View of The Holy and Great Council of the Orthodox Church in Crete or “Meeting in Crete”? Current Ecclesiological Dilemmas of the Orthodox World

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXIV, zeszyt 7 – 2017 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rt.2017.64.7-7. KRZYSZTOF LE NIEWSKI *. WITY I WIELKI SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”? AKTUALNE EKLEZJOLOGICZNE DYLEMATY WIATA PRAWOSAWNEGO THE HOLY AND GREAT COUNCIL OF THE ORTHODOX CHURCH IN CRETE OR “MEETING IN CRETE”? CURRENT ECCLESIOLOGICAL DILEMMAS OF THE ORTHODOX WORLD A b s t r a c t. An important event for the Orthodoxy: The Holy and Great Council of the Orthodox Church took place in Crete (June, 18–26.2016). It was attended by official delegations from ten local Orthodox Churches. Four local Orthodox Churches, namely: Patriarchate of Antioch, Moscow Patriarchate, the Patriarchate of Georgia, and the Bulgarian Patriarchate withdrew from the participation in the Council. The incomplete representation of the Orthodox Churches at the Council is an evidence of unsolved problems and differences in the approach to canonical and theological issues. The article synthetically presents the history of activities aimed at convening Pan-Orthodox Council and ecclesiological problems, which caused the withdrawal of four local Orthodox Churches from the Council in Crete. Presented arguments may be helpful in understanding of existing theological differences and tensions in mutual relations of local Orthodox Churches. Key words: the Holy and Great Council in Crete; Orthodox Ecclesiology; Conciliarity; Unity; Orthodox Church.. wity i Wielki Sobór Cerkwi Prawosawnej obradowa w tygodniu Pi dziesitnicy (18-26 czerwca 2016 r.) na Krecie. W Ordziu, bdcym przesaniem do wiernych prawosawnych na caym wiecie, napisano, e „stanowi prawdziwe wiadectwo wiary w Bogoczowieka Chrystusa, Jednorodzonego Syna i Sowo Bo e, Który Swym wcieleniem, caym Swym dzieem na ziemi, krzy ow ofiar i Zmartwychwstaniem objawi Trójjedynego. Dr hab. KRZYSZTOF LE NIEWSKI, prof. KUL – kierownik Katedry Teologii Prawosawnej w Instytucie Ekumenicznym KUL; adres do korespondencji – e-mail: lesni@data.home.pl.

(2) 110. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. Boga jako bezgraniczn Mio ” 1. W tym wa nym wydarzeniu wiata prawosawnego uczestniczyy oficjalne delegacje dziesiciu lokalnych Kocioów prawosawnych wraz ze swymi zwierzchnikami, a wic: Bartomiejem (Patriarch Konstantynopola), Teodorem (Patriarch Aleksandrii), Teofilem (Patriarch Jerozolimy), Ireneuszem (Patriarch Serbii), Danielem (Patriarch Rumunii), Chryzostomem (Arcybiskupem Cypru), Hieronimem (Arcybiskupem Aten i caej Hellady), Saw (Metropolit Warszawskim i caej Polski), Anastazym (Metropolit Tirany Durrës i caej Albanii) oraz Rocisawem (Metropolit Preszowskim, Ziem Czeskich i Sowacji) 2. Bolesnym faktem jest to, e z udziau w Soborze wycofay si cztery autokefaliczne Kocioy prawosawne, a mianowicie: Patriarchat Antiocheski, Patriarchat Gruziski, Patriarchat Moskiewski i Patriarchat Bugarski. Z eklezjologicznego i kanonicznego punktu widzenia objawiony brak jednoci wiata prawosawnego w tak wa nym wydarzeniu eklezjalnym skania do refleksji nad aktualn sytuacj lokalnych Kocioów prawosawnych oraz powodami, dla których zdecydoway o braniu lub niebraniu udziau w witym i Wielkim Soborze. Kilkudziesicioletnie prace przygotowawcze, w których bray udzia wszystkie lokalne Kocioy prawosawne, wiadcz o ich wspólnej potrzebie zwoania wszechprawosawnego soboru3. Natomiast polaryzacja stanowisk, wyra ajca si w rozbie nociach co do terminu zwoania soboru wszystkich prawosawnych chrzecijan oraz jego tematyki, sygnalizuje obecno dotychczas nierozwizanych problemów we wzajemnych relacjach siostrzanych Kocioów prawosawnych4. 1. Ordzie witego i Wielkiego Soboru Cerkwi Prawosawnej, prze. A. Szymaniuk, „Cerkiewny Wiestnik. Kwartalnik Polskiego Autokefalicznego Kocioa Prawosawnego” 53 (2016), nr 4, s. 5. 2 Por. Delegations, https://www.holycouncil.org/delegations (20.02.2016). 3 Por. J. CHRYSSAVGIS, Toward the Holy and Great Council: Retrieving a Culture of Conciliarity and Communion, New York, NY: Greek Orthodox Archdiocese of America 2016; S.S. HARAKAS, Something is Stirring in World Orthodoxy: An Introduction to the Forthcoming Great and Holy Council of the Orthodox Church, Minneapolis, Minn.: Light and Life Pub. Co. 1978; V. IONITAɮ, Towards the Holy and Great Synod of the Orthodox Church: The Decisions of the Pan-Orthodox Meetings since 1923 until 2009, tum. R. Rus, Fribourg: Reinhard 2014; N. SYMEONIDES (ed.), Toward the Holy and Great Council: Decisions and Texts, New York, NY: Greek Orthodox Archdiocese of America 2016; G. MARTZELOS, Why the Great Synod of Orthodoxy is necessary today, http://www.greatsynod.omhksea.org/assets/martzelos-great-synod.pdf (20.02.2017). 4 Por. I. MOGA, Erwartungen und Anfragen an die Heilige und Grosse Synode der Orthodoxen Kirche, „Catholica” 69 (2015), s. 197-207; . , " "# $% &% ', „"#$%'+#<=", +>\^`^{, |>+}"=~ = "##^^ ^ ' +$>"” [A. SHISHKOV, Spornyye.

