Karol Sacewicz
"Akcja sowiecko-komunistyczna w
Polsce" - raport specjalny
Komendanta Głównego Armii
Krajowej gen. Stefana Roweckiego
"Kaliny" (27 czerwca 1942 roku)
Echa Przeszłości 7, 251-269
K arol Sacew icz
In s ty tu t H istorii i Stosunków Międzynarodowych U niw ersytet W arm ińsko-M azurski w Olsztynie
„AKCJA SOWIECKO-KOMUNISTY CZNA W POLSCE”
- RAPORT SPECJALNY KOMENDANTA GŁÓWNEGO
ARMII KRAJOWEJ GEN. STEFANA ROWECKIEGO
„KALINY” (27 CZERWCA 1942 ROKU)
22 c z e rw c a 1941 r. T rz e c ia R z e s z a p r z y s tą p iła do r e a liz a c ji z a ło ż e ń s t r a teg iczn y c h p la n u „ B a rb a ro s s a ”, co oznaczało p o c z ą te k w ojny niem iecko-sow iec- k ie j. N o w y f r o n t d ru g ie j w o jn y ś w ia to w e j w sp o só b d ia m e tr a ln y z m o d y fik o w a ł ó w c z e s n ą s y tu a c ję m ię d z y n a ro d o w ą . W b re w sw o im p la n o m Z S R S z o s ta ł z m u s z o n y do s o ju s z u p o lity c zn o -w o jsk o w eg o z o b o zem p a ń s tw a lia n c k ic h , w k tó ry c h g ro n ie z n a jd o w a ła się RP, s ta ją c się je d n y m z g łó w n y c h jeg o filaró w . N ie b y ła to je d y n a k o n s e k w e n c ja te g o w y d a rz e n ia . D la P o ls k i i P o la k ó w a g r e s ja n ie m ie c k a n a sw ego d o ty c h c z a so w e g o s o ju s z n ik a , a n a s tę p n ie sz y b k ie p o s tę p y W e h r m a c h tu m ia ła p o z y ty w n e i n e g a ty w n e stro n y . D o ty c h p ie rw s z y c h z a liczy ć n a le ż y p rz e d e w s z y s tk im e n tu z ja s ty c z n ie p r z y w ita n y p rz e z z d e c y d o w a n ie w ię k s z ą cześć p o lsk ie g o s p o łe c z e ń s tw a k o n f lik t p o m ię d z y w rz e ś n io w y m i a g r e s o r a m i i o k u p a n ta m i z ie m p o ls k ic h 1, s c a le n ie p o d je d n y m z n ic h w s z y s tk ic h z ie m II RP, p o d p is a n ie w lip c u 1941 r o k u tzw . u k ła d u S ik o rs k i - M a js k i, a ta k ż e tw o rz e n ie p o lsk ie g o w o js k a w Z w ią z k u S o w ieck im . Do lis ty n e g a ty w ó w z a p is a ć n a le ż y n ie w ą tp liw ie o s ła b ie n ie pozycji R z ą d u R P n a u c h o d ź s tw ie w obozie p a ń s tw s p rz y m ie rz o n y c h , a ta k ż e z ja w isk o so w iec k ie j d y w e rs ji i p a r t y z a n t k i n a w sc h o d n ic h o ra z c e n tr a ln y c h z ie m ia c h II RP.
1 Zob. K. Sacewicz, Uklad Sikorski - Majski w ocenie centralnej prasy polityczno - infor macyjnej Polskiego Państwa Podziemnego (czerwiec -sierpień 1941 r.), „Echa Przeszłości” 2004, t. V, s. 156-161; P. Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do wladzy 1941-1944, Warsza wa 2003, s. 69-70.
T en o s ta tn i a s p e k t, w o k r e s ie fu n k c jo n o w a n ia o fic ja ln y c h p o lsk o -so w ie c k ic h s to s u n k ó w d y p lo m a ty c z n y c h , s ta n o w ił ob o k z a g a d n ie n ia e w a k u a c ji P o l s k ic h S ił Z b ro jn y c h z Z S R S j e d e n z p o d s ta w o w y c h p ro b le m ó w w rz e c z o n y ch b ila te r a ln y c h re la c ja c h . P r o b le m a ty k a t a n ie z o s ta ła r o z w ią z a n a do k o ń c a w o jn y w p ły w a ją c w sp o só b is to tn y n a w z a je m n e s to s u n k i n ie ty lk o m ię d z y p a ń s tw o w e , a le i n a ro d o w e . N e w ra lg ic z n o ś ć te g o z a g a d n ie n ia w y n ik a ła z k ilk u is to tn y c h pow odów :
1) n ie i s t n i a ł a ż a d n a r e g u la c ja p r a w n a b ą d ź w sp ó ln y so w ieck o - p o lsk i o r g a n k o o rd y n u ją c y w sz e lk ie d z ia ła n ia d y w e rs y jn e Z S R S o d n o ś n ie P o ls k i2;
2) o b ecn o ść so w ie c k ic h d y w e r s a n tó w n a r u s z a ł a s u w e r e n n o ś ć R P;
3) s t r o n a so w ie c k a tr a k t o w a ł a w sc h o d n ie z ie m ie II RP, ja k o in t e g r a l n ą część Z S R S , a o b ecn o ść o d d z ia łó w so w ie c k ic h m ia ła t ę p r z y n a le ż n o ś ć po- św ia d c z a ć 3;
4) s o w ie c k o -k o m u n isty c z n e a k c je bojow e s ta ły w z d e c y d o w a n ej s p rz e c z n o śc i z k o n c e p c ja m i p o w s ta n ia p o w sz e c h n e g o z a w a r ty m i w p la n a c h S z ta b u N a c z e ln e g o W o d za i K o m e n d y G łó w n ej A rm ii K ra jo w e j (K G A K )4; 5) so w ie c k ie a k ty d y w e rs ji b y ły p o lity c z n ie i p ro p a g a n d o w o w s p o m a g a n e p rz e z - u z n a w a n ą p rz e z p o ls k ie p o d z ie m ie n ie p o d le g ło śc io w e z a s o w ie c k ą a g e n tu r ę - P o ls k ą P a r t i ę R o b o tn ic z ą (P P R ) i je j fo rm a c ję b o jo w ą, tj. G w a rd ię L u d o w ą (G L )5; 6) a k ty te w y w o ły w a ły w z m o ż e n ie t e r r o r u n ie m ie c k ie g o , k tó re g o o f ia r ą p a d a ła p rz e d e w s z y s tk im lu d n o ś ć c y w iln a; 7) w l a ta c h 1 9 4 1 -1 9 4 3 a k c je te n ie p o s ia d a ły ż a d n e g o u z a s a d n ie n ia z w o jsk o w eg o p u n k t u w id z e n ia , z ra c ji ic h o lb rz y m ie j o d leg ło ści od f r o n tu w sch o d n ieg o ;
8) o d d z ia ły d y w e rs y jn e p rz e ja w ia ły c z ę sto c h a r a k t e r a n ty p o ls k i, p r o w a d z iły w z m o ż o n ą a g ita c ję k o m u n is ty c z n ą ;
9) a k t y d y w e rs ji i p r o p a g a n d y w y k o n y w a n e b y ły p rz e z k o a lic ja n ta , w obec k tó re g o m o ż n a by ło p o d e jm o w a ć - z w ła s z c z a w o k re s ie 30 lip c a 1941 - 25 k w ie tn ia 1943 r. - je d y n ie k ro k i d y p lo m a ty c z n e .
2 Zob. K. Sacewicz, Obraz sowieckich akcji dywersyjnych w okupowanej Polsce (1941-1943) na lamach „Biuletynu Informacyjnego", „Echa Przeszłości” 2003, t. IV, s. 130-131.
3 P. Wieczorkiewicz, Historia polityczna Polski 1939 - 1945, Warszawa 2005, s. 295-296. 4 Zob. M. Ney-Krwawicz, Powstanie powszechne w koncepcjach i pracach Sztabu Naczelne go Wodza i Komendy Głównej Armii Krajowej, Warszawa 1999; idem, Koncepcje walki i powsta nia, [w:] Armia Krajowa. Szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, pod red. K. Komorowskiego, Warszawa 1999, s. 196-232; idem, Koncepcje powstania powszechnego na ziemiach polskich, [w:] Operacja „Burza" i Powstanie Warszawskie 1944, pod red. K. Komo rowskiego, Warszawa 2004, s. 64-95.
5 Na temat stosunku niepodległościowego podziemia wobec komunistów zob. Polskie Pań stwo Podziemne wobec komunistów polskich (1939-1945). Wypisy prasy konspiracyjnej, oprac. K. Sacewicz, Olsztyn 2005; T. Zenczykowski, Rozmowy Delegatury Rządu - PPR w 1943 roku w świetle faktów, „Zeszyty Historyczne” 1974, z. 27, s. 104-129; J. Marszalec, Działalność informacyjna i propagandowa agend Polskiego Państwa Podziemnego w kwestii komunistycznej, [w:] Działalność informacyjna Polskiego Państwa Podziemnego, pod red. W. Grabowskiego, Warszawa 2003, s. 134-153; P. Gontarczyk, op. cit., s. 131-139, 195-218, 276- 282.
R o k 1942 s ta n o w ił sz c z e g ó ln y o k r e s w ro z w o ju so w ieck iej a k c ji s a b o ta ż o - w o -d y w e rsy jn e j n a z ie m ia c h p o lsk ic h . W m a ju to ż s a m ą d z ia ła ln o ś ć - a c z k o l w ie k z tra g ik o m ic z n y m s k u tk ie m - z a p o c z ą tk o w a ły p ie rw s z e o d d z ia ły bojow e ro d z im y c h k o m u n is tó w , tj. G L 6. P o n a d to w ra z z o fe n s y w ą n ie m ie c k ą n a K a u k a z ie w zm ogło się n a tę ż e n ie a k tó w d y w e rs ji i s a b o ta ż u o ra z lic z b a so w ie c k ic h odd ziałó w . S z c z eg ó ln ie d o tk liw ie o d c z u ła to lu d n o ś ć c y w iln a , s ta ją c się p ie r w s z ą i c z ę sto je d y n ą o f ia r ą n ie m ie c k ic h d z ia ła ń o d w eto w y ch .
D o ty c h c z a so w e re a k c je S z ta b u N a c z e ln e g o W odza, R z ą d u R P n a u c h o d ź s tw ie o ra z P o lsk ie g o P a ń s tw o P o d z ie m n e g o (P P P ) w obec a k c ji sow iecko-ko- m u n is ty c z n e j o g ra n ic z a ły się do p ró b je d n o z n a c z n e g o o k r e ś le n ia sw ego s ta - n o w is k a 7, re a k c ji d y p lo m a ty c z n y c h 8, a ta k ż e do p u b lik a c ji a n ty d y w e rs y jn y c h n a ła m a c h n iep o d le g ło śc io w e j p r a s y k o n s p ira c y jn e j9. S ro d k i te b y ły je d n a k n ie w y s ta rc z a ją c e . P o n a d to s t r o n a p o ls k a b y ła d e fa c to b e z s iln a w obec poli- ty c z n o -w o je n n y c h p la n ó w K re m la . Te k o n c e n tr o w a ły się p rz e d e w s z y s tk im n a j a k n a js z y b s z y m o d c ią ż e n iu f r o n tu w sc h o d n ie g o p o p rz e z w y w o ła n ie p o w s t a n i a n a je g o b lis k im o ra z d a le k im z a p le c z u 10, a ta k ż e n a a s p ir a c ja c h M o sk w y do d a lsz e j o k u p a c ji p o ls k ic h z iem w sc h o d n ic h .
W k o le jn y c h l a t a c h w ojny, tj. 1 9 4 3 -1 9 4 4 , z a g a d n ie n ie so w ie c k o -k o m u n i- s ty c z n y c h o d d z ia łó w d y w e rs y jn y c h i p a r ty z a n c k ic h n ie z o sta ło ro z w ią z a n e . Im b liżej g r a n ic II R P z n a jd o w a ł się f r o n t w sc h o d n i, ty m c o ra z w y ra ź n ie j z w ię k s z a ła się ilo ść rz e c z o n y c h o d d z ia łó w o ra z r o s ła ic h a k ty w n o ś ć bojow a, p rz e d e w s z y s tk im z a ś p o lity c z n a . C o ra z częściej u ja w n ia ły o n e sw oje a n ty p o l s k ie oblicze, a w y k o n u ją c t a j n ą d y re k ty w ę s z e fa C e n tr a ln e g o S z ta b u R u c h u
6 Były to trzy grupy GL: 1) dowodzona przez Franciszka Zubrzyckiego „Małego Franka” wysłana w okolice Piotrkowa Trybunalskiego, 2) dowodzona przez Mariana Baryłę „Bartka” wysłana w Grójeckie i 3) dowodzona przez Augusta Langego „Grubego Stacha” wysłana także w Grójeckie; zob. Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty, oprac. M.J. Chodkiewicz, P. Gontar- czyk, L. Zebrowski, t. I, Warszawa 1997, s. 143-173; P. Gontarczyk, op. cit., s. 169-172; Zgoła odmiennie działalność niniejszych (i nie tylko) grup GL ukazywała historiografia PRL oraz apogleci dziejów polskiego podziemia komunistycznego; zob. R. Nazarewicz, Nad Górną Wartą i Pilicą, Warszawa 1964; idem, Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa 2000; Wspo mnienia żołnierzy GL i AL, oprac. J. Gras, Cz. Gołąbek, B. Kobuszewski, T. Tarnogrodzki, Warszawa 1962; J.B. Garas, Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942-1945, Warsza wa 1971.
7 Zob. Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945, t. II, Wrocław - Warszawa - Kraków 1990, s. 59-60, 67-68.
8 Ibidem, s. 271.
9 Zob. G. Mazur, Biuro Informacji i Propagandy SZP - ZWZ - AK 1939-1945, Warszawa 1987, s. 313; K. Sacewicz, Obraz sowieckich akcji..., s. 127-150; Polskie Państwo Podziemne wobec komunistów polskich...
10 Cele te wojsku sowieckiemu, a także społeczeństwu ZSRS wyznaczył w swym przemó wieniu z 3 lipca 1941 roku Józef Stalin. Stwierdził on: „[...] w zajętych przez wroga rejonach należy tworzyć oddziały partyzanckie konne i piesze, tworzyć grupy dywersyjne do walki z jednostkami nieprzyjaciela, do wzniecania w każdym punkcie wojny partyzanckiej, [... ] w zagarniętych przez wroga rejonach należy stworzyć dla niego i wszystkich jego pomagierów warunki nie do zniesienia, ścigać i tępić na każdym kroku...”; cyt. za J. Stalin, O wielkiej wojnie narodowej Związku Radzieckiego, Warszawa 1951, s. 12.
P a r ty z a n c k ie g o g en . P o n o m a r ie n k i z c z e rw c a 1943 r .11, p r z y s tą p iły do p la n o w ej lik w id a c ji o d d z ia łó w p o lsk ie g o p o d z ie m ia n ie p o d le g ło śc io w e g o 12. K re s y W s c h o d n ie II RP, a z w ła s z c z a z ie m ie p ó łn o c n o -w sc h o d n ie s ta ły się ś w ia d k ie m p a r ty z a n c k ie j w o jn y so w ie c k o -p o lsk ie j13.
27 c z e rw c a 1942 r. w obec ro s n ą c e g o w w y n ik u s o w ie c k o -k o m u n isty c z n e j a k c ji sa b o ta ż o w o -d y w e rs y jn e j z a g r o ż e n ia d la p o lsk ie j ra c ji s ta n u , a p rz e d e w s z y s tk im d la ży w y ch sił n a r o d u K o m e n d a n t G łó w n y A K g en . S te f a n R ow ec k i „ K a lin a ” o p ra c o w a ł, a n a s tę p n ie p r z e s ła ł do L o n d y n u p ie rw s z y w te j s p r a w ie R a p o r t sp e c ja ln y : A k c ja s o w ie c k o -k o m u n is ty c z n a w P olsce. S ta n o w ił on o b s z e rn y e la b o r a t, o m a w ia ją c y rz e c z o n ą k w e s tię o ra z p o s tu lu ją c y z a s to s o w a n ie p e w n y c h ś ro d k ó w z a ra d c z y c h , k tó r e s t r o n a p o ls k a b y ła w ó w c z a s w s ta n ie w p ro w a d z ić w życie, m im o o g ro m n e j zło żo n o ści p o lity c z n e j p ro b le m u . R a p o r t te n d la je g o a d r e s a t a - w ła d z p o ls k ic h n a u c h o d ź s tw ie - b y ł p rz e d e w s z y s t k im , p o c h o d z ą c ą od s a m e g o K o m e n d a n ta G łó w n eg o A K , w y k ła d n ią is to ty p ro b le m u u j ę t ą z p e r s p e k ty w y K r a ju o ra z n ie z b ę d n ą b a z ą ź ró d ło w ą. Z a w ie ra o n w ie le in fo rm a c ji n a t e m a t celow ości o ra z fa k ty c z n y c h z a d a ń sow iecko- -k o m u n is ty c z n e j d y w e rs ji i p a r ty z a n tk i, o m a w ia cech y c h a r a k te r y s ty c z n e ich ta k t y k i p o lity c z n o -p ro p a g a n d o w e j o ra z bojow ej, a ta k ż e w ie lk o ść o d d z ia łó w i ic h w e w n ę tr z n ą s t r u k t u r ę o rg a n iz a c y jn ą . L e k t u r a d o k u m e n tu p o z w a la t a k że n a p o z n a n ie rz e c z y w iste g o - w e d łu g k ie r o w n ic tw a A K - s to s u n k u rz e c z o n y c h odd ziałó w , a ty m s a m y m i K r e m la do P o lsk i, i P o lak ó w , w ogóle do k w e s tii n ie p o d le g ło śc i i s u w e re n n o ś c i p o w o je n n e j R z eczy p o sp o litej.
R a p o r t t e n z n a jd u je się w z a s o b a c h A rc h iw u m A k t N o w y ch w W a rs z a w ie i d o ty c h c z a s n ie b y ł p u b lik o w a n y . T e k s t o p ra c o w a n o z g o d n ie z z a s a d a m i p u b lik a c ji m a te r ia łó w źró d ło w y ch . Z a c h o w a n a z o s ta ła o r y g in a ln a p is o w n ia d o k u m e n tu (b łę d y s ty lis ty c z n e , o rto g ra fic z n e i rzec zo w e z o s ta ły z a s y g n a liz o w a n e o z n a c z e n ie m [sic!]). W s z y s tk ie s k r ó ty ro z w in ię to . Z a łą c z n ik i d o k u m e n t u n ie z o s ta ły p rz y to c z o n e , n ie m n ie j w p r z y p is a c h o d n o to w a n o ic h tr e ś ć i p o d a n o w ła śc iw e im o d sy ła c z e b ib lio g ra fic z n e
11 Zakładała ona skrytą likwidację dowódców polskich oddziałów partyzanckich, a następ nie ich rozbrajanie i przejmowanie przez zgrupowania sowieckie; zob. Z. Boradyn, Niemen. Rzeka niezgody. Polsko-sowiecka wojna partyzancka na Nowogródczyźnie 1943-1944, Warszawa 1999, s. 243; Z archiwów sowieckich, oprac. W. Roszkowski, t. III: Konflikty polsko-sowieckie 1942-1944, Warszawa 1993, s. 105; P. Wieczorkiewicz, op. cit., s. 292.
12 Zob. J. Wołkonowski, Zdrada nad Naroczą, „Karta” 1994, nr 13, s. 137-143.
13 Zob. E. Banasikowski, Na zew ziemi wileńskiej, Paryż 1990; Z. Boradyn, A. Chmielarz, H. Piskunowicz, Armia Krajowa na Nowogródczyznie i Wileńszczyźnie (1941-1945), Warszawa 1997; Z. Boradyn, Niemen...
2 7 .V I.4 2 r.
