widzenia. Przy takim postawieniu sprawy ograniczona zostaje pretensja filozofów do po-wiedzenia czego o wiecie obiektywnie, a wic z trzecioosobowego punktu widzenia. Mo na przecie twierdzi_, e filozofia jest dyscyplin autonomiczn cho_by dlatego, e posiada swój odrbny przedmiot. Powa ne rozwa enie tej mo liwoci wymagaoby jednak przyjcia, e np. platonizm jest stanowiskiem, którego prawdziwoci nie mo na z góry odrzuca_.
Inna mo liwa strategia polega na wskazaniu, e twierdzenia filozoficzne charakte-ryzuj si o wiele wikszym stopniem ogólnoci ni twierdzenia nauk szczegóowych. W filozofii mo na spotka_ przecie nie tylko pewne twierdzenia dotyczce bytu (a wic odnoszce si do wszystkiego, co istnieje), ale tak e poznania, prawdy etc. Mo na wic twierdzi_, e filozofia ujmuje pewien ogólny aspekt rzeczywistoci, który pozostaje nie-dostpny z poziomu nauk szczegóowych.
Majc na uwadze wymienione wy ej zastrze enia, nale y potraktowa_ t prac jedynie jako kolejny (cho_ wa ny) krok w badaniach z zakresu metafilozofii. Zapoznanie si z ni z pewnoci umo liwia wyraniejsze postawienie problemów dotyczcych statusu filozofii w ogóle, ale tak e – co jest bardzo istotne – inspiruje do dalszej dyskusji na ten temat.
B9a0ej G<bura doktorant w Katedrze Teorii Poznania
na Wydziale Filozofii KUL
Gillian B a r k e r, Philip K i t c h e r, Philosophy of Science. A New Introduction, New York–Oxford: Oxford University Press 2014, ss. 180. Seria: Fundamentals of Philosophy, red. J.M. Fischer, J. Perry. ISBN 978-0-19-536619-8.
Od czasu publikacji Carla G. Hempla Philosophy of Natural Science1, uznawanej za dzieo klasyczne w zakresie filozofii nauki, obserwuje si yw aktywno_ w zakresie rozwoju tej dyscypliny, stojcej na styku epistemologii i metodologii nauk, logiki, a nawet historii, psychologii, socjologii, polityki i ekonomii nauki, wchodzcych w skad nauko-znawstwa. Publikowane w tym zakresie prace ujawniaj instruktywnie swoiste kulisy uprawiania nauki, zwaszcza przez uczonych-przyrodników, poczwszy od sposobów for-muowania hipotez, teorii naukowych czy innych struktur teoretycznych, ich roli w struk-turze wiedzy, po kryteria testowania i uprawomocniania owych struktur. Zasadniczym ry-sem tych opracowaq jest jednak ograniczenie si do immanentnej analizy natury nauki, jej
1
C.G. H e m p e l, Philosophy of Natural Science, (seria: Foundations of Philosophy, red. E. i M. Beardsley), Englewood Cliffs: Prentice-Hall 1966; w jzyku polskim ukazay si: t e n e, Podstawy
nauk przyrodniczych, t. B. Stanosz, Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne 1968; t e n e, Filozofia nauk przyrodniczych, t. B. Stanosz, Warszawa: Fundacja Aletheia 2001.
statusu metodologicznego i specyfiki stosowanych w niej metod oraz jzyka nauki. W mniejszym stopniu omawiano relacje nauki do innych dziedzin szeroko pojtej kultury.