(3) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 111. I. W DRODZE KU WSZECHPRAWOSAWNEMU SOBOROWI. Od pocztku XX wieku prawosawni mieli wiadomo potrzeby zwoania soboru, aby wspólnie wyrazi stanowisko wobec istotnych problemów obecnych w ich rzeczywistoci eklezjalnej, jak równie okrelenia relacji do innych chrzecijan, wyznawców religii niechrzecijaskich oraz obecnoci w wiecie 5. Pierwszym wezwaniem skierowanym do wszystkich siostrzanych Kocioów prawosawnych bya encyklika patriarchy ekumenicznego Joachima III z 1902 r., w której wskazywa na konieczno cilejszej i bardziej dynamicznej wspólnoty, soborowoci oraz wspódziaania, aby w ten sposób da wiadectwo jednoci6. Objawienie jednoci Kocioów prawosawnych stanowio niezbdn podstaw do nawizania dialogu z innymi Kocioami chrzecijaskimi. Idea zwoania soboru wszechprawosawnego rodzia si powoli… Sprzyja jej wgld w minione wieki oraz refleksja nad siedmioma ekumenicznymi soborami, jakie odbyy si w pierwszym tysicleciu. Podczas konferencji przygotowujcej do witowania rocznicy 1600-lecia Pierwszego Soboru Powszechnego, jaka odbya si w czerwcu 1923 r. w Konstantynopolu, poproszono patriarch Melecjusza IV, aby podj dziaania, w wyniku których mo liwe stanie si zwoanie soboru wszechprawosawnego7. Ze wzgldu na rozbie noci co do miejsca zwoania i problematyki, jak miaby si ów sobór zajmowa , nie doszo do jego zwoania w 1925 r. ani w kolejnych latach. Osigniciem tamtego okresu byo powoanie do istnienia w maju 1926 r. Panprawosawnej Komisji Przygotowawczej. Po drugiej wojnie wiatowej ponownie rozpoczto prace przygotowawcze majce na celu zwoanie wszechprawosawnego soboru w latach sze dziesitych XX wieku. Na Pierwszej Wszechprawosawnej Konferencji, zwoanej przez patriarch ekumenicznego Athenagorasa na wyspie Rodos w 1961 r., ekkleziologicheskiye voprosy povestki Vsepravoslavnogo sobora i problema verkhovnoy vlasti v Pravoslavnoy tserkvi, „Gosudarstvo, religiya, tserkov’ v Rossii i za rubezhom”], 34 (2016), 1, s. 210-254; . , + /;# # ". < = > [M. MOISEYEV, Kritika dokumentov i reglamenta Vsepravoslavnogo sobora. Osnovnyye napravleniya i klyuchevyye persony], http://www.odigitria.by/ 2016/07/04/kritika-dokumentov-i-reglamenta-vsepravoslavnogo-sobora-osnovnye-napravleniya-iklyuchevye-persony/ (21.02.2016). 5 Por. The Orthodox Church in the Ecumenical Movement. Documents and Statements 19021975, ed. by C.G. Patelos, Geneva: World Council of Churches 1978, passim. 6 Por. K. LE NIEWSKI, Zaangaowanie prawosawia w ruch ekumeniczny, „Arche” 3-4(1998), s. 9. 7 Por. T. KAU

(4) NY, Nowy Sobór ogólnoprawosawny. Natura, historia przygotowa , tematyka, Kraków: Dehon 2008, s. 144-147..

(5) 112. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. podjto decyzj o koniecznoci rozpoczcia prac przygotowawczych, aby mo liwe stao si zwoanie panprawosawnego soboru8. Dalsze prace prowadzono w prawosawnym centrum Patriarchatu Ekumenicznego w Chambésy w Szwajcarii. W ramach prac Czwartej Wszechprawosawnej Konferencji (Chambésy 1968) ustalono tryb prac przygotowawczych, powoano do istnienia Midzyprawosawn Komisj Przygotowawcz oraz Sekretariat ds. Przygotowania witego i Wielkiego Soboru Kocioa Prawosawnego z siedzib w Chambésy 9. Od 1976 r. problemy dotyczce zwoania soboru oraz jego tematyka byy dyskutowane w ramach ogólnoprawosawnych konferencji przedsoborowych. Na pierwszej z nich wskazano dziesi tematów, którymi miaby si zaj wity i Wielki Sobór Prawosawny. Byy to nastpujce zagadnienia: diaspora prawosawna; autokefalia i sposób jej ogoszenia; autonomia i sposób jej ogoszenia; dyptychy; nowy kalendarz; przeszkody ma eskie; przystosowanie przepisów cerkiewnych dotyczcych postu; relacje Kocioów prawosawnych z caym wiatem chrzecijaskim; prawosawie a ruch ekumeniczny; wkad lokalnych Kocioów prawosawnych w realizacj chrzecijaskich ideaów pokoju, wolnoci, braterstwa midzy narodami oraz zniesienie dyskryminacji rasowej 10. Podczas Drugiej Ogólnoprawosawnej Konferencji Przedsoborowej (Chambésy, 3-12 wrzenia 1983 r.) przyjto dwa dokumenty: Przeszkody mae skie i Zagadnienie kalendarza11, jak równie odniesiono si do kwestii stanu mniszego biskupów12. Istotne tematy, jakie zdominoway obrady Trzeciej Ogólnoprawosawnej Konferencji Przedsoborowej, oprócz wspólnego uzgodnienia w kwestii postu, doty8. Por. P. DUPREY, Les résultats de la conférence interorthodoxe de Rhodes. Le programme du future prosynode, „Proche orient chrétien” 11 (1961), fasc. 4, s. 351-378. Zadaniem Drugiej Wszechprawosawnej Konferencji na Rodos (26-29 wrzenia 1963 r.) byo wspólne rozpatrzenie zaproszenia obserwatorów na drug sesj II Soboru Watykaskiego, otrzymanego od Kocioa rzymskokatolickiego. Por. B. KRIVOCHEÏNE, La deuxième Conférence panorthodoxe à l’ile de Rhodos, „Messager de l’Exarchat du Patriarche Russe en Europe Occidentale” 12 (1964), nr 45, s. 5-25. Tematyka obrad Trzeciej Wszechprawosawnej Konferencji na Rodos (1-15 listopada 1964) dotyczya dialogu Kocioa prawosawnego z Kocioem rzymskokatolickim i Kocioami anglikaskimi oraz Kocioem starokatolickim. Por. Ch.J. DUMONT, La troisième conférence panorthodoxe (Rhodos, 1-15 novembre 1964), „Vers l’unité chrétienne” 17 (1964), nr 8-9, s. 74-75; Georges DEJAIFVE, La troisième conférence panorthodoxe de Rhodos (1-er nov.-15 nov. 1964), „Nouvelle revue théologique” 97 (1965), nr 2, s. 113-131. 9 Por. T. KAU

(6) NY, Nowy Sobór ogólnoprawosawny, s. 167-177. 10 Por. F. BOUWEN, Première Conférence panorthodoxe préconciliaire (Chambésy, 21-28 novembre 1976), „Proche orient chrétien” 27 (1977), fasc. 1-2, s. 95-130. 11 Zob. tumaczenie dokumentów na jzyk polski w „Wiadomociach Polskiego Autokefalicznego Kocioa Prawosawnego” 13 (1984), nr 1-3, s. 82-85. 12 Por. T. KAU

(7) NY, Nowy Sobór ogólnoprawosawny, s. 189..

