W rozdziale powiconym literackiej piosence autorskiej oraz poezji roko-wej Autorka skupia si na analizie utworów, których twórcami s pieniarze syberyjscy – kontynuatorzy twórczoci takich bardów, jak B. Okudawa czy W. Wysocki. W analizowanych utworach dostrzega kontekst polityczno-eko-nomiczny, odniesienia intertekstualne.
Ksik zamyka rozdzia powicony twórczoci dla dzieci. Jak w literatu-rze rosyjskiej, tak i w tej tworzonej pliteratu-rzez poetów syberyjskich, twórcom przy-wieca cel nie tylko ludyczny, ale i dydaktyczny. A. Bednarczyk podkrela rol utworów przeznaczonych dla wyjtkowego odbiorcy, jakim jest dziecko, ich wpyw na wychowanie modego czytelnika oraz na ksztatowanie go jako dorosego czowieka.
Wnikliwym komentarzom kulturowo-literackim towarzysz w kadym roz-dziale analizy rodków artystycznego wyrazu, metryki i wersyfikacji.
Podjcie opisu niezbadanego wczeniej materiau, problemowe ujcie ba-dawcze unikatowej – w wymiarze formy i dostpnoci – poezji syberyjskiej, dogbna analiza literacka, stanowi o niezaprzeczalnej wartoci recenzowanej monografii. Mnogo poruszanych zagadnie, logiczne uporzdkowanie anali-zowanych treci oraz wnikliwo analityczna zasuguj na szczególne uznanie. Naley doda , e ksika zostaa napisana w jzyku rosyjskim, dziki czemu znajduje swoich odbiorców wród czytelników rosyjskojzycznych. Warto przy tej okazji wspomnie , e pozycja zostaa w caoci przetumaczona przez Autork na jzyk polski i ukae si w najbliszym czasie, co przyczyni si niewtpliwie do powikszenia grona czytelników.
Edyta Manasterska-Wicek Instytut Filologii Sowiaskiej UMCS
Kultura literacka emigracji rosyjskiej, ukraiskiej i biaoruskiej XX
wieku. Konteksty-estetyka-recepcja, red. A. Woniak, Lublin:
Wy-dawnictwo KUL 2013, ss. 424
Francuski filozof Michel Foucault w swoich rozwaaniach na temat emi-gracji stwierdzi, i zjawisko to, na stae wpisane w ycie spoeczno-kulturowe narodów na przestrzeni wieków, nie polega na cakowitej akceptacji nowego
ycia. Ono tak naprawd zapocztkowuje, otwiera „seri pyta bycia dotycz-cych”1.
Efektem poszukiwa odpowiedzi na temat emigracyjnej rzeczywistoci, re-fleksji nad towarzyszcym temu zjawisku rozterkom tosamociowym, doty-czcym kwestii jzyka, kultury oraz ojczynianej dwoistoci, jest tom studiów i artykuów Kultura literacka emigracji rosyjskiej, ukraiskiej i biaoruskiej. Konteksty, estetyka, recepcja, który ukaza si pod redakcj Anny Woniak nakadem Wydawnictwa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 2013 roku. Publikacja jest ju trzeci z kolei pozycj powicon badaniom emi-grantologicznym z udziaem uczonych z Lublina, a take naukowców repre-zentujcych kilka innych wanych polskich orodków naukowych, (m.in. Uniwersytet Jagielloski, Uniwersytet Opolski, Uniwersytety w Biaymstoku, Gdasku, Bydgoszczy i Warszawie). Prezentowany tom zawiera ponad 30 ar-tykuów naukowych, przedstawionych wczeniej na III Midzynarodowej Konferencji Naukowej na temat literatury i kultury emigracyjnej Sowian Wschodnich, która miaa miejsce w padzierniku 2011 roku w KUL. W trzy-dniowych obradach konferencyjnych, zainicjowanych przez prof. Ann Wo-niak, oprócz naukowców z wymienionych wyej orodków naukowo-badaw-czych, co warto podkreli , wzili take udzia wybitni gocie z zagranicy (Rosja, Ukraina, Biaoru, Izrael), których teksty równie obejmuje niniejsza monografia.
