MONIKA BARTNIK
ODPOWIEDZIALNO
ĝû DYSCYPLINARNA
FUNKCJONARIUSZY SŁU
ĩB SPECJALNYCH.
WYBRANE ZAGADNIENIA
1. POJĉCIE SŁUĩB SPECJALNYCH I ZAKRES ICH DZIAŁANIA Jednym z zadaĔ naleĪących do paĔstwa jest ochrona bezpieczeĔstwa wewnĊtrznego i zewnĊtrznego jego obywateli. W Ğwietle art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej1: „Rzeczpospolita Polska strzeĪe niepodległoĞci i nienaruszalnoĞci swojego terytorium, zapewnia wolnoĞci i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeĔstwo obywateli, strzeĪe dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronĊ Ğrodowiska, kierując siĊ zasadą zrównowaĪonego rozwoju”. Analiza przytoczonego przepisu Ustawy Zasadniczej pozwala stwierdziü, Īe bezpieczeĔstwo jako stan pozytywny ma wieloaspektowy charakter. Jak słusznie zauwaĪył B. Banaszak: „[…] na władzach publicznych ciąĪy obowiązek zapewnienia wszystkim minimum egzystencji oraz wykorzystania Ğrodków prawnych i Ğrodków o charakterze instytucjonalnym, które paĔstwo stworzyło i stosuje dla zapewnienia realizacji praw i wolnoĞci jednostki”2, a zatem stosuje w celu zapewnienia szeroko rozumianego bezpieczeĔstwa. Władze publiczne mogą ten obowiązek spełniü jedynie poprzez odpowiednią działalnoĞü organów ochrony prawnej: konstytucyjnych i pozakonstytucyjnych3. WĞród tych ostatnich naleĪy wymieniü słuĪby specjalne.
Dr MONIKA BARTNIK – adiunkt Katedry Kryminologii i Psychologii Kryminalnej, Wydział Zamiejscowy Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; e-mail: monique@kul.lublin.pl
1
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z póĨn. zm.) [dalej cyt.: Konstytucja RP].
2
B. B a n a s z a k, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2012, s. 72.
3
WiĊcej na ten temat m.in.: J. B o d i o, G. B o r k o w s k i, T. D e m e n d e c k i, Ustrój organów ochrony prawnej. CzĊĞü szczegółowa, Warszawa 2012; D. D u d e k, Z. H u s a k,
W ujĊciu słownikowym „słuĪba” oznacza m.in. działalnoĞü, pracĊ obejmującą okreĞloną dziedzinĊ, a takĪe instytucjĊ powołaną do wykonywania pewnej czynnoĞci na rzecz społeczeĔstwa4. Z kolei przymiotnik „specjalna/y” wskazuje, iĪ odnosi siĊ ona do zjawiska szczególnego, związanego z jednym wybranym przedmiotem, zagadnieniem, rzeczą; posiada jakąĞ cechĊ charakterystyczną, unikatową i jest przeznaczona wyłącznie dla kogoĞ lub czegoĞ5. W związku z tym pod pojĊciem słuĪb specjalnych naleĪy rozumieü bĊdące agendami rządowymi specyficzne formacje, których zadaniem jest pozyskiwanie, gromadzenie, przetwarzanie i ochrona informacji (wywiadowczych i kontr-wywiadowczych) mających na celu zapewnienie bezpieczeĔstwa paĔstwa. Jak słusznie zauwaĪył S. Zalewski, pojĊcie słuĪb specjalnych nie jest jednoznaczne; tradycyjnie naleĪy odnieĞü je do słuĪb wykonujących zadania wywiadowcze i kontrwywiadowcze6.
Po raz pierwszy próbĊ zdefiniowania terminu „słuĪby specjalne” podjĊto w 1995 r. w Regulaminie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r.7, gdzie powołując Sejmową KomisjĊ do Spraw SłuĪb Specjalnych wskazano, Īe do słuĪb specjalnych naleĪy zaliczyü Urząd Ochrony PaĔstwa8 oraz Wojskowe SłuĪby Informacyjne9. RównieĪ na podstawie kryterium podmiotowego pojĊcie słuĪb specjalnych definiowała ustawa (art. 4 ust. 2 pkt 5 UOP). Obowiązujące ustawodawstwo regulujące problematykĊ i zakres działania słuĪb specjalnych, a wiĊc: ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego i Agencji Wywiadu10, ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym11, ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o SłuĪbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz SłuĪbie Wywiadu Wojskowego12, ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o słuĪbie funkcjonariuszy SłuĪby Kontrwywiadu Wojskowego oraz
G. K o w a l s k i, W. L i s, Konstytucyjny system organów paĔstwa, Warszawa 2012; Organy i korporacje ochrony prawa, red. S. Sagan, J. Ciechanowska, Warszawa 2010; S. S e r a f i n, B. S z m u l i k, Organy ochrony prawnej RP, Warszawa 2010.
4
Słownik jĊzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. III, Warszawa 1989, s. 261.
5
TamĪe, s. 285.
6
S. Z a l e w s k i, SłuĪby specjalne w paĔstwie demokratycznym, Warszawa 2005, s. 13 i n.
7
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 kwietnia 1995 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: M.P. 2012, poz. 32).
8
Powołany na mocy ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o UrzĊdzie Ochrony PaĔstwa (tekst jedn.: Dz. U. 1999, Nr 51, poz. 526 z póĨn. zm.), istniejący do dnia 29 czerwca 2002 r. [dalej cyt.: UOPu].
9
Powołane ustawą z dnia 9 lipca 2003 r. o Wojskowych SłuĪbach Informacyjnych (Dz. U. Nr 139, poz. 1326 z póĨn. zm.), która utraciła moc 30 wrzeĞnia 2006 r.
10
Tekst jedn.: Dz. U. 2010, Nr 29, poz. 154 z póĨn. zm. [dalej cyt.: ABWiAWu].
11
Tekst jedn.: Dz. U. 2012, poz. 621 z póĨn. zm. [dalej cyt.: CBAu].
12
SłuĪby Wywiadu Wojskowego13, oraz ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o Ğrodkach przymusu bezpoĞredniego i broni palnej14, a takĪe akty wykonawcze do nich, nie zawierają legalnej definicji terminu „słuĪby specjalne”, chociaĪ wielokrotnie posługują siĊ nim.
Przywołane akty normatywne pozwalają dokonaü klasyfikacji słuĪb specjalnych na: cywilne i wojskowe. Do pierwszych naleĪy zaliczyü: AgencjĊ BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego, AgencjĊ Wywiadu oraz Centralne Biuro Antykorupcyjne, do drugiej – SłuĪbĊ Kontrwywiadu Wojskowego, a takĪe SłuĪbĊ Wywiadu Wojskowego. KaĪda ze wspomnianych grup zawodowych posiada odrĊbne formalne prawo w zakresie odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej, któremu poĞwiĊcony jest odrĊbny rozdział odpowiedniego aktu normatywnego.
Funkcjonariuszem zarówno cywilnych, jak i wojskowych słuĪb specjalnych moĪe zostaü tylko i wyłącznie osoba, która spełnia wszystkie wymogi przewidziane przez ustawĊ dla kandydata na funkcjonariusza do odpowiedniej słuĪby specjalnej. Na podstawie przepisów art. 44 ABWiAWu, art. 48 CBAu oraz art. 3 funkcjSKWiSWWu, kandydat na funkcjonariusza wspomnianych słuĪb powinien:
− posiadaü wyłącznie obywatelstwo polskie; − korzystaü z pełni praw publicznych;
− wykazywaü nieskazitelną postawĊ moralną, obywatelską i patriotyczną; − dawaü rĊkojmiĊ zachowania tajemnicy stosownie do wymogów
okreĞlonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych;
− legitymowaü siĊ co najmniej Ğrednim wykształceniem i okreĞlonymi kwalifikacjami zawodowymi oraz zdolnoĞcią fizyczną i psychiczną do pełnienia słuĪby.