(8) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 113. czyy relacji prawosawia ze wiatem chrzecijaskim, odniesienia prawosawia do ruchu ekumenicznego oraz zaanga owania prawosawia w urzeczywistnianie chrzecijaskich ideaów pokoju, wolnoci, braterstwa i mioci wród ludzi13. W latach dziewi dziesitych XX wieku przyjto dwa wa ne dokumenty przygotowane przez Midzyprawosawn Komisj Przygotowawcz, a mianowicie: Prawosawna diaspora 14 oraz Autokefalia i sposób jej ogoszenia15. W artykule pt. O przygotowaniach do Soboru Wszechprawosawnego prawosawny teolog ks. Jerzy Tofiluk susznie zauwa a, e dugi okres przygotowawczy wiadczy o trudnociach i istniejcych nieporozumieniach oraz ró nicach w kwestiach eklezjalnych, politycznych16, ekonomicznych poszczególnych lokalnych Kocioów prawosawnych. Pozytywn stron kilkudziesicioletnich przygotowa do Soboru byo „wszechstronne i dogbne przestudiowanie wielu wa nych zagadnie”, w wyniku czego dostrze ono wielko problemów, jak równie ukazania ich w sposób doprecyzowany 17. Rzymskokatolicki teolog ks. Tadeusz Kau ny jest zdania, e sporód trudnoci i problemów, którymi naznaczona bya historia przygotowa do wszechprawosawnego soboru, szczególnie istotne s cztery, a mianowicie: kwestionowanie potrzeby i mo liwoci zwoania soboru ogólnoprawosawnego, zastrze enia odnonie do procesu przygotowa soboru, trudnoci w relacjach midzyprawosawnych oraz rozbie noci w ocenie roli Patriarchatu Ekumenicznego 18. W czasie spotkania zwierzchników lokalnych Kocioów prawosawnych w dniach 6-9 marca 2014 r. w Istambule zadecydowano, e „Wielki i wity Sobór Kocioa prawosawnego” zostanie zwoany przez Patriarch Ekumenicznego Bartomieja, który bdzie mu przewodniczy , w Konstantynopolu w 2016 r.19 Ju wtedy, a wic na dwa lata przed zwoaniem soboru, 13. Por. Troisième Conférence Panorthodoxe Préconciliaire (1986), „Epis” 17 (1986), nr 369, s. 6-26. 14 Por. COMMISSION INTERORTHODOXE PREPARATOIRE, La diaspora Orthodoxe (Chambésy, 13 novembre 1993), „Epis” 24 (1993), nr 498, s. 22-23. 15 Por. COMMISSION INTERORTHODOXE PREPARATOIRE, L’autocéphalie et la manière de la proclamer (Chambésy, 13 novembre 1993), „Epis” 24 (1993), nr 498, s. 23-24. 16 Por. . , @ ;/ % ' [; " + [I. KUKUDZHANOVA, Eksperty uvideli politicheskiy aspekt v otkaze tserkvi Gruzii ot sobora na Krite], http://www.kavkaz-uzel.eu/articles/284739/ (21.02.2017). 17 Por. J. TOFILUK, O przygotowaniach do Soboru Wszechprawosawnego, http://www.psd.edu.pl/ files/artykuly/przygorowanie_do_soborupanpraw.pdf (7.02.2017). 18 Por. T. KAU

(9) NY, Nowy Sobór ogólnoprawosawny, s. 205-254. 19 Communiqué of the Primates of the Orthodox Churches, http://www.spc.rs/eng/communique_ primates_orthodox_churches (18.02.2017)..

(10) 114. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. wskazywano na napicia w relacjach midzy lokalnymi Kocioami prawosawnymi, w wyniku których mo e doj do sytuacji, e nie bdzie mo liwe jego odbycie. Spotkanie (gr. [sýnaksis]) w Istambule dotyczyo liczby przedstawicieli ka dego z lokalnych Kocioów prawosawnych oraz sposobu gosowania nad dokumentami. Ustalono, e ka dy z Kocioów mo e wydelegowa maksymalnie 24 biskupów i zwierzchnika oraz bdzie mia jeden gos w gosowaniach, a decyzje bd podejmowane jedynie wtedy, gdy zostanie osignita jednomylno gosujcych Kocioów. Od wielu lat najbardziej dzielcymi zagadnieniami w prawosawnej agendzie s problemy zwizane z relacjami midzy prawosawnymi Kocioami lokalnymi. Modele tych relacji podlegaj cigej zmianie, co odzwierciedla globaln sytuacj polityczn20. Podobnie te zmienia si pojmowanie wspólnoty/komunii (gr.

(11) [koin nía]) Kocioów prawosawnych. Cz Kocioów traktuje t wspólnot w kategoriach utylitarnej wspópracy niezawisych caoci, które chroni sw integralno terytorialn oraz s gotowe kara. ka dego intruza, nawet jeli jest on z innego lokalnego Kocioa prawosawnego. Tego rodzaju podejcie odzwierciedla logik prawa midzynarodowego, a dokadniej – ide suwerennoci pastw narodowych. Inne Kocioy prawosawne stoj na stanowisku, e wszechprawosawna wspólnota powinna by postrzegana jako konfederacja Kocioów lokalnych, w której szczególn, a nie tylko honorow rol odgrywa Primus21. W wyniku uwarunkowa politycznych Wielki i wity Sobór Kocioa prawosawnego, który mia si odby w Konstantynopolu, zosta przeniesiony na Kret. W okresie poprzedzajcym jego rozpoczcie zauwa alna staa si wielka polaryzacja stanowisk w kwestiach spornych. Przyczyniy si do tego krgi ultrakonserwatywne, sprzeciwiajce si tematyce i wyznaczonej dacie soboru, oraz napicia wynikajce z nierozwizanych uprzednio problemów kanonicznych i pastoralnych22. Prawosawni zeloci skupili si na. 20. Por. . , % ": \# % % , „"#$%'+#<=", +>\^`^{, |>+}"=~ = "##^^ ^ ' +$>"” [N. KAZARYAN, Vsepravoslavnyy sobor: formirovaniye novoy pravoslavnoy geopolitiki, „Gosudarstvo, religiya, tserkov’ v Rossii i za rubezhom”], 34 (2016), 1, s. 102-126. 21 Por. C. HOVORUN, The Fragile Promise of the Pan-Orthodox Council, „The Catholic World Report”, March 14, 2014, http://www.catholicworldreport.com/Item/3001/the_fragile_ promise_of_the_panorthodox_council.aspx (17.02.2017). 22 Por. ARCHIMANDRITE VASILEIOS, Apropos of the Great Council of the Orthodox Church, Montreal: Alexander Press 2016, passim;

(12) : . !"# [‘ Sýnodos ts Krts: ‘Agia kaí Megál Sýnodos. Epispmánseis kai Scholiasmoí en Syneidsei kai Altheía], Trikala 2016,.

