zestawiono w ta:b. I, :rmto-ńriast · dane dotyczące ich .podstawowych własności ceramicrznych podaje tab. II.

Złoże w Zeslawicach kolo Krakowa. Złoże

to interesujące jest z tego względu, iż tworzące go iły odpowiadają najprawdopodobniej warstwom chode-nickim, a więc w przyjętym przez nas schemacie sta-nowią one najniższe ogni•WO facji krakowieckiej.

Wykształcenie litologiczne iłów z Zeslawic nie od-biega od wyżej podanej charak.terystyki iłów krako-wieokich, z tym jednak, że obok pirytu zawierają one krysztatki gipsu oraz bardzo rzadkie, lecz wyrażne wkładki tu.fogeniczne.

W czasie prac badalwczych (dokumentacyjnych) roz-poznano tylko górną część w_ystępującej tu serii ila-stej mjocenu o przeciętnej miąższości ok. 10 m. Po-nad Hami występują piaski i lessy, zwykle. kBku-metrowej grubości. Stanowią one Inaterial uzupeł niający (schudzający) dla surowca podstawowego,

któ-rym są iły miocenu.

Zaklad ceramiczny w Zestawieach należy do no-nych, o dużej zdolnOIŚCi produkcyjnej, wybudowany

w okresie powojennym. Produkuje on dobrej jakości

wyroby ceramiczne. W czasie produkcji napotyka się

jednak na pewne trudności, związane głównie z

obec-nością w surowcu siarczanów roz.pus~nych w wo-dzie i konkrecji węglanowych. Te ostatnie grupują się wprawdzie tylko w stropowej części iłów

mio-ceńsokich, lecz w pełni zmechanizowana eksploatacja

pożądalila przy tak duilej skali wydobycia, Ullliemożli

wia jednak ich eliminowanie.

Złoże Konstancja znajduje się, podobnie jak.

i położone w jego pobliżu złoże Tarnowianka, na

po-łudniowym krańcu Tarnowa. Występujące tu iły za-liczane są do warstw grabowieckich. Są to iły złup

kowane o zabarwieniu szarym, wapniste, na ogól sil-nie zlustrowane, zawierające rzadkie lam·iny i prze-warstwienia mułków o jaśniejszym odcieniu. War-stwy w obrębie złoża są zaburzone telcionicz:nie o upadach dochodzących nawet do ok. 45°. Interesujące

jest to, że wśród oinawianych iłów napotkano ostat-nio poziomy występujące jednak tytlko lokalnie,

za-wierające liczne okruchy i gŁazy skal fliszowych.

264

Tabela I

SKŁAD CHEMICZN:Y IŁOW KRAKOWIECKICH

STOSOWANYCH W PRZEMYSLE CERAMIKI BUDOWLANEJ

l

Zawartość średnia w % wagowych

Złoże

SIO,

l

Al,O,I Fe,o,l CaO

l

MgO

l

S O,

l

::~~

Zestawlee 52,88 16,04 7,85 8,44

~1~111,98

Konstancja 51,20 15,71 5.62 9,35 ~~ 0,14j13,60

Zielonki 54,06 11,41 8,83 8,16 ~10,181~

Chmlelów 59,51 14,20 6,91 7,95 _0,27

l

_n_._o_.,_10,31

l

Machów 62,23 12,75 5,05 6,74

1.lo

l

0,14

---;:;8

(ZestaWiono na podstaWie wyników analiz chemicznych

wy-konanych przez Laboratorium Chemiczne Przeds. Geol.

Sur. Skalnych w KrakoWie, Katedrę Gleboznawstwa

Poli-technlkl Warszawskiej, Głównego Laboratorium Inst. Geol.

w Warszawie, Laboratorium Zespołowego Ceram. Budowl.

w Krakowie).

Wielkość niek.tórych głazów dochodzi do ponad l m.

Obecnoć gruboklastycznego Inaterialu fliszowego nie ma poważm.iejszego wpływu na eksploatację ze wzglę

du na jego stosunkowo niewielki udział w złożu.

Na-leży nadmienić, że wicikość wydobycia iłów jest tu maczna, np. w 1963 r. wyniosła ona ponad 40 000 m3.

Iły z omawianego złoża nadają się do produkcji wysokiej jakOIŚCi zarówno grubościennych, jak i

cien-kościennyech wyrobów ceramiki budowlanej. Złoże

eksploatO'Wane jest od ok. 50 lat.

Z l o że Z i e l o n ki kolo Solca Zdroju repre.zenc tuje odmianę iłów k.rakowieckich z półnoono-zachod

niej części zapadliska przedkai)packiego. Chatakte-rystyczme dla nich jest to, że zawierają nieco mniej tlenku glinu, a wiecej żelaza w porównaniu z iłami

krakowiecltimi z innych części zapadliska. Natomiast nie różnią się Zlbytnio od nich własnościami ceramicz-nymi. Iły z Zielonki nadają się do produkcji różno

rodnych wyrobów ceramilki bud<l'Wlanej, a dzięki ko-rzystnemu stosunkowi AlP3 do Fe203 mogą one

na-dawać się również do produkcji pólklinkieru budo-wlanego.

Charakteryzując iły krakowieckie z pólnocno-za-chodniej części zapadliska należy WSipomnieć również

o iłach wydobywanych od ponad 40 lat w G ó r c e kolo Buska. Są to iły muŁkowe, zwięzłe, o zabarwie-niu szarym i szarozielonawym, zawierające laminy lub przewarstwienia drobnoziarnistego piasku. Iły te, pomimo znacznej zawartości frakcji mułkowej (od

ok. 60 do 80%) nadają się do produkcji cegły pełnej

(klasy "150") i cegły kratówki.

Z ł o że w C h m i e l o w i e koło Tarnobrzega.

Wy-stępują tu iły nieco złupkowane, s=e i szaroe.i.elona-·

we, partiami mullkowe lub laminowane bard:z.o drob-noziarnistym piaskiem. Stanowią one najbardziej ty-powe osady dla facji krakowieokiej z zapadliska przedkar,packiego. Iły k.rakowieokie w Chmielawie eksploatowane są od kiLkudziesięciu lat. Produkuje

się z nich rwysokiej jakości grwbościenne i cienko-ści611ne wyroby ceramiki budowlanej, takie jak da-chówka, sączki drenarskie, oogla kratówka i inne.

Bardzo interesujący i ważmy z gospodarczego pun-ktu widzenia jest problem dotyczący możUwości wy-korzystania iłów krakowieckich występujących w

nadkładzie złoża. siarki w M a c h o w i e kolo Tar-nobrzega. Iły te tworzą gruby kompleks skalny. Ich zasoby wynosz~ ponad 60 mln m3•

Iły z nadkładu złoża siarki, na co wskazują kh

własności ceramiczne (tab. II), nadają się do produ-kcji zarówno grubościennych, jak i cienkościennych wyrobów cerarniki budowlanej. Próbne wyroby z tych iłów wykazały jednak obecność soli siarczano-wych rozpuszczalnych w wodzie, powodujące częste powstawanie wykwitów i łuszczenie się gotowych wyrobów. ·

(3)

Tabela II

WŁASNOSCI FIZYCZNE IŁOW KRAKOWIECKICH

Własności średnie

Tempera-Złoże _Woda Skurcz!. Nasiąkł. _{na zgniatanie}Wytrzym. _trwałośćOgnlo- tura wy-_{palani a} Wykonawca badań

zarob. w% suszenia po wypaleniu po wypaleniu zwykła w •c w% w% . _{w kG/cm•} _{w sP}

12,4 530 855

Zestawlee 31,5 9,0 116 Inst_Wary_stut Techn_zaw_a . B udowi.

12,0 393 960

14,2 361 900

Prac. Ceram. Przeds. Geol. Sur.

Konstancja 32 9,0 123 Skalnych Kraków

13,6 417 1000

14,1 320 850

Kat. Glebozn. Politechniki

Zielonki 27 8,9 n. o. Warszawsklej

13,1 353 950

14,0 202 850

Prac. Ceram. Woj. Zarz. Przem.

Górki 22 8,8 n. o. Mat. Budowl. Łódź

11,3 203 950

13,3 259 900

Prac. Ceram. Przeds. G eol.