W tym miejscu warto podkreĞliü, Īe przepis art. 48 CBAu dodatkowo wskazuje, Īe funkcjonariuszem tejĪe słuĪby specjalnej nie moĪe byü osoba, która: była skazana za popełnione umyĞlnie przestĊpstwo Ğcigane z oskarĪenia publicznego lub przestĊpstwo skarbowe; która pełniła słuĪbĊ zawodową, pracowała bądĨ była współpracownikiem organów bezpieczeĔstwa paĔstwa, wymienionych w art. 5 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie PamiĊci Narodowej – Komisji ĝcigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
Funkcjonariuszem wojskowych słuĪb specjalnych moĪe zostaü osoba spełniająca wymagania okreĞlone w art. 3 funkcjSKWiSWWu, tj.: posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie, korzystająca z pełni praw publicznych, wykazująca nieskazitelną postawĊ moralną, obywatelską i patriotyczną, dająca
13
Dz. U. Nr 104, poz. 710 z póĨn. zm. [dalej cyt.: funkcjSKWiSWWu].
14
rĊkojmiĊ zachowania tajemnicy stosownie do wymogów okreĞlonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych, posiadająca co najmniej Ğrednie wykształcenie i okreĞlone kwalifikacje zawodowe oraz zdolnoĞü fizyczną i psychiczną do pełnienia słuĪby.
WĞród uprawnieĔ funkcjonariuszy poszczególnych słuĪb specjalnych naleĪy wymieniü m.in.:
− wykonywanie czynnoĞci operacyjno-rozpoznawczych i dochodzeniowo-Ğledczych w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestĊpstw oraz Ğcigania ich sprawców (art. 21 ust. 1 pkt 1 ABWiAWu, art. 13 ust. 1 pkt 1 CBAu);
− wykonywanie czynnoĞci operacyjno-rozpoznawcze i analityczno-informacyjne (art. 21 ust. 1 pkt 2 ABWiAWu, art. 22 ABWiAWu, art. 13 ust. 1 pkt 3 CBAu, art. 25-26 SKWiSWWu);
− prawo przeprowadzania doprowadzenia (art. 24 a ABWiAWu, art. 13 ust. 3 CBAu, art. 28 a SKWiSWWu);
− prawo do zatrzymania osób w trybie i na zasadach okreĞlonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postĊpowania karnego15 (art. 23 ust. 1 pkt 3 ABWiAWu16, art. 14 ust. 1 CBAu);
− prawo do uĪycia Ğrodków przymusu bezpoĞredniego w przypadkach wyraĨnie wskazanych w ustawie (art. 25 ust. 1 oraz art. 26 ust. 1 ABWiAWu, art. 15 ust. 1 CBAu, art. 30 ust. 1 oraz art. 30 a ust. 1 SKWiSWWu);
− prawo do uĪycia broni palnej w sytuacjach przewidzianych w ustawie (art. 25 ust. 2 oraz art. 26 ust. 2 ABWiAWu, art. 15 ust. 2 CBAu, art. 30 ust. 2 oraz art. 30 a ust 2 SKWiSWWu);
− legitymowanie osób w celu ustalenia ich toĪsamoĞci (art. 23 ust. 1 pkt 2 ABWiAWu17, art. 14 ust. 1 pkt 2 CBAu, art. 44 ust. 1 pkt 2 SKWiSWWu);
− prawo przeszukiwania osób i pomieszczeĔ w trybie i w przypadkach okreĞlonych w przepisach Kodeksu postĊpowania karnego (art. 23 ust. 1 pkt 4 ABWiAWu, art. 14 ust. 1 pkt 4 CBAu).
15
Dz. U. Nr 89, poz. 555 z póĨn. zm. [dalej cyt.: KPK].
16
Ze wzglĊdu na charakter oraz miejsce wykonywanych czynnoĞci funkcjonariusze AW – w przeciwieĔstwie do funkcjonariuszy ABW – nie zostali wyposaĪeni w prawo zatrzymania osoby.
17
2. POSTĉPOWANIE DYSCYPLINARNE A PRAWO KARNE MATERIALNE
Rozpatrywanie problematyki odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej w odniesieniu do przepisów prawa karnego materialnego podyktowane jest tym, iĪ wspomniane rodzaje odpowiedzialnoĞci opierają siĊ na zasadzie winy i naleĪą do tzw. odpowiedzialnoĞci represyjnej, która związana jest z zastosowaniem odpowiednich Ğrodków stanowiących dolegliwoĞü dla sprawcy popełnionego czynu18. W ustawach regulujących działalnoĞü słuĪb specjalnych przepisy dotyczące odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej funkcjonariuszy tych słuĪb moĪna odnaleĨü odpowiednio w: rozdziale 10 ABWiAWu, rozdziale 7 CBAu oraz rozdziale 6 funkcjSKWiSWWu. Przepisy art. 144 ABWiAWu, a takĪe art. 106 CBAu oraz art. 105 funkcjSKWiSWWu wskazują, Īe: „Funkcjonariusz, niezaleĪnie od odpowiedzialnoĞci karnej, ponosi odpowiedzialnoĞü dyscyplinarną za popełnione przestĊpstwa i wykroczenia”, co oznacza, Īe statuują zasadĊ niezaleĪnoĞci odpowiedzialnoĞci karnej i dyscyplinarnej. To z kolei pozwala stwierdziü, Īe ukaranie sprawcy karą dyscyplinarną nie zwalnia go od odpowiedzialnoĞci w trybie przepisów kodeksu karnego19, a z kolei przeprowadzenie postĊpowania karnego i skazanie sprawcy za przestĊpstwo bądĨ wykroczenie nie zwalnia funkcjonariusza z odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej20. Jak słusznie stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 27 lutego 2001 r., wszczĊcie i prowadzenie dwóch równoległych postĊpowaĔ w tej samej sprawie nie jest sprzeczne z Konstytucją RP, gdyĪ: „[…] deontologia postĊpowania dyscyplinarnego jest inna niĪ postĊpowania karnego. Łączy siĊ ona przede wszystkim ze specyfiką wykonywania niektórych zawodów oraz zasadami funkcjonowania konkretnych korporacji zawodowych. Ukształtowane w ich ramach reguły deontologiczne ukierunkowane są przede wszystkim na obronĊ honoru i dobra zawodu. Mogą przez to odwoływaü siĊ do etycznych aspektów współistnienia i działania. Deontologia zawodowa musi byü, wiĊc ujmowana takĪe w perspektywie imperatywnych rozwiązaĔ praktycznych w zakresie dotyczącym wypełniania obowiązków zawodowych. Stąd teĪ odpowiedzialnoĞü dyscyplinarna związana moĪe byü z czynami, które nie podlegają
18
Por. L. G a r d o c k i, Prawnokarna problematyka sĊdziowskiej odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej, [w:] PrzestĊpstwo – kara – polityka kryminalna. Problemy tworzenia i funkcjonowania prawa. KsiĊga Jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Tomasza Kaczmarka, red. J. Giezek, Warszawa 2006, s. 191.
19
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póĨn. zm.).