(13) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 115. kwestiach eklezjologiczno-ekumenicznych. Protestowali oni przeciwko nazywaniu „Kocioami” chrzecijan niebdcych prawosawnymi, domagajc si, aby inne Kocioy chrzecijaskie okrela jako „grupy”23. Cho protesty prawosawnych krgów konserwatywnych mogy mie. jaki wpyw na stanowiska lokalnych Kocioów prawosawnych, które nie bray udziau w Wielkim i witym Soborze Kocioa prawosawnego, to nie budzi wtpliwoci, e na ich decyzje miay równie wpyw nierozwizane problemy kanoniczne, eklezjalne i pastoralne. Z tego te wzgldu interesujce wydaje si przybli enie oficjalnych stanowisk czterech patriarchatów, które zdecydoway o wycofaniu si z soborowych obrad. Ich decyzja oraz jej uzasadnienie, cho wyra a wol ka dego z lokalnych Kocioów prawosawnych, nie jest bez znaczenia w caociowej ocenie zarówno samego faktu soboru, jak i przyjtych dokumentów. W niniejszym przyczynku naukowym przedstawione zostan jedynie ogólne stanowiska Kocioów niebiorcych udziau w Wielkim i witym Soborze.. II. STANOWISKO SEKRETARIATU WITEGO SYNODU ANTIOCHII ODNO NIE DO WITEGO I WIELKIEGO SOBORU PRAWOSAWNEGO NA KRECIE. 27 czerwca 2016 r. wity Synod Patriarchatu Antiocheskiego, obradujcego pod przewodnictwem patriarchy Jana X w Balamand, przedstawi oficjalne stanowisko odnonie do witego i Wielkiego Soboru Prawosawnego na Krecie. Stanowisko to zostao opublikowane 1 lipca 2016 r. w jzykach: arabskim (tekst oryginalny), angielskim i greckim. Po nawizaniu do aktualnych cierpie i przeladowa chrzecijan w Syrii, Libanie i Iraku zostaje wskazane, e Koció Antiocheski uprzednio prosi, aby opóni w czasie zwoanie Wielkiego Prawosawnego Soboru, „aby wzmocni wszechprawosawn jedno [ang. strengthen Pan-Orthodox unity] i zapewni prawosawn jednomylno [ang. secure Orthodox unanimity] odnonie do dyskutowanych przez ponad pi dziesit lat zagadnie”. Ta proba Patriarchatu Antiocheskiego, wraz z probami Kocioów Rosyjskiego,. passim (dzieo to jest równie jako e-book: http://online.fliphtml5.com/scwn/waci/#p=1 (20. 02.2016). 23 Por. Communication of the Holy Synod of the Russian Orthodox Church Outside Russia to the Clerics and Faithful, New York 13 April 2016, http://www.synod.com/synod/eng2016/ 20160413_ensynodposlaniye.html (18.02.2017)..

(14) 116. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. Bugarskiego i Gruziskiego, nie zostaa speniona. Tym samym zostaa zignorowana „konieczno ustanowienia prawosawnej soborowoci” (ang. the necessity of establishing Orthodox conciliarity) w oparciu o pen komuni eucharystyczn midzy Kocioami, a w szczególny sposób poprzez rezygnacj z poszukiwa rozwizania problemu jerozolimskiej agresji na kanoniczne tereny bdce pod jurysdykcj Stolicy Antiochii, co miao miejsce przed zwoaniem soboru poprzez decyzj Patriarchatu Ekumenicznego, aby przesun negocjacje a do czasu posoborowego. W tej sytuacji Ojcowie witego Synodu Patriarchatu Antiocheskiego sformuowali dziewi uwag czy te spostrze e (ang. observations) oraz sze konkretnych decyzji odnonie do statusu i osigni „spotkania na Krecie” (ang. the meeting in Crete). Sporód spostrze e o charakterze eklezjologicznym nale y podkreli szczególnie znaczenie pierwszego z nich, a mianowicie tezy, e „Wspólne dzieo prawosawne [ang. the common Orthodox work] wymaga zgodnego udziau wszystkich prawosawnych autokefalicznych Kocioów. Zostao to okrelone przez patriarch ekumenicznego Athenagorasa we wstpnej fazie przygotowa do soboru i potwierdzone przez jego nastpc, patriarch Dymitriosa. Zwoanie do jakiejkolwiek pracy soborowej, cho. wychodzi od patriarchy ekumenicznego, to wymaga, aby byo zaakceptowane przez wszystkich zwierzchników Kocioów prawosawnych, jak równie aby wszystkie decyzje byy podjte jednomylnie przez wszystkie Kocioy autokefaliczne, zanim zostan przedo one Wielkiemu Soborowi”. W odniesieniu do powy szego zao enia istotne jest pytanie: „Czy jest mo liwe, aby zwoa i odby ‘Wielki Sobór’ pod nieobecno czterech prawosawnych autokefalicznych Kocioów?” Ponadto, skoro zostao okrelone stanowisko wzywajce do budowania porozumienia poprzez zapewnienie jednomylnoci wszystkich Kocioów autokefalicznych w dyskutowanych kwestiach w ramach agendy, jak zatem mo na osign tego rodzaju zgodno na Krecie pod nieobecno czterech Kocioów prawosawnych? Ojcowie witego Synodu Kocioa Antiochii s zdziwieni stanowiskami niektórych Kocioów, które „nawoyway do ominicia zasady jednomylnoci [ang. called to bypass the principle of unanimity] albo te do interpretowania tej zasady w sposób ró nicy si od tego, jaki jest w Zasadach regulaminu pan-prawosawnych konferencji przedsoborowych, a który zosta przyjty w 1986 r. przez wszystkich reprezentantów”. Jednomylno Kocioów prawosawnych jest i powinna by „zot podstaw zapewniajc jedno. wiata prawosawnego” (ang. the golden foundation to assure the unity of the Orthodox world). Synod Kocioa Antiochii stoi na stanowisku, e „spot-.

(15) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 117. kania na Krecie” (ang. the meeting in Crete) nie nale y traktowa jako „Soboru Ekumenicznego” (ang. an Ecumenical Council) ani nawet jako konferencji przedsoborowej. Przedstawienie spostrze e eklezjologicznych stanowio to do syntetycznego sformuowania nastpujcych decyzji Ojców witego Synodu Kocioa Antiochii odnonie do statusu i osigni spotkania na Krecie: 1. Spotkanie na Krecie (ang. the meeting in Crete) nale y traktowa jako wstpne spotkanie (ang. a preliminary meeting) przygotowawcze do wszechprawosawnego soboru. Z tego te wzgldu dokumenty tam zaaprobowane nie s ostateczne (ang. final), ale cigle otwarte na dyskusj i poprawki (ang. admendement) podczas Wielkiego Panprawosawnego Soboru w obecnoci i przy uczestnictwie wszystkich autokefalicznych Kocioów prawosawnych. 2. Jeli jakie spotkanie prawosawne (ang. any Orthodox meeting) nie wcza wszystkich Kocioów prawosawnych, to nie mo na go traktowa. jako spotkania o charakterze soborowym (ang. a conciliar character). Zasad jednomylnoci nale y traktowa jako istotny fundament (ang. the essential foundation) dla wszystkich wspólnych relacji prawosawnych. Koció Antiochii odmawia uznania spotkania na Krecie za „Wielki Prawosawny Sobór” lub za „Wielki wity Sobór”. 3. Wszelkie decyzje przyjte podczas spotkania na Krecie nie s wi ce dla Patriarchatu Antiochii i caego Wschodu. 4. Nale y powoa „Komitet do dalszego badania zagadnie soborowych” (ang. the Committee for the Follow-Up on the Council’s Issues), aby oceni. skutki i konsekwencje spotkania na Krecie oraz przedstawi dokadny raport na nastpnym spotkaniu witego Synodu Kocioa Antiochii. 5. Trzeba wysa list przedstawiajcy decyzj witego Synodu Kocioa Antiochii do wszystkich autokefalicznych Kocioów prawosawnych, jak te do wieckich i religijnych wadz za granic. 6. Nale y równie wezwa wiernych do modlitewnego towarzyszenia Ojcom witego Synodu Kocioa Antiochii, aby zostao zachowane pene objawienie (ang. the total manifestation) jednoci wiadectwa prawosawnych chrzecijan we wspóczesnym wiecie. 24. 24. Por. Statement of the Secretariat of the Holy Synod of Antioch, Balamand, 27 June 2016, http://antiochpatriarchate.org/en/page/1448/#English (18.02.2017)..