Raport specjalny: Akcja sow ieck o - k om un istyczna w P olsce
I . C e l e i z a d a n i a
S y tu a c ja m i l i t a r n a Z S R R 14 i je g o z a m ie r z e n ia p o lity c z n e n a p rz y sz ło ść n a k ł a d a j ą n a a k c ję „K”15 w P o lsce sz c zeg ó ln e z a d a n ia : 1) p ro w a d z e n ie w y w ia d u w o jsk o w eg o i d z ia ła ln o ś c i sa b o ta ż o w o - d y w e rsy jn e j; 2) p rz y g o to w a n ie z b ro jn e g o p o w s ta n ia o d c ią ż a jąc e g o f r o n t so w ieck i; 3) u r a b ia n ie n a s tro jó w p rz y c h y ln y c h d la Z S R R i z w a lc z a n ie w s z y s tk ic h c z y n n ik ó w p rz e c iw s ta w ia ją cych się d ą ż e n io m „K”; 4) z a n a rc h iz o w a n ie k r a ju , a b y u m o ż liw ić „K” u c h w y c e n ie w ła d z y i d o p ro w a d z ić do s y tu a c ji u z a s a d n ia ją c e j in te rw e n c ję z e w n ę trz n ą . P o d k ą te m w id z e n ia ty c h z a d a ń r o b o ta „K” p ro w a d z o n a j e s t d w o m a t o r a m i : 1) d r o g ą a k c ji p o lity c z n e j p r z e z o ś r o d k i o r g a n iz a c y jn e K P P 16 i P P R 17, o ra z p rz e z p e n e tr a v ję [sic!] w o ś ro d k a c h p o ls k ic h o rg a n iz a c y j [sic!] n ie p o d le g ło śc io w y c h ; 2) d ro g ą a k c ji d e s a n to w o -d y w e rs y jn e j. I I . A k c j a p o l i t y c z n a 1. M e to d y i t a k t y k a w s ty c z n iu br. p r z e m ia n o w a n o „S to w .[a rz y sz e n ie] P rz y ja c ió ł R o sji S o w ie c k ie j” p o w s ta łe w je s ie n i 1941r. [sic!]18 n a „ P o lsk ą P a r t i ę R o b o tn ic z ą ” (P P R )19 . Z m ia n a n a z w y n ie o z n a c z a ż a d n y c h p r z e s u n ię ć
14 ZSRR - Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
15 Symbolem „K” PPP określało wszelkie sprawy związane z polityczną działalnością ko munistów i próbami przeciwdziałania ich skutkom. Zakres tego oznaczenia był w okresie wojny systematycznie modyfikowany w zależności do rozrostu i przejawów działalności komunistów. Ostatecznie ukształtowany został w „Instrukcja w sprawach „K" i organizacji pokrewnych” z 19 XII 1943 r.; zob. AAN, 228/1-1, k. 2-4; AIPN Gd, 0046/433, t. 1, Walka Armii Krajowej i Delegatury Rządu z ruchem lewicowym, wyd. MSW, Warszawa 1974, s. 54; M. Malinowski, W. Poterański, Na marginesie archiwum tzw. „Antyku", „Nowe Drogi” 1957, nr 9(99), s. 109.
16 KPP - Komunistyczna Partia Polski. 17 PPR - Polska Partia Robotnicza.
18 Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR (SP ZSRR) utworzone zostało w Warszawie na przeło mie marca i kwietnia 1941 roku, głównie przez żoliborską i grochowską grupę komunistów. Komitet Centralny tworzyli: Józef Balcerzak, Serafin Bruździński, Teodor Czarkowski, który miał być jednocześnie dowódcą organizacyjnej siły zbrojnej - Gwardii Robotniczej, Szczepan Dąbrowski, będący obok Balcerzaka zwolennikiem zjednoczenia się z Rewolucyjnymi Radami Robotniczo - Chłopskimi oraz Piotr Gruszczyński, Antoni Jędrzejczak i Józef Gościniak. W październiku 1941 roku SP ZSRR - organizację warszawską - rozbiło Gestapo. We wrze śniu 1941 roku SP ZSRR współtworzyło Związek Walki Wyzwoleńczej (ZWW), niemniej już w październiku tegoż roku opuściło jego szeregi; szerzej zob. M. Malinowski, Geneza PPR, Warszawa 1972.
19 Oficjalnie PPR powstała na spotkaniu przedstawiciela części I Grupy Inicjatywnej tj. Pawła Findera z delegatami krajowych grup i organizacji komunistycznych, tj. Juliuszem Rydy gierem - przed wojną stał na czele kontrwywiadu KPP - występował jako przedstawiciel grupy Proletariuszy, reprezentantami ZWW Franciszkiem Łęczyckim i Włodzimierzem Dąbrowskim,
w u k ła d z ie „K” g dyż k ie ro w n ic tw o i a p a r a t te c h n ic z n y p o z o s ta je w d a ls z y m c ią g u t e n sa m . P r z e m ia n o w a n ie to w y n ik a z d o s to s o w a n ia do o b e c n y c h w a r u n k ó w t a k t y k i „K” p o le g a ją c e j n a u n i k a n i u n a z w y k o p a r tii [sic!], k t ó r a o d s t r a s z a o p in ię s p o łe c z e ń s tw a . W rz e c z y w isto śc i j e d n a k p r a c e K P P i P P R p ro w a d z o n e s ą ró w n o le g le . a) K P P is tn ie je n a d a l ja k o k a d r a i o ś ro d e k k iero w n ic zy , p o d p o rz ą d k o w a n a b e z p o ś re d n io k o m in te r n o w i, a n a d r z ę d n a w o b e c P P R . C z ło n k o w ie K P P n ie p r o w a d z ą w id o c z n e j n a z e w n ą tr z ro b o ty , tk w ią c w p rz e d w o je n n y c h ja - c z e jk a c h te r e n o w y c h i w ś c is ły c h k o ła c h P P R . N ie u p r a w i a j ą o n i s z e rs z e j a g o ta c ji [sic!], n ie k o lp o r tu ją b ib u ły , a n i n ie w e r b u ją n o w y c h lu d z i, n a t o m i a s t k i e r u j ą p r a c ą w „w o ln y c h k o ła c h ”, z ło ż o n y c h z s y m p a ty k ó w i now o- p r z y ję ty c h c z ło n k ó w P P R . K P P is tn ie je w ię c ja k o o r g a n iz a c y jn a h i e r a r c h i a w e w n ą tr z P P R 20. b) D z ia ła ln o ś ć o r g a n iz a c y jn ą i p r o p a g a n d o w ą p ro w a d z i o fic ja ln ie P P R , k t ó r a p rz y ję ła c h a r a k t e r p ro le ta r ia c k ie g o s tr o n n ic tw a p o lity c z n e g o , s ta w ia ją c w sw o im p ro g ra m ie h a s ł a w y z w o le n ia sp o łeczn eg o ob o k h a s ł a w a lk i o w o l n o ść P o lsk i. W t e n sp o só b P P R u p o d a b n ia się do in n y c h p o ls k ic h o rg a n iz a c ji n ie p o d le g ło śc io w y c h , p r o w a d z ą c ró w n ie ż a k c ję s p o łe c z n o -p o lity c z n ą ró w n o le g le z a k c ją w o jsk o w ą. P r o g r a m P P R p o d a n y j e s t w sp o só b t a k ogólnikow y, że n ie w iele się ró ż n i od w y p o w ie d z i p o lsk ie j r a d y k a ln e j lewicy. N a w o łu je o n do w sp ó ln e j w a lk i z h itle r y z m e m , p o d k r e ś la ją c k o n ie c z n o ść m ię d z y n a ro d o w e j w s p ó łp ra c y p r o l e t a r i a t u , je d n o c z e ś n ie z a ś g ło si o n , że P P R j e s t j e d y n ą i p ra w d z iw ie p o ls k ą o rg a n iz a c ją , k t ó r a z a p e w n i k la s ie ro b o tn ic z e j zw y cięstw o obecny był tam również delegat SP ZSRR ps. „Blondyn” (najprawdopodobniej - Antoni Edward Bonisławski) oraz przedstawiciel Rewolucyjnych Rad Robotniczo-Chłopskich Zygmunt Wolski. Spotkanie odbyło się w mieszkaniu Juliusza Rydygiera przy ul. Krasińskiego 18 mieszkanie nr 234; zob. P. Gontarczyk, op. cit., s. 94-95; M. Malinowski, Grupa Inicjatywna Polskiej Partii Robotniczej, „Z Pola Walki” 1965, nr 4(32), s. 76-77; idem, Geneza..., s. 361-362; M. Wilusz, Dąbrowski Włodzimierz, [w:] Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, red. F. Tych, t. I, Warszawa 1978, s. 255; A. Przygoński, Bonisławski Edward, [w:] Słownik biogra ficzny działaczy..., t. I, s. 280.
20 Informacja nieścisła nieznajdująca potwierdzenia w faktografii. Najprawdopodobniej skutek nadinterpretacji kilku aspektów występujących w podziemiu komunistycznym: 1) nie chęć starych działaczy KPP do zaakceptowania nowej nazwy partii „K”, czyli PPR, tj. jej ultrapatriotycznej osłony propagandowo-programowej, 2) możliwe jest także, o ile przyjąć za wiarygodne raporty Czesława Skonieckiego „Księdza” dla NKWD, mówiące o reaktywowaniu przez Leona Lipskiego „Łukasza” KPP, że agendy kontrwywiadowcze PPP odnotowały tę inicja tywę, jako wykształcenie się podwójnie zakonspirowanego, centralnego ośrodka podziemia ko munistycznego, 3) ulokowanie działaczy byłej KPP w ścisłym kierownictwie partii, podczas gdy w jej niższych jednostkach organizacyjnych przeważać miał tzw. „nowy element PPR”. Na kwestię istnienia tajnej KPP, jako centralnego decyzyjno-kontrolnego, bezpośrednio podporząd kowanego Kominternowi ośrodka polskiego podziemia komunistycznego kilkakrotnie w 1942 r., zwracały uwagę raporty agend PPP; zob. AAN, 203/VII-62, Informacje o działalności agentur Kominternu w Polsce / sierpień - wrzesień 1942r. /, 15 X 1942r., k. 56a; AAN, 228/17-3, Raport w sprawie „K” za okres 1 I - 1 5 III 1942 r., 21 III 1942 r., k. 1-2; AAN, 228/17-5, Sprawozdanie za październik 1943 r., k. 143; AAN, 203/III-135, Sytuacja w ruchu komunistycz nym w Polsce za czas 1 III - 20 IV 1943 r., k. 18.
je j so c ja ln y c h p o s tu la tó w ( k o n tr o la i u d z ia ł w k ie ro w n ic tw ie p ro d u k c ji, g o sp o d a r k i p a ń s tw o w e j, o ra z z r e a liz o w a n ie s p ra w ie d liw o ś c i sp o łeczn ej).