Tom, po krótkim Sowie wstpnym A. Woniak, otwiera tekst przemówie-nia Dziekana Wydziau Nauk Humanistycznych prof. Krzysztofa Nareckiego, wygoszonego podczas uroczystego otwarcia konferencji. Dziekan, naukowiec w dziedzinie filologii klasycznej, odwoujc si do historii staroytnej Grecji, podkreli znaczenie zjawiska emigracji dla kultur i cywilizacji na przeomie wieków. Narecki w swoim wystpieniu wymieni take nazwisko prof. Lu-cjana Suchanka, uczestnika konferencji, podkrelajc Jego zasugi w obszarze bada emigrantologicznych.
Wród artykuów poruszajcych zagadnienia zwizane z emigracj rosyjsk warto wspomnie o pracach polskich naukowców znawców dziejów rosyjskiej filozofii i myli spoecznej. Mowa tutaj o Annie Rany, która przyblia twórczo Mikoaja Gogola w ocenie Mikoaja Bierdiajewa. Autorka przytacza za mylicielem do kontrowersyjne opinie, dotyczce do-robku Gogola. Krytyce podlega, jak si okazuje, nie struktura artystyczna
1
Czowiek i jego sobowtóry, tum. T. Komendant, „Literatura na wiecie” 1988, nr 6, s. 215.
i poetyka przywoanych utworów, ale obraz wiata i czowieka w nich nakre-lony, badany z punktu widzenia antropologii filozoficznej i personalizmu chrzecijaskiego. O tym z kolei, jak wan rol w rozwoju rosyjskiej emigra-cyjnej myli filozoficznej miay dyskusje o czowieku, rozwaania o kategorii osoby, pisze Maria Cymborska-Leboda, powoujc si na dyskurs Lwa Kar-sawina, obecny w tekstach zamieszczonych na amach czasopisma „Put”. Per-sonalistyczna koncepcja czowieka u Karsawina i jego poprzednika Wadimira Erna, staa si punktem wyjcia take dla rozwaa Olega Marczenko, zawar-tych w omawianym tomie w artykule, pt. # # - . Danuta Szymonik natomiast w tekcie Fiodora Stiepuna [# * # \ : filozofia mieszczastwa, mistyki i artyzmu (£# 1 - [# * # \ : ! ! _ , #- ) przyblia filozoficzne spojrzenie na pojcie wartoci, goszone przez tego wybitnego myliciela rosyjskiego. Dwa kolejne artykuy, na które warto zwróci uwag, dotycz filozofii Aleksandra Soenicyna. W jednym z nich, pt. Filozofia polityczna Aleksandra Soenicyna, Lucjan Suchanek podkrela moralizatorski charakter wypowiedzi pisarza, jego próby rozwikania filozofii wiata, pytania o antropologi czowieka i powag znaczenia etyki i moralno-ci w polityce. W kolejnej pracy natomiast, autorstwa Moniki Sidor, oma-wiane s wypowiedzi krytycznoliterackie Soenicyna w odniesieniu do tek-stów Iwana Szmielowa. Rzd artykuów dotyczcych filozofii zamyka praca Aleksego Kucy, powicona sylwetce archimandryty Cypriana (Kierna), z omówieniem goszonych przez niego wartoci aksjologicznych.
Istotne miejsce w omawianej monografii, o czym pisze A. Woniak w Sowie wstpnym, zajmuj prace dotyczce „literatury kobiecej”, a take dziaalnoci kobiet w sferze kultury i ycia spoecznego, jake wane z punktu widzenia wspóczesnych bada nad literatur i kultur emigracji. Na uwag zasuguj tutaj teksty Elbiety Banasiuk, bdce dogbnym studium, ukazuj-cym koleje losu i drogi twórcze trzech kobiecych postaci: Niny Berberowej, Zinaidy Szachowskiej i Irène Némirovsky (Koleje losu a wybór strategii pi-sarskich), Zoi Kucej ( + # # ). 8 #/ # ). !!), bdcy prób poszukiwa odpowiedzi na pytania o pozycj kobiet i sposobów postrzegania przez nie wspóczesnego wiata, a take Wandy Laszczak, omawiajcej temat rewolucji w prozie Jelizawiety Skobcowej (Kuminy Karawajewej) na tle emigracyjnym. Problem krytyki literackiej tworzonej na emigracji omawia Anna Woniak, w artykule powiconym wy-bitnej postaci kobiecej „pierwszej fali” Zinaidzie Gippius. Autorka dogbnie omawia problemy krytyczno-literackiego dyskursu poetki i pisarki,
podkre-lajc jednoczenie jej zaangaowanie w ycie literackie i kulturalne emigra-cyjnego Parya. Skomplikowane losy rosyjskiej emigrantki Natalii Gorodiec-kiej natomiast stay si obiektem bada Aleksieja Lubomudrowa, czonka Ro-syjskiej Akademii Nauk z Sankt Petersburga. Autor zwraca uwag na du-chowy rozwój pisarki, która rezygnujc z pisania beletrystyki, powica si yciu teologicznemu, poda w kierunku duchowych dowiadcze swoich bohaterów, a w lad za ich deniami zblienia si do Boga i Cerkwi.