(16) 118. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. III. STANOWISKO PATRIARCHATU MOSKIEWSKIEGO ODNO NIE DO WITEGO I WIELKIEGO SOBORU PRAWOSAWNEGO NA KRECIE. Problemy zwizane z udziaem Patriarchatu Moskiewskiego w Soborze na Krecie zostay przedstawione w dokumencie pt. „O sytuacji wynikej w zwizku z rezygnacj lokalnych Kocioów prawosawnych w witym i Wielkim Soborze Kocioa prawosawnego”, który zosta przyjty na posiedzeniu witego Synodu 13 czerwca 2016 r. i opublikowany w „

(17) urnale” nr 40 z 2016 r.25 Stanowisko Patriarchatu Moskiewskiego oceniajce Sobór Przedstawicieli i Hierarchów dziesiciu lokalnych Kocioów prawosawnych na Krecie w dniach 18-26 czerwca 2016 r. zostao przedstawione w „

(18) urnale” nr 48 z 2016 r. wity Synod Patriarchatu Moskiewskiego rozpatrzy sytuacj wynikajc z rezygnacji z udziau trzech lokalnych Kocioów prawosawnych w soborze na Krecie. W owiadczeniu patriarchy moskiewskiego Kirya, przekazanym patriarsze Konstantynopola Bartomiejowi oraz przedstawicielom wszystkich prawosawnych Kocioów, zostao wyra one przekonanie, e „brak zgodnoci” (ros. #= [raznomysliya]) Kocioów prawosawnych w kwestii przygotowania witego i Wielkiego Soboru nie powinny by przyczyn „podziau i osabienia jednoci Kocioa prawosawnego”. Odnotowujc znaczenie gosu ka dego z Kocioów lokalnych i brak zgody Patriarchatu Antiocheskiego na zwoanie Soboru, patriarcha Kiry, wskaza e „spotkanie na Krecie” (ros. + [vstrecha na Krite]) mo e wnie wkad w przygotowanie witego i Wielkiego Soboru, w którym wezm udzia wszystkie lokalne autokefaliczne Kocioy prawosawne. W owiadczeniu patriarcha Kiry odniós si równie do stanowisk witego Synodu Antiochii oraz witego Synodu Patriarchatu Bugarskiego. Stanowisko Patriarchatu Moskiewskiego zostao wyra one w piciu decyzjach: 1. Uznanie, e odbyty na Krecie Sobór, w którym wzili udzia Przedstawiciele i Hierarchowie dziesiciu z pitnastu autokefalicznych lokalnych Kocioów prawosawnych, by wa nym wydarzeniem w historii soborowe25 Por. , < ;', ]% = # =/ &#$ &$ ^% ;= =# # " &% ^ [SVYASHCHENNYY SINOD, O situatsii, voznikshey v svyazi s otkazom ryada Pomestnykh Pravoslavnykh Tserkvey ot uchastiya v Svyatom i Velikom Sobore Pravoslavnoy Tserkvi], http://www.patriarchia.ru/db/text/4538241.html (20.02.2017)..

(19) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 119. go procesu w Kociele prawosawnym, rozpocztego od Pierwszej Wszechprawosawnej Konferencji na wyspie Rodos w 1961 r. 2. Podkrelono, e podstaw wszechprawosawnej wspópracy w cigu caego soborowego procesu stanowia „zasada zgodnoci” (ros. ' ; [printsip konsensusa]). 3. Odbycie Soboru bez braku zgody ze strony wszystkich autokefalicznych Kocioów prawosawnych narusza „zasad zgodnoci”, w wyniku czego odbytego na Krecie Soboru nie mo na traktowa jako wszechprawosawnego, a przyjtych dokumentów jako wyra ajcych „wszechprawosawn zgodno ” (ros. "_$ ; [obshchepravoslavnykh konsensus]) 26. 4. W zwizku z powy szym nale y wskaza na decyzj witego Synodu Patriarchatu Antiocheskiego. 5. Nale y te powierzy Biblijno-Teologicznej Komisji Synodalnej do przebadania i opublikowania oficjalne dokumenty podpisane na Soborze na Krecie (ros. "# + [Soborom na Krite]) oraz zebra stanowiska biskupów, uczelni teologicznych, teologów, kapanów, mnichów i wieckich na ich temat. A nastpnie po dogbnym przebadaniu tych dokumentów przedstawi wnioski witemu Synodowi. 27. IV. STANOWISKO WITEGO SYNODU PATRIARCHATU GRUZI SKIEGO ODNO NIE DO WITEGO I WIELKIEGO SOBORU PRAWOSAWNEGO NA KRECIE. wity Synod Patriarchatu Gruziskiego pod przewodnictwem katolikosa-patriarchy Eliasza II na posiedzeniu 10 czerwca 2016 r. rozpatrzy kwesti udziau Kocioa Gruziskiego w Wielkim i witym Soborze na Krecie. We wstpie do dyskusji wskazano, e gównym celem soboru ma by objawienie jednoci prawosawnej (ros. /#'= / [demonstratsiya pravoslavnogo yedinstva]) przed wiatem, jed26. W Przesaniu do Zwierzchników prawosawnych zgromadzonych na Krecie Patriarcha Kiry podkreli, e nie jest to spotkanie wszechprawosawne, poniewa Patriarchat Antiochii odmówi w nim uczestnictwa, a Kocioy Gruzji, Serbii i Bugarii nawoyway do przesunicia go w czasie. Zob. Russian Patriarch says Crete meeting is not pan-Orthodox, http://www.thetablet.co.uk/ news/5721/0/russian-patriarch-says-crete-meeting-should-prepare-full-pan-orthodox-council-later (20.02.2016). 27 `; /= =_ / [Zhurnaly zasedaniya Svyashchennogo Sinoda], http://www.patriarchia.ru/db/text/4561903.html (20.02.2017)..