N a jb liż s z e cele s tre s z c z o n e z o s ta ły w o k ó ln ik u 21 N r 1 z d n . 5.V.42 r. [sic!]22 w y d a n y m p rz e z K o m ite tt [sic!] C e n tr a ln y P P R : W a ru n k i w ja k ic h p o w s ta ła P P R , to o k re s n a jb r u ta ln ie js z e j [sic!] h itle ro w s k ie j o k u p a c ji, t e r r o r u i przem ocy. G d y b y się t a s y tu a c ja m ia ła p rz e d łu ż y ć p r z y b ie r n y m op o rze z n a s z e j stro n y , to w n a jb liż s z y m c z a sie g ro z iło b y n a m c a łk o w itą z a g ła d ą n a ro d o w ą . T e m u m u s im y p rz e c iw d z ia ła ć . C z y n im y to p rz e z s tw o rz e n ie j a k n a js z e rs z e g o F r o n t u N aro d o w o -W y zw o leń czeg o ”, k tó r y p o w in ie n n a ty ła c h w ro g a s tw o rz y ć d r u g i f r o n t w a lk i, b o w ie m je g o n a jis to tn ie js z y m z a d a n ie m j e s t w y p ę d z e n ie o k u p a n ta i tę p ie n ie h itle r y z m u . P o ls k a P a r t i a R o b o tn ic z a n ie j e s t s e k c ją M ię d z y n a ro d ó w k i K o m u n is ty c z n e j, a n i ż a d n e j in n e j o r g a n iz a cji m ię d z y n a ro d o w e j. P P R s to i j e d n a k n a g ru n c ie z a s a d m a rk s is to w s k o -le n in o w s k ic h , że je d y n ie w ó w c z a s j e s t m o ż liw e p e łn e w y z w o le n ie n a ro d o w e , je ż e li w ra z z n im id z ie w y z w o le n ie sp o łec zn e. 2 . D z ia ła ln o ś ć a) A k c ja o rg a n iz a c y jn a P P R tw o rz y „ k o m ó rk i” te re n o w e m ie js k ie i w ie j s k ie k o m ite ty d z ie ln ic o w e i o k rę g o w e . W e rb u n e k p ro w a d z o n y j e s t n a d z w y czaj o s tro ż n ie n a d o b ó r lu d z i k ła d z ie się s p e c ja ln y n a c is k 23. S ta r a n n e j s e le k cji p o d d a je się b .[y ły ch ] to w a rz y s z y p a r ty jn y c h , k tó r z y w o k re s ie w o jn y u t r a cili k o n ta k t; sz c z e g ó ln ie s k r u p u la tn ie b a d a się p ra w o m y ś ln iś ć [sic!] ty ch , k tó rz y b y li p o d o k u p a c ją so w ie c k ą , g d y ż w ie lu z n ic h n a s k u t e k [sic1] p rz e ż y ć i z e tk n ię c ia się z p r a k ty c z n y m z a s to s o w a n ie m d o k tr y n y k o m .[u n is ty c z n e j] s tra c iło w ia rę w ro s y js k i k o m u n iz m 24. S ta n o w ią o n i e le m e n t n ie p ew n y , k tó r y w /g in s tr u k c ji K o m .[ite tu ] C e n tr.[a ln e g o ] P P R m o że b y ć p r z y ję ty w sz e re g i
21 „Okulnik [sic!] Polskiej Partii Robotniczej” - pismo informacyjno-polityczne KC PPR przeznaczone wyłącznie do użytku wewnętrznego. Pismo wydawane w Warszawie w latach 1942-1944. Ukazywało się nieregularnie. Pismo redagowane było m.in. przez Zenona Kliszko, Jana Krasickiego, Janinę Bier oraz Pawła Findera.
22 Zob. [Artykuł bez tytułu], „Okulnik” [sic], [z ok. marca] 1942, nr 1; druk [w:] Polska Partia Robotnicza. Dokumenty programowe 1942-1948, pod red. M. Malinowski, Warszawa 1984, s. 56-57; Publicystyka konspiracyjna PPR 1942-1945. Wybór artykułów, pod red. A. Przy- gońskiego, t. I: 1942, Warszawa 1962, s. 15-18.
23 Informacja ta nie jest zgodna z rzeczywistością. PPR napotkała olbrzymie problemy kadrowe, które szczególnie ujawniły się podczas budowania własnej formacji bojowej - GL; zob. W. Gomułka, Pamiętniki, red, nauk. A. Werblan, t. II, Warszawa 1994, s. 134; Konsekwencją takiego stanu rzeczy, przy dążeniu jak najszybszego rozrostu osobowego PPR-GL, było zaniże nie poziomu weryfikacji osób podczas akcji rozbudowywania kadr organizacyjnych, a tym sa mym napływ elementów mało ideowych, bezwartościowych z wojskowego punktu widzenia, czy wręcz bandyckich; AAN, 203/III-134, Sytuacja w ruchu komunistycznym (listopad 1942 r.), 5 XII 1942r., k. 13; Tajne oblicze..., t. I, s. 106; P. Gontarczyk, op. cit., s. 191-194.
24 Wbrew temu, co podawał raport, nie było to zjawisko znaczącej wielkości, niemniej przypadki takie miały miejsce, czego dobitnym przykładem jest chociażby osoba Leona Lipskie go „Łukasza” czy Teofila Głowackiego; zob. W. Gomułka, op. cit., s. 299; P. Gontarczyk, op. cit., s. 212-213.
p a r tii, o ile sz c z e rz e s to i n a g ru n c ie p o lity c z n e j p la tf o r m y i p r a c u je a k ty w n ie w je d n e j z je j o rg a n iz a c ji ja k o szereg o w y , do c z a s u u c h w a ły o p o w ie rz e n iu m u s p e c ja ln e j p ra c y , lu b d o k o o p to w a n ia do j a k i e j ś i n s t y t u c j i ( O k ó ln ik C K P P R )25. In fo rm a c je te r e n o w e w s k a z u ją , że p r ó b a o d b u d o w y w p ły w ó w ko m . p a r tii p r z e p r o w a d z a n a j e s t n a o b s z a rz e całeg o k r a ju . W sz ę d z ie ta m , g d z ie i s t n i a ły ja c z e jk i „K”, lu b z g ru p o w a n i b y li je j sy m p a ty c y , o b e c n ie s ą p o d e jm o w a n e p ró b y m o n to w a n ia P P R . K o m ite ty o k rę g o w e u s iłu ją z a c ią g n ą ć sieć o r g a n iz a c y jn ą n a w s z y s tk ie w ię k sz e o ś ro d k i ro b o tn ic z e , s z u k a ją d o s tę p u do g r u p in te lig e n c k ic h , p r ó b u ją p r z e n ik n ą ć do g r u p m ło d zieżo w y ch , sz c z e g ó ln ie do m ło d z ie ż y o sp o łe c z n ie r a d y k a ln y m ś w ia to p o g lą d z ie . O s ta tn ip [sic!] ró w n ie ż w ię k sz e u s iło w a n ia z o s ta ły s k ie ro w a n e n a te r e n y w ie jsk ie , z w ła s z c z a n a ś r o d o w is k a b e z ro ln y c h , m a ło ro ln y c h i w y sie d le ń c ó w 26. I n s tr u k to r z y p r z e ja w ia ją w z m o ż o n ą ru c h liw o ść , a p o s ia d a ją c d u ż e ś ro d k i fin a n s o w e s to s u n k o w o ła tw o d o c ie ra ją do te r e n u . G łó w n e n a s ile n ie te j a k c ji o b s e rw u je się: w W a rs z a w ie i w o k rę g u p o d w a rs z a w s k im , w Ł o d zi i w o k o licach , w z a g łę b iu d ą b ro w s k im i w C z ę sto c h o w ie , w K ra k o w ie i w o k o lic a c h T a r n o w a , w R a d o m s k ie m (ta ra c h o w ic e ) i w k ie le c k im , w o k o lic a c h B ia łe j P o d la s k ie j, W łodaw y, P a r c z e w a i C h e łm n a . O s ta tn io a k c ja P P R p r z e s u w a się n a te r e n y p rz y łą c z o n e do R zeszy, j a k ró w n ie ż w Ł o m ż y ń s k ie , B ia ło s to c k ie i G ro d z ie ń s k ie [sic!]27. D o ty c h c z a s o s ią g n ię te r e z u l t a t y o r g a n iz a c y jn e n ie s ą z b y t d u ż e , je d n a k ż e k o m ó rk i „K” s iln ie o d d z ia łu ją p o ś re d n io n a śro d o w is k a , w k tó ry c h tk w ią z w ię k s z a ją c z a s ię g w pływ ów .
b) A k c ja w o jsk o w a . W r a m a c h o r g a n iz a c y jn y c h P P R ro z w ija in te n s y w n ą d z ia ła ln o ś ć w y d z ia ł w o jsk o w y czyli tzw . „ w o jsk ó w k a ”28. Z a d a n ie m je j je s t: 1) tw o rz e n ie s p e c ja ln y c h g r u p b o jo w y ch n p r z , o b ro n n y c h , s z tu rm o w y c h , w a r to w n ic z y c h itp . ( g ru p y bojow e u ję te s ą w j e d n o litą o r g a n iz a c ję ty p u w o jsk o w ego p o d n a z w ą „ G w a rd ii L u d o w e j”), 2) fo rm o w a n ie i sz k o le n ie o d d z ia łó w
25 Zob. O członkostwie w partii, „Okulnik” [sic!], [z ok. marca] 1942, nr 1; druk [w:] Polska Partia Robotnicza. Dokumenty..., s. 58-59; Publicystyka konspiracyjna..., s. 17-18.
26 Zob. O wolność i ziemię dla chłopa polskiego, „Trybuna Wolności”, 15 III 1942, nr 4; druk [w:] Publicystyka konspiracyjna..., s. 19-20; Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz, „Trybuna Chłopska”, V 1942, nr 3; druk [w] ibidem, s. 30-31; Odbierajmy żywność siłą, „Trybuna Chłopska”, VI 1942, nr 4; druk [w:] ibidem, s. 37-39; O ofensywie propagandowej „K” na kierunku wiejskim informowały KG ZWZ- AK raporty i sprawozdania wywiadowcze, jednak w I połowie 1942 r. nabierała ona dopiero rozpędu. Jej apogeum przypadło na lata
1943-1944.
27 PPR - poza epizodem lwowskim - nie instalowała swoich „jaczejek” na ziemiach byłej okupacji sowieckiej. Niewątpliwie aktywność polskich komunistów z PPR w ramach sowieckie go wywiadu mogła być odczytana jako rozbudowa struktury terenowej partii na północno -wschodnich ziemiach II RP. Na to jednak zgody Moskwy nie było.