Sposób podejmowania wspomnianych wtków determinowaa okrelona koncepcja nauki i filozofii nauki. Dominujcy w okresie ukazania si pracy Hempla logiczny ryzm stanowi prób „odczytania” nauki w perspektywie okrelonej epistemologii empi-ryzmu (za wzorcow uchodzia filozofia D. Hume’a) i za pomoc narzdzi formalnych. Nowe tendencje ujawniajce si w metanauce umo liwiy poszerzenie zbioru problemów filozoficznych, które jawi si w kontekcie rozwa aq dotyczcych natury nauki, o zagad-nienia z obszaru historii, socjologii, psychologii, a tak e polityki i ekonomii nauki. Niewtpliwy udzia w tej modyfikacji miay trudnoci, w jakie wikay si próby roz-wizania problemów formuowanych na gruncie logicznego empiryzmu, jak równie dynamiczny rozwój nauki, zwaszcza gwatowny postp w zakresie jej technologicznych aplikacji, a tak e rosnce znaczenie nauki we wspóczesnych przemianach kulturowych i spoecznych, jak te wzrastajce anga owanie znaczcych nakadów finansowych na ba-dania naukowe (cznie z potrzeb wartociowania projektów, które „opaca si bd nie opaca” sfinansowa_), co tumaczy znaczenie polityki naukowej, nie tylko zreszt w wy-miarze poszczególnych paqstw.
Nic wic dziwnego, e wanie ta problematyka dominuje w najnowszym zarysie filo-zofii nauki autorstwa Gillian Barker i Philipa Kitchera, odró niajc si od wzorcowej pracy Hempla (s. X), którego pamici zostaa zadedykowana, ukazujc, jak przeobrazia si omawiana dyscyplina na przeomie wieków. Tak zdeterminowany kontekst tumaczy drugi czon tego zarysu: Philosophy of Science. A New Introduction, który ukaza si w ramach serii Fundamentals of Philosophy2. Cho_ Barker specjalizuje si w filozofii biologii3, Kitcher natomiast koncentruje si na filozofii nauki z odniesieniami spoecz-nymi4, to jednak zaproponowane ujcie nie zakada znajomoci podstawowych dyscyplin
2
W ramach tej serii, obok recenzowanej pracy, ukazay si: W. G l a n n o n, Biomedical Ethics (2004); R. K a n e, A Contemporary Introduction to Free Will (2005); J.R. S e a r l e, Mind: A Brief
Introduction (2005); J.A. S i m m o n s, Political Philosophy (2007); G. W a r n k e, Debating Sex and Gender (2010).
3
Gillian Barker zajmuje si filozofi nauki, w szczególnoci filozofi biologii. Stopieq doktora uzyskaa na podstawie dysertacji pt. Abstraction, Analogy and Induction: Toward a General
Ac-count of Ampliative Inference na Uniwersytecie Kalifornijskim (USA). Barker pracuje jako
Assis-tant Professor w Western University (Ontario, Kanada). Jej zainteresowania koncentruj si wokó problematyki uzasadniania przekonaq empirycznych, natury wiedzy naukowej, wartoci w nauce oraz szczegóowych zagadnieq pojawiajcych si w kontekcie nauk o yciu.
4
Philip Stuart Kitcher jest zaliczany do grona liczcych si i wpywowych wspóczesnych historyków i filozofów nauki. Obecnie pracuje jako John Dewey Professor w Columbia University (NY). Pocztkowo zajmowa si filozofi matematyki (The Nature of Mathematical Knowledge, 1983) oraz zagadnieniami filozoficznymi pojawiajcymi si w kontekcie nauk biologicznych (Abusing Science: The Case Against Creationism, 1982; Vaulting Ambition: Sociobiology and the
Quest for Human Nature, 1985) i metodologii nauk (The Advancement of Science: Science without Legend, Objectivity without Illusion, 1993; Science, Truth, and Democracy, 2001). Wspóczenie
filo-filozoficznych na poziomie akademickim. W zarysie tym dominuje ujcie o charakterze intuicyjnym, a nade wszystko pogldowe, odwoujce si do praktyki badawczej i historii nauki (tak e w formie wyodrbnionych graficznie w strukturze tekstu studiów przy-padków). Niewtpliwe ukierunkowanie tego zarysu na szersze grono osób uprawiajcych ró ne dziedziny nauki i interesujcych si nauk tumaczy wyakcentowanie roli pytaq poszerzajcych horyzonty w rozumieniu meandrów dynamiki rozwojowej wspóczesnej nauki. Zamieszczona po ka dym rozdziale anglojzyczna bibliografia (Suggestions for Further Reading) pomaga w prowadzeniu dalszych, aspektywnych i pogbionych stu-diów nad problematyk sprofilowan w omawianej pracy.