(20) 120. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. nak e cel ten jest aktualnie nieosigalny ze wzgldu na nastpujce uwarunkowania: 1. Pomimo wielokrotnych prób nie udao si ustanowi jednoci eucharystycznej midzy Kocioami Antiocheskim i Jerozolimskim. 2. Koció Antiocheski, pomimo istniejcych powa nych problemów (ros. $ "# [seroznykh problem]) w odniesieniu do wymagajcych rozpatrzenia pyta, wycofa si z udziau w pracach soboru. 3. Koció Antiocheski nie podpisa si pod postanowieniem zwierzchników Kocioów (2016 r.), dotyczcym zwoania Wielkiego i witego Soboru, w okrelonym czasie i miejscu oraz okrelajcym list problemów do rozwa enia. 4. Koció Bugarski wycofa si z uczestnictwa w Soborze. 5. Równie Koció Serbski uwa a za problematyczne swój udzia w Soborze i prosi o przeniesienie go w celu lepszego przygotowania. 6. Pomimo wielokrotnych interpelacji Kocioa Gruziskiego projekty dokumentów, które maj by zatwierdzane na Wielkim i witym Soborze, byy ogoszone dopiero po ostatnim spotkaniu przedstawicieli Kocioów, a mianowicie poczynajc od lutego 2016 r. Po konsultacjach tekstów przez wite synody Kocioów lokalnych, duchowiestwo, teologów i prawosawny lud okazao si, e zawieraj niedocignicia/niecisoci dogmatyczne, kanoniczne i terminologiczne. 7. Pomimo ustalenia zwierzchników Kocioów z 2014 r. oraz treci paragrafu 8 regulaminu, zgodnie z którym w ramach Wielkiego i witego Soboru bd rozpatrywane tylko zagadnienia przyjte jednogonie, do porzdku obrad wczono dokument o sakramencie ma estwa, który nie zosta podpisany ani przez Koció Gruziski, ani przez Koció Antiocheski. 8. Dokument „Relacje Cerkwi prawosawnej z pozostaym wiatem chrzecijaskim” od pocztku nie by przyjty przez Koció Gruziski. Delegacja Patriarchatu Gruziskiego podpisaa go dopiero po doczeniu informacji: „Koció Gruziski i Koció Bugarski wystpiy ze wiatowej Rady Kocioów, odpowiednio w 1997 i 1998 r.”. 25 maja 2016 r. wity Synod Kocioa Gruziskiego postanowi, e dokument ten zawiera znaczne eklezjologiczne i terminologiczne niedocignicia i wymaga powa nego przepracowania. Jeli to nie zostanie dokonane, to Koció Gruziski go nie podpisze. 9. Okrelonych zmian wymaga równie dokument „Misja Cerkwi prawosawnej we wspóczesnym wiecie”..

(21) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 121. 10. Nale y podkreli , e zaplanowany porzdek dnia w czasie Soboru uniemo liwia dokadne przebadanie dokumentów oraz wniesienie istotnych poprawek. 11. Powoany do istnienia wszechprawosawny sekretariat Wielkiego i witego Soboru bdzie niefunkcjonalny, gdy nie przyznano mu prawa przyjmowania postanowie. Koció Gruziski, rozpatrujc istniejce problemy, przyzna, e mog by one rozwizane poprzez „aktywne dziaania” (ros. % "% [aktivnoy rabotoy]), ale wskaza, i „wszyscy stoimy przed faktem: na dzie obecny jedno nie zostaa osignita”, a „celem Soboru byo i pozostaje objawienie zgodnoci mylenia (ros. //;]= [yedinodushiya]) prawosawnych”. Z tego te wzgldu Koció Gruziski wraz z innymi Kocioami „prosi o przeo enie Soboru a do czasu, gdy bdzie osignita powszechna jedno (ros. "_ / [vseobshcheye yedinstvo])”. W aktualnej sytuacji wity Synod Patriarchatu Gruziskiego postanowi, e „Delegacja Kocioa Gruziskiego nie bdzie braa udziau w zaplanowanym na 18-27 czerwca 2016 r. Wielkim i witym Soborze na wyspie Krecie”28.. V. STANOWISKO WITEGO SYNODU PATRIARCHATU BUGARSKIEGO ODNO NIE DO WITEGO I WIELKIEGO SOBORU PRAWOSAWNEGO NA KRECIE. wity Synod Bugarskiego Kocioa Prawosawnego 1 czerwca 2016 r. zadecydowa jednomylnie o niebraniu udziau we Wszechprawosawnym Soborze na Krecie (16-26 czerwca 2016 r.). Taka postawa witego Synodu wynikaa z faktu nieuwzgldnienia propozycji bugarskich, majcych na celu wprowadzenie „tematycznych i organizacyjnych zmian” w planowanym soborze. W przedstawionym stanowisku pojawia si jedynie lakoniczna informacja, e w ramach agendy soborowej nie ma szczególnie istotnych tematów dla chrzecijastwa prawosawnego, „które wspóczenie s wa ne i wymagaj aktualnie decyzji Wszechprawosawnego Soboru”. Zabrako jednak dokadnego sprecyzowania, jakie to zagadnienia. Pojawia si natomiast 28 Por. & /= =_ / [;% &% ^ 10 >= 2016 /. &/ ; – {-\ [Protokol zasedaniya Svyashchennogo Sinoda Gruzinskoy Pravoslavnoy Tserkvi ot 10 iyunya 2016 goda. Perevod s gruzinskogo – Blagovest-info], http://sobor2016.rublev.com/mneniya/protokol_zasedaniya_svyashchennogo_sinoda_ gruzinskoy_pravoslavnoy_tserkvi_ot_10_iyunya_2016_goda/ (21.02.2017)..

(22) 122. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. informacja o sprzeciwie Patriarchatu Bugarii wobec zaproponowanej kolejnoci miejsc zwierzchników Kocioów prawosawnych w sali obrad soborowych, „gdy taki ukad narusza zasad równoci zwierzchników autokefalicznych Kocioów prawosawnych”. wity Synod wyrazi równie swój sprzeciw wobec koniecznoci poniesienia przez Bugarski Koció Prawosawny „du ych i nieusprawiedliwionych” wydatków” zwizanych z uczestnictwem we Wszechprawosawnym Soborze29. W ramach sesji witego Synodu Bugarskiego Kocioa Prawosawnego 15 listopada 2016 r. (Protokó nr 22) zostaa przedstawiona oficjalna deklaracja oceniajca dokument soborowy pt. Relacje Cerkwi prawosawnej z pozostaym wiatem chrzecija skim, do której doczona bya zasadnicza ocena wydarzenia, jakim by Sobór na Krecie. W dokumencie witego Synodu pojawia si teza: „Sobór na wyspie Kreta nie jest ani Wielki, ani wity, ani Wszechprawosawny”. W uzasadnieniu zostao napisane, e: 1. „Wynika to z nieuczestniczenia w nim wszystkich lokalnych Kocioów autokefalicznych, jak równie z akceptacji organizacyjnych i teologicznych bdów”. Stwierdzenie to zostao zagodzone sowami: „Pomimo tego szanujemy i doceniamy wysiek wszystkich organizatorów oraz jego uczestników”. 2. „Staranne przebadanie dokumentów przyjtych na Soborze Kreteskim prowadzi do wniosku, i cz z nich zawiera rozbie noci z nauczaniem Kocioa prawosawnego w odniesieniu do dogmatycznej i kanonicznej Tradycji Kocioa oraz ducha i litery Ekumenicznych i Lokalnych Soborów”. 3. „Dokumenty przyjte na Krecie powinny by przedmiotem dalszych teologicznych rozwa a w celu ich zmieniania, edytowania i korygowania lub zastpowania przez inne (nowe) dokumenty tworzone w ducha i Tradycji Kocioa”. W kocowej czci oceny Soboru na Krecie zostaa w syntetyczny sposób przedstawiona eklezjologia, któr kieruje si Patriarchat Bugarski. Jego autorzy podkrelaj, e „Bugarski Koció Prawosawny jest integraln czci, ywym czonkiem Jednego, witego, Powszechnego i Apostolskiego Kocioa. Jako cz Ciaa Chrystusa, jako Ciao na lokalnym terytorium Bugarii i w bugarskich diecezjach za granic, Bugarski Koció Prawosawny bdzie dalej trwa w eucharystycznej, duchowej, dogmatycznej i kanonicznej braterskiej komunii/wspólnocie (gr.

(23) [koin nía]) z po29. Por. C. LEVIEW-SAWYER, Bulgarian Orthodox Church withdraws from Pan-Orthodox Council in Crete, „The Sophia Globe”, http://sofiaglobe.com/2016/06/01/bulgarian-orthodoxchurch-withdraws-from-pan-orthodox-council-in-crete/ (20.02.2017)..

(24) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 123. zostaymi lokalnymi Kocioami prawosawnymi, a wic zarówno z tymi, które uczestniczyy w Soborze na Krecie, jak i z tymi, które w tym Soborze nie uczestniczyy”. Ze wzgldu na fakt, i Koció nie jest wieck organizacj, ale Bosko-ludzkim organizmem, nie powinien podlega wpywom politycznych i wieckich interesów. Istotne jest równie , aby zasady autokefalii i powszechnoci Kocioa nie byy traktowane w sposób sprzeczny, lecz wzajemnie dopeniajcy si w celu objawienia penej jednoci 30. Przedstawione stanowiska czterech lokalnych Kocioów prawosawnych, które odmówiy udziau w Wielkim i witym Soborze Prawosawnym na Krecie, budz wiele pyta. Odpowied na nie bdzie wymagaa odwoania si zarówno do Tradycji chrzecijastwa wschodniego, jak i do wspóczesnych nurtów teologicznych oraz aktualnej sytuacji midzykocielnej. Za najwa niejsze mo na uzna nastpujce: Czy zostaa ju osignita prawosawna soborowo ? Czy wszechprawosawna jedno jest wystarczajco mocna? W jakim stopniu osignita zostaa prawosawna jednomylno ? Czy mo na zwoa i odby Wielki Sobór pod nieobecno czterech autokefalicznych Kocioów prawosawnych? Czy decyzje soborowe s wi ce dla Kocioów niebiorcych udziau w Wielkim Soborze? Czy odbycie Soboru bez udziau czterech autokefalicznych Kocioów prawosawnych narusza „zasad zgodnoci”? W najbli szym czasie autokefaliczne Kocioy prawosawne bd zmagay si nie tylko z powy szymi pytaniami, ale równie z wieloma problemami kanonicznymi i pastoralnymi. Postulowana przez Kocioy analiza oficjalnych dokumentów soborowych stanowi wyzwanie dla rodowisk naukowych oraz hierarchów, kapanów i teologów wieckich. Proces ich recepcji bdzie zapewne powolny… Otwarte pozostaje te pytanie, w jakim stopniu owoce Wielkiego i witego Soboru Prawosawnego na Krecie bd udziaem wszystkich wiernych. Z pewnoci nie bdzie zadaniem atwym uzgodnienie wizji teologicznej dziesiciu Kocioów prawosawnych, które bray udzia w soborze z czterema Kocioami prawosawnymi w nim nieuczestniczcymi. Ka da ze stron ma cay szereg argumentów uzasadniajcych jej pojmowanie soboru oraz jednoci i jednomylnoci wiata prawosawnego. Trzeba bdzie zatem z obydwu stron pokornej mioci, aby wspólnie d y do jednoczcej prawdy. 30. Declaration of the Holy Synod of the Bulgarian Orthodox Church on the Council of Crete (2016) and the Text „Relations of the Orthodox Church with the Rest of the Christian World”, Sofia, November 29, 2016, http://www.pravoslavie.ru/english/99098.htm (20.02.2016)..

(25) 124. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. BIBLIOGRAFIA BOUWEN Frans: Première Conférence panorthodoxe préconciliaire (Chambésy, 21-28 novembre 1976), „Proche orient chrétien” 27 (1977), fasc. 1-2, s. 95-130. CHRYSSAVGIS John: Toward the Holy and Great Council: Retrieving a Culture of Conciliarity and Communion, New York, NY: Greek Orthodox Archdiocese of America 2016. COMMISSION INTERORTHODOXE PRÉPARATOIRE: La diaspora Orthodoxe (Chambésy, 13 novembre 1993), „Epis” 24 (1993), nr 498, s. 22-23. COMMISSION INTERORTHODOXE PREPARATOIRE: L’autocéphalie et la manière de la proclamer (Chambésy, 13 novembre 1993), „Epis” 24 (1993), nr 498, s. 23-24. Communication of the Holy Synod of the Russian Orthodox Church Outside Russia to the Clerics and Faithful, New York, 13 April 2016, http://www.synod.com/synod/eng2016/20160413_ ensynodposlaniye.html (18.02.2017). Communiqué of the Primates of the Orthodox Churches, http://www.spc.rs/eng/communique_ primates_orthodox_churches (18.02.2017). Declaration of the Holy Synod of the Bulgarian Orthodox Church on the Council of Crete (2016) and the Text „Relations of the Orthodox Church with the Rest of the Christian World”, Sofia, November 29, 2016, http://www.pravoslavie.ru/english/99098.htm (20.02.2016). DEJAIFVE Georges: La troisième conférence panorthodoxe de Rhodos (1-er nov.-15 nov. 1964), „Nouvelle revue théologique” 97 (1965), nr 2, s. 113-131. Delegations, https://www.holycouncil.org/delegations (20.02.2016). DUMONT Christophe J.: La troisième conférence panorthodoxe (Rhodos, 1-15 novembre 1964), „Vers l’unité chrétienne” 17 (1964), nr 8-9, s. 74-75. DUPREY Pierre: Les résultats de la conférence inter-orthodoxe de Rhodes. Le programme du future prosynode, „Proche orient chrétien” 11 (1961), fasc. 4, s. 351-378. HARAKAS Stanlay S.: Something is Stirring in World Orthodoxy: An Introduction to the Forthcoming Great and Holy Council of the Orthodox Church, Minneapolis, Minn.: Light and Life Pub. Co. 1978.. :

(26)

(27) .

(28)

(29) ! "

(30) #$

(31) % [‘ Sýnodos ts Krts: ‘Agia kaí Megál Sýnodos. Epispmánseis kai. Scholiasmoí en Syneidsei kai Altheía], Trikala 2016, passim (dzieo to równie dostpne jest jako e-book: http://online. fliphtml5.com/scwn/waci/#p=1 (20.02.2016). HOVORUN Cyril: The Fragile Promise of the Pan-Orthodox Council, “The Catholic World Report”, March 14, 2014, http://www.catholicworldreport.com/Item/ 3001/the_fragile_ promise_ of_the_panorthodox_council.aspx (17.02.2017). IONITAɮ Viorel: Towards the Holy and Great Synod of the Orthodox Church: The Decisions of the Pan-Orthodox Meetings since 1923 until 2009, tum. Remus Rus, Fribourg: Reinhardt 2014. KAU

(32) NY Tadeusz: Nowy Sobór ogólnoprawosawny. Natura, historia przygotowa, tematyka, Kraków: Dehon 2008. ^}"\': #>+'="#\'= ¡ #""+: ¢"+^+"=' ^> "=" +'="#\'= " `>""\^<^}^, „"#$%'+#<=", +>\^`^{, |>+}"=~ = "##^^ ^ ' +$>"” [KAZARYAN Nikolay: Vsepravoslavnyy sobor: formirovaniye novoy pravoslavnoy geopolitiki, „Gosudarstvo, religiya, tserkov’ v Rossii i za rubezhom”], 34 (2016), 1, s. 102-126. KRIVOCHEÏNE Basile: La deuxième Conférence panorthodoxe à l’ille de Rhodos, „Messager de l’Exarchat du Patriarche Russe en Europe occidentale” 12 (1964), nr 45, s. 5-25. ': £}#>+<¡ $=^%>\^ "\^<^¤>#}^ '#>}< = "<}'> |>+}=^ +$^^ "< #""+' ' +^<> [KUKUDZHANOVA Inna: Eksperty uvideli politicheskiy aspekt v otkaze tserkvi Gruzii ot sobora na Krite], http://www.kavkaz-uzel.eu/articles/284739/ (21.02.2017)..

(33) SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”?. 125. LE NIEWSKI Krzysztof: Zaanga owanie prawosawia w ruch ekumeniczny, „Arche” 3-4(1998), s. 9-13. LEVIEW-SAWYER Clive, Bulgarian Orthodox Church withdraws from Pan-Orthodox Council in Crete, „The Sophia Globe”, http://sofiaglobe.com/2016/06/01/bulgarian-orthodox-churchwithdraws-from-pan-orthodox-council-in-crete/ (20.02.2017). MARTZELOS George, Why the Great Synod of Orthodoxy is necessary today, http://www.greatsynod. omhksea.org/assets/martzelos-great-synod.pdf (20.02.2017). MOGA Ioan: Erwartungen und Anfragen an die Heilige und Grosse Synode der Orthodoxen Kirche, „Catholica” 69 (2015), s. 197-207. ^¥'^\: +^<^}' %"}$> <"= ^ +>`\'> <' #>+'="#\'= "`" #""+'. # "= ¡> '+'=\> ^{ ^ }\¦¤>=¡> >+#" ¡ [MOISEYEV Mikhail: Kritika dokumentov i reglamenta Vsepravoslavnogo sobora. Osnovnyye napravleniya i klyuchevyye persony], http://www.odigitria.by/ 2016/07/04/kritika-dokumentov-i-reglamenta-vsepravoslavnogo-sobora-osnovnye-napravleniyai-klyuchevye-persony/ (21.02.2016). Ordzie witego i Wielkiego Soboru Cerkwi Prawosawnej, prze. Anatol Szymaniuk, „Cerkiewny Wiestnik. Kwartalnik Polskiego Autokefalicznego Kocioa Prawosawnego” 53 (2016), nr 4, s. 5-22. §+"<"}"\ '#>%' ^{ ={¨> "`" ^ "%' +$^ #}" §+'="#\'= " ©>+}=^ "< 10 ^¦ { 2016 `"%', §>+>="% # `+$^ #}"`" – ª\'`"=>#<-^ ¢" [Protokol zasedaniya Svyashchennogo Sinoda Gruzinskoy Pravoslavnoy Tserkvi ot 10 iyunya 2016 goda, – Perevod s gruzinskogo – Blagovest-info], http://sobor2016.rublev.com/mneniya/ protokol_zasedaniya_svyashchennogo_sinoda_gruzinskoy_pravoslavnoy_tserkvi_ot_10_iyunya_2016_goda/ (21.02.2017). Russian Patriarch says Crete meeting is not pan-Orthodox, http://www.thetablet.co.uk/news/ 5721/0/russian-patriarch-says-crete-meeting-should-prepare-full-pan-orthodox-council-later (20.02.2016). Statement of the Secretariat of the Holy Synod of Antioch, Balamand, 27 June 2016, http://antiochpatriarchate.org/en/page/1448/#English (18.02.2017). Symeonides N. (ed), Toward the Holy and Great Council: Decisions and Texts, New York, NY: Greek Orthodox Archdiocese of America 2016. : #^<$'|^^, =" ^}¬> = #={^ # "<}'" +{%' §">#< ¡¥ §+'="#\'= ¡¥ ©>+}=> "< $¤'#<^{ = ={<" ^ >\^}" ""+> §+'="#\'= " ©>+}=^ [SVYASHCHENNYY SINOD: O situatsii, voznikshey v svyazi s otkazom ryada Pomestnykh Pravoslavnykh Tserkvey ot uchastiya v Svyatom i Velikom Sobore Pravoslavnoy Tserkvi], http://www.patriarchia.ru/db/text/4538241.html (20.02.2017). %+>: "+ ¡> }}\>^"\"`^¤>#}^> ="+"#¡ "=>#<}^ #>+'="#\'= "`" #""+' ^ +"\>' =>+¥"= " =\'#<^ = §+'="#\'= " |>+}=^, „"#$%'+#<=", +>\^`^{, |>+}"=~ = "##^^ ^ ' +$>"” [SHISHKOV Andrey: Spornyye ekkleziologicheskiye voprosy povestki Vsepravoslavnogo sobora i problema verkhovnoy vlasti v Pravoslavnoy tserkvi, „Gosudarstvo, religiya, tserkov’ v Rossii i za rubezhom”], 34 (2016), 1, s. 210-254. The Orthodox Church in the Ecumenical Movement. Documents and Statements 1902-1975, ed. Constantin G. Patelos, Geneva: World Council of Churches 1978. TOFILUK Jerzy: O przygotowaniach do Soboru Wszechprawosawnego, http://www.psd.edu.pl/ files/artykuly/przygorowanie_do_soborupanpraw.pdf (7.02.2017). Troisième Conférence Panorthodoxe Préconciliaire (1986), „Epis” 17(1986), nr 369, s. 6-26. VASILEIOS ARCHIMANDRITE, Apropos of the Great Council of the Orthodox Church, Montreal: Alexander Press 2016..

(34) 126. KRZYSZTOF LE NIEWSKI. WITY I WIELKI SOBÓR KO CIOA PRAWOSAWNEGO NA KRECIE CZY „SPOTKANIE NA KRECIE”? AKTUALNE EKLEZJOLOGICZNE DYLEMATY WIATA PRAWOSAWNEGO Streszczenie W dniach 18-26 czerwca 2016 r. na Krecie miao miejsce wa ne wydarzenie dla Kocioów prawosawnych. Uczestniczyy w nim oficjalne delegacje dziesiciu lokalnych Kocioów prawosawnych. Z udziau w soborze wycofay si cztery lokalne Kocioy prawosawne, a mianowicie: Patriarchat Antiocheski, Patriarchat Moskiewski, Patriarchat Gruziski oraz Patriarchat Bugarski. Niepena reprezentacja Kocioów prawosawnych na Soborze wiadczy o nierozwizanych problemach oraz ró nicach w podejciu do kwestii kanonicznych i teologicznych. W artykule zostaa syntetycznie przedstawiona historia dziaa, majcych na celu zwoanie wszechprawosawnego Soboru oraz problemy eklezjologiczne, które spowodoway wycofanie si z soboru na Krecie czterech lokalnych Kocioów prawosawnych. Przedstawiona argumentacja mo e by pomocna w zrozumieniu istniejcych obecnie rozbie noci teologicznych oraz napi we wzajemnych relacjach lokalnych Kocioów prawosawnych.. Sowa kluczowe: wity i Wielki Sobór na Krecie; eklezjologia prawosawna; soborowo ; jedno ; Koció prawosawny..

(35)