Cennym materiaem dotyczcym spucizny emigracyjnej jest artyku Bro-nisawa Kodzisa Dramaturgia rosyjska pierwszej fali emigracji. Stan i per-spektywy bada, w którym autor podejmuje prób ogldu sytuacji dramatopi-sarstwa pierwszej fali emigracji rosyjskiej, wymieniajc nazwiska twórców bardziej znanych i zbadanych, na przykad V. Nabokova czy M. Cwietajewej. W ocenie Kodzisa jednak zagadnienie dramatopisarstwa rosyjskiego pierwszej poowy XX wieku (A. Awierczenko, W. Chomicki, S. Juszkiewicz, N, Teffi), temat obszerny i wartociowy, wci wymaga gruntownych bada.
Na szczególn uwag zasuguje take artyku Leonida Finkela, pisarza i se-kretarza Zwizku Rosyjskojzycznych Pisarzy w Izraelu, powicony yciu literackiemu „rosyjskiego Izraela”. Finkel, sam bdc przedstawicielem aliji, w Izraelu przebywa od roku 1992, przyblia realia, w jakich od pocztku XX wieku powstaje rosyjskojzyczna literatura ydowska tworzona na styku wielu kultur i prdów literackich. Autor wymienia nazwiska wspóczesnych twór-ców w Izraelu, omawia pokrótce ich dziea, nierzadko dotykajce zagadnienia tosamoci, powrotu do korzeni i problemów egzystencjalnych, zwizanych z adaptacj w ojczynie przodków. Artyku Finkela jest z pewnoci jedn z nielicznych prac, jeli nie jedyn, jakie ukazay si w Polsce, do szeroko i w sposób chronologiczny omawiajcych funkcjonowanie rosyjskiej aliji w Izraelu rosyjskojzycznego czasopimiennictwa, poezji, prozy i krytyki literackiej.
Prac o dziaalnoci organizacji pisarzy emigracyjnych, tym razem jednak, nie na podstawie osobistych refleksji, z czym mamy do czynienia u Finkela, ale bazujc na materiaach archiwalnych, przedstawia Olga Demidowa. Au-torka skupia uwag na funkcjonowaniu zwizków pisarzy na emigracji w la-tach 1920-1930, ich roli w historii i wpywie na ycie i dziaalno emigran-tów „pierwszej” fali.
Przygotowujc recenzj prezentowanego tomu uwiadomiam sobie, jak wiele cennych prac w nim zawarto. Nie sposób, cho by pokrótce, omówi wszystkich. Publikacja zawiera artykuy dotyczce ycia i dorobku wybitnych reprezentantów szczególnie „pierwszej” i „trzeciej” fali emigracji rosyjskiej,
prace, w których przyblia si nazwiska mniej lub bardziej znane (s wród nich: Iwan Bunin, Boris Zajcew, Leonid Zurow, Mark Adanow, Wadim An-driejew, Zinowij Zinik, Josif Brodski, Wasilij Aksionow, Dina Rubina), take te z dziedziny muzyki i sztuki (Fiodor Szalapin, Siergiej Rachmaninow), roz-patruje si twórczo pisan na styku kultur, poddaje analizie rónorodne zja-wiska literackie i kulturowe funkcjonujce na rosyjskim gruncie emigracyj-nym.