Rozwój nauki uczyni z niej wyrafinowane zjawisko, dlatego pierwszy, bardzo krótki rozdzia tej pracy, zatytuowany Science and Philosophy, autorzy powicili zagadnie-niom elementarnym, koncentrujc uwag czytelnika na dwóch zasadniczych pytaniach: czy i jak mo liwe jest zestawienie filozofii z nauk oraz czym ona jest, jak waciwie j rozumie_? róde doniosoci tych pytaq nale y upatrywa_ w spoecznym zaanga owaniu nauki – problematyce stanowicej swego rodzaju temat kulminacyjny pracy, uatwiajcy tak e nieprzygotowanemu czytelnikowi zrozumienie prowadzonych rozwa aq. Nale y zaznaczy_, e charakteryzujc nauk autorzy maj na myli nauki empiryczne, przyrod-nicze (science); w publikacji nie ma zagadnieq powiconych filozofii nauk humanistycz-nych czy filozofii matematyki. Podjty w czci wprowadzajcej dyskurs obejmuje wic klasyczne zagadnienia filozoficzne, które uzyskuj oryginalne sformuowanie w kontek-cie rozwoju nauki, ukazywanego w ten sposób, by odwoujc si do powszechnie zna-nych wtków (kontrowersje dotyczce zmiany klimatu, kategorii rasy), ukaza_ problemy, jakie rodzi uprawianie nauk empirycznych. Podejciu temu, jak si wydaje, przywieca idea podniesienia wiadomoci przedsiwzi_ badawczych, reflektowania praktyki nauko-wej, a tak e przybli enia badaq naukowych codziennemu dowiadczeniu. Dopeniajco ukazano przeobra enia w obrbie samej nauki, eksponujc wartociujco przejcie od wy-janiania celowociowego do poszukiwania przyczyn zjawisk w oparciu o dane empi-ryczne i ilociowe.
Typow dla publikacji z omawianej dziedziny zawarto_ (wewntrzne problemy nau-ki) prezentuje rozdzia drugi o wymownym tytule The Analytic Project, przy czym auto-rzy d yli do zachowania dystansu co do oceny wagi tego przedsiwzicia (s. X). W cz-ci tej zaprezentowano wpywow tradycj logicznego empiryzmu oraz zrekonstruowano specyfik metanaukowych poj_ wyznaczajcych ówczesny dyskurs – konfirmacja, teoria,
zofii i literatury (The Lives to Come: The Genetic Revolution and Human Possibilities, 1996; Living
with Darwin: Evolution, Design, and the Future of Faith, 2007; The Ethical Project, 2011; Science in a Democratic Society, 2011; Death in Venice. The Cases of Gustav von Aschenbach, 2013).
Do-robek Kitchera doczeka si dwóch opracowaq w formie monografii: Scientific Realism and
Demo-cratic Society. The Philosophy of Philip Kitcher, red. W.J. Gonzalez, Amsterdam–New York:
Ro-dopi 2011, wydanej w ramach serii Pozna~ Studies in the Philosophy of the Sciences and the
Huma-nities, oraz Philip Kitcher Pragmatic Naturalism, red. M.I. Kaiser, A. Seide, Heusenstamm: ontos
verlag 2013. W polskojzycznej literaturze filozoficznej brak publikacji traktujcych obszerniej o myli P. Kitchera.
wyjanianie – inspirowanych potrzeb formalnej analizy nauki. Oceny osigni_ tego okresu dokonano na przykadzie zabiegów epistemicznych wykorzystywanych przy roz-wizywaniu okrelonych zagadnieq w naukach empirycznych (np. zastosowanie bayesow-skiej teorii konfirmacji do testów medycznych), doceniajc warto_ zastosowanych narz-dzi barnarz-dziej w rozwizywaniu wskiego zakresu problemów ni jako przejaw uniwersal-nej metody – do czego rocili sobie pretensje ich twórcy (s. 50). Ponadto, cho_ autorom tomu bliska jest tendencja do eksponowania roli czynników historycznych, kulturowych, spoecznych i decyzyjnych w uprawomocnieniu i rozwoju ludzkiej wiedzy, to jednak z aprobat przyjmuj eliminacj elementu spekulatywnego z filozoficznej refleksji nad nauk, charakterystyczn dla programu formalnego badania podstaw wiedzy (s. 46), gdy sama nauka winna by_ przedsiwziciem wolnym od czynników pozaracjonalnych. W tym kontekcie omawiana praca wpisuje si w dominujcy w filozofii analitycznej naturalizm5 (w szczególnoci naturalizm metodologiczny – zob. s. 67-70).
Odrbnym zagadnieniem jest próba obrony tezy o obiektywnoci wiedzy naukowej za cen zakwestionowania prawomocnoci sdów wartociujcych w nauce, co stanowi to rozwa aq dotyczcych tradycji empiryczno-formalnej. Prowadzenie badaq naukowych bez „zakóceq”, których podo e stanowi ywione przez samych badaczy przekonania, nadzieje czy wyznawane wartoci, wydaje si Barker i Kitcherowi myleniem ycze-niowym (s. 47). W innych publikacjach Kitcher explicite daje jednak wyraz doniosoci sdów wartociujcych (pozapoznawczych) dla nauki rozumianej czynnociowo, np. w doborze tematów badawczych6, czy instytucjonalnie, mówic o tzw. idealnej wspól-nocie badawczej7. Nic wic dziwnego, e tak e w Philosophy of Science znalazo si miejsce dla tej problematyki, któr zamieszczono w ostatnim rozdziale omawianej pracy, gdy formuowano cel nauki jako d enie do ujcia „doniosych prawd” (s. 137).
Z kolei rozdzia The View from the Sciences traktuje o wpywie, jaki na filozoficzne pytania dotyczce natury przyrody i naszego w niej miejsca wywieraj problemy formu-owane w ró nych obszarach nauki. Przyjta w omawianym zarysie optyka tzw. nowej filozofii nauki zmienia sposób ujcia specyfiki tradycji funkcjonujcych w tej dyscyplinie nauki. W miejsce, spotykanego zwykle w tego typu ujciach, wykadu referujcego naj-pierw zakadan epistemologi i koncepcj celów nauki, autorzy zwracaj uwag na kwestie filozoficzne, które zrodziy si w praktyce badawczej nauk przyrodniczych, co niejednokrotnie pozwalao przeformuowa_ same zao enia filozoficzne.
5
Zob. te P. K i t c h e r, The Naturalists Return, „Philosophical Review” 101 (1992), s. 53-114 (przedruk w: Preludes to Pragmatism. Toward a Reconstruction of Philosophy, New York: Oxford University Press 2012, s. 22-69).
6
Ten aspekt ma niebagatelne znaczenie w ramach polityki nauki, jak cho_by w rozdzielaniu rodków finansowych na badania.
7
Szerzej na temat tych pogldów Kitchera zob. np. P. K i t c h e r, Science, Truth, and
Demo-cracy, New York: Oxford University Press 2001; t e n e, Science in a Democratic Society, New
W tym kontekcie warto wyeksponowa_ dwa elementy stanowiska Barker i Kitchera. Pierwszy dotyczy kategorii redukcji, ujawniajcej si w perspektywie rozwa aq nad za-gadnieniem jednoci nauki, jednego z dogmatów logicznego empiryzmu; wyra a si ona w próbie racjonalizacji poszukiwania uniwersalnych praw i sprowadzania jednych dys-cyplin naukowych do innych, jak cho_by genetyki do biologii molekularnej. Autorzy ci dostrzegaj znaczenie interteoretycznych zwizków midzy strukturami ró nych dyscyp-lin wspóczesnej nauki, gdy obiektami porównania bywaj okrelone konstrukty teore-tyczne, procedury metodologiczne czy jzyk danej teorii. Równoczenie w sposób kate-goryczny broni swoistoci ka dego z dziaów nauki (s. 59). Wyra aj w tym wzgldzie uznanie dla ró norodnoci podej_ poznawczych, w tym wieloci dyscyplin naukowych, cho_ nie s one traktowane przez nich jako równoprawne, co pozwala na formuowanie ocen co do stopnia rozwoju okrelonego obszaru badaq i wykorzystywanych w tym aspekcie metod.
Równie istotne w omawianym przewodniku po filozofii nauki jest zwrócenie uwagi na spoeczny wymiar nauki. Zagadnienie to podjto w rozdziale Science, History, and So-ciety. Nauka jawi si jako wa ny, cho_ tylko jeden z wielu, element ludzkiej aktywnoci. Nic wic dziwnego, e wpyw na jej uprawianie ma kontekst publiczny – upodobania, interesy czy ambicje okrelonych jednostek czy rodowisk, ugruntowane okrelonymi przekonaniami religijnymi lub politycznymi. Wpyw ten uwidacznia si ju na poziomie wyboru poj_, jako konstruktów, których stosowanie jest efektem aktywnoci specy-ficznej tylko dla czowieka; tylko on bowiem kategoryzuje wiat; przyroda nie ma wa-ciwego sobie jzyka, nie dzieli si na gatunki czy rodzaje. Postp w nauce zostaje wic sprowadzony do sporzdzania czego na wzór map rzeczywistoci przydatnych w zaspo-kajaniu ludzkich potrzeb, przy czym warto_ wybranego podejcia mierzy si jego efek-tywnoci (s. 102-103), co wskazuje na pragmatyczne podejcie w filozofii nauki, ujaw-niajce si w ostatnich pracach Kitchera.
W tym kontekcie w rozdziale Critical Voices Barker i Kitcher podejmuj dyskusj z opiniami, które doszukuj si istotnych uomnoci czy wadliwoci wspóczesnych przedsiwzi_ naukowych. Spoeczne oczekiwania kierowane wobec nauki, formuowane zwaszcza wobec eksponowania znaczenia postpu w nauce na tle innych dziedzin kul-tury, stymuluj potrzeb ulepszania tego przedsiwzicia poznawczego, zwaszcza gdy jest ono traktowane jako jedyne ródo wartociowej wiedzy. W zwizku z tym autorzy formuuj wtpliwoci co do doboru i (nie)dowartociowania okrelonych obszarów ba-dawczych wystpujcych we wspóczesnej praktyce badawczej.
Odpowiedzi na te pytania, wtpliwoci, postulaty stara si dostarczy_ rozdzia ostatni, zatytuowany Science, Values, and Politics. Systematyzuje on wspóczesne pogldy na temat celów nauki. Naturalne pragnienie wiedzy, nieskrpowana wiara w mo liwoci nau-ki domaga_ si ma rozpatrzenia jej spoecznego zakorzenienia. W tym kontekcie istotna jest propozycja budowania wspólnoty badawczej (s. 151) – spoecznoci, w której bd brane pod uwag ró ne punkty widzenia i potrzeby kierowane pod adresem nauki oraz model jej kierowania wykorzystujcy zreflektowany osd specjalistów. Ta naturalistyczna
koncepcja nauki „dobrze uporzdkowanej” (well-ordered science)8, niejednokrotnie oma-wiana w publikacjach P. Kitchera, odpowiada zao eniom epistemologii konsensualnej, która reguy uzasadniania teorii naukowych zastpuje decyzj dowiadczonych delibera-torów9. Konsensus naukowców peni tu funkcj standardu epistemologicznego10.
W przedstawionym w Philosophy of Science ujciu „dobrze uporzdkowana” nauka ma charakter demokratyczny i egalitarny. Podejmowane w tym kontekcie przedsi-wzicia ma wyznacza_ grupa osób stanowicych reprezentacj wielu mo liwych ludzkich okolicznoci i punktów widzenia. Podejcie to rodzi skojarzenia z charakterystyczn np. dla Jürgena Habermasa11 przestrzeni dyskusji krytycznej, otwartej dla ka dego, w której jednostki wspólnie tworz sfer „publicznego rozumu”. Zakada si tak e, e jednostki badawcze s wspierane przez kompetentnych reprezentantów wszystkich mo liwych grup interesów. Wymóg dywersyfikacji w obrbie wspomnianej grupy ma zniwelowa_ sytuacj uprzywilejowania czyich interesów. Realizuje si on w „idealnej naradzie” (ideal delibe-ration) – dyskusji prowadzonej przez przedstawicieli rozmaitych rodowisk i opcji. Jej celem jest wypracowanie konsensusu w zakresie ukierunkowania badaq, sposobu ich przebiegu, okrelenia standardów akceptowania nowych twierdzeq oraz aplikacji wyni-ków (s. 151). Ostatecznie wic tak rozumiana „idealna narada” odpowiada wymogom „dobrze uporzdkowanej” nauki, ale równoczenie wpisuje si we wpywowy idea deli-berative czy discursive democracy, charakterystyczny nie tylko dla Habermasa, ale tak e tradycji pragmatycznej12.
8
A. Lekka-Kowalik w ksi ce Odkrywanie aksjologicznego wymiaru nauki (Lublin: Wydaw-nictwo KUL 2008) well-ordered science tumaczy jako nauk „dobrze uksztatowan”.
9
Nale y zaznaczy_, e proponowana koncepcja domaga si wyspecjalizowanych deliberatorów w dojrzaym demokratycznym spoeczeqstwie. Odrzuca si natomiast zarówno elitarny, jak i po-wszechny, w sensie mo liwoci wyra enia gosu przez ka dego indywidualnego czowieka, model kierowania nauk. Ten ostatni wizaby si z „prostack demokracj” (vulgar democracy), prowa-dzc do tyranii ignorantów, gdzie wyra anie opinii rozumie si jako swego rodzaju koncert yczeq jednostkowych podmiotów, nie do koqca zorientowanych w przedsiwziciach badawczych i nie rozumiejcych ich rozwoju. Demokratyzacja nauki domaga si ksztatowania indywidualnych po-gldów w oparciu o zbiorowy korpus wiedzy. Zob. P. K i t c h e r, Science, Truth, and Democracy, New York: Oxford University Press 2001, rozdz. 10 (w szczególnoci s. 117); t e n e, Science in
a Democratic Society, New York: Prometheus Books 2011, rozdz. 5 (w szczególnoci s. 126);
P. K a w a l e c, Poznanie w nauce, [w:] Epistemologia, red. S. Janeczek, A. Starocic, (Dydaktyka
filozofii, t. 4, red. S. Janeczek), Lublin: Wydawnictwo KUL 2014 (w druku). W innych publikacjach,
jak cho_by w Preludes to Pragmatism. Toward a Reconstruction of Philosophy (New York: Oxford University Press 2012, s. 9), P. Kitcher w odniesieniu do kierowania nauk wspomina o dwóch innych typach tyranii – bogactwa i wadzy oraz wikszoci – mogcych ogranicza_ rozwój nauki.
10
Zob. Z. H a j d u k, Filozofia nauk przyrodniczych. Uaktualniony wybór elementarnych kwestii, Lublin: Wydawnictwo KUL 2012, s. 161-167.
11
J. H a b e r m a s, Strukturalne przeobra0enia sfery publicznej, t. W. Lipnik, M. ukasiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2008.
12
M. B a c o n, The politics of truth. A critique of Peircean deliberative democracy, „Philosophy and Social Criticism” 36 (2010), nr 9, s. 1075-1091. Por. J. D r y z e k, Foundations and Frontiers of
Nawet tak sformuowany kontekst uprawiania nauki nie usuwa trudnoci w wyborze priorytetów badawczych ujmowanych w realnych warunkach uprawiania nauki, gdy tak pojta wizja „dobrze uporzdkowanej” nauki jest jedynie idealizacj. Poszukiwanie wspo-mnianego konsensusu ma jednak pomóc w osigniciu stawianego nauce celu, jakim jest d enie do doniosych prawd (significant truths), które su ubogaceniu „naszego” rozumienia wiata; pozwalaj „nam” dokonywa_ predykcji (prognozowania) zjawisk oraz ingerowa_ w przyrod zgodnie z „nasz” wol (s. 137). Cho_ w omawianej publikacji nie ma bezporednich odniesieq do dokonaq Charlesa S. Peirce’a, Johna Deweya czy Wil-liama Jamesa, to nietrudno dostrzec, co zasygnalizowano wy ej, e inspirujcy wpyw na proponowan koncepcj nauki ma specyficznie sprofilowany pragmatyzm. Nauka reali-zuje si w praxis, przez co winna oddziaywa_ na ycie. Podobnie filozofia winna zwróci_ uwag na te problemy, które maj zwizek z codziennym yciem, z praktyk spoeczn, oraz na potrzeb wykorzystania w dyskusjach filozoficznych kryterium znaczenia, które pierwszorzdnie nie miaoby charakteru poznawczego (czy semantycznego), natomiast pozwalaoby oceni_ praktyczn donioso_ stawianych pytaq i udzielanych na nie od-powiedzi. Filozofia winna wic odpowiada_ na ludzkie potrzeby, zajmujc si proble-mami „ yciowo” po danymi.Budowane przez G. Barker i P. Kitchera stanowisko uwy-rania wic program „odnowy filozofii nauki” w duchu pragmatyzmu.
Wydaje si, e zaprezentowana w recenzowanej pracy koncepcja nauki, wi ca j z potrzebami czowieka oraz postrzegana w wymiarze spoecznym, jest nona nie tylko poznawczo, ale tak e w wymiarze kulturowo-spoecznym. Podobnie istotna jest próba wpisania dysput filozoficznych w ludzk codzienno_, wyra ane przez ni pytania. Pod adresem tak pojtej wizji nauki mo na jednak skierowa_ istotne wtpliwoci. Wymieqmy kilka z nich. Cho_ w ksztatowaniu wizji wspóczesnej nauki G. Barker i P. Kitcher do-ceniaj rol swoistego wielogosu, to jednak z prowadzonego w ten sposób dyskursu zdaj si wyklucza_ niektóre istotne przekonania, zwaszcza ugruntowane w religii. Zarysowa-ny obraz nauki jest podporzdkowaZarysowa-ny racjonalistyczZarysowa-nym standardom, gdy kwestionuje prawo religii do wypowiadania si na temat natury zjawisk przyrodniczych; traktuje j wic jako nieuprawnion alternatyw wobec nauki (s. 66-70). Podejcie takie stwarza zagro enie ograniczenia prawomocnoci konfesyjnie sprofilowanych punktów widzenia, funkcjonujcych nie tylko w nauce, ale i w dyskursie publicznym. Wtpliwoci budzi równie osadzenie poszukiwania doniosych prawd jedynie w ramach naturalizmu me-todologicznego, co zaw a obszar dyskusji „idealnych deliberatorów”. Realizacja tego ambitnego projektu domaga si stworzenia uczciwych warunków dyskusji, jak równie klarownej koncepcji demokracji, zapewniajcej wymóg wolnoci w podejmowaniu przed-siwzi_ naukowych, czego, jak wspomniano wy ej, nie podejmuje recenzowany zarys filozofii nauki.
Wydaje si jednak, e recenzowana publikacja urzeczywistnia wymogi kierowane pod adresem przewodników po poszczególnych dyscyplinach filozoficznych czy naukowych, tym bardziej e cenne z dydaktycznego punktu widzenia jest wykorzystanie licznych przykadów z historii nauki w zestawieniu z dyskutowanymi podówczas kwestiami
filo-zoficznymi. Poniewa autorzy nie unikaj eksplikacji wasnych pogldów, integrujc je z wywodami o charakterze referujcym, lektura tej pracy wymaga wiadomoci „para-dygmatu”, w ramach którego s one formuowane; wymaga tak e zrozumienia natury rewolucji metanaukowej, jaka ujawnia si we wspóczesnej kulturze naukowej. Philo-sophy of Science. A New Introduction, cho_ nie mo e zastpi_ bardziej zobiektywizo-wanych i peniejszych prac wprowadzajcych w problematyk tej dyscypliny, nawet wy-danych na gruncie polskim, to z pewnoci jest interesujcym i aktualizujcym – zgodnie ze zobowizujcym do tego podtytuem – ich uzupenieniem, ukazujc podejcie, które ma istotny wpyw na ksztatowanie kultury epistemicznej nie tylko na gruncie anglo-saskim.
Anna Staro1cic Katedra Historii Filozofii w Polsce na Wydziale Filozofii KUL