28 Mowa o Dowództwie Głównym GL (DG GL). Odczytanie DG jako wewnętrznej komórki PPR wynikało przede wszystkim z organizacyjno - personalnych ścisłych związków pomiędzy GL a PPR oraz z funkcjonującej w komunistycznym podziemiu zasady, że każdy członek PPR jest równocześnie Gwardzistą i na odwrót. Na temat powstawania oraz struktury wewnętrznej DG
w o jsk o w y c h p rz e z n a c z o n y c h do ścisłej w s p ó łp ra c y z a k c ją d e sa n to w o -d y w e r- s y jn ą , 3) z a o p a tr y w a n ie ty c h o d d z ia łó w w s p rz ę t, b r o ń i a m u n ic ję ; 4) o r g a n i z o w a n ie p o m o cn iczej s łu ż b y w o jsk o w ej (n p rz . s a n i t a r i a t ) . D o „w o jsk ó w k i” p r z y d z ie la n i s ą d z ia ła c z e „K”, k tó r z y w w o js k u p o ls k im u z y s k a li s z a rż e ofi c e rs k ie , lu b p o d o fic e rsk ie . O b e c n y z a k r e s i m e to d y p r a c w y d z ia łu w ojskow ego z o s ta ły u z g o d n io n e z o fic e ra m i so w ie c k im i, k tó rz y p rz y b y li do W a rz s a w y [sic!] w k o ń c u u b .[ie g łeg o ] r o k u w c h a r a k te r z e e m is a r iu s z y (p łk . G leb o w )29. „W o jsk ó w k a ” p r o w a d z i k u r s y w o js k o w e - in s tr u k s to r s k ie [sic!]30. E le m e n t p rz e s z k o lo n y w y s y ła n y j e s t n a ty c h m ia s t p a r t i a m i n a t e r e n y d z ia ła ln o ś c i o d d z ia łó w d e s a n to w y c h . P r o g r a m s z k o le n ia o b e jm u je z a k r e s w ia d o m o śc i w oj sk o w y c h i a g ita c y jn o -p o lity c z n y c h . N a k u r s y te r e k r u t u j e się s p e c ja ln ie m ło d zież ze s ro d o w is k a [sic!] m ie jsk ie g o , a z w ła s z c z a ro b o tn ic z e g o , szczeg ó ln ie p o s z u k iw a n i s ą k a n d y d a c i z p o ś ró d m ło d sz y c g [sic!] ro c z n ik ó w p o d o fic e r sk ic h . O s ta tn io r e k r u t a c j a o b e jm u je ró w n ie ż s fe ry p ó łin te lig e n c ji w ie sjk ie j [sic!]. Z a le c a n e j e s t , a b y u c z e s tn ic y k u r s u p o s ia d a li z n a jo m o ść ję z y k a ro s y j sk ieg o w z g lę d n ie u k ra iń s k ie g o .
c) A k c ja p r o p a g a n d o w a . P r o p a g a n d a p ro w a d z o n a j e s t p rz e z w y d a w n ic tw o P P R „ B iu le ty n R a d io w y ”31 ( k o m u n ik a ty w o je n n e i a u d y c je r a d io s ta c ji
29 Osoba niezidentyfikowana. O jego obecności na ziemiach polskich już we wrześniu 1941 r. gen. Rowecki w radiogramie informował gen. Sikorskiego, a ten następnie gen. Andersa; zob. Armia Krajowa w dokumentach..., t. II, s. 55, 67; Nazwisko to pojawia się w licznych raportach i sprawozdania sytuacyjnych agend informacyjno - wywiadowczych PPP. Informacje w nich zawarte są często ze sobą niespójne. Raz pisząc o udziale Glebowa vel Klebowa (Chlebowa) w tworzeniu ZWW wskazywać mogą na osobę Antoniego Nizioła; zob. AAN, 228/17 - 5, Komuna w Polsce w okresie wrzesień 1939 - kwiecień 1942 r. Wiadomości ogólne”, 18 IV 1942 r . k. 1; innym razem można by z nich wywnioskować, że rzeczonym Glebowem był dowódca sowieckiej grupy wywiadowczej kpt. Mikołaj Arciszewski „Michał”; zob. AAN, 203/VII-62, Informacje 0 działalności agentur Kominternu w Polsce (sierpień - wrzesień 1942r.), 15 X 1942 r., k. 56a; Z pewnością raporty PPP w tym i raport specjalny „Kaliny” prawidłowo odnotowały nie tyle osobę, co fakt występowania na ziemiach polskich specjalnych, wysokich rangą, posiadających daleko idące pełnomocnictwa wobec komunistycznego podziemia w Polsce emisariuszy, czy też rezydentów sowieckiego wywiadu; szerzej na temat działalności emisariuszy sowieckich zob. P. Wróbel, Wokół problemu rezydentury NKWD w getcie warszawskim, „Pamięć i Sprawiedli wość” 2005, nr 2(8), s. 197-216; D. Libionka, ZWZ-AK i Delegatura Rządu RP wobec ekstermi nacji Żydów polskich, [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939-1945. Studia i materia ły, pod red. A. Żbikowskiego, Warszawa 2006, s. 65-66; P. Kołakowski, NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939-1945, Warszawa 2002, s. 133, 166, 169-170; Ich wpływ na tworzeniu struktur organizacyjnych podziemia komunistycznego w Polsce neguje Ryszard Nazarewicz; zob. R. Nazarewicz, Armii Ludowej..., s. 46.
30 Informacje „Kaliny” w tej kwestii były zbyt optymistyczne, wynikające z niedostrzega nia olbrzymich barków kadrowych komunistycznego podziemia. W I połowie 1942 roku wielkość 1 poziom szkoleń w ramach GL, a przede wszystkim przygotowanie samych kadr instruktor skich było wyjątkowo niskie; szerzej zob. Tajne oblicze., t. I, s. 96-142, 157; P. Gontarczyk, op. cit., s. 113-114.
31 „Biuletyn Radiowy” - organ prasowy Komitetu Warszawskiego PPR wydawany w latach 1942-1944 jako kontynuacja pisma „Biuletynowców” oraz ZWW. Ukazywał się dwa razy w tygodniu, redaktorami pisma byli Stanisław Nowicki, Irmina Płasko oraz Szczęsny Dobrowolski.
K o ś c iu s z k i w M o sk w ie ) „ T ry b u n [a ] W o ln o ści”32 c z a so p ism o d la m i a s t („T.[ry- b u n ę ] C h ło p s k ą ”33) d la w si o ra z p rz e z u lo tk i, w y d a w a n e w im ie n iu a n o n im o w y c h o r g a n iz a c ji w ro d z a ju : „ F r o n tu N a ro d o w o W yzw o leń czeg o ” [sic!]34, „K o m i t e t u W alk i z H itle ry z m e m ”35 itp . O bok a k c ji p ra so w e j p ro w a d z o n a j e s t w sz e ro k im z a s ię g u p r o p a g a n d a u s t n a ( s z e p ta n a ), ro z p o w s z e c h n ia ją c a p o g ło sk i, p lo tk i i w e rs je o d p o w ie d n i d o b ra n e . T en ro d z a j n ie u c h w y tn e j p r o p a g a n d y z n a jd u je w m a s a c h ł a t w y p o s łu c h . W d z ia ła ln o ś c i p r o a p a g a n d y [sic!] „K” w y ra ź n ie n a z n a c z a ją się n a s tę p u ją c e te n d e n c je : 1) u tw ie r d z e n ie o p in ii p u b lic z n e j w p r z e k o n a n iu , że P P R j e s t je d y n y m o ś ro d k ie m o g ó ln o n a ro d o w e g o f r o n tu a k ty w n e j w a lk i; 2) w y w o ła n ie n a ty c h m ia s to w y c h w a lk z b ro jn y c h z o k u p a n te m ; 3) s z e rz e n ie w ia r y w p o tę g ę Z S R R i je g o ro lę je d y n e g o zb aw cy n a r o d u p o lsk ie g o ; 4) p o d ry w a n ie z a u f a n ia do m o c a rs tw z a c h o d n ic h , r z ą d u p o lsk ie g o i k ra jo w y c h c z y n n ik ó w n ie p o d le g ło śc io w y c h , k tó r e o p ie r a ją się w e z w a n io m „K”; 5) z n ie c h ę c a n ie m a s do całej h is to ry c z n e j p rz e s z ło ś c i p a ń s tw a P o lsk ie g o ; 6) z a o s tr z a n ie k o n flik tó w so c ja ln y c h i p rz y g o to w a n ie k lim a tu d la p rz y sz łe j re w o lu cji. Ze w s z y s tk ic h p ra w ie a rty k u łó w , odezw , w z m ia n e k i h a s e ł p ro p a g a n d y „K” p r z e b ija n a ta r c z y w e ż ą d a n ie p o d ję c ia n a ty c h m ia s to w e j w a lk i z o k u p a n te m p rz e z o rg a n iz o w a n ie s a b o ta ż u , d y w e rs ji i p a r ty z a n tk i. Ż ą d a n ie to j e s t n a jc z ę śc ie j p o d a w a n e w fo rm ie a p e lu do h o n o ru lu d u p o lsk ie g o , p o w o ła n ia się n a u k ła d p o lsk o - so w ie c k i i n a b r a te r s tw o b ro n i, s k a z a n ia n a Z S R R ja k o n a g w a r a n t a P o ls k i n ie p o d le g łe j w re sz c ie w p o s ta c i a la r m u że d a ls z a w ie r n o ść g ro z i z u p e łn y m z n is z c z e n ie m n a r o d u 36. N a k a z d e le g a ta r z ą d u k m d t a sił z b ro jn y c h k r a j u o c z e k iw a n ia ro z k a z ó w i o s tr z e ż e n ia p r z e d p ro w o k a c ją 37 w y w o ła ły w ś ró d „K” n ie z a d o w o le n ie , z a r z u ty i g ro ź b y p o d a d r e s e m ty c h c z y n n i k ó w w k r a j u a ta k ż e p rz e c iw rz ą d o w i R.P., k tó r y „idzie n a p a s k u A n g lii”, n a w o łu ją c k r a j do w ie rn o ś c i i z w le k a ją c z u ru c h o m ie n ie m a r m ii p o lsk ie j
32 „Trybuna Wolności” - dwutygodnik teoretyczno-programowy, naczelny, centralny organ prasowy Komitetu Centralnego PPR, wydawany w Warszawie od lutego 1942 roku do lipca 1944 roku. Od sierpnia 1944 roku wydawany w Lublinie. Nakład pisma sięgał 7 tysięcy egzem plarzy. Kolejnymi redaktorami organu byli: Zygmunt Jarosz, Andrzej Weber, Jerzy Morawski, Bolesław Bierut.