Chmlelów 27 8,0 123 _{Sur. Skalnych K}_r_aków

11,3 298 1000

17,7 351 a5s

Instytut Techn. Budowl.

Machów 31,5 7,0 118/118 ·Warszawa

16,1 378 960

Tabela III

SKŁAD CHEMICZNY IŁÓW KRAKOWIECKICH PRZEWIDZIANYCH DO PRODUKCJI CEMENTU

Zakllków Cleszanów Wola Zydowska

l

Zawartość w % wagowych Zawartość w % wagowych Zawartość w % wagowych

Składnikł

l

Od do średnio od do średnio od do średnio

SIO, 47,28 59,30 51,91 57,59 79,'19 67,97 28,71 51,94 40,99 Al, O, 13,85 20,48 16,73 8,31 17,02 12,49 7,98 15,90 10,31 Fe,o, 0,60 4,82 2,85 2,84 8,30 4,48 3,15 8,33 4,06 CaO 2,96 12,70 8,69 2,21 8,44 4,03 9,88 30,53 21,33 M gO 2,04 3,12 2,48 1,10 2,35 1,79 1,24 2,44 1,80 Na,o 0,34 0,98 0,55

-

-K,O 1,87 2,52 2,20

-

-s o, 1,52 3,88 2,33 0,11 1,22 0,53 0,19 2,64 1,09 Straty praż. 8,92 14,75 12,58 3,44 10,65 6,66 13,35 28,44 20,14 MK

l

2,3

l

i: 3,4

l

2,7

l

2,7

l

7,1

l

4,2

l

2,3

l

4,4

l

2,9 MG 3,0 24,3 6,3 2,0 3,9 2,8 2,4 2,7 2,5

Uwzględniając wyzeJ przedstawioną

charaMery-stykę iłów krakowieckich z przykładowo wybMilych

złóż z zapadliska przedkarpackiego można - ogólnie

rzec biorąc ..._, stwierdzić, że stanowią one

interesu-jący surowiec dla przemysłu ceramiki. budoWlanej.

szym lub mnieJszym stopniu zneutralizować przez stosowanie odpawiedniego systemu wypalania wyro-bów, jak również porzez unikanie zwałowania iłów

prneznaczonych do produkcji. Sole siarczanowe w

iłach krakowieckich stanowią zagadnienie, którego

r017JWiąz.anie wymaga jeszcze dalszych specjalistycz-nych badań i to zarówno w zakresie technologicz-nym, jak i geochemicztechnologicz-nym, mineralogiczno-petrogra-ficznym i sedymentologicznym.

Ich głÓW!Ilą zaletą są duże zasoby, łatwe warunki eksploatacji, wysoka plastyczność po zarobieniu z wo-da oraz korzystne własności ceramiczne, umożli

wiające produkO'Wanie zarówno grubościennych, jak

i cienkościennych wyrobów ceramiki bud.Oiwlanej.

:&lajduje to potwierdzenie w dotychczasowej wielo-letniej praktyce takich zakładów ceramicznych, jak

Il!P· Konstancja, Kantoria, Dębica, ChmiE!lów. Nieko-rzystne jest natomiast to, że iły krakowieckie

zawie-rają często stosunkO'Wo znaczne, choć zmienne ilości

soli siarczanowych r<n«>uszc.zalnych w wodzie, które mogą niekiedy powodować poważne trudności

w produkcji (np. Zeslawice, Machów). Szlkodliwą działalność soli siarczanowych można jednak w

więk-IŁ Y MIOCENU JAKO SUROWIEC DLA PRZEMYSŁU

CEMENTOWEGO

W IP6łnocym obrzeżeniu Uljpadliska

przedkarpac-kiego wystR,pują skały węglanowe należące do utwo-rów jurajskich i trzooiorzędO'Wych. Układ ten stwa-rza korzystne warwnki do lokalizO'Wania tu nowych wytwórni cementu. Focząwszy od 1957 r. prowadzo-ne są systematyczne badania nowych złóż dla

(4)

myslu cementowego, w ·których iły mioceńskie

re-prezentują tzw. "surowiec niski" (6). W7.idłuż całej

poludniowej krawędzi Roztocza od Werchraty na E po Zaklik6w na W, w be:zpośredni.m sąsiedztwie

wy-stępują iły krakowieckie i tortońskie wapienie lito-tamniowe. Dotychczas udokumentowano dwie bazy surowcowe, położone w pobliżu istniejącej sieci ko-lejowej: Plazów - Ciesz.a:nów i Potok - Zaklików. W Plazowie znajduje się duże złoże wapieni litotam-niowych, zawierających liczne wkladki ilasto-mar-gliste. Uz\.lll)ełniający surowiec niski udokumentowa-ny został w Cies.za.nowie, gdyż w be:mJOŚred.nim są

siedztwie krawędzi Roztocza nadkład czwartorzędowy uniemożliwiał uruchomienie odkrywkowej eksploatacji

iłów krakowieckich. W podobnych warumikach opra-cowano następne złoża wapieni w Potoku oraz Hów krakowieckich w Zaklikowie

Przy poszukiwaniu złóż dla przemysłu cemerutowe-go pośród utworów trzeciorzędowych, podstalwowym problemem jest śiedrz.enie zmienności facjalnej. W obrębie wapieni litotamniowych obserrwujemy po-wa±ne różnice w składzie chemicznym od czystych wapieni przez waa;>ienie Z!I!Piaszczo;ne aż do wapieni marglistych (8). Ten ostatni

tro

wapieni przedsta-wia oczylw.iście dla przemysłu cementowego najko-rzystniejszy surowiec.

Znacznie mniejszą zmienność składu chemicznego stwierdzamy w obrębie iłów krakawieckich (tab. III). Analizowane iły ~rezentują surowiec spełniający

wymagania stawiane przez przemysł cementowy.

Zawartość siarki w ogóllllej mieszaninie, w połącze

niu z wapieniami, ulegnie znacznemu obniżeniu i dlatego nie jest ona groźna. Współczynnik krzemiano-wy (MK) mieści się w najbardziej optymalnych grani-cach 1,9-3,5. Współczynnik glinowy (MG) jedynie w

Zaklikowie przekracza optymalne wartości 1,4-3,2. Jak wykazały jednak szczegółowe obliczenia Przedsię

biorstwa Geologicznego w Krakowie, już niewielka korekta wypałkami pirytowymi ZaJPewnia wlaściwy skład surowca dla projektowanej cemenrtowni w Za-klikowie.

Wzdłuż krawędzj Roztocza istnieje szereg innych rejonów, gdzie wstępne badania wykazały odpowied-nie warunki do dalszych poszukiwań, np. okolice BUgoraja i Fra:mpola. Rozwój przemysłowy tego ob-szaru uzależniony jest jednak od wybudowania linii kolejowej Zaklików - Biłgoraj - Zwierzyniec.

Analogiczny problem poszuldwań baz surowca ce-ll'lellltowego w obrębie utworów tortonu i sarmatu dotyczy również obszaru położonego na lewym brzegu

Wisły. Zagadnienie to nie zootało dotychczas rozwią

zane. Podjęto natomiast wstępne badania bazy su-rowcowej opartej na wapieniach jurajskich i iłach

krakowieckich w rejonie Stawian Pińczowskich. Udo-kumentowane tu zostało złoże czystych W<I!Pieni astar-ckich i kimerydzkich w Wymyslowie. Wst®nie prze-badane zootały również iły .k;rakowieckie znajdujące się w bezpośredlnim sąsiedztwie wapieni w Woli Zy-dowskiej (6). Nawier<:one iły krakowieckle

reprezen-tują typ iłów marglistych, w których zawartość CaO dochodzi do 30%. Rejon Stawian Pińczowskich re-prezentuje więc dogodne warunki do lokalizowania tu kO!ll/Pleksowego zakładu cemenł.Oiwo-wapienniczo

gipsowego.

Osobnym zagadnieniem jest problem wykorzystania wapiennych odpadów poflotacyjnych, uzyskiwanych w dużych ilościach przy produkcji siarki w Piasecz-nie. Według danych otrzymanych na początku 1964 r. z zakładu w Machawie ·skład chemiczny od!padów wa-piennych wynosił: cao - 45,41%; MgO - 0,32%; SiO~

- 7,35%; R;,;03 - 1,12%;

s -

9,45%;

s" -

o,at% i soł- o,5'lb.

Duża zawartość siar.ki uniemożliwia obecnie wyko-rzystanie "bialych mórz" do iPTodukcji cementu. · Pro-wadzone są jednak dalsze prace w kierunku ,prawie zu,pehlego wyeliminowania siarki z odpadów wapien-nych. Uzyskalibyśmy wtedy cenny surowiec do budo-wy fabryki cementu <JiPartej jedynie na odpadach

266

przemysłu siarkowego (waa;>ienie poflotacyjne i iły

krakowiookie zdejmowane w nadkładzie złóż siarki).

Byłoby to zarazem rozwiązanie problemu narastają

cych ciągle wielkich ilości odpadów po-motacyjnych. Nie są bowiem jeszcze zakończone badania lUNG-u i nie wiadomo czy rolnictwo będzie w stanie

,prze-jąć cale ilości odpadów wapiennych uzyskilWanych przy produkcji siarki.

LITERATURA

l. Ar e ń B. - Atlas Geologiczny Polski. Zagad-nienia stratygraficzno-facjalne. Z. 11 -

trzecio-rzęd. IG, Warszawa 1964.

2. B ł a s z a k M. - Piaski baranowskie okolic

świniar. Prz. geol. 1~65, nr 6.

3. Fijałkowska E., Fijałkowski J . - Ben-tonity w utworach miocenu południowego

obrze-żenia Gór świętokrzyskich. Biul. IG, 1965 (w druku).

4. G a w e ł A. - Złoża gipsu w Polsce południo

wej .. "Cement, Wapno, Gips". 1955, nr 6. 5. G ł o g o c ze w ski J. - Wstępna

charaktery-styka petrograficzna iłów . mioc;:enu Przedgórza Karpat. Rocz. PTG, t. XXXIII, z. 1-3, Kraków 1963.

6. K o zł o w s k i S. - Poszukiwanie geologiczne nowych baz surowca cementowego w Polsce

po-łudniowo-wschodniej. "Cement, Wapno, Gips". 1959, ·nr 2.

7. Langier-Kuźhiarowa A. - Wpływ sta-bili'Zatorów na substancję ilastą w analizie gra-nulometrycznej. Kwart. geol. 1961, t. V, z. l. 8. M o r o z - K o p c z y ń s k a M., K o zł o w s ki S.

- Poszukiwania geologiczne surowców skalnych na .Roztoczu. Prz. geol. nr 3, 5.

9. Parach o n i ak W. - Mioceńskie utwory pi-roklastyczne przedgórza Karpat polskich. Kom. Nauk. Geol. PAN, Prace geol., z. 11, Warszawa 1962.

10. Pawłowski S. - Problemy t.r_zeciorzędu i

za-gadnień surowcowych w zapadlisku przedkar-packim. Prace IG, t. XXX, cz. IV, Warszawa 1963.

11. T ok ar ski Z. i1 in. - Surowce ceramiki

bu-dowlanej. Kom. Naljk. Techn. PAN, Ceramika, z. l, Warszawa 1964.

SUMMARY

The Carpathian fore-deep is filled up with the.

marine clay deposits of the Sarmatian, reaching up to 3000 m in thickness. This is the so-called ,,Kraka-wiec clay fa ci es". The deposits here discussed are characteristic of three fractions: arenaceous (above 0,06 mm), silt (0,005- 0,06 mm) and clay (below 0,005 mm). In the minerał composition of clays do-minate illite, detrital quartz, and carbonate minerals. Montmorillonite, organie substances, pyrite and hydra-ted ferric oxides occur in changing quantities, as admixtures only.

The Krakowiec clays play an important part as a minerał raw material for building ceramics. The clays make approximately 25% of the total resources of clay raw materials for building ceramics of the country. They give more than 140 mili. ceranń-: units a year. The clays here discussed should also be used in production of light aggregates (agloporites and keramsites). The Krakowiec clays were also documen-ted at several points as complementary minerał raw material for cement production by wet method.