20
S. H o c, P. S z u s t a k i e w i c z, Ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Komentarz, LEX/el., 2012.
odpowiedzialnoĞci karnej. Takie zasady odpowiedzialnoĞci przewiduje siĊ zwłaszcza w odniesieniu do zawodów o duĪym prestiĪu społecznym”21. Istotą postĊpowania dyscyplinarnego jest zatem ustalenie, czy zostało popełnione przewinienie dyscyplinarne. Nie ulega wątpliwoĞci, Īe postĊpowanie dyscyplinarne jest postĊpowaniem samodzielnym, rządzącym siĊ odmiennymi regułami, niĪ postĊpowanie karne, wobec czego reguły tego ostatniego nie mogą mieü bezpoĞredniego zastosowania do postĊpowania dyscyplinarnego22. Funkcjonariusze słuĪb specjalnych, zarówno cywilnych, jak i wojskowych, odpowiedzialnoĞü dyscyplinarną ponoszą za „naruszenia dyscypliny słuĪbowej oraz w innych przypadkach okreĞlonych w ustawie” (art. 145 ust. 1 ABWiAWu, art. 107 CBAu, art. 106 ust. 1 funkcjSKWiSWWu). W odróĪnieniu od regulacji zawartych w ABWiAWu, która nie wskazuje nawet przykładowo katalogu czynów, za które funkcjonariusz ponosi odpowiedzialnoĞü dyscyplinarną, przepis art. 107 ust. 2 CBAu, jak i przepis art. 106 ust. 2 funkcjSKWiSWWu czynią to doĞü precyzyjnie zaliczając do nich:
− odmowĊ wykonania albo niewykonanie polecenia przełoĪonego/rozkazu (w zaleĪnoĞci od pełnionej przez funkcjonariusza słuĪby), z wyłączeniem poleceĔ, których wykonanie łączyłoby siĊ popełnieniem przestĊpstwa; − odmowĊ wykonania albo niewykonania polecenia organu uprawnionego
na podstawie ustawy do wydawania poleceĔ funkcjonariuszom CBA; − zaniechanie czynnoĞci słuĪbowej albo wykonanie jej w sposób
nieprawidłowy;
− niedopełnienie obowiązków słuĪbowych albo przekroczenie uprawnieĔ okreĞlonych w przepisach prawa;
− wprowadzenie w błąd przełoĪonego lub innego funkcjonariusza, jeĪeli
spowodowało to lub mogło spowodowaü szkodĊ słuĪbie,
funkcjonariuszowi lub innej osobie;
− postĊpowanie przełoĪonego w sposób przyczyniający siĊ do rozluĨnienia dyscypliny słuĪbowej w podległej jednostce organizacyjnej lub komórce organizacyjnej;
− stawienie siĊ do słuĪby w stanie po spoĪyciu alkoholu lub po uĪyciu podobnie działającego Ğrodka oraz spoĪywanie alkoholu lub uĪywanie
21
Por. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lutego 2001 r., K 22/00, OTK ZU 2001, nr 3, poz. 48.
22
Por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 stycznia 2006 r., II SA/Wa 1755/05, LEX nr 194440, a takĪe wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2004 r., II SA 1561/03, LEX nr 150843.
podobnie działającego Ğrodka w czasie słuĪby albo w obiektach lub na terenach zajmowanych odpowiednio przez CBA, SKW albo SWW; − utratĊ słuĪbowej broni palnej, amunicji lub legitymacji słuĪbowej; − utratĊ materiału zawierającego informacje niejawne;
− utratĊ przedmiotu stanowiącego wyposaĪenie słuĪbowe, którego wykorzystanie przez osoby nieuprawnione wyrządziło szkodĊ obywatelowi lub stworzyło zagroĪenie dla porządku publicznego lub bezpieczeĔstwa powszechnego;
− ujawnianie informacji pozostającej w związku z wykonywaniem czynnoĞci słuĪbowych przez funkcjonariusza CBA;
− naduĪycie zajmowanego stanowiska lub słuĪby dla osiągniĊcia korzyĞci majątkowej lub osobistej przez funkcjonariusza SKW albo funkcjo-nariusza SWW;
− samowolne oddalenie siĊ funkcjonariusza SKW albo funkcjonariusza SWW z rejonu zakwaterowania, jeĪeli pełni słuĪbĊ w systemie skoszarowanym, a takĪe nieusprawiedliwione opuszczenie lub niestawienie siĊ w miejscu pełnienia słuĪby;
− porzucenie słuĪby przez funkcjonariusza SKW albo funkcjonariusza SWW.
ĩaden ze wspomnianych przepisów nie podaje legalnej definicji przewinienia dyscyplinarnego. Bez ryzyka błĊdu naleĪy przyjąü, Īe wspomniane pojĊcie definiuje poprzez wskazanie katalogu czynów, za popełnienie których funkcjonariusz słuĪby specjalnej bĊdzie ponosił odpowiedzialnoĞü dyscyplinarną, gdyĪ odpowiedzialnoĞü dyscyplinarna to nie tylko naruszenie czy niedopełnienie obowiązków słuĪbowych (np. uchybienie godnoĞci sprawowanego urzĊdu, ale teĪ popełnienie czynu zabronionego (przestĊpstwa lub wykroczenia23. Nie budzi równieĪ wątpliwoĞci, Īe przewinieniem dyscyplinarnym jest zawiniony czyn (polegający na działaniu bądĨ zaniechaniu działania, do którego funkcjonariusz danej słuĪby specjalnej był zobowiązany), dyscyplinarnie bezprawny, wpływający ujemnie w stopniu wiĊkszym niĪ znikomy na dobra chronione odpowiednimi przepisami ustawowymi.
Reakcją na przewinienie dyscyplinarne jest sankcja – kara dyscyplinarna, czyli pewna dolegliwoĞü wynikająca z pozbawienia lub ograniczenia dóbr osoby, której
23
WiĊcej na temat odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej: T. K u c z y Ĕ s k i, Rozdział X. OdpowiedzialnoĞü porządkowa i dyscyplinarnma, [w:] System Prawa Administracyjnego, red. R. Hauser, A. Wróbel, Z. Niewiadomski, t. XI, Warszawa 2011, s. 437-462.
została wymierzona24. Katalog kar dyscyplinarnych wskazują odpowiednio przepisy art. 146 ust. 1 ABWiAWu, art. 113 ust. 1 CBAu oraz art. 109 ust. 1 funkcjSKWiSWWu. NajwĊĪszy ich katalog zawiera art. 113 ust. 1 CBAu, wymieniając: naganĊ, ostrzeĪenie o niepełnej przydatnoĞci do słuĪby na zajmowanym stanowisku, wyznaczenie na niĪsze stanowisko słuĪbowe, wydalenie ze słuĪby.
Znacznie szerzej katalog kar dyscyplinarnych został wskazany w przepisach ABWiAWu czy teĪ funkcjSKWiSWWu, które wĞród sankcji dyscyplinarnych wymieniają: upomnienie, naganĊ, surową naganĊ, naganĊ z ostrzeĪeniem, ostrzeĪenie o niepełnej przydatnoĞci do słuĪby na zajmowanym stanowisku, wyznaczenie na niĪsze stanowisko słuĪbowe, obniĪenie stopnia, pozbawienie stopnia oficerskiego, ostrzeĪenie o niepełnej przydatnoĞci do słuĪby, wydalenie ze słuĪby. Katalog kar dyscyplinarnych, jakie mogą byü wymierzone funkcjonariuszom poszczególnych słuĪb specjalnych, jest zamkniĊty, co oznacza, Īe funkcjonariuszowi nie moĪna wymierzyü kary, która nie została przewidziana w ustawie. Warto równieĪ zauwaĪyü, Īe kolejnoĞü wymienionych kar dyscyplinarnych nie jest przypadkowa; zostały one wskazane od najłagodniejszej do najsurowszej. NaleĪy zgodziü siĊ ze stanowiskiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który w wyroku z dnia 26 lutego 2007 r. wydanym na podstawie art. 134 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji25 stwierdził, Īe: „Gradacja kar […] jest swego rodzaju stopniowaniem Ğrodków, jakie mogą byü zastosowane w konkretnej sprawie. Ustawodawca nie okreĞlił jednak, jakiemu przewinieniu słuĪbowemu odpowiada kaĪdy z nich. Pozostawił to do uznania właĞciwemu organowi. JednakĪe ustawowa uznaniowoĞü nie moĪe oznaczaü dowolnoĞci w podejmowaniu decyzji. Uzasadniając nałoĪoną karĊ nie wystarczy jedynie wskazaü na stawiane zarzuty. NaleĪy zwaĪyü takĪe okolicznoĞci łagodzące, które mogą wpływaü na wymiar kary”26. O ile naleĪy zaakceptowaü stanowisko wyraĪone przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, Īe przyznanie siĊ potwierdza naruszenie dyscypliny słuĪbowej, o tyle trudno zgodziü siĊ z twierdzeniem tego samego sądu, Īe stanowi ono podstawĊ do wymierzenia kary najsurowszej27.
24
W. K o z i e l e w i c z, OdpowiedzialnoĞü dyscyplinarna sĊdziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, Warszawa 2012, s. 54.
25
Tekst jedn.: Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687 z póĨn. zm. [dalej cyt.: PolU].
26
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 lutego 2007 r., II SA/Wa 2354/06, LEX nr 318265.
27
Por. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 wrzeĞnia 2010 r., VIII SA/Wa 404/10, LEX nr 760266.
W tym miejscu warto wspomnieü, Īe art. 113 ust. 2 CBAu przewiduje karĊ dodatkową, jaką moĪna nałoĪyü na funkcjonariusza CBA, w postaci okresowego pozbawienia premii.
Ze wzglĊdu na stopieĔ nasilenia elementów represyjnych zawartych w wymienionych przepisach sankcjach, moĪna wskazaü trzy rodzaje kar dyscyplinarnych. Pierwszy rodzaj tworzą kary najłagodniejsze, tj. upomnienie, nagana, surowa nagana, nagana z ostrzeĪeniem, ostrzeĪenie o niepełnej przydatnoĞci do słuĪby na zajmowanym stanowisku, które zasadniczo nie posiadają elementów represyjnych, koncentrując siĊ jedynie na aspekcie etyczno-wychowawczym. Drugi rodzaj kar to: wyznaczenie na niĪsze stanowisko słuĪbowe, obniĪenie stopnia, pozbawienie stopnia oficerskiego, ostrzeĪenie o niepełnej przydatnoĞci do słuĪby, z doĞü dolegliwym juĪ elementem represyjnym. Ostatni rodzaj kar dyscyplinarnych, tj. wydalenie ze słuĪby, wkracza najbardziej dotkliwie w sytuacjĊ faktyczną i prawną ukaranego, wskazując, Īe czyn obwinionego jest na tyle powaĪny, iĪ funkcjonariusz zostaje zwolniony ze słuĪby.
Regułą jest, iĪ za przewinienie dyscyplinarne wymierza siĊ tylko jedną karĊ dyscyplinarną (art. 118 ust. 1 CBAu, art. 123 ust. 1 funkcjSKWiSWWu, a takĪe § 29 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie udzielania wyróĪnieĔ i przeprowadzania postĊpowaĔ dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy Agencji BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego28. Ustawodawca przewidział jednak od niej wyjątki w postaci moĪliwoĞci kumulowania – w uzasadnionych przypadkach – niektórych kar dyscyplinarnych w odniesieniu do funkcjonariuszy ABW, AW, SKW, SWW (art. 146 ust. 2 ABWiAWu, art. 109 ust. 2 i 3 funkcjSKWiSWWu), a takĪe moĪliwoĞci orzeczenia odpowiednio surowszej jednej kary dyscyplinarnej w przypadku, gdy funkcjonariusz którejkolwiek ze słuĪb specjalnych dopuĞcił siĊ kilku przewinieĔ (art. 118 ust. 2 CBAu, art. 123 ust. 2 funkcjSKWiSWWu).
Kolejnym istotnym zagadnieniem, na które naleĪy zwróciü uwagĊ w kontekĞcie odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej, jest – okreĞlająca skutki upływu czasu dla kwestii odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej – instytucja przedawnienia, która polega albo na niemoĪliwoĞci wymierzenia kary za okreĞlony czyn (przedawnienie karalnoĞci), albo niemoĪnoĞci wykonania kary orzeczonej (przedawnienie wykonania kary). W literaturze przedmiotu podnosi siĊ, Īe upływ czasu od momentu popełnienia czynu ma z jednej strony siłĊ łagodzącą, z drugiej pojednawczą29. W zakresie przedawnienia czynów bĊdących przedmiotem
28
Tekst jedn. Dz. U. 2014, poz. 60 [dalej cyt.: rozpABW].
29
rozpoznania w postĊpowaniu dyscyplinarnym, omawiane akty normatywne zakreĞlają termin przedawnienia ich Ğcigania na 90 dni od momentu otrzymania przez przełoĪonego po raz pierwszy wiadomoĞci o popełnieniu przewinienia lub naruszeniu dyscypliny słuĪbowej (art. 147 ust. 1 ABWiAWu, art. 111 ust. 1 CBAu, art. 118 ust. 1 funkcjSKWiSWWu), a zatem początkową datĊ biegu terminu wyznacza dzieĔ uzyskania informacji o takim działaniu funkcjonariusza słuĪby specjalnej, które stanowi naruszenie dyscypliny w rozumieniu ustaw30. Okres przedawnienia karalnoĞci w przypadku odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej funkcjonariuszy słuĪb specjalnych jest krótki i wynosi 1 rok, licząc od dnia popełnienia przez niego przewinienia lub naruszenia dyscypliny słuĪbowej (art. 147 ust. 2 ABWiAWu, art. 111 ust. 2 CBAu, art. 118 ust. 2 funkcjSKWiSWWu). Tak krótki termin przedawnienia zmusza odpowiednie organy do moĪliwie najszybszego zainicjowania postĊpowania dyscyplinarnego. W przepisach analizowanych aktów normatywnych ustawodawca wyraĨnie wskazuje, Īe jeĞli przewinienie dyscyplinarne zawiera znamiona przestĊpstwa, to przedawnienie dyscyplinarne nie moĪe nastąpiü wczeĞniej, aniĪeli przedawnienie przewidziane w rozdziale XI ustawy karnej (art. 147 ust. 3 ABWiAWu, art. 111 ust. 3 CBAu, art. 118 ust. 3 funkcjSKWiSWWu).
3. STOSOWANIE PRZEPISÓW PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO
W POSTĉPOWANIU DYSCYPLINARNYM
FUNKCJONARIUSZY SŁUĩB SPECJALNYCH
Bardziej złoĪona jest problematyka stosowania przepisów kodeksu postĊpowania karnego w odniesieniu do funkcjonariuszy słuĪb specjalnych. Prima facie mogłoby siĊ wydawaü, Īe kwestia ta nie budzi wiĊkszych wątpliwoĞci z uwagi na dyspozycje przepisów: § 53 rozpABW, § 54 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie udzielania wyróĪnieĔ i przeprowadzania postĊpowaĔ dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy Agencji Wywiadu31, art. 135 ust. 1 CBAu, art. 139 ust. 1 funkcjSKWiSWWu, w Ğwietle których w sprawach nieuregulowanych w ustawach do postĊpowania dyscyplinarnego stosuje siĊ odpowiednio przepisy kodeksu postĊpowania karnego, przy czym art. 135 ust. 1 CBAu wyraĨnie wskazuje, w jakim zakresie w postĊpowaniu dyscyplinarnym przeciwko
30
Por. wydany na podstawie art. 147 ust. 1 i 2 PolU wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 wrzeĞnia 2007 r., I OSK 1786/06, LEX nr 386545.
31
funkcjonariuszowi CBA moĪna stosowaü przepisy KPK. Na pewno naleĪy zgodziü siĊ z poglądem, który znalazł swoje odzwierciedlenie w przepisie art. 135 ust. 1 CBAu, w Ğwietle którego w postĊpowaniu dyscyplinarnym mają zastosowanie przepisy KPK dotyczące wezwaĔ, zawiadomieĔ, terminów, dorĊczeĔ, Ğwiadków (oczywiĞcie z przewidzianymi w ustawie wyjątkami). Istnieją równieĪ i takie przepisy KPK, które nie mogą mieü zastosowania w postĊpowaniu dyscyplinarnym, gdyĪ nie regulują kwestii bezpoĞrednio związanych z tym postĊpowaniem. Jako przykład mogą posłuĪyü nastĊpujące przepisy dotyczące: udziału czynnika społecznego w orzekaniu (art. 3 KPK), Ğrodków przymusu (rozdział 27-30 KPK, zabezpieczenia majątkowego (rozdział 32 KPK).
PostĊpowanie dyscyplinarne przeciwko funkcjonariuszom słuĪb specjalnych oparte jest na nastĊpujących zasadach:
− Ğcigania z urzĊdu (art. 120 ust. 1 CBAu, § 10 ust. 1 rozpABW, 10 ust. 1 rozpAW, art. 124 ust. 1 funkcjSKWiSWWu);
− legalizmu (art. 120 ust. 1 CBAu, § 8 rozpABW, § 9 ust. 1 rozpAW, art. 124 ust. 1 funkcjSKWiSWWu);
− domniemania niewinnoĞci (art. 126 ust. 2 zd. 1 CBAu, art. 130 ust. 2 zd. 1 funkcjSKWiSWWu);
− in dubio pro reo (art. 126 ust. 2 zd. 2 CBAu, art. 130 ust. 2 zd. 2 funkcjSKWiSWWu);
− prawa do obrony (art. 125 ust. 1 pkt 5 CBAu, § 22 rozpABW, art. 129 ust. 1 pkt 5 funkcjSKWiSWWu);
− bezstronnoĞci (art. 122 ust. 3 i 5 CBAu, § 16 i 17 rozpABW, § 16 i 18 ust. 1 rozpAW, art. 126 ust. 6 i 8 funkcjSKWiSWWu);
− bezpoĞrednioĞci (m.in. art. 124 ust. 1 CBAu, § 18 ust. 1 rozpABW, § 19 ust. 1 rozpAW, art. 128 ust. 1 funkcjSKWiSWWu);
− informacji (art. 125 ust. 1 CBAu, § 18 ust. 3 oraz § 20 rozpABW, § 19 ust. 3 i § 21 rozpAW, art. 128 ust. 1 CBAu, art. 129 ust. 1 funkcjSKWiSWWu, art. 132 ust. 1 art. 130 ust. 2 zd. 1 funkcjSKWiSWWu);
− koncentracji i szybkoĞci postĊpowania dyscyplinarnego (art. 120 ust. 3 zd. 2 CBAu, § 11 ust. 2 oraz § 23 ust. 1 rozpABW, § 11 ust. 2 i § 24 ust. 1 rozpAW, art. 131 ust. 1 funkcjSKWiSWWu);
− dwuinstancyjnoĞci postĊpowania dyscyplinarnego (art. 130 ust. 1 CBAu, § 9 rozpABW, § 32 ust. 1 rozpAW, art. 134 ust. 1 funkcjSKWiSWWu); − sądowej kontroli orzeczeĔ dyscyplinarnych (art. 139 CBAu, art. 143
− protokolarnoĞci (art. 128 ust. 3 CBAu, § 18 ust. 2 rozpABW, § 10 ust. 2 rozpAW, art. 128 ust. 1 i 2, art. 132 ust. 3 funkcjSKWiSWWu);
− trwałoĞci decyzji wydanych w postĊpowaniu dyscyplinarnym (art. 134 ust. 1 CBAu, § 40 rozpAW, art. 138 ust. 1 funkcjSKWiSWWu).
Z uwagi na charakter niniejszego opracowania zostały one jedynie zasygnalizowane, a ich omówienie (wybiórcze) nastąpi w dalszej czĊĞci artykułu, dotyczącej przebiegu postĊpowania dyscyplinarnego.
4. PRZEBIEG POSTĉPOWANIA DYSCYPLINARNEGO
WładzĊ dyscyplinarną wobec funkcjonariuszy słuĪb specjalnych posiada odpowiednio: Szef CBA (art. 110 ust. 1 CBAu), przełoĪony dyscyplinarny (art. 110 ust. 2 CBAu, art. 124 funkcjSKWiSWWu), przełoĪony (§ 10 ust. 1 rozpABW, § 10 ust. 1 rozpAW). PostĊpowanie dyscyplinarne wszczyna siĊ z dniem wydania postanowienia o wszczĊciu postĊpowania dyscyplinarnego (art. 120 ust. 4 zd. 1 CBAu, art. 124 ust. 4 zd. 1 funkcjSKWiSWWu, § 13 ust. 1 rozpAW, § 13 ust. 1 rozpABW). Z tą chwilą funkcjonariusz słuĪby specjalnej, który dopuĞcił siĊ deliktu, uzyskuje status obwinionego (art. 120 ust. 4 zd. 2 CBAu, art. 124 ust. 4 zd. 2 funkcjSKWiSWWu, § 13 ust. 2 rozpAW, § 13 ust. 2 rozpABW). W Ğwietle przywołanych przepisów naleĪy stwierdziü, Īe za obwinionego naleĪy uwaĪaü kaĪdego funkcjonariusza słuĪb specjalnych, przeciwko któremu zostało wydane postanowienie o wszczĊciu postĊpowania dyscyplinarnego, które powinno odpowiadaü wymogom stawianym tego rodzaju pismom, a przewidzianym w ustawach (art. 120 ust. 5 CBAu, art. 124 ust. 5 § funkcjSKWiSWWu, 13 ust. 3 rozpAW, § 13 ust. 3 rozpABW), tj. zawieraü nastĊpujące informacje:
− oznaczenie przełoĪonego dyscyplinarnego; − datĊ wydania postanowienia;
− stopieĔ, imiĊ i nazwisko oraz stanowisko słuĪbowe obwinionego;
− opis przewinienia dyscyplinarnego zarzucanego obwinionemu wraz z jego kwalifikacją prawną;
− uzasadnienie faktyczne zarzucanego przewinienia dyscyplinarnego; − stopieĔ, imiĊ i nazwisko rzecznika dyscyplinarnego prowadzącego
postĊpowanie;
− podpis z podaniem stopnia, imienia i nazwiska przełoĪonego dyscyplinarnego;
− pouczenie o uprawnieniach przysługujących obwinionemu w toku postĊpowania dyscyplinarnego.
PostĊpowanie dyscyplinarne, a takĪe czynnoĞci wyjaĞniające (w sytuacji, gdy istnieją wątpliwoĞci co do popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, jego kwalifikacji prawnej albo toĪsamoĞci sprawcy) prowadzi rzecznik dyscyplinarny, który we wszystkich komentowanych aktach normatywnych jest instytucją kadencyjną (art. 126 ust. 5 funkcjSKWiSWWu, art. 122 CBAu, § 15 ust. 3 rozpAW) powoływaną przez szefa danej słuĪby specjalnej za swoją pisemną zgodą.
PostĊpowanie dyscyplinarne jest dwuinstancyjne (§ 9 rozpABW, art. 130 ust. 1 CBAu, art. 134 ust. 1 funkcjSKWiSWWu). W pierwszej instancji czynnoĞci podejmuje przełoĪony dyscyplinarny/przełoĪony, który wszczyna postĊpowanie, gdy zachodzi uzasadnione przypuszczenie popełnienia przez funkcjonariusza przewinienia dyscyplinarnego, bądĨ decyduje o odmowie wszczĊcia lub umorzeniu postĊpowania dyscyplinarnego z uwagi na wystąpienie negatywnych przesłanek. Ponadto decyduje o ukaraniu, odstąpieniu od ukarania bądĨ o uniewinnieniu obwinionego (art. 133 funkcjSKWiSWWu, art. 129 CBAu, § 28 rozpAW, § 27 rozpABW).
PostĊpowanie w drugiej instancji toczy siĊ na skutek skargi złoĪonej do tzw. wyĪszego przełoĪonego dyscyplinarnego za poĞrednictwem przełoĪonego dyscyplinarnego, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji (art. 134 ust. 2 funkcjSKWiSWWu, art. 130 ust. 2 CBAu, § 32 ust. 1 rozpAW, § 32 ust. 1 rozpABW).
Identycznie, jak w postĊpowaniu karnym, równieĪ w postĊpowaniu dyscyplinarnym nie przeprowadza siĊ dowodów rozpatrując sprawĊ jedynie na podstawie materiału dowodowego zebranego w postĊpowaniu pierwszo-instancyjnym (art. 135 ust. 1 funkcjSKWiSWWu, art. 131 ust. 1 CBAu, § 34 ust. 1 rozpAW, § 34 rozpABW). OczywiĞcie nie jest to reguła bezwzglĊdna, gdyĪ w wyjątkowych sytuacjach moĪna uzupełniü materiał dowodowy, ale nie moĪna w całoĞci dowodów uzyskanych w postĊpowaniu pierwszej instancji zastąpiü dowodami przeprowadzonymi w postĊpowaniu odwoławczym, poniewaĪ złamana zostałaby wówczas zasada dwuinstancyjnoĞci postĊpowania dyscyplinarnego (art. 135 ust. 1 zd. 2 funkcjSKWiSWWu, art. 131 ust. 1 zd. 2 CBAu, § 34 ust. 1 rozpAW, § 34 ust. 1 rozpABW). W takim przypadku naleĪy obwinionego zapoznaü z materiałami dowodowymi uzyskanymi w postĊpowaniu odwoławczym.
W celu zbadania zaskarĪonego orzeczenia szef odpowiedniej słuĪby specjalnej moĪe powołaü komisjĊ (art. 136 funkcjSKWiSWWu, art. 132 CBAu). Sytuacja
taka ma najczĊĞciej miejsce wówczas, gdy sprawa dyscyplinarna jest zawiła, wymagająca zgłĊbionej wiedzy z zakresu działania słuĪb specjalnych32. Skład komisji został ĞciĞle okreĞlony w ustawach. Do fakultatywnych uprawnieĔ komisji naleĪy wysłuchanie: rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego, a takĪe jego obroĔcy (art. 136 ust. 4 funkcjSKWiSWWu, art. 132 ust. 4 CBAu). ĩaden z przytoczonych przepisów nie wskazuje expressis verbis, czy wysłuchanie ma nastąpiü z urzĊdu, czy jest dopuszczalne równieĪ na wniosek podmiotów, które mogą byü wysłuchane. W związku z brakiem takiego wskazania naleĪy przyjąü, Īe komisja moĪe dokonaü czynnoĞci przesłuchania zarówno z urzĊdu, jak równieĪ na wniosek podmiotów wskazanych w odpowiednich przepisach ustaw. Jak słusznie zauwaĪyli S. Hoc i P. Szustakiewicz, komisja nie jest takim wnioskiem związana i jeĞli uzna, Īe charakter sprawy nie wymaga wysłuchania, nie przeprowadza tej czynnoĞci33. Przeprowadzone przez komisjĊ czynnoĞci muszą byü udokumentowane, dlatego teĪ sporządza ona sprawozdanie wraz z wnioskiem dotyczącym sposobu rozstrzygniĊcia sprawy (art. 137 ust. 1 funkcjSKWiSWWu, art. 133 ust. 1 CBAu). W tym miejscu naleĪy podkreĞliü, Īe szef odpowiedniej słuĪby specjalnej nie jest związany stanowiskiem komisji przedstawionym we wniosku. Niemniej w sytuacji, gdy zdecyduje, Īe sprawĊ naleĪy rozstrzygnąü odmiennie, niĪ zaproponowała komisja, powinien swoje stanowisko uzasadniü. Rozpoznając zaskarĪone orzeczenie, po zapoznaniu siĊ ze sprawozdaniem komisji, szef odpowiednich słuĪb specjalnych ma moĪliwoĞü podjĊcia nastĊpujących decyzji:
− utrzymaü w mocy zaskarĪone orzeczenie, albo
− uchyliü w całoĞci albo w czĊĞci i w tym zakresie uniewinniü obwinionego, odstąpiü od ukarania, wzglĊdnie wymierzyü inną karĊ, bądĨ uchylając to orzeczenie – umorzyü postĊpowanie dyscyplinarne w pierwszej instancji, albo
− uchyliü w całoĞci i przekazaü sprawĊ do ponownego rozpatrzenia przez przełoĪonego dyscyplinarnego, gdy rozstrzygniĊcie sprawy wymaga przeprowadzenia czynnoĞci dowodowych w całoĞci lub w znacznej czĊĞci (art. 137 ust. 4 funkcjSKWiSWWu, art. 133 ust. 4 CBAu).
Jednym ze sposobów zakoĔczenia postĊpowania odwoławczego w sprawach dyscyplinarnych funkcjonariuszy słuĪb specjalnych jest równieĪ jego umorzenie, w sytuacji gdy odwołanie zostanie cofniĊte (art. 137 ust. 5 funkcjSKWiSWWu, art. 133ust. 5 CBAu).
32
H o c, S z u s t a k i e w i c z, Ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym.
33
W tym miejscu warto zwróciü uwagĊ na zawarty w przepisach ustaw – a mający wymiar gwarancyjny dla funkcjonariuszy słuĪb specjalnych, przeciwko którym toczy siĊ postĊpowanie dyscyplinarne – zakaz reformationis in peius (art. 137 ust. 6 funkcjSKWiSWWu, art. 133 ust. 6 CBAu). NaleĪy zgodziü siĊ z poglądem wyraĪonym przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 3 stycznia 2008 r. (na podstawie art. 135n ust. 6 PolU), który zachowuje swoją aktualnoĞü równieĪ na gruncie przepisów regulujących odpowiedzialnoĞü dyscyplinarną funkcjonariuszy słuĪb specjalnych, w Ğwietle którego wspomniany zakaz „[…] polega […] na tym, Īe wyĪszy przełoĪony uchylając orzeczenie przełoĪonego dyscyplinarnego i orzekając co do istoty sprawy nie moĪe zmieniü rozstrzygniĊcia zawartego w zaskarĪonym orzeczeniu na niekorzyĞü strony, która siĊ odwołała. Strona nie powinna mieü bowiem obaw przed składaniem Ğrodków zaskarĪenia, poniewaĪ mają one słuĪyü przede wszystkim ochronie jej interesów”34. OczywiĞcie wspomniany zakaz nie jest bezwzglĊdny i zostały przewidziane od niego wyjątki, tzn. moĪe on zostaü złamany w sytuacji, gdy zaskarĪone orzeczenie znacząco narusza normy prawne bądĨ interes słuĪby.
Z odpowiedzialnoĞcią dyscyplinarną funkcjonariuszy słuĪb specjalnych związana jest równieĪ instytucja zatarcia skazania (art. 140 funkcjSKWiSWWu, art. 136 CBAu, rozdział 7 rozpAW, rozdział 7 rozpABW), wprowadzająca fikcjĊ prawną polegającą na tym, Īe w związku z zaistnieniem pewnych okolicznoĞci (np. upływ czasu, depenalizacja danego czynu w związku ze zmianą ustawy) skazanie uwaĪa siĊ na niebyłe35, co w tym przypadku oznacza, Īe funkcjonariusza słuĪby specjalnej traktuje siĊ jako tego, który nie dopuĞcił siĊ przewinienia dyscyplinarnego. Zatarcie skazania nie gwarantuje jednak funkcjonariuszowi powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko, a takĪe wypłaty niewypłaconych składników wynagrodzenia, które wskutek orzeczenia kary dyscyplinarnej zostały albo obniĪone, albo funkcjonariusz został ich pozbawiony i w tym zakresie ma wpływ na dalszą słuĪbĊ funkcjonariusza słuĪby specjalnej.
34
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 stycznia 2008 r., I OSK 1365/07, LEX nr 494783.
35
WiĊcej na ten temat m.in.: E. B i e Ĕ k o w s k a, Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna. Komentarz, red. G. Rejman, Warszawa 1999, s. 1320-1325; M. B ł a s z c z y k, Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, t. II: Komentarz do art. 32-116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2010, s. 849-862; G. B o g d a n, Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, red. A. Zoll, Warszawa 2012, s. 1270-1273; N. K łą c z y Ĕ s k a, Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, N. KłączyĔska, G. Łabuda, Warszawa 2012, LEXonline; M. M o z g a w a, Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. Praktyczny komentarz, red. M. Mozgawa, Warszawa 2007, s. 211-212.
Akty normatywne regulujące działalnoĞü słuĪb specjalnych wyraĪają słuĪącą zapewnieniu pewnoĞci obrotu prawnego zasadĊ trwałoĞci orzeczeĔ dyscyplinarnych (art. 134 ust. 1 CBAu, § 40 rozpAW, art. 138 ust. 1 funkcjSKWiSWWu), której obowiązywanie wyraĪa siĊ m.in. w istnieniu ustawowych ograniczeĔ polegających na ustanowieniu prawnych wymogów, szczególnego trybu, zasad i terminów, w jakich moĪe nastąpiü wzruszenie prawomocnego orzeczenia, a które moĪe mieü miejsce w wyniku wznowienia postĊpowania dyscyplinarnego (art. 141 i nast. funkcjSKWiSWWu, art. 137 i nast. CBAu, rozdział 8 rozpAW, rozdział 8 rozpABW) z powodu zaistnienia przesłanek enumeratywnie wymienionych w ustawach36. Ustawodawca zezwala na wszczĊcie postĊpowania wznowieniowego zarówno na wniosek ukaranego lub obwinionego (a w przypadku jego Ğmierci – na wniosek członka rodziny uprawnionego do renty rodzinnej), jak i z urzĊdu. W toku postĊpowania wznowieniowego bada siĊ jedynie przesłanki, które dały podstawĊ do jego wznowienia, gdyĪ – jak słusznie zauwaĪył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 lutego 2009 r. – przedmiotem tego rodzaju postĊpowania jest „kwestia istnienia podstaw do wznowienia postĊpowania, a nie kwestia odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej”37.
PostĊpowanie wznowieniowe koĔczy siĊ wydaniem jednego z nastĊpujących orzeczeĔ: uchylającego dotychczasowe orzeczenie i stwierdzającego uniewinnienie ukaranego lub umorzenie postĊpowania dyscyplinarnego; zmieniającego dotychczasowe orzeczenie i wymierzającego inną karĊ dyscyplinarną; odmawiającego uchylenia dotychczasowego orzeczenia.
Zgodnie z obowiązującą w postĊpowaniu dyscyplinarnym prowadzonym przeciwko funkcjonariuszom słuĪb specjalnych zasadą sądowej kontroli orzeczeĔ dyscyplinarnych, korzystają oni z uprawnienia do zaskarĪania orzeczeĔ wydanych przez przełoĪonego dyscyplinarnego w drugiej instancji (art. 143 funkcjSKWiSWWu, art. 139 CBAu, art. 152 ust. 2 ABWiAW). Sądem właĞciwym do rozpoznania skargi jest wojewódzki sąd administracyjny ze wzglĊdu na siedzibĊ przełoĪonego dyscyplinarnego, który wydał decyzjĊ w ostatniej instancji, natomiast postĊpowanie toczy siĊ w trybie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postĊpowaniu przed sądami administracyjnymi38.
36
Por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2006 r., II SA/Wa 989/06, LEX nr 302719.
37
Por. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 lutego 2009 r., I OSK 449/08, LEX nr 520746.
38
*
PostĊpowania dyscyplinarne w stosunku do funkcjonariuszy słuĪb specjalnych, choü uregulowane dla kaĪdej ze słuĪb odrĊbnie w ustawie o pragmatyce słuĪbowej, nie jest rozwiązaniem doskonałym. ĝwiadczą o tym chociaĪby odesłania „w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie”, np. do przepisów kodeksu postĊpowania karnego. Jak słusznie zauwaĪył S. Maj: „Taki stan rzeczy powinien byü zmieniony, a procedura ujednolicona, dostosowana do realiów odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej”39. Za uchwaleniem jednolitego aktu normatywnego o odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej funkcjonariuszy słuĪb specjalnych przemawia równieĪ fakt, Īe orzeczenie najsurowszej z kar dyscyplinarnych w postaci wydalenia ze słuĪby w danej formacji nie skutkuje zakazem słuĪby w innej. Tak skonstruowane przepisy budzą wątpliwoĞci w zakresie skutecznoĞci ochrony bezpieczeĔstwa wewnĊtrznego i zewnĊtrznego paĔstwa, którego strzegą m.in. słuĪby specjalne. Wspólny dla wszystkich słuĪb mundurowych akt normatywny dotyczący omawianej problematyki pozwoliłby na wzbogacenie orzecznictwa w tym zakresie.
Wobec poczynionych rozwaĪaĔ naleĪałoby zastanowiü siĊ nad opracowaniem dla wszystkich słuĪb – nie tylko specjalnych, ale szeroko rozumianych słuĪb mundurowych40 – wspólnego modelu postĊpowania w kwestii odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej, który opierałby siĊ na doĞwiadczeniach kaĪdej z nich, zawierając najlepsze i sprawdzone rozwiązania. Pomysł nie jest nowy, gdyĪ w literaturze przedmiotu był wielokrotnie podnoszony41, niemniej jednak ze wszech miar poĪądany, choü na pewno pojawią siĊ poglądy przemawiające za obecnym uregulowaniem.
BIBLIOGRAFIA
Akty normatywne
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o Ğrodkach przymusu bezpoĞredniego i broni palnej (Dz. U. 2013, poz. 628 z póĨn. zm.).
39
S. M a j, OdpowiedzialnoĞü dyscyplinarna w słuĪbach mundurowych. MoĪliwoĞü uchwalenia wspólnej procedury, [w:] WĊzłowe problemy odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej w słuĪbach mundurowych, red. P. JóĨwiak, K. OpaliĔski, Piła 2012, s. 39.
40
S. M a j, PostĊpowanie dyscyplinarne w słuĪbach mundurowych, Warszawa 2008.
41
TamĪe, a takĪe: S. S t a c h o w i a k, PostĊpowanie dyscyplinarne w sporcie, [w:] OdpowiedzialnoĞü dyscyplinarna w sporcie, red. A. J. Szwarc, PoznaĔ 2001, s. 135 i n.
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o słuĪbie funkcjonariuszy SłuĪby Kontrwywiadu Wojskowego oraz SłuĪby Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 710 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o SłuĪbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz SłuĪbie Wywiadu Wojskowego (tekst jedn.: Dz. U. 2014, poz. 253 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (tekst jedn.: Dz. U. 2012, poz. 621 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 9 lipca 2003 r. o Wojskowych SłuĪbach Informacyjnych (Dz. U. Nr 139, poz. 1326 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postĊpowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn.: Dz. U. 2012, poz. 270 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego i Agencji Wywiadu (tekst jedn.: Dz. U. 2010, Nr 29, poz. 154 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postĊpowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póĨn. zm.).
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tekst jedn.: Dz. U. 2011, Nr 287, poz. 1687 z póĨn. zm.). Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o UrzĊdzie Ochrony PaĔstwa (tekst jedn.: Dz. U. 1999, Nr 51, poz.
526 z póĨn. zm.).
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie udzielania wyróĪnieĔ i przeprowadzania postĊpowaĔ dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy Agencji BezpieczeĔ-stwa WewnĊtrznego (tekst jedn.: Dz. U. 2014. poz. 60).
Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 2003 r. w sprawie udzielania wyróĪnieĔ i przeprowadzania postĊpowaĔ dyscyplinarnych wobec funkcjonariuszy Agencji Wywiadu (tekst jedn.: Dz. U. 2013, poz.1420).
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 kwietnia 1995 r. – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn.: M.P. 2012, poz. 32).
Orzecznictwo
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 27 lutego 2001 r., K 22/00, OTK ZU 2001, nr 3, poz. 48. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 lutego 2009 r., I OSK 449/08, LEX nr
520746.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 stycznia 2008 r., I OSK 1365/07, LEX nr 494783.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 wrzeĞnia 2010 r., VIII SA/Wa 404/10, LEX nr 760266.
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 wrzeĞnia 2007 r., I OSK 1786/06, LEX nr 386545.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 26 lutego 2007 r., II SA/Wa 2354/06, LEX nr 318265.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 listopada 2006 r., II SA/Wa 989/06, LEX nr 302719.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 17 stycznia 2006 r., II SA/Wa 1755/05, LEX nr 194440.
Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 15 kwietnia 2004 r., II SA 1561/03, LEX nr 150843.
Literatura
B i eĔ k o w s k a E.: Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna. Komentarz, red. G. Rejman, Warszawa 1999.
B ł a s z c z y k M.: Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, t. II: Komentarz do art. 32-116, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, Warszawa 2010.
B o d i o J., B o r k o w s k i G., D e m e n d e c k i T.: Ustrój organów ochrony prawnej. CzĊĞü szczegółowa, Warszawa 2012.
B o g d a n G.: Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna, red. A. Zoll, Warszawa 2012.
D u d e k D., H u s a k Z., K o w a l s k i G., L i s W.: Konstytucyjny system organów paĔstwa, Warszawa 2012.
G a r d o c k i L.: Prawnokarna problematyka sĊdziowskiej odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej, [w:] PrzestĊpstwo – kara – polityka kryminalna. Problemy tworzenia i funkcjonowania prawa. KsiĊga Jubileuszowa z okazji 70. rocznicy urodzin Profesora Tomasza Kaczmarka, red. J. Giezek, Warszawa 2006.
H o c S., S z u s t a k i e w i c z P.: Ustawa o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym. Komentarz, LEX/el., 2012.
K łą c z y Ĕ s k a N.: Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. CzĊĞü ogólna. Komentarz, red. J. Giezek, N. KłączyĔska, G. Łabuda, Warszawa 2012, LEXonline.
K o z i e l e w i c z W.: OdpowiedzialnoĞü dyscyplinarna sĊdziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych i notariuszy, Warszawa 2012.
K u c z yĔ s k i T.: Rozdział X. OdpowiedzialnoĞü porządkowa i dyscyplinarna, [w:] System Prawa Administracyjnego, red. R. Hauser, A. Wróbel, Z. Niewiadomski, t. XI, Warszawa 2011. M a j S.: OdpowiedzialnoĞü dyscyplinarna w słuĪbach mundurowych. MoĪliwoĞü uchwalenia
wspólnej procedury, [w:] WĊzłowe problemy odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej w słuĪbach mundurowych, red. P. JóĨwiak, K. OpaliĔski, Piła 2012.
M a j S.: PostĊpowanie dyscyplinarne w słuĪbach mundurowych, Warszawa 2008.
M o z g a w a M.: Komentarz do art. 106 kodeksu karnego, [w:] Kodeks karny. Praktyczny komentarz, red. M. Mozgawa, Warszawa 2007.
Organy i korporacje ochrony prawa, red. S. Sagan, J. Ciechanowska, Warszawa 2010. S e r a f i n S., S z m u l i k B.: Organy ochrony prawnej RP, Warszawa 2010.
S t a c h o w i a k S.: PostĊpowanie dyscyplinarne w sporcie, [w:] OdpowiedzialnoĞü dyscyplinarna w sporcie, red. A. J. Szwarc, PoznaĔ 2001.
Słownik jĊzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. III, Warszawa 1989.
Z a l e w s k i S.: SłuĪby specjalne w paĔstwie demokratycznym, Warszawa 2005.
ODPOWIEDZIALNOĝû DYSCYPLINARNA
FUNKCJONARIUSZY SŁUĩB SPECJALNYCH. WYBRANE ZAGADNIENIA S t r e s z c z e n i e
Dyscyplina słuĪbowa to jeden z warunków prawidłowego funkcjonowania słuĪb specjalnych. W niniejszym artykule przybliĪono tĊ problematykĊ wskazując m. in. sankcje, które zostaną nałoĪone na funkcjonariusza słuĪb specjalnych (cywilnych i wojskowych) w sytuacji, gdy dopuĞci siĊ przewinienia dyscyplinarnego, które musi mieü związek ze słuĪbą i wykonywanymi czynnoĞciami słuĪbowymi. I chociaĪ wydaje siĊ, Īe stosowanie procedur związanych z postĊpo-waniem dyscyplinarnym nie powinno budziü zastrzeĪeĔ, to jednak w praktyce powstaje szereg wątpliwoĞci w toku prowadzonych postĊpowaĔ. Dlatego teĪ coraz czĊĞciej w literaturze przedmiotu podnosi siĊ, by kwestiĊ odpowiedzialnoĞci dyscyplinarnej słuĪb mundurowych (a wiĊc nie tylko słuĪb specjalnych) uregulowaü we wspólnym akcie normatywnym.
Słowa kluczowe: Agencja BezpieczeĔstwa WewnĊtrznego, Agencja Wywiadu, Centralne Biuro
Antykorupcyjne, SłuĪba Kontrwywiadu Wojskowego, SłuĪba Wywiadu Wojskowego, odpowiedzialnoĞü, kara, postĊpowanie dyscyplinarne.
DISCIPLINARY LIABILITY OF INTELLIGENCE AGENCY OFFICERS. SELECTED ISSUES S u m m a r y
Discipline at work is an aspect of proper functioning of intelligence agencies. The presented paper sheds some light on the issue by presenting, for example, certain types of disciplinary action regarding an officer of an intelligence agency (both civil and military) who is guilty of disciplinary misconduct while performing service. Although the application of disciplinary measures seems unquestionable, in practice there appear to be a number of doubts arising during various proceedings. As a result, the literature of the subject increasingly postulates that disciplinary liability of uniformed services (therefore not only intelligence agencies) be regulated by a common normative act.
Key words: Internal Security Agency, intelligence, Central Anti-Corruption Bureau, Military
Counterintelligence Service, military intelligence, liability, penalty, disciplinary action. Translated by Tomasz Pałkowski