33 „Trybuna Chłopska” - miesięcznik, centralny organ prasowy Komitetu Centralnego PPR przeznaczony dla wsi, wydawany w Warszawie w latach 1942-1943. Redagowany przez Władysława Kowalskiego i Kazimierza Mijala.
34 W raporcie „Kaliny” nastąpiła nadinterpretacja i koncepcję programową jednolitego frontu narodowowyzwoleńczego utożsamiono z istnieniem organu o takiej samej nazwie.
35 Najprawdopodobniej mowa o Narodowym Komitecie Walki.
36 Zob. Nakaz chwili, „Trybuna Wolności”, 1 II 1942, nr 1; druk [w:] Publicystyka konspi racyjna..., s. 6-8; Z trudu naszego i znoju, „Trybuny Wolności”, 15 marca 1942, nr 4; druk [w:] ibidem, s. 21-24; Do robotników i chłopów! Do inteligencji pracującej! Do wszystkich patriotów polskich!; druk [w:] Polska Partia Robotnicza. D okum enty., s. 63-66; Narodowe Komitety
Walki, „Okulnik” [sic], 15 VI 1942, nr 7; druk [w:] ibidem, s. 67-69.
37 Zob. Ostrzeżenie, „Rzeczpospolita Polska”, 11 XII 1941, nr 19-20; druk [w:] Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939-1945, oprac. D. Baliszewski, A.K. Kunert, t. I: 1939-1942, Warszawa 1999, s. 438; Wobec prób wichrzeń komunistycznych, „Rzeczpospolita Polska”, 10 III 1942, nr 4 (24); druk [w:] Polskie Państwo Podziemne w obec., s. 31-34.
w R osji. W a lk a z r e a k c ją p o ls k ą j e s t s t a ł ą n u t ą te j p ro p a g a n d y , z w ra c a ją c się p o ś re d n io p rz e c iw w s z y s tk im o rg a n iz a c jo m p o z a k o m u n is ty c z n y m i. A k c ja t a p ro w a d z o n a z d u ż ą z rę c z n o śc ią , w y w o łu je d u ż e w r a ż e n ie szc z e g ó ln ie w sro- d o w is k a c h [sic!] m a ło w y ro b io n y c h p o lity c z n ie (z a łą c z n ik n r 1)38.
3 . P e n e tr a c ja
S to s o w a n a ju ż p r z e d w o jn ą p e n e tr a c ja o rg a n iz a c ji p o lity c z n y c h , sp o łe c z n y c h i z a w o d o w y ch j e s t n a d a l p ro w a d z o n a . W a r u n k i o b ecn e, u tr u d n ia ją c e k o n tro lę w y b r a n y c h lu d z i, u ła tw ia ją „K” in f iltr a c ję do w s z y s tk ic h g r u p k o n s p ira c y jn y c h , a z w ła s z c z a do o rg a n iz a c ji sp o łe c z n y c h ra d y k a ln y c h . D o ty c h c z a s w p ra w d z ie n ie by ło w y p a d k u p o z a le w y m s k rz y d łe m m ło d z ie ż y s o c ja li s ty c z n e j z g ru p o w a n e j w „ C z e rw o n y m S z ta n d a r z e ” - o p a n o w a n ia całej o r g a n i zacji lu b je j w ła d z k ie ro w n ic z y c h , lecz w p ły w y „K” z a z n a c z a ją się w d o la c h [sic!] o rg a n iz a c y jn y c h i w ś ró d te re n o w y c h przyw ódców . Z ja w isk o to o b s e rw u je się z a ró w n o w ró ż n y c h o d ła m a c h m ło d z ie ż y so c ja listy c z n e j i s y n d y k a li-
sty c z n e j, j a k i w n ie k tó r y c h o s r o d k a c h [sic!] m ło d z ie ż y w ie jsk ie j.
N ie z a w sz e [sic!] i n ie p rę d k o d z ia ła ln o ść p ro w o k a to rs k a j e s t s p o s trz e g a n a . W yw ołuje to z a m ę t i rozbicie w p o lsk im ży ciu p o lity c z n y m o ra z d o p a try w a n ie się te n d e n c ji p ro k o m u n is ty c z n y c h w k a ż d y m r a d y k a ln y m św ia to p o g ląd zie.
O b s e rw a c je o śro d k ó w fa b ry c z n y c h , (W a rs z a w a i okolice, Ł ódź, P io trk ó w , C z ę sto c h o w a , K ielce, R a d o m , Z a w ie rc ie , S o sn o w iec) w y k a z u je z n a c z n e oży w ie n ie a k c ji „K” w ś ró d z a łó g fa b ry c z n y c h i oko lo czy ch [sic!] m ie sz k a ń c ó w . P o d p o z o re m k r y ty k i p a r ty jn ic tw a z d ra d z a ją c e g o in te r e s y k la s o w e d e z a w u u je się d a w n e p a r t i e ro b o tn ic z e i ic h d z iałaczy , p r o p a g u ją c u ję c ie w ła d z y b e z p o ś re d n io p rz e z lu d w m o m e n c ie p rz e ło m o w y m . A g ita c ja t a s p o ty k a się z a p r o b a tą n a jm n ie j u ś w ia d o m io n y c h r o b o tn ik ó w p rz y g o to w u ją c d la p ro w o d y ró w „K” p o d a tn y g r u n t do o p a n o w a n ia k ie ro w n ic tw a n a d m a s a m i. C ią g łe z a p o w ie d z i w k ro c z e n ia do P o ls k i z w y cięsk iej C z e rw o n e j A rm ii p o w s tr z y m u ją w ie lu d z ia ła c z y ro b o tn ic z y c h od w y ra ź n e g o p rz e c iw s ta w ie n ia się a k c ji „K”, o b a w ie p r z e d p ó ź n ie js z y m t e r r o r e m sow iecko - k o m u n is ty c z n y m . S p o ty k a się ró w n ie ż c z ę sto w y p a d k i s p r z y ja n ia „K” w c e lu a s e k u r o w a n ia się w r a z ie w k ro c z e n ia A rm ii so w ie ck iej i d o jśc ia do w ła d z y P P R .
N a te r e n a c h w ie js k ic h „K” o p e ru je w ś ró d b ied o ty , m a ło ro ln y c h , b e z ro l n y c h i w ś ró d s łu ż b y fo lw a rc z n ej. A g ita c ja „K” p o d s y c a n ie ty lk o [sic!] a n ta g o n iz m w si ze d w o re m , lecz ró w n ie ż do całeg o a p a r a t u s a m o rz ą d o w e g o i sp ó ł d zielczeg o j a k i do p o lsk ie g o p e r s o n e lu a d m in is tra c y jn e g o , k tó r y w p rz ę g n ię ty w s łu ż b ę n ie m ie c k ą j e s t c z ę sto n ie n a w id z o n y p rz e z chłopów . W sz e lk ie n a d u ż y c ia , ła p o w n ic tw o i s łu ż a lc z o ść w obec o k u p a n ta s p r z y ja „K” do z a o s tr z a n ia k o n flik tó w so c ja ln y c h . S iln e te n d e n c je do r a d y k a ln e g o p o d z ia ły z ie m i j a k k r z y w d a ch ło p ó w w y sie d lo n y c h z g ru n tó w , k tó r e z o s ta ły w łą c z o n e do s ą s ie d n ic h o b s z a ró w d w o rs k ic h , a d m in is tr o w a n y c h p rz e z n ie m ie c k ic h , lu b p o ls k ic h z a rz ą d c ó w w y k o r z y s tu ją „K” d la sw ojej akcji.
38 W załączniku nr 1 zamieszczono informacje na temat stosunku społeczeństwa polskiego wobec propagandowej akcji komunistów; AAN, 228/17-5, k. 30 - 32.
W a r u n k i a n a r c h iz u ją c e życie sp o łe c z n e o ra z p r ą d y r a d y k a liz m u n u r t u j ą ce w s z e ro k ic h m a s a c h s tw a r z a ją n a s tr o je zb liż o n e do k o m u n iz u ją c y c h . R a d y k a liz m t e n p r z e n ik n ię ty j e s t p a tr io ty z m e m , lecz z b ie ż n o ść h a s e ł i sp o so b u o rg a n iz o w a n ia z m n ie js z a o d p o rn o ść te g o r u c h u n a p r z e s ią k a n ie w p ły w ó w „K”. „K” c z y n i u s iln e s t a r a n i a o w c ią g n ię c ie go w r a m y o rg a n iz a c y jn e , lu b k ie ro w a n ie n im . W ty m c e lu z m e n io n o [sic!] m e to d ę i ta k ty k ę p o s łu g u ją c się h a s ła m i, a b y p o d p o rz ą d k o w a ć so b ie t e n s a m o ro d n y r u c h społeczny, n ie z o rg a - n izo w an y , a le o d u ż y m p o te n c ja le .
P o d o b n e n a s tr o je k o m u n iz u ją c e i s tn ie ją n a te r e n ie g e t t i n a s ile n ie cech w z r a s ta w m ia r ę p o g łę b ia n ia się nędzy. N ie z n a jd u ją o n e d o ty c h c z a s p o w a ż n ie jsz e g o w y r a z u o rg a n iz a c y jn e g o , n ie m n ie j j e d n a k n a le ż y się liczy ć z ty m , że a k c ja „K” w s p o łe c z e ń s tw ie ż y d o w sk im m a z a p e w n io n e p o w o d z e n ie .
III. A k c ja d e s a n to w o -d y w e rs y jn a 1. G e n e z a
W s c h o d n ie p o w ia ty woj. lu b e s lk ie g o [sic!] b y ły od d łu ż sz e g o c z a s u t e r e n e m sw o iste j a k c ji b o lsz e w ic k ie j, d y w e rsy jn o - p ro p a g a n d o w e j, k tó re j n a s ile n ie n ie u s ta n n ie się w z m a g a ło . G łó w n y m p rz e ja w e m te j a k c ji j e s t w y s tę p o w a n ie po la s a c h p o w a ż n y c h liczbow o i p rz e w a ż n ie n ie ź le u z b ro jo n y c h b a n d o c h a r a k te r z e p ó łw o jsk o w y m . Z ja w isk o g r o m a d z e n ia się te g o ro d z a ju b a n d p o w s ta je n ie w ą tp liw ie w z w ią z k u z ro z m ie s z c z e n ie m w ty m te r e n ie j e s ie n ią 1941 r. d u ż y c h obozów je ń c ó w b o lsz e w ic k ic h .
P o tw o rn e t r a k to w a n ie je ń c ó w sp o w o d o w ało z ja w isk o m a so w e j d e z e rc ji, d a ją c p o c z ą te k g r o m a d z e n ia się po la s a c h b a n d d e z e r te rs k ic h .
J e d n o c z e ś n ie ju ż w c z a sie je s ie n i i z im y z a c z ęły się p o ja w ia ć n a ty c h s a m y c h t e r e n a c h o d d z ia łk i o c h a r a k te r z e k a d ro w o -w o jsk o w y m p o c h o d z ą c e z d e s a n tó w s p a d o c h r o n ia r s k ic h . Z w io s n ą br. c z ę sto tliw o ść i lic z e b n o ść d e s a n tó w w z m o g ła się. Z a d a n ie m ty c h o d d z ia łk ó w j e s t w y tw a r z a n ie o d p o w ie d n ie j k a d ry , z o rg a n iz o w a n ie i z a o p a tr z e n ie ro z p ro sz o n e g o m a t e r i a ł u u c ie k in ie rs k o je n ie c k ie g o , w c ią g n ię c ie e le m e n tu m iejsco w eg o i n a d a n ie całej a k c ji c h a r a k
t e r u m a so w e g o i p la n o w e g o .
Z a d a n ie to w d u żej m ie rz e z o sta ło w y k o n a n e , p rz y czym w a ż n y m c z y n n i k ie m u ła tw ia ją c y m b y ła tu ta j p o w sz e c h n a i w z m a g a ją c a się n ie n a w iś ć lu d n o śc i za ró w n o p o lsk iej, j a k u k r a iń s k ie j k u w ła d z o m n ie m ie c k im , o ra z ś le p a re a k c ja o k u p a n ta , g o d z ą c a p rz e d e w s z y s tk im w lu d n o ś ć m iejsco w ą. W re z u lta c ie u ja w n iła się o b ecn ie p o w a ż n a s iła „ le śn a ”, s p r a w ia ją c a d użo k ło p o tu lo k a ln y m czy n n ik o m n iem ie c k ie j a d m in is tra c ji, a ró w n o c z e śn ie r e p r e z e n tu ją c a n ie ja k o sy m b o liczn ie p rz e jm o w a n ie o p iek i n a d te r e n e m p o lsk im p rz e z c z y n n ik i bolszew ic- k o -ro sy jsk ie i s tą d b u d z ą c a d a le k o id ące o b aw y z p o lsk ieg o p u n k tu w id z e n ia .
C h a r a k te r y s ty c z n y j e s t w y b ó r n a sy c o n e g o d e s a n ta m i te r e n u o m ie s z a n y m s k ła d z ie n a ro d o w o śc io w y m (L u b e ls k ie , P o le sie , W ile ń sz c z y z n a , B ia ło sto c c z y z n a i W ołyń) o s ła b ia ją c y m z w a rto ś ć p o lsk ie j re a k c ji, j a k ró w n ie ż o m i j a n ie d o tą d M a ło p o lsk i W s c h o d n ie j, w obec n a c jo n a lis ty c z n ie n a s tro jo n y c h
2 . O r g a n iz a c ja b a n d d y w e rs y jn y c h
N a te r e n ie G G o d d z ia ły d y w e rs y jn e u s iłu ją p ro w a d z ić ak c je n a c a ły m p o g ra n ic z u n a d rz . B u g ie m , o ra z w części p o łu d n io w e j w o je w ó d z tw a lu b e l sk ieg o . W sz c z e g ó ln o ści o b ie ła [sic!] o n a p o w ia ty : h ru b ie w s z o w s k i [sic!], z a m o jsk i, c h e łm s k i, to m a s z o w s k i, b iłg o ra js k i, k r a s n o s ta w s k i, w ło d a w sk i, ra - d z y ń s k i i b ie lsk i.
L ic z e b n o ść b a n d j e s t n a o g ó ł [sic!] t r u d n a do ścisłeg o o k r e ś le n ia a p r z e s u w a n ie się o d d z ia łó w z m ie js c a n a m ie jsc e d e z o rie n tu je . F a k te m n a to m ia s t j e s t p o w sz e c h n o ść w y s tę p o w a n ia b a n d n a le w y m b r z e g u B u g u , o ra z n a W i
le ń s z c z y ź n ie i w B ia ło s to s k im [sic!]. B ez p r z e s a d y m o ż n a ró w n ie ż stw ie rd z ić , że n ie m a l w s z y s tk ie w ię k s z e la s y z a c h o d n ie g o n a d g ó r z a [sic!] s ą o b sa d z o n e p rz e z b a n d y s ta c jo n u ją c e n a je d n y m m ie js c u n ie k ie d y p rz e z s z e re g ty g o d n i, a n a w e t m iesięcy , n a s tę p u ją c e je d y n ie w o k r e s a c h lo k a ln y c h obław , d o k o n y w a n y c h p r z y p o w a ż n ie js z y m s k u p ie n iu sił n ie m ie c k ic h . W o s ta tn ic h ty g o d n ia c h m a ja i c z e rw c a z a z n a c z y ło się ró w n ie ż s y s te m a ty c z n e n a r a s t a n i e sił z a ró w n o p o sz c z e g ó ln y c h o d d z ia łó w j a k całej a k c ji o ra z ro z s z e r z a n ie te r e n u d z ia ła n ia n a b a rd z ie j z a c h o d n ie p o w iaty , p r z e n ik a n ie c o ra z b a rd z ie j do w si czy sto p o ls k ic h (okolice L u b lin a , P a rc z e w ia , M ile je w a itd .). M o ż n a p rz y ją ć liczb ę o p e ru ją c y c h n a o b s z a rz e R z p lite j d y w e rs a n tó w b o lsz e w ic k ic h n a k i l k a n a ś c ie ty sięcy , z te g o w sa m e j lu b e ls z c z y ź n ie [sic!] p o n a d 5 ty s ię c y 39. O d d z ia ły te z a s ila n e s ą p rz e z lu d n o ś ć m ie jsc o w ą , k t ó r a u c ie k a do la só w i p r z y łą c z a się do b a n d , c h r o n ią c się p r z e d t e r r o r e m o k u p a n ta . O d d z ia ły d y w e rs a n tó w w y s tę p u ją p rz e w a ż n ie ja k o n ie z b y t liczn e, z w a r te o d d z ia ły w o jsk o w e, po k il k u n a s t u , czy k ilk u d z ie s ię c iu lu d z i d o w o d zo n e p rz e z oficerów . S ą je d n a k ż e w y p a d k i, g d y m a się do c z y n ie n ia z o d d z ia ła m i pow yżej s e tk i. T rz o n k ie ro w n ic y [sic!] o d d z ia łó w s ta n o w ią s p a d o c h r o n ia r z e sow ieccy k ie r u ją c y a k c ją , w s k ła d z a ś o d d z ia łó w w c h o d z ą n a s tę p u ją c e e le m e n ty : 1) je ń c y sow ieccy z b ie g li z obozów ( c z a s a m i z d a r z a ją się z w o ln ie n i z obozów U k ra iń c y ); 2) e le m e n ty k o m u n is ty c z n e ró ż n e j n a ro d o w o śc i, b ą d ź u k r y w a ją c y się p rz e d a r e s z to w a n ie m i p o s z u k iw a n i p rz e z g e s ta p o ; 3) lu d n o ś ć m ie jsc o w a , p rz e w a ż n ie
39 Dokładne ustalenie rozmiarów dywersji sowieckiej w Polsce było i jest bardzo trudnym zadaniem ze względów okupacji, konspiracji oraz braku dostępu do rosyjskich archiwów. W czasie wojny często wyolbrzymiano liczby obrazujące wielkość rzeczonej akcji. M.in. w depe szy do centrali z 13 października 1943 r. gen. Komorowski stwierdzał, że dywersyjno- -partyzanckie siły sowieckie w Kraju liczą około 100 tysięcy osób; zob. Armia Krajowa w dokumentach. , t. III, s. 153; Według Piotra Kołakowskiego w czasie wojny na zaplecze frontu wschodniego 4 Zarząd NKWD do Zadań Specjalnych i Wojny Partyzanckiej, którego naczelni kiem był Paweł Sudopłatow, przerzucił ponad 212 oddziałów partyzanckich i 3,5 tysiąca dywer- santów oraz agentów; P. Kołakowski, op. cit., s. 173-174; Należy także pamiętać, że na ziemiach polskich działały pozostawione w czasie odwrotu armii sowieckiej latem 1941 r. oddziały żołnierzy, bądź też grupy, które nie zdołały się przebić, zasilane ponadto uciekiniera mi z obozów jenieckich. Szczególne nasilenie partyzanckich oddziałów sowieckich występowa ło na Kresach Wschodnich II RP, gdzie funkcjonowały silnie liczebnie i w uzbrojeniu brygady partyzanckie; szerzej zob. A. Puławski, Sowiecki partyzant - polski problem, „Pamięć i Sprawie dliwość” 2006, nr 1(9), s. 217-253.
c h ło p i, u c ie k a ją c y p rz e d m a s o w y m i r e p r e s ja m i, p r z e d b r a n k ą n a r o b o ty do R zeszy, b ą d ź z b ie g li z o b o zu w s łu ż b ie b u d o w la n e j. Z d a r z a ją się ró w n ie ż w y p a d k i p r z y łą c z e n ia się do b a n d d e z e r te ró w z w o js k a n ie m ie c k ie g o . S ta n a n a r c h ii w y tw o rz o n y p rz e z d z ia ła n ie d y w e rs a n tó w s p r z y ja e le m e n to m p r z e s tę p c z y m , k tó r e p r z e n ik a ją do b a n d , lu b tw o r z ą s z a jk i b a n d y c k ie o p e ru ją c e sa m o d z ie ln ie . U z b ro je n ie g r u p d y w e rs y jn y c h p r z e w a ż n ie d o b re , ob o k b ro n i k ró tk ie j i a u to m a ty c z n e j, K B 40 i R K M 41 p o s ia d a ją c z ę sto C K M 42, a n a w e t d z ia łk a p a n c e r n e i m o to c y k le. B ył w y p a d e k u r u c h o m ie n ia p o z o sta łe g o w te r e n ie czo ł g u . B ro ń t a j e s t r ó ż n a i p o c h o d z e n ie je j t r u d n e c z ę sto do u s ta le n ia . O bok b r o n i i a m u n ic ji p o c h o d z e n ia p o lsk ie g o , z u k r y ty c h w sw o im c z a sie p rz e z lu d n o ś ć z a p a s ó w w y s tę p u je ró w n ie ż z a o p a tr y w a n ie o d d z ia łó w d r o g ą p o w ie trz n ą .
3 . T a k ty k a d z ia ła n ia
Z a c h o w a n ie się i d z ia ła ln o ś ć b a n d n ie z u p e łn ie u s p r a w ie d liw ia u ż y w a n ie p rz e z n ie n a z w y o d d z ia łó w d y w e rsy jn y c h . W ię k sz o ść p o c z y n a ń d y w e rs y jn y c h o g r a n ic z a się do lik w id o w a n ia m a ły c h p o s te r u n k ó w ż a n d a r m e r ii, n a p a d ó w n a p o je d y n c z y c h N ie m c ó w i d ro b n y c h s a b o ta ż y (z a łą c z n ik n r 2 )43. P o d k re ś lić n a t o m i a s t n a le ż y b r a k n a te r e n ie P o ls k i p ró b o c h a r a k te r z e d y w e rsy jn o - -w o jsk o w y m , w y ty m [sic!] z w ła sz c z a z a k re s ie , w k tó r y m a k c ja t a k a m ia ła b y p o w a ż n ie js z e z n a c z e n ie , t.j. [sic!] p rz e z p s u c ie k o m u n ik a c ji.
N a w a ż n ie js z y c h lin ia c h k o lejo w y ch (n p rz . L u b lin - D o ro h u s k ), k tó ry m i s y s te m a ty c z n ie id ą tr a n s p o r t y w o jsk o w e i k tó r e ró w n o c z e śn ie b ie g n ą p rz e z t e r e n y n a jin te n s y w n ie j n a s ilo n e b a n d a m i n ie było d o ty c h c z a s p o w a ż n ie jsz y c h p ró b z a k łó c e n ia k o m u n ik a c ji, n is z c z e n ia m o stó w i p s u c ia k o m u n ik a c ji itp . Ze s tr o n y in te lig e n tn ie js z y c h p rzy w ó d có w o d d z ia łó w j e s t to w y ja ś n ia n e z p e w n y m z a ż e n o w a n ie m w t e n sp o só b , że n ie n a d s z e d ł je s z c z e c z a s n a m a so w e i w y ra ź n e w y s tę p o w a n ie p rz e c iw N ie m c o m , że w ła ś c iw a a k a c ja d y w e rs y jn a ro z p o c z n ie się w ó w cz as, g d y p rz y jd z ie ro z k a z , w z ro ś n ie ic h s iła w te r e n ie itp . W ro z m o w a c h z lu d n o ś c ią d y w e rs a n c i c z ę sto tw ie r d z ą , ze w g o trz y m a n y c h p rz e z n ic h in s tr u k c ji lic z b a d y w e rs a n tó w m a w z ro s n ą ć w n ie d łu g im [sic!] c z a sie do 2 0 0 ty s ię c y lu d z i, a d ru g ie ty le m a ją n a d z ie ję p o z y sk a ć n a m iejscu . R o z p o w s z e c h n ia n ie ty c h w ia d o m o ś c i m a n a c e lu u tw ie r d z e n ie lu d n o ś c i w p r z e k o n a n iu , że w k ró tc e ju ż w ła d z a a r m ii so w ieck iej b ę d z ie ro z c ią g n ię ta n a n a s z y m te r e n ie . O b ec n e d z ia ła n ia d e s a n to w o -d y w e rs y jn e z m ie r z a ją do w y tw o rz e n ia w ś ró d lu d n o ś c i o p in ii o z o rg a n iz o w a n iu ja k g d y b y [sic!] sw o istej w ła d z y b o lsz e w ic k ie j, p rz e jm u ją c e j w sw oje rę c e k o n tro lę n a d c a ło ś c ią s p ra w
40 KB - Karabin Bojowy.
41 RKM - Ręczny Karabin Maszynowy. 42 CKM - Ciężki Karabin Maszynowy.
43 Załącznik nr 2 zawiera wykaz około 26 przykładów aktów dywersji sowieckiej w Polsce; zob. AAN, 228/17-5, k. 33-35.
te r e n u . T e m u celow i s łu ż y m a n ife s ta c y jn e u k a z y w a n ie się o d d z ia łk ó w n a d ro g a c h i po w s ia c h w y d a w a n ie z a k a z ó w s łu c h a n ia z a r z ą d z e ń n ie m ie c k ic h , k o n tr o la r u c h u lu d n o ś c i w p o s ta c i p r z e g lą d a n ia d o k u m e n tó w , z e z w a la n ie n a sw o b o d n e p rz e ja z d y , czy w y p e łn ie n ie o k re łlo n y c h [sic!] fu n k c ji itp .
W te j ru c h liw o ś c i o d d z ia łó w i m e to d z ie ic h p o s tę p o w a n ia z n a c z n ie w i d o czn iej w y s tę p u je t r o s k a o p rz y g o to w a n ie g r u n t u d la p rz y sz łe j p ro p a g a n d o - w o -a d m in is tra c y jn e j a k c ji so w ie ck iej, p r a k ty c z n ie s k ie ro w a n e j p rz e c iw w ła d zo m p o ls k im , a n iż e li o w y p e łn ie n ie a k ty w n e j w ojskow ej i a n ty n ie m ie c k ie j ro li w o k re s ie d z isie jsz y m . R o la o b e c n a ty c h o d d z ia łó w m o że b y ć w y tłu m a c z o n a ty lk o w t e n sp o só b , że ź ró d łe m in s tr u k c ji i p o le c e ń d la n ic h n ie s ą w ła d z e w o jsk o w e, lecz K o m in te rn , ja k o c z y n n ik n a s ta w io n y n ie ty le n a d o ra ź n y b ie g s p r a w w o jsk o w y ch , ile n a p rz y g o to w a n ie g r u n t u d la p rz y sz łe j a k c ji so w iec k ie j w E u ro p ie p o w o je n n e j. T ezę tę p o tw ie rd z a z a c h o w a n ie się ic h w obec lu d n o ś c i p o lsk ie j.
N a ogół s to s u n e k t e n j e s t p o p r a w n y i n a c e c h o w a n y m a n if e s ta c y jn ą s e r d e c z n o ś c ią do n a r o d u p o lsk ie g o , p o d c z a s k ie d y U k ra iń c o m w y ty k a się ich w s p ó łd z ia ła n ie z N ie m c a m i. P r z y z e tk n ię c iu się z P o la k a m i u s i ł u j ą d y w er- s a n c i p o d e jm o w a ć p o lity c z n e d y s k u s je , w k tó ry c h p o s łu g u ją się a r g u m e n ta m i i h a łs a m i [sic!] id e n ty c z n y m i z p r o p a g a n d ą P P R . P o w o łu ją się n a so ju sz p o lsk o - so w ieck i, w z y w a ją c P o la k ó w do u d z ie la n ia cz y n n e j pom o cy d y w er- s a n to m , p o n ie w a ż s ą o n i s p r z y m ie r z e ń c a m i, k tó r z y w a lc z ą o w o ln o ść P o lsk i. K r y ty k u ją w s z y s tk ie p o ls k ie r z ą d y p o w o je n n e i k o r p u s o fic e rsk i, p rz y p is u ją c k lę s k ę m i l i t a r n ą w 39 r o k u te m u , że n a r ó d p o ls k i b y ł o s z u k iw a n y i tr z y m a n y w n ie w o li p rz e z k la s y rz a d z ą c e , k tó r y c h n ie było w o ln o po w o jn ie d o p u ścić s p o w ro te m [sic!] do w ładzy. W y c h w a la ją c u s tr ó j i s to s u n k i s o c ja ln e w Z SR R p o d s y c a ją a n ta g o n iz m y sp o łe c z n e w y k o rz y s tu ją c w s z e lk ie n a d u ż y c ia i fa k ty w s p ó łp ra c y z N ie m c a m i. W y p a d k i b ic ia p o ls k ic h u rz ę d n ik ó w z a w y k o n y w a n ie z a r z ą d z e ń u c ią ż li w y c h g o sp o d a rc z o d la w si (n p rz k o n ty n g e n ty ) itp ., in te rw e n c je m a ją n a celu s tw o rz e n ie so b ie o p in ii o b ro ń c ó w chłopów . A n ta g o n iz m w si do d w o ru i p le b a n ii j e s t p o d s y c a n y n ie ty lk o [sic!] p rz e z p r o p a g a n d ę lecz ró w n ie ż i p rz e z a k a c je [sic!] ra b u n k o w o -re k w iz y c y jn ą . P ie r w o tn ie a k c je te m ia ły c h a r a k t e r ra c z e j rek w izy c y jn o -w o jsk o w y , o s ta tn io z a ś c o ra z p o w sz e c h n ie j w y s tę p u je z ja w isk o zw y k łeg o r a b u n k u m ie n ia .
P r z y k ła d d y w e r s a n tó w d z ia ła ró w n ie ż n a chłopów , k tó r z y k r y ją c się w la s a c h i n ie m a ją c ży w n o ści a n i p ie n ię d z y z n a jd u ją się w s y tu a c ji bez w y jśc ia i n a p a d a j ą n a dw ory, p le b a n ie , k a s y g m in n e , z a m o ż n y c h g o sp o d a rz y itp . J e s t to w ięc p o ś r e d n i s k u te k a k c ji d y w e rs y jn e j, k t ó r a s p o w o d o w a śa [sic!] r e p r e s je n ie m ie c k ie i p o s ta w iła z b ie g łą lu d n o ś ć p rz e d k o n ie c z n o ś c ią u p r a w i a n i a b a n d y ty z m u .
W p e w n e j m ie r z e z ja w isk o b a n d y ty z m u n a le ż y p rz y p is a ć d z ia ła ln o ś c i c o ra z lic z n ie j p o w s ta ją c y c h b a n d p rz e s tę p c ó w k r y m in a ln y c h , k tó rz y p o d sz y w a ją się n ie k ie d y p o d n a z w ę o d d z ia łó w p a r ty z a n c k ic h .