Mimo i najwicej artykuów zamieszczonych w monografii dotyczy emi-gracji rosyjskiej, s w tomie take teksty traktujce o ukraiskiej i biaoruskiej literaturze i kulturze, szczególnie wane, jak sdz, z punktu widzenia obec-nych, polityczno-spoecznych konfliktów na Ukrainie i Biaorusi. Stefania Andrusiw w artykule Gówne narracje ukraiskiej literatury emigracyjnej drugiej poowy XX wieku zwraca uwag na specyfik funkcjonowania rodo-wiska emigracyjnego Ukraiców. Autorka ocenia wspóczesn emigracyjn literatur ukraisk, w której najwaniejsz wartoci jest Bóg i ojczyzna, jako twórczo prawdziw, „wartociow”, „ciekaw”, jake rón od udr-czonej, bo negowanej przez cenzur i represje literatury sowieckiej. O niea-twych kolejach ycia rodziny Kosaczów-Drahomanowów, przedstawicieli rodu, z którego wywodzi si wybitna poetka ukraiska esia Ukrainka traktuje artyku Marty Kaczmarczyk (Redy) Losy rodu Kosaczów-Drahomanowów z widmem emigracji w tle. Autorka prezentujc zawie realia, w jakich przy-szo y przodkom arysy Kosacz-Kwitki, rodzinie ukraiskiej wiadomej swej narodowoci i kultury, przez co nierzadko naraonej na przeladowania podkrela ich wkad w histori Ukrainy, w walk o ukraisk tosamo i pa-mi o przedstawicielce ruchów narodowowyzwoleczych, esi Ukraince.
Ucieczka przed reimem stalinowskim, jak si okazuje, zmienia losy y-ciowe i twórcze take wielu literatów biaoruskich piszcych na wygnaniu, m.in. N. Arsienniewej, M. Siadniowa, J. Juchnowiec, M. Miszczanczuka. Ha-lina Twaranowicz w artykule Biaoruska literatura emigracyjna. Recepcja krytyczno-literaturoznawcza wymienia gówne powody emigracji biaoruskich pisarzy-emigrantów po II wojnie wiatowej, przywouje nazwiska twórców, omawia najwaniejsze utwory wspóczesnej literatury biaoruskiej, zwraca uwag na czynniki wpywajce na recepcj tej literatury. Wród tekstów, do-tyczcych ycia literackiego biaoruskich pisarzy, warto wspomnie take ar-tyku Heleny Gogowskiej (Biaoruskie rodowisko literackie w Niemczech), omawiajcy losy pisarzy biaoruskich na emigracji w Niemczech w latach 1944-1945.
Omawiana publikacja zajmuje, jak sdz, nieocenione miejsce w badaniach naukowych, dotyczcych emigracji rosyjskiej, ukraiskiej i biaoruskiej. Ranga tekstów, nowatorstwo i wieloaspektowo bada zawartych w niniej-szej monografii znaczco uzupeniaj midzynarodow przestrze bada na-ukowych w obszarze wschodniosowiaskiej kultury emigracyjnej. Publikacja ta, co podkrela A. Woniak w Sowie wstpnym, jest efektem szerokiej, cz-sto nowatorskiej dziaalnoci naukowców z kraju i z zagranicy, dowiadczo-nych badaczy, ale take modych naukowców2. Miejmy nadziej, i rozwaa-nia podjte w omawianym tomie pomogy rozwika niektóre kwestie XX-wiecznej oraz najnowszej kultury i literatury emigracyjnej, ale take stay si zalkiem do kolejnych analiz i interpretacji.
Na koniec dodam take, e tom jest estetycznie wydany, wszystkie teksty zostay uzupenione o streszczenia w jzyku angielskim oraz polskim bd ro-syjskim, w zalenoci od jzyka wypowiedzi. Cao dopeniaj, zamiesz-czone na kocu tomu fotografie z podobiznami twórców-emigrantów oraz zdjcia, bdce dokumentem z ycia „rosyjskiego Izraela”.
Podsumowujc wypada raz jeszcze powoa si na sowa Demokryta cyto-wane przez K. Nareckiego podczas przemówienia otwierajcego konferencj na KUL- u. Dobrze si stao, e równie sowo pisane w postaci niniejszej pu-blikacji okazao si „cieniem czynu”.
Agnieszka Lenart Instytut Filologii Sowiaskiej KUL
2
Zob. A. W o n i a k, Sowo wstpne, w: Kultura literacka emigracji rosyjskiej,
ukraiskiej i biaoruskiej XX wieku. Koncepcja, estetyka, recepcja, red. A. Woniak, Lublin:
