Ryszard Kamiński
Biuletyn socjologii religii
Collectanea Theologica 55/1, 145-163
C o lle c ta n e a T h eo lo g ica 55(1985) fa se . I
BIULETYN SOCJOLOGII RELIGII
Z a w a r to ś ć : I. B A D A N IA . P r z e k o n a n ia m o r a ln e ja k o w s k a ź n ik p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii w ś w ie tle p o ls k ic h b a d a ń so c jo lo g ic z n y c h . 1. A u to r y t e ty w r o z s tr z y g a n iu k o n f lik tó w m o r a ln y c h . — 2. P r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e w a r to ś c i r e l i g ijn o -m o ra ln y c h . — 3. P r z e k o n a n ia w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i sp o łe c z n e j. — 4 P r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e e ty k i m a łż e ń s k ie j. — 5. P r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e e ty k i s e k s u a ln e j. — 6. W n io s k i k o ń c o w e . II. B IB L IO G R A F IA . B ib lio g ra f ia p r a c z z a k r e s u so cjo lo g ii p a r a f ii (1961— 1984) *. I. B A D A N IA P r z e k o n a n ia m o r a ln e ja k o w s k a ź n ik p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii w ś w ie tle p o ls k ic h b a d a ń s o c jo lo g ic z n y c h W m o d e lu m o r a ln o ś c i o b o w ią z u ją c y m w o k re ś lo n e j sp o łe c z n o śc i k o ś c ie l n e j s ą z a w a r te n o rm y i o c e n y r e g u lu ją c e z a c h o w a n ia je j c z ło n k ó w . K o śció ł k a to lic k i s f o rm u ło w a ł s z e re g n o rm i z a s a d d la lu d z i w ie rz ą c y c h , o c z e k u ją c , że b ę d ą on e r e s p e k to w a n e w ż y c iu c o d z ie n n y m je d n o s te k . J e d n o s tk a n a le ż ą c a do g r u p y r e lig ijn e j u s to s u n k o w u je się d o z e sp o łu n o rm m o r a ln y c h p r z y ję ty c h i p ro p a g o w a n y c h p rz e z K o śció ł. S ta n o w ią o n e sw e g o r o d z a ju m o d e l n o r m a ty w n o - in s ty tu c jo n a ln y m o r a ln o ś c i o b o w ią z u ją c e j w g r u p ie r e l ig i j n e j, do k tó r e j k a to lik n a le ż y . P rz y ję c ie ty c h n o rm je s t w y ra z e m in te g r a c ji z in s ty t u c ją r e lig ijn ą , n a to m ia s t n e g o w a n ie ic h je s t w s k a ź n ik ie m ro z lu ź n ie n ia w ię z i, a ty m sa m y m z a n ik u p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i do in s ty t u c ji r e lig ijn e j.
W z a k re s m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j w c h o d z i sz e ro k i w a c h la r z n o rm . N a le ż ą do n ic h t a k p r z y k a z a n ia z a w a r te w D e k a lo g u , ja k n o r m y e w a n g e lic z n e i cz y sto k o ś c ie ln e . Z e sp ó ł ty c h n o rm , u ję t y w sy s te m , tw o rz y m o d e l m o r a l n o śc i o b o w ią z u ją c y w k a ż d e j i n s ty t u c ji i sp o łe c z n o śc i r e lig ijn e j к P o s ta w y i z a c h o w a n ia m o r a ln e k a to lik ó w n a le ż ą c y c h do ty c h sp o łe c z n o śc i r e lig ijn y c h p o w in n y b y ć z o rie n to w a n e n a n o r m y i z in s ty tu c jo n a liz o w a n e o c z e k iw a n ia K o śc io ła 2. Z p rz e k o n a ń m o r a ln y c h z w ró c o n o w d o ty c h c z a s o w y c h b a d a n ia c h p r o w a d z o n y c h w K U L 3 sz c z e g ó ln ą u w a g ę , p o z a k r y t e r ia m i i z e w n ę trz n y m i a u to r y te t a m i w ro z s tr z y g a n iu k o n flik tó w , n a o p in ie m o r a ln e z z a k r e s u m o r a l n o śc i s p o łe c z n e j o ra z n a o p in ie w d z ie d z in ie m a łż e ń s k o - ro d z in n e j i s e k s u a l n e j. Z a g a d n ie n ia te p rz e s ą d z ą te ż o u k ła d z ie n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia .
P o d o b n ie j a k p rz e k o n a n ia r e lig ijn e , t a k i p r z e k o n a n ia m o r a ln e s ta n o w ią
* B iu le ty n so c jo lo g ii re lig ii p rz y g o to w u je Z a k ła d S o c jo lo g ii R e lig ii K U L p o d k ie r u n k ie m k s. W ła d y s ła w a P i w o w a r s k i e g o . R e d a k to r e m o b ecn eg o n u m e r u je s t ks. R y s z a rd K a m i ń s k i , L u b lin .
1 P o r. W. P i w o w a r s k i , R e lig ijn o ś ć m ie js k a w r e jo n ie u p r z e m y s ło w io n y m , W a rs z a w a 1977, 212.
2 I s to tn e z n a c z e n ie m a t u n ie ty le c h a r a k t e r n o rm y , ile r a c z e j u z a s a d n ie n ie , s a n k c je i m o ty w a c je s to ją c e za ty m i n o rm a m i. P o r. G. L e B r a s , E tu d e s d e so cio lo g ie r e lig ie u se , t. II, P a r is 1956, 575 n n .
3 U w z g lę d n im y tu w y n ik i b a d a ń p r z e p r o w a d z o n y c h w 61 p a r a f ia c h k a to lic k ic h w la ta c h 1970— 1984.
w a ż n y e le m e n t k s z ta łto w a n ia się sp o łe c z n e j p rz y n a le ż n o ś c i. B a d a ją c p rz e k o n a n ia m o r a ln e , z w ró c o n o s z c z e g ó ln ą u w a g ę — p o z a d u c h e m d y s c y p lin y w o b ec z e w n ę trz n y c h a u to r y te t ó w m o r a ln y c h i k r y t e r iu m w ro z s tr z y g a n iu k o n f l ik tó w m o r a ln y c h — ta k ż e n a p r z e k o n a n ia m o r a ln e , d o ty c z ą c e w a r to ś c i r e l i g ijn o - m o r a ln y c h ja k te ż p r z e k o n a n ia z z a k r e s u m o r a ln o ś c i sp o łe c z n e j, m a łż e ń s k ie j i s e k s u a ln e j. S ą to e le m e n ty w y r a ź n ie e k s p o n o w a n e i p r e f e r o w a n e w n a u c z a n iu k o ś c ie ln y m , a d e w ia c je n a ty m o d c in k u są p ię tn o w a n e p rz e z K o śció ł. Z a g a d n ie n ia te p r z e s ą d z a ją o u k ła d z ie n in ie js z e g o , s y n te ty c z n e g o o p ra c o w a n ia . B ęd zie o no p o ś w ię c o n e p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii n a p o z io m ie k u lt u r y . C h o d z ić b ę d z ie o p r z e d s ta w ie n ie p o z io m u p a r t y c y p a c ji k a to lik ó w w z a k r e s ie id e o lo g ii r e lig ijn e j. Z m ie rz a ć b ę d z ie m y do p r z e d s ta w ie n ia p o z io m u a k c e p ta c ji n a k a z ó w i z a k a z ó w K o śc io ła w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i re lig ijn e j. O m a w ia ją c te n a s p e k t p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii , ch o d z ić n a m b ę d z ie o o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , czy w ś w ie tle d o ty c h c z a s o w y c h b a d a ń k a to lic y m a j ą s p ó jn y s y s te m r e l ig ijn o - m o r a ln y o b o w ią z u ją c y w K o śc ie le , co b y ło b y w y ra z e m siln e g o p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii. O d n o to w a n ie n ie s p ó jn e g o s y s te m u b ę d z ie o z n a c z a ć w y s tę p o w a n ie p ro c e s u o s ła b ia n ia p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i do p a r a f ii. T ę sp ó jn o ś ć s y s te m u r e lig ijn o -m o ra ln e g o u k a ż e m y w k o r e la c ji ze ś ro d o w is k ie m s p o łe c z n y m 4. W p r z e p r o w a d z o n y c h a n a liz a c h c h o d z ić b ę d z ie o o d p o w ie d ź n a p y ta n ie , czy is tn ie je i ja k a je s t z a le ż n o ść p o z io m u p rz e k o n a ń m o r a ln y c h od ś ro d o w is k a sp o łeczn eg o . W y d a je się, ż e u w z g lę d n ia n a tu d la p o sz c z e g ó ln y c h ty p ó w ś r o d o w is k a sp o łeczn eg o re p r e z e n ta ty w n o ś ć s ta n o w i d o s ta te c z n ą p o d s ta w ę d o p rz e p r o w a d z e n ia z a m ie r z o n y c h a n a liz . Z g o d n o ść p rz e k o n a ń m o r a ln y c h z o b o w ią z u ją c y m o fic ja ln y m m o d e le m m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j je s t z n a c z ą c y m w s k a ź n ik ie m z w a rto ś c i w e w n ę tr z n e j g r u p y o ra z w ię z i je j c z ło n k ó w z g r u p ą re lig ijn ą . P a r a f ia n i n p o s ia d a ją c y w ia r ę r e f le k s y jn ą , a k c e p tu je n o r m y m o r a ln e K o śc io ła n ie z p o w o d u siły tr a d y c ji i m e c h a n iz m ó w ś ro d o w is k o w y c h , a le ze w z g lę d u n a u z n a n ie ic h
4 A n a liz o w a n e b a d a n ia p o d z ie liliś m y w g ty p u ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o n a s ie d e m g ru p . P o d s ta w ę z a lic z e n ia do p o sz c z e g ó ln y c h g r u p m ie js k ic h s t a n o w i lic z b a m ie s z k a ń c ó w m ia s ta w r o k u p ro w a d z e n ia b a d a ń , a w p rz y p a d k u z a lic z e n ia do p a r a f ii w ie js k ie j lu b p o d m ie js k ie j — o d leg ło ść w s i o d d u ż y c h o ś ro d k ó w m ie js k ic h lu b p rz e m y s ło w y c h . G ru p ę A s ta n o w i 6 p a r a f i i w ie lk ic h m ia s t: p a r a f ia św . J a d w ig i w G d a ń s k u , św . P io t r a i P a w ła w K a to w ic a c h , N o w a H u ta -M o g iła , św . J a k u b a w S z c z e c in ie , M B C z ę s to c h o w s k ie j o ra z św . F r a n c is z k a w W a rs z a w ie ; G ru p ę В s ta n o w i 7 p a r a f ii ś r e d n ic h m ia s t: b a d a n ia p rz e p r o w a d z o n e w C h e łm ie , p a r a f i i N ie p o k a la n e g o S e rc a N M P w G r u d z ią d z u , S e r c a J e z u s o w e g o w J a s tr z ę b i u Z d r o ju , św . J ó z e f a w R y b n ik u , św . B a r tło m ie ja w P ło c k u o ra z b a d a n ia w P u ła w a c h i L u b lin ie . G ru p ę С s ta n o w i 6 p a r a f ii m a ły c h m ia s t a lb o m a ło m ia s te c z k o w o -w ie js k ic h , w k tó r y c h je d n a k b y ła b a d a n a ty lk o lu d n o ś ć z a m ie s z k a ła w m a ły c h m ia s ta c h : b a d a n ia w B u s k u Z d ro ju , d z ie ln ic y „ P o ln a ” w G ró jc u , K a z im ie rz u , L u b a rto w ie , L e s k u i P r u szczu G d a ń s k im . G ru p ę D s ta n o w i 8 p a r a f ii m a ło m ia s te c z k o w o -w ie js k ic h , w k tó r y c h b a d a n a b y ła c a ła p o p u la c ja p a r a f ia ln a , ta k w ie js k a , j a k i m ie js k a : C h o jn a S z c z e c iń sk a , K a r tu z y , Ł a p y , R e jo w ie c , Ł ę c z n a , p a r a f ie św . A le k s a n d r a i św . P io t r a i P a w ła w S u w a łk a c h o r a z O o s tró w M a z o w ie c k a . G r u p ę E s t a n o w i 10 p a r a f ii p o d m ie js k ic h : B ia ła S ta r a , D ą b ro w ic a , G ra b ó w , G o łąb , Iw o n ic z , K o ń sk o w o la , M a rk u s z ó w , P rz y b y s z ó w k a , T o m a sz o w ic e i W o la n ó w ko ło R a d o m ia . G ru p ę F s ta n o w i 18 p a r a f ii w ie js k ic h : B e re s t, B lin ó w , D ą b ró w k a O s tro łę c k a , F a r y n y , G ó rz y c a , H u só w , J e lo n k i, K lu sz k o w ic e , K o b u łty , K o ła k i, K u le s z e K o śc ie ln e , L ip k i W ie lk ie , L u b ie l, Ł o je A w issa , R a c z k i, S z c z e p a n k o w o , S tr z e ln o . G ru p ę G s ta n o w i 6 b a d a ń p ro w a d z o n y c h w ś ró d lu d n o ś c i P G R D z ie rz g o ń , G o lczew o , L a s k i L u b e ls k ie , S ta r y P r z y le p o ra z P G R d a w n e g o p o w ia tu O leck o i B a rto s z y c e . Z a m ie sz c z o n e ta b e le p r z e d s ta w ia ją ś r e d n ią z b a d a ń d la p o sz c z e g ó ln y c h ty p ó w ś r o d o w is k a p a ra f ia ln e g o .
w e w n ę tr z n e j w a r to ś c i i z w ią z k u ic h ze ś w ia to p o g lą d e m re lig ijn y m . P o d s t a w o w e w a r to ś c i i n o r m y m o r a ln e s ta n o w ić b ę d ą p u n k t o d n ie s ie n ia d la p o s tę p o w a n ia c z ło w ie k a w e w s z y s tk ic h d z ie d z in a c h . 1. A u to r y te ty w r o z s trz y g a n iu k o n flik tó w m o r a ln y c h N a z a c h o w a n ie lu d z k ie w y w ie r a w p ły w w ie le c z y n n ik ó w . B io rą c je p o d u w a g ę p y ta n o a n k ie to w a n y c h p a r a f ia n , cz y m k ie r u ją s ię w p o s tę p o w a n iu m o r a ln y m , szczeg ó ln ie g d y m u s z ą ro z s trz y g a ć k o n f l it k y m o r a ln e lu b p o d e j m o w a ć d e c y z je ży cio w e. C h o d ziło o o k re ś le n ie w p ły w u ty c h c z y n n ik ó w n a ż y c ie m o r a ln e b a d a n y c h , a w ś ró d n ic h w p ły w u re lig ii i K o śc io ła .
B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II 1 4 7 T a b . 1. T y p śro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a k r y t e r i a w r o z s trz y g a n iu k o n f lik tó w i p o d e jm o w a n iu d e c y z ji ż y c io w y c h (w % ) T y p ś r o d o w is k a p a r a fia ln e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii K r y te r ia w r o z s tr z g a n iu k o n flik tó w m o r a ln y c h i p o d e jm o w a n iu d e c y z ji ż y c io w y c h S u m ie n ie czło w ie k a O p in ia o sób d u c h o w n y c h N a k a z y id e o lo g ii s p o łe c z n e j W ła s n a k o rz y ś ć P a r a f ie A 4 74,2 6,0 10,6 6,4 P a r a f ie В 3 81,9 6,1 7,9 2,5 P a r a f ie С 2 56,1 — — P a r a f ie D 4 66,0 — — — P a r a f ie E 3 73,3 15,1 — 5,2 P a r a f ie F 4 66,3 11,7 — 7,0 P a r a f i e G b r a k d a n y c h Z z e s ta w ie n ia w y n ik a , że w e w s z y s tk ic h ty p a c h ś r o d o w is k p a r a f ia ln y c h n a jw ię k s z y o d s e te k a n k ie to w a n y c h k a to lik ó w u w a ż a , że n a jw a ż n ie js z e k r y t e r iu m s ta n o w i w ła s n e su m ie n ie . S u m ie n ie s t a je się n a jb a r d z ie j p o w sz e c h n ą i z a sa d n ic z ą n o r m ą p o s tę p o w a n ia m o r a ln e g o c z ło w ie k a . R ó ż n ic e w s k a ź n ik o w e m ię d z y ś r o d o w is k ie m p o s ia d a ją c y m n a jw y ż s z y i n a jn iż s z y w s k a ź n ik w te j k w e s tii w y n o s z ą 25% . W p o sz c z e g ó ln y c h ty p a c h ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o o d n o to w a n o ta k ż e s p o r ą ro z p ię to ś ć z a k r e s u w s k a ź n ik ó w , n p . p a r a f ie w ie lk ic h m i a s t od 39,3% do 89,4% , w p a r a f ia c h m a ły c h m ia s t o d 2 7% do 85,3% itd . N a d r u g im m ie js c u u p la s o w a li się r e s p o n d e n c i k i e r u jc y s ię w r o z s trz y g a n iu p ro b le m ó w m o r a ln y c h n a k a z e m re lig ii i n a u k ą K o śc io ła . T y m k r y t e r iu m k ie r u je s ię n a jw ię c e j re s p o n d e n tó w w ś r o d o w is k u m a ło m ia s te c z k o w y m (48,7%) i w ie js k im (36,3%), a n a jm n ie j w ś r o d o w is k u w ie lk o m ie js k im (19,9%). T a k ż e i w t e j k a te g o r ii o d n o to w a n o s p o r ą ro z p ię to ś ć w s k a ź n ik o w ą , n p . w p a r a f ia c h w ie lk o m ie js k ic h od 7,9% d o 33% , w p a r a f ia c h ś r e d n ic h m ia s t od 16,8% do 23,8% itp . P o z o s ta łe c z y n n ik i n ie o d g r y w a ją z n a c z n ie js z e j r o li i w y s tę p u j ą rz a d z ie j. A n i id e o lo g ia sp o łe c z n a , a n i o p in ia osób d u c h o w n y c h , p rz y ja c ió ł, k o le g ó w , n a jb liż s z e j r o d z in y i s p o łe c z e ń s tw a n ie f u n k c jo n u ją w ż a d n y m ty p ie ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o ja k o g łó w n y w y z n a c z n ik p o s tę p o w a n ia m o ra ln e g o . O w szem , i w ty c h k r y t e r ia c h o d n o to w a n o z n a c z n e ró ż n ic e m ię d z y ś ro d o w is k ie m w ie lk o - i ś r e d n io m ie js k im a p o z o s ta ły m i śro d o w is k a m i. O p in ię osób d u c h o w n y c h n p . d w u k r o tn ie w ię c e j re s p o n d e n tó w ze śro d o w is k a w ie js k ie g o t r a k t u j e ja k o n a jw a ż n ie js z e k r y t e r iu m w r o z s tr z y g a n iu p r o b le m ó w m o r a ln y c h i ż y c io w y c h ( p a r a f ie p o d m ie js k ie 15,7% i p a r a f ie w ie js k ie 11,7%) n iż p a r a f i i w ie lk ic h i ś r e d n ic h m ia s t (6% i 6,1%). P o d o b n e p ro p o r c je
z a c h o d z ą w tr a k to w a n iu o p in ii n a jb liż s z e j r o d z in y ( p a r a f ie w ie js k ie 25,9%, p a r a f ie w ie lk o m ie js k ie 7,2% ). W e w s z y s tk ic h ty p a c h ś ro d o w is k a o d n o to w a n o s p o r ą ro z p ię to ś ć z a k r e s u w s k a ź n ik ó w , co w s k a z y w a ło b y , że s p e c y f ik a p o sz c z e g ó ln y c h p a r a f ii je s t te ż e le m e n te m ró ż n ic u ją c y m w y p o w ie d z i r e s p o n d e n tó w w te j k w e s tii.
J e ż e li p a r a f ia n i e k i e r u j ą się p rz e d e w s z y s tk im s u m ie n ie m ja k o s u b ie k t y w n ą n o r m ą m o ra ln o ś c i, to p o w in n i ró w n ie ż m ieć d u c h a d y s c y p lin y w s to s u n k u d o o b ie k ty w n e j n o r m y m o ra ln o ś c i, w y ra ż a ją c e j się w a u to r y te c ie n a u c z a ją c e g o K o ścio ła. D u c h d y s c y p lin y b ę d z ie s ta n o w ił ta k ż e w a ż n y c z y n n ik w in t e g r a c j i s p o łe c z n e j p a r a f ii. W n ie k tó r y c h u w z g lę d n ia n y c h t u b a d a n ia c h s ta w ia n o re s p o n d e n to m p y ta n ie d o ty c z ą c e d u c h a d y s c y p lin y . C h o d ziło o o k r e ś le n ie , w ja k im s to p n iu p a r a f ia n i e w y k a z u ją d u c h a d y s c y p lin y w o b e c a u t o r y te t u K o ścio ła. N a p y ta n i a : czy m o że p a n u (i) coś n a k a z a ć w s p r a w a c h s u m ie n ia p a p ie ż , b is k u p , p ro b o sz c z , sp o w ie d n ik ? — o tr z y m a n o n a s tę p u ją c e o d p o w ie d z i: T ab . 2. T y p ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a s to s u n e k p a r a f ia n d o a u to r y t e t u p rz y w ó d c ó w r e lig ijn y c h w s p r a w a c h m o r a ln o ś c i (w % ). T y p ś r o d o w is k a p a r a fia ln e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii A u to r y t e t p rz y w ó d c ó w r e lig ijn y c h w s p r a w a c h m o r a ln o ś c i p a p ie ż b is k u p boszczp r o w ie d n iks p o P a r a f ie A 2 47,8 46,4 47,6 64,5 P a r a f ie В 1 49,6 43,8 40,8 56,7 P a r a f i e С b r a k d a n y c h P a r a f ie D b r a k d a n y c h P a r a f ie E 1 53,8 57,5 58,9 — P a r a f ie F 1 64,7 69,8 71,3 — P a r a f ie G b r a k d a n y c h A u to r y t e t s p o w ie d n ik a w s p r a w a c h m o r a ln o ś c i a k c e p to w a n y je s t w n a j w y ż sz y m s to p n iu p rz e z re s p o n d e n tó w ( p r z y n a jm n ie j w p a r a f ia c h w ie lk ic h i ś r e d n ic h m ia st). W y n ik a to z b e z p o ś re d n ie g o k o n ta k t u s p o w ie d n ik a z p e n i te n t a m i o ra z z je g o f u n k c ji s a k r a m e n t a ln e j i w y c h o w a w c z e j. Ś re d n io 27,9% b a d a n y c h o só b w p a r a f ia c h w ie lk ic h m i a s t i 31,8% w p a r a f ia c h ś r e d n ic h m ia s t u w a ż a , że s p o w ie d n ik n ie m o ż e im n ic n a k a z a ć w s p r a w a c h m o r a ln o ści. N a to m ia s t 2,9% b a d a n y c h w p a r a f ia c h w ie lk ic h m i a s t i 11% w p a r a f ia c h ś r e d n ic h m ia s t n ie w y p o w ie d z ia ło się n a t e n te m a t. O p in ia r e s p o n d e n tó w o u p r a w n ie n iu in n y c h a u to r y te t ó w k o ś c ie ln y c h k s z t a łtu je się n a z b liż o n y m p o z io m ie . W ś r o d o w is k u w ie js k im z n a c z n ie w ię k s z y o d s e te k re s p o n d e n tó w s k ło n n y je s t u z n a ć k o m p e te n c je p a p ie ż a , b is k u p a i p ro b o s z c z a do in g r e n c ji w s p r a w y m o ra ln o ś c i. R ó żn ice t e s ą z n a c z n e w e w s z y s tk ic h tr z e c h p rz y p a d k a c h . B y ć m o że w te j g r u p ie re s p o n d e n tó w z a c h o w a ły się p o s ta w y tr a d y c jo n a ln e , w k tó r y c h in d e n t y f i k u je się k a to lic y z m z p o s łu s z e ń s tw e m i a u t o r y t a r n ą w ła d ą . S tą d p r e f e r u j ą o n i n a jc z ę ś c ie j d y r e k ty w y a u to r y ta t y w n e i n ie o d w o ła ln e . D u ż y o d s e te k r e s p o n d e n tó w w y p o w ie d z ia ł się n e g a ty w n ie lu b n ie z d e c y d o w a n ie w s p r a w ie u p r a w n ie ń w ła d z y k o ś c ie ln e j do w y d a w a n ia d y r e k ty w w s p r a w a c h s u m ie n ia i m o ra ln o ś c i. W yższe w s k a ź n ik i w t e j s p r a w ie o tr z y m a n o w p a r a f ia c h w ie lk o - i ś r e d n io m ie js k ic h n iż w p a r a f ia c h p o d m ie js k ic h czy w ie js k ic h . P rz y k ła d o w o m o ż n a t u p rz y to c z y ć , że a u to r y te t p a p ie ż a w s p r a w a c h s u m ie n ia i m o r a ln o ś c i n e g u je 41,4% r e s p o n d e n tó w z p a r a f ii w ie lk o m ie js k ic h i 20,1% z p a r a f ii w ie js k ic h ; a u to r y te t b is k u p a w te jż e d
zie-B IU L E T Y N S O C J O L O G II R E L IG II d ż in ie n e g u je 43,5% a n k ie to w a n y c h z p a r a f ii w ie lk o m ie js k ic h i 41,8% z p a r a f i i ś r e d n ic h m ia s t, zaś a u to r y te t p ro b o s z c z a n e g u je 41,5% z p a r a f ii w ie lk o m ie js k ic h i 43,8% z p a r a f ii ś r e d n ic h m i a s t i ty lk o 21,2% z p a r a f i w ie js k ic h . W e d łu g t e j g r u p y r e s p o n d e n tó w s p r a w y m o r a ln o ś c i s ta n o w ią d z ie d z in ę s p r a w o so b isty c h , a s u m ie n ie je s t w y s ta r c z a ją c ą in s ta n c j ą do r o z s tr z y g a n ia s p r a w re lig ijn o -m o ra ln y c h . P o d o b n ie s p o re są o d s e tk i r e s p o n d e n tó w n ie z d e c y d o w a n y c h i n ie m a j ą c y c h sw e g o z d a n ia w o m a w ia n e j k w e s tii. B a d a n ia u k a z a ły , że w p a r a f ia c h w ie lk o m ie js k ic h je s t ta k i c h r e s p o n d e n tó w 5,1% o d n o śn ie a u to r y te t u p a p ie ż a , 6 % w s p r a w ie a u to r y te t u b is k u p a i 4,8% o d n o śn ie a u to r y t e t u p ro b o sz c z a ; w p a r a f ia c h ś r e d n ic h m ia s t 11,1% co do a u to r y te t u p a p ie ż a , 13,9% a u to r y te t u b is k u p a i 14,9% o d n o ś n ie a u to r y te t u p ro b o s z c z a w s p r a w a c h m o ra ln o ś c i i w p a r a f ia c h w ie js k ic h 10,1% w s p r a w ie a u to r y te t u p a p ie ż a i 2% o d n o śn ie a u to r y te t u p ro b o sz c z a .
K w e s tio n o w a n ie a u to r y te t u p rz y w ó d c ó w r e lig ijn y c h w s p r a w a c h m o r a l n o śc i je s t z a p e w n e w y r a z e m n ie lo ja ln o ś c i w o b e c g r u p y re lig ijn e j. M oże to ta k ż e św ia d c z y ć o ro z lu ź n ie n iu p o c z u c ia p rz y n a le ż n o ś c i do K o śc io ła i p a r a f ii, z k tó r y m i ci p rz y w ó d c y są id e n ty f ik o w a n i ja k o ic h czo ło w i r e p r e z e n ta n c i. N a t e n n is k i s to s u n k o w o o d s e te k a p r o b u ją c y c h a u to r y t e t p rz y w ó d c ó w r e l i g ijn y c h w s p r a w a c h m o r a ln o ś c i m a w p ły w w ie le c z y n n ik ó w . T u ta j m o ż e m y ty lk o n a d m ie n ić , że je d n y m z ty c h c z y n n ik ó w , b y ć m o ż e w c a le n ie n a jw a ż n ie js z y m , je s t b r a k b e z p o ś re d n ie g o k o n ta k t u ty c h p rz y w ó d c ó w z k a to lik a m i. W ięź id e o lo g ic z n a z k a to lic y z m e m w z a k re s ie n o r m m o r a ln y c h je s t p r a w d o p o d o b n ie o s ła b ia n a p rz e z s iln e o d d z ia ły w a n ia i n a c is k i tr e ś c i e m ito w a n y c h p rz e z ś r o d k i m a s o w e g o p rz e k a z u . P o d w a ż a ją o n e z a u fa n ie do m o d e lu m o r a l n o śc i k a to lic k ie j i u s t a w i a ją lu d z i b a r d z ie j lib e r a ln ie w o b e c a u to r y te tu p rz y w ó d c ó w r e lig ijn y c h w s p r a w a c h m o ra ln o śc i. P rz e c h o d z ą c do s y n te ty c z n e g o p r z e d s ta w ie n ia p r z e k o n a ń m o r a ln y c h , b ę d z ie m y c h c ie li u k a z a ć z a ró w n o p o g lą d y b a d a n y c h n a ró ż n e z ja w is k a m o ra ln e , j a k i o c e n ę ty c h z ja w is k w o d n ie s ie n iu do m o d e lu o b o w ią z u ją c e g o w K o śc ie le. Z n a jd z ie to w y ra z w a p ro b a c ie lu b d e z a p ro b a c ie , p o c h w a le lu b n a g a n ie . W y o d rę b n im y t u c z te ry g r u p y z a g a d n ie ń : p r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e w a r to ś c i r e lig ijn o - m o r a ln y c h , p r z e k o n a n ia w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i s p o łe c z n e j, p rz e k o n a n ia w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i m a łż e ń s k ie j, p r z e k o n a n ia w d z ie d z in ie e ty k i se k s u a ln e j.
2. P r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e w a rto ś c i re lig ijn o - m o r a ln y c h
Z w ró c im y tu u w a g ę n a n a jw a ż n ie js z e p r z y k a z a n ia i o b o w ią z k i k a to lik ó w o ra z n a jc ię ż s z y g rz e c h w ś w ia d o m o ś c i re s p o n d e n tó w .
N a jw a ż n ie js z ą n o r m ą p o s tę p o w a n ia d la k a to lik a je s t p r z y k a z a n ie m iło ści B oga i b liź n ie g o . N a u k a C h r y s tu s a je s t o k r e ś la n a ja k o o rę d z ie m iło ści i p r z e b a c z e n ia . W n a u c z a n iu k o ś c ie ln y m p o d s ta w o w e m ie js c e z a jm u je p rz y k a z a n ie m iło śc i B oga i b liźn ieg o .
W n ie k tó r y c h z a n a liz o w a n y c h t u t a j b a d a ń u w z g lę d n io n o p y ta n ie o n a j w a ż n ie js z e p r z y k a z a n ia k a to lik ó w . O trz y m a n e w y n ik i p r e z e n t u je ta b e la .
J a k w y n ik a z p rz e d s ta w io n e g o z e s ta w ie n ia , ty lk o n ie w ie lk a lic z b a r e s p o n d e n tó w , i to w e w s z y s tk ic h ś r o d o w is k a c h sp o łe c z n y c h , p o tr a f ił a p o p ra w n ie o d p o w ie d z ie ć . P o p r a w n a o d p o w ie d ź n ie m u s i św ia d c z y ć o ty m , że p r z y k a z a n ie m iło ś c i B oga i b liź n ie g o je s t n a jw a ż n ie js z e w ż y c iu r e lig ijn y m b a d a n y c h . Ś w ia d c z y to je d n a k o ty m , iż r e s p o n d e n c i p o s ia d a ją św ia d o m o ść ic h z n a c z e n ia z p u n k tu w id z e n ia n a u c z a n ia K o śc io ła . Z n a c z n a część b a d a n y c h n ie w i dzi ż a d n e j ró ż n ic y m ię d z y p r z y k a z a n ia m i o b o w ią z u ją c y m i k a to lik ó w . W e d łu g n ic h w s z y s tk ie p r z y k a z a n ia są je d n a k o w o w a ż n e , n a je d n e j p ła sz c z y ź n ie s t a w i a ją p r z y k a z a n ia B oże i k o śc ie ln e . Z n a c z n e są te ż w s k a ź n ik i ty c h , k tó r z y n ie w y m ie n ili p r z y k a z a n ia m iło śc i B oga i b liź n ie g o , a le ró ż n e szczegółow e p rz y k a z a n ia , lu b po p r o s tu n ie w ie d z ie li, ja k ie p o w in n o b y ć s ta n o w is k o k a
-T a b . 3. -T y p ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a n a jw a ż n ie js z e p r z y k a z a n ia o b o w ią z u ją c e k a to lik ó w (w % ). T y p ś r o d o w i sk a p a r a f i a l n e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii N a jw a ż n ie js z e p r z y k a z a n ia k a to lik ó w M iło ść B o g a i b liź n ieg o W sz y s tk ie je d n a k o w o w a ż n e P e w n e szczeg ó ło w e n a k a z y P a r a f ie A 1 28,5 19,6 9,7 P a r a f ie В 1 14,7 35,5 32,4 P a r a f ie С 2 26,9 35,6 17,5 P a r a f ie D 1 16,8 — — P a r a f ie E 4 11,7 49,7 17,5 P a r a f ie F 3 34,5 35,2 13,0
to lik a w t e j k w e s tii. T r u d n o je s t p o w ie d z ie ć , czy r e s p o n d e n c i w y m ie n ili te szczeg ó ło w e n a k a z y ze w z g lę d u n a to , że są o n e w e d łu g n ic h n a jw a ż n ie js z e , czy te ż d la te g o , że u tk w ił y im w ła ś n ie w p a m ię c i.
W n ie k tó r y c h z r o z p a tr y w a n y c h t u b a d a ń p y ta n o re s p o n d e n tó w , co s ą d z ą o p r z y k a z a n iu m iło ś c i B o g a i b liź n ie g o . B a d a n ia p ro w a d z o n e w G r u d z ią d z u o d sło n iły s ła b e r o z e z n a n ie w n a jw a ż n ie js z y m p r z y k a z a n iu m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j. T y lk o 48% re s p o n d e n tó w w G ru d z ią d z u u w a ż a , że tr z e b a p o w s tr z y m a ć s ię od, p r a c y w d n i ś w ią te c z n e ze w z g lę d u n a B oga, a ż 23% s tw ie rd z iło , że n ie lic z y s ię z ty m n a k a z e m , a 27% n ie m a w y ro b io n e g o p o
g lą d u w te j k w e s tii. B a d a n ia w ty m ż e m ie śc ie w y k a z a ły , że ty lk o 30% r e s p o n d e n tó w u w a ż a , że m iło ś ć b liź n ie g o je s t n a k a z e m E w a n g e lii, k tó r y tr z e b a r e a liz o w a ć w ż y c iu , 26% a n k ie to w a n y c h s tw ie rd z iło w p ro s t, że je s t to p r z y k a z a n ie n ie m a ją c e z a s to s o w a n ia w ż y c iu i 40% n ie m ia ło w y ro b io n e g o p o g lą d u i n ie w ie , czy to p r z y k a z a n ie je s t m o ż liw e do z a c h o w a n ia w p r a k t y c e 5. P o d o b n e b a d a n ia p ro w a d z o n e w p a r a f ii św . F r a n c is z k a z A sy żu w W a rs z a w ie w y k a z a ły , że ty lk o 41,2% r e s p o n d e n tó w u w a ż a , iż p r z y k a z a n ie m iło ś c i m a z a s to s o w a n ie w ż y c iu c o d z ie n n y m s.
Z p r z e k o n a n ia o n a jw a ż n ie js z y m p r z y k a z a n i u k a to lik ó w w y p ły w a n a s tę p n e p y ta n ie — o n a jw a ż n ie js z e o b o w ią z k i k a to lik a . O b o w ią z k i w ią ż ą się z n o rm a m i, z n a jd u j ą c w n ic h s w o je u z a s a d n ie n ie . C h o c ia ż o b o w ią z k i n ie d o ty c z ą b e z p o ś re d n io n o r m n a k ła d a n y c h n a k a to lik ó w , to je d n a k z a k c e n to w a n ia n ie k tó r y c h o b o w ią z k ó w m o ż n a w n io s k o w a ć , ja k ie n o r m y są p r e f e ro w a n e .
R ó ż n ic e w s k a ź n ik o w e m ię d z y o b o w ią z k a m i r e lig ijn y m i a m o r a ln y m i są n ie z n a c z n e . W p o sz c z e g ó ln y c h g r u p a c h o b o w ią z k ó w k a t o l i k a 7 w id a ć z ró ż n i c o w a n ie ze w z g lę d u n a ty p ś r o d o w is k a sp o łeczn eg o . N a jb a r d z ie j je s t to d o -5 Cz. P o l o c z e k , P o c h o d ze n ie ś r o d o w is k o w e a r e lig ijn o ś ć k a to lik ó w n a p r z y k ła d z ie p a r a fii N ie p o k a la n e g o S e rc a N M P w G r u d z ią d z u , L u b lin 1983, 210—221 (m p s p r a c y d o k to r s k ie j, A rc h iw u m K U L ).
6 P o r. J . G г у с i u k , S tr u k t u r a d e m o g r a fic z n a i sp o łe c zn a a re lig ijn o ś ć k a to lik ó w w ie lk ie g o m ia s ta n a p r z y k ła d z ie p a r a fii św . F r a n c is z k a z A s y ż u w W a r s z a w ie , L u b lin 1981, ta b . 72 (m p s p r a c y d o k to r s k ie j, A r c h iw u m K U L ).
7 O b o w ią z k i r e lig ijn e o b e jm u ją ró ż n e k w e s tie z w ią z a n e z r e lig ijn ą p o s ta w ą k a to lik ó w . G ru p a o b o w ią z k ó w r y tu a ln y c h s p r o w a d z a się do ró ż n y c h z a c h o w a ń r e l ig ijn o - r y tu a l n y c h , n p . p a c ie rz , M sza św ., k o m u n ia itp . G ru p a
o b o w ią z k ó w m o r a ln y c h o b e jm u je ró ż n e a s p e k ty ż y c ia m o r a ln e g o . P o r. W . P i w o w a r s к i, R e lig ijn o ś ć w ie j s k a w w a r u n k a c h u r b a n iz a c ji, W a rs z a w a 1971, 157— 158.
B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II
151
T a b . 4. T y p ś ro d o w is k a p a ra f ia ln e g o a n a jw a ż n ie js z e o b o w ią z k i k a to lik a (w % ). T y p ś r o d o w i s k a p a r a f i a l n e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii N a jw a ż n ie js z e o b o w ią z k i k a to lik a O b o w ią z k i r e lig ijn e O b o w ią z k i r y t u a ln e O b o w ią z k i m o r a ln e P a r a f ie A 4 28,8 26,8 38,4 P a r a f ie В 3 33,4 31,8 22,9 P a r a f ie С 4 32,4 33,3 27,4 P a r a f ie D 7 42,5 16,0 26,7 P a r a f ie E 7 25,3 40,1 29,1 P a r a f ie F 7 31,9 41,9 11,5 P a r a f ie G 4 20,0 54,4 18,1 s tr z e g a ln e w g r u p ie o b o w ią z k ó w r y t u a ln y c h (w s k a ź n ik i r e s p o n d e n tó w , z je d n y m ty lk o w y ją tk ie m , w z r a s t a ją od p a r a f ii w ie lk o m ie js k ic h p o p rz e z ty p y p o ś r e d n ie a ż do p a r a f i i w ie js k ic h i P G R ) o ra z o b o w ią z k ó w m o r a ln y c h (w te j g r u p ie o b o w ią z k ó w w s k a ź n ik i re s p o n d e n tó w z m n ie js z a ją się p o c z ą w szy od p a r a f ii w ie lk o m ie js k ic h p o p rz e z ty p y p o ś r e d n ie w k ie r u n k u p a r a f ii w ie js k ic h i P G R ). G r u p a o sób, k tó r e n ie z d e c y d o w a ły się n a w y b ó r n a jw a ż n ie js z y c h o b o w ią z k ó w k a to lik a , je s t s to s u n k o w o n ie lic z n a .W z a le ż n o śc i od a k c e n to w a n ia r o d z a ju o b o w ią z k ó w , m o ż n a m ó w ić o t y p a c h k a to lik ó w : r e lig ijn y c h , ry tu a lis ty c z n y c h o ra z k o n s e k w e n c y jn y c h . W ś r o d o w is k u w ie js k im n a jb a r d z ie j ro z p o w s z e c h n io n y je s t ty p k a to lik ó w r y t u a l i sty c z n y c h . W iąż e się to z m o d e le m r e lig ijn o ś c i tr a d y c y jn e j i z p ro f ile m d u s z p a s te r s tw a p re f e r u ją c e g o te n ro d z a j o b o w ią z k ó w . P r z e k o n u je o ty m ta k ż e d u ż a ro z p ię to ś ć w s k a ź n ik ó w w b a d a n ia c h p o sz c z e g ó ln y c h p a r a f ii, n a
le ż ą c y c h do te g o s a m e g o ty p u ś ro d o w is k a sp o łe c z n e g o (n p . w p a r a f ia c h w ie lk o m ie js k ic h d la o b o w ią z k ó w r e lig ijn y c h z a k re s w s k a ź n ik ó w w y n o s i od 21,9°/o do 37,9%, d la o b o w ią z k ó w r y tu a ln y c h od 6,5% d o 41,3% i d la o b o w ią z k ó w m o r a ln y c h od 9,4% do 65,9% ; w g r u p ie p a r a f i i w ie js k ic h z a k re s w s k a ź n ik ó w d la o b o w ią z k ó w r e lig ijn y c h w y n o s i od 14,9% do 84,2% , d la o b o
w ią z k ó w r y t u a ln y c h od 5 % do 74% i d la o b o w ią z k ó w m o r a ln y c h od 0,8% do 24,6%). T a b . 5. T y p ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a n a jc ię ż s z y g rz e c h w ś w ia d o m o śc i b a d a n y c h (w % ). T y p ś r o d o w i sk a p a r a f i a l n e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii N a jc ię ż s z y g rz e c h w ś w ia d o m o ś c i b a d a n y c h G rz e c h y z w ią z a n e z m o r a l n o śc ią G rz e c h y z w ią z a n e z w ia r ą G rz e c h y z w ią z a n e z k u lte m W sz y s t k ie je d n a k o w o w a ż n e P a r a f ie A 1 b r a k d a n y c h P a r a f ie В 1 82,9 6,9 1,8 1,3 P a r a f ie С 2 84,2 6,8 2,2 1,7 P a r a f ie D 2 73,5 8,3 1,2 P a r a f ie E 4 71,2 9,1 6,2 6,0 P a r a f ie F 4 73,4 14,1 5,0 6,7 P a r a f ie G 2 81,2 11,3 2,0 1,7
N a h ie r a r c h ię w a r to ś c i r e lig ijn y c h p r a f ia n r z u t u je ta k ż e o c e n a ro d z a ju g rz e c h ó w . O p in ia o h ie r a r c h ii g rz e c h ó w w s k a z u je p o ś r e d n io n a h ie r a r c h ię w a r to ś c i r e lig ijn y c h w p o sz c z e g ó ln y m ś r o d o w is k u sp o łe c z n y m .
Z p o w y ższeg o z e s ta w ie n ia w y n ik a , że h ie r a r c h i a g rz e c h ó w u re s p o n d e n tó w je s t in n a n iż w z a k r e s ie o b o w ią z k ó w . W e w s z y s tk ic h ty p a c h ś r o d o w is k a sp o łe c z n e g o n a jw y ż s z e w s k a ź n ik i o s ią g n ę ły g rz e c h y z w ią z a n e z m o ra ln o ś c ią , n a d ru g im m ie js c u g rz e c h y z w ią z a n e z w ia r ą i n a tr z e c im — z k u l t e m 8. S to s u n k o w o n ie w ie lk i je s t o d s e te k o sób, d la k tó r y c h w s z y s tk ie g rz e c h y są je d n a k o w o w a ż n e . O d n o to w a n o ta k ż e m n ie js z y n iż p rz y o p in ii o n a jw a ż n i e j s z y m p rz y k a z a n iu i n a jw a ż n ie js z y m o b o w ią z k u z a k re s w s k a ź n ik ó w w p o sz c z e g ó ln y c h ty p a c h ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o (np. p rz y g rz e c h a c h d o ty c z ą cy c h w ia r y w s k a ź n ik i k s z ta łt u ją się d la p a r a f ii m a ło m ia s te c z k o w y c h od 6,4% do 7,2% , d la p a r a f ii p o d m ie js k ic h od 7,9% do 9,9% i d la p a r a f ii w ie js k ic h od 6,1% do 18,8%; — k u lt u — d la p a r a f ii m a ło m ia s te c z k o w y c h od 1,9% do 2,6% , d la p a r a f i i w ie js k ic h od 4,6% d o 5,4; — m o r a ln o ś c i — d la p a r a f ii m a ło m ia s te c z k o w y c h od 82,0% do 86,5% , w p a r a f ia c h w ie js k ic h od 73,3% do 85,8%). 3. P r z e k o n a n ia w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i sp o łe c z n e j O d d z ie ln y m d z ia łe m z z a k r e s u p rz e k o n a ń m o r a ln y c h je s t e ty k a sp o łe c z n a d r u g im m ie js c u g rz e c h y z w ią z a n e z w i a r ą i n a tr z e c im — z k u l t e m 8. sty c z n y c h a r a k t e r a k c e p ta c ji n o rm c h ro n ią c y c h w ła s n o ś ć r ó ż n ic u je się, ja k się w y d a je , w z a le ż n o śc i od ty p u w ła sn o ś c i. P o s ta w y w o b e c w ła s n o ś c i p r y w a tn e j, s p ó łd z ie lc z e j i p a ń s tw o w e j, ch o c ia ż n ie s ta n o w ią o d iz o lo w a n y c h tr e ś c i, n ie są je d n a k id e n ty c z n e . W a n a liz o w a n y c h tu b a d a n ia c h u w z g lę d n ia n o d w a p y ta n ia : je d n o d o ty c z ą c e w ła s n o ś c i p r y w a tn e j i d ru g ie — w ła s n o ś c i s p o łe c z n e j. T a b . 6. T y p ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a p rz e k o n a n ia d o ty c z ą c e k r a d z ie ż y m ie n ia p r y w a tn e g o i sp o łe c z n e g o (w % ). T y p ś r o d o w i s k a p r a f ia l - n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii U w a ż a n e za m o r a ln ie złe K ra d z ie ż m ie n ia p r y w a tn e g o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii K ra d z ie ż m ie n ia sp o łe c z n e g o P a r a f ie A 3 83,8 3 67,8 P a r a f ie В 2 92,5 1 76,5 P a r a f ie С 3 90,6 3 79,7 P a r a f ie D 3 87,2 4 76,2 P a r a f ie E b r a k d a n y c h P a r a f ie F 4 90,2 4 75,5 P a r a f ie G — — 3 60,4
C h o c ia ż e ty k a k a to lic k a je d n o z n a c z n ie k w a lif ik u j e n a r u s z e n ie w ła s n o ś c i p r y w a tn e j i p a ń s tw o w e j, to je d n a k o c e n y m o r a ln e k a to lik ó w r ó ż n ic u ją się w sp o s ó b zn a c z n y . P o w y ż sz e z e s ta w ie n ie p o tw ie r d z a z ja w is k o w y p o w ia d a n ia b a r d z ie j r y g o r y s ty c z n y c h o c e n m o r a ln y c h w o b e c n a r u s z a n ia w ła s n o ś c i p r y w a tn e j i b a r d z ie j lib e r a ln y c h w o b e c w ła s n o ś c i s p o łe c z n o -p a ń s tw o w e j. W e w s z y s tk ic h ty p a c h ś ro d o w is k p a r a f ia l n y c h w y ż sz e w s k a ź n ik i a k c e p ta c ji o s ią g n ię to d la n o r m c h ro n ią c y c h w ła s n o ś ć p r y w a tn ą . R ó ż n ic e t e w p r z y p a d k u
8 W ś ró d g rz e c h ó w z w ią z a n y c h z m o r a ln o ś c ią r e s p o n d e n c i w y m ie n ia li n a jc z ę ś c ie j: z a b ó js tw a , w y r z ą d z a n ie k r z y w d y b liź n ie m u , k ra d z ie ż , p ija ń s tw o , b ó jk i, n ie p o s z a n o w n ie ro d z ic ó w itp . Z g rz e c h ó w d o ty c z ą c y c h w ia r y w y m ie n ia n o n a jc z ę ś c ie j „ w y rz e c z e n ie się B o g a ”, „ w y rz e c z e n ie s ię w ia r y ”, „ b lu ź - n ie r s tw o ”, „ ś w ię to k ra d z tw o ”, „ s z k a lo w a n ie K o śc io ła ” itp .
B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II
153
b a d a ń w p a r a f ia c h w ie lk ic h i ś r e d n ic h m ia s t o ra z p a r a f ii w ie js k ic h w y n o sz ą ok. 15%, a w in n y c h ty p a c h p a r a f ii są ty lk o n ie z n a c z n ie n iższe.
Z a g a d n ie n ie m z w ią z a n y m z p o s z a n o w a n ie m c u d z e j w ła s n o ś c i je s t ła p o w n ic tw o 8. O trz y m a n e w b a d a n ia c h w y n ik i p r z e d s ta w ia k o le jn a ta b e la . T a b . 7. T y p ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o a e ty c z n a o c e n a ła p o w n ic tw a (w % ). T y p ś ro d o w i s k a p r a f ia l - n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii E ty c z n a o c e n a ła p o w n ic tw a U w a ż a za m o r a ln ie złe N ie u w a ż a za m o r a l n ie złe U z a le ż n ia od o k o lic z n o ści P a r a f ie A 2 64,0 11,8 15,4 P a r a f ie В 1 70,2 9,9 13,5 P a r a f ie С 3 78,5 5,8 12,9 P a r a f ie D 1 79,5 11,0 6,0 P a r a f ie E b r a k d a n y c h P a r a f ie F 4 73,0 9,9 10,9 P a r a f ie G b r a k d a n y c h Z ró ż n ic o w a n ie w a k c e p ta c ji n o r m y z a k a z u ją c e j ła p o w n ic tw a je s t w p o d o b n y s p o s ó b u w a r u n k o w a n e ś ro d o w is k o w o ja k z a b ie ra n ie c u d z e j w ła sn o ś c i. Ł a p o w n ic tw o z o sta ło u z n a n e z a zło m o r a ln e n a jw y ż e j w p a r a f ia c h m a ło m ia s te c z k o w y c h i m a ło m ia s te c z k o w o -w ie js k ic h , a n a jn iż e j w p a r a f ia c h w ie l k o m ie js k ic h . O m ó w io n e t u tr z y n o rm y , o d n o sz ą c e się do w sp ó łż y c ia sp o łeczn eg o , są w n a jn iż s z y m s to p n iu a k c e p to w a n e p rz e z r e s p o n d e n tó w ś ro d o w is k a w ie lk o m ie js k ie g o , a w n a jw y ż s z y m — p rz e z m ie s z k a ń c ó w m a ły c h m ia s t i w si. S p o ś ró d n o r m r y t u a ln y c h u w z g lę d n io n o w b a d a n ia c h s to s u n e k r e s p o n d e n tó w do n a k a z u p r z e s tr z e g a n ia p o stó w . N o rm a t a w c h o d z i w s k ła d p r z y k a z a n ia k o śc ie ln e g o , k tó r e g o p r z e s tr z e g a n ie o b o w ią z u je p o d g rz e c h e m . Z d r u g ie j s t r o n y z m ia n y s p o łe c z n o -k u ltu ro w e s p o w o d o w a ły r o z lu ź n ie n ie d y s c y p lin y k o ś c ie ln e j. W ta k im k o n te k ś c ie in t e r e s u j ą c y s t a j e się z a się g a k c e p ta c ji w s p o m n ia n e j n o r m y p rz e z p a r a f ia n ró ż n y c h ś ro d o w isk .
T a b . 8. T y p ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o a z n a c z e n ie p o s tu w ż y c iu r e lig ijn y m k a to lik a (w % ). T y p ś ro d o w i s k a p r a f ia l - n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii A k c e p ta c ja n o r m y n a k a z u ją c e j p o s t T a k N ie N ie m a z d a n ia P a r a f ie A 4 64,2 15,2 2,7 P a r a f ie В 3 65,1 27,4 5,0 P a r a f ie С 2 72,9 14,3 11,3 P a r a f ie D 3 62,4 16,1 12,2 P a r a f ie E 4 63,8 32,6 1,9 P a r a f ie F 4 81,2 5,3 2,4 P a r a f ie G 3 44,1 55,0 — 9 Ł a p o w n ic tw o o k r e ś la się ja k o p r z y jm o w a n ie k o rz y ś c i a lb o je j o b ie tn ic y p rz e z fu n k c jo n a r iu s z y p u b lic z n y c h (b ie rn e ) lu b u d z ie la n ie k o rz y ś c i a lb o je j o b ie tn ic y fu n k c jo n a riu s z o m p u b lic z n y m (czynne). P o r. E n c y k lo p e d ia p o w s z e c h n a P W N , t. II, W a rs z a w a 1980, 783.
W e w s z y s tk ic h ty p a c h ś r o d o w is k w ię c e j n iż p o ło w a r e s p o n d e n tó w d o c e n ia z n a c z e n ie p o s tu d la ż y c ia r e lig ijn e g o k a to lik ó w . C h a r a k te r y s ty c z n a je s t ró ż n ic a w a r to ś c i w s k a ź n ik o w y c h o só b a p r o b u ją c y c h p o s t w u w z g lę d n ia n y c h t u t a j ty p a c h ś ro d o w is k o w y c h . N a jw y ż s z e w s k a ź n ik i o s ią g n ię to w ś ro d o w is k u w ie js k im , a n a jn iż s z e w P G R . M o ż n a p rz y p u s z c z a ć , że im b a r d z ie j h e te r o g e n ic z n e je s t ś r o d o w is k o i s ła b ie j z w ią z a n e z tr a d y c ją , ty m m n ie j je s t osób,
d la k tó r y c h p o s t m a z n a c z e n ie w ż y c iu re lig ijn y m . 4. P r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e e ty k i m a łż e ń s k ie j W n a u c z a n iu k o ś c ie ln y m są a k c e n to w a n e n o r m y o d n o szące się do m o r a l n o śc i m a łż e ń s k o - ro d z in n e j. W sz y s tk ie o p in ie d o ty c z ą c e te j g r u p y n o rm p o d z ie lim y n a d w ie g ru p y : p r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e m o r a ln o ś c i m a łż e ń s k ie j i p r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e e ty k i s e k s u a ln e j. Do p ie r w s z e j g r u p y z a lic z y m y o p in ie o z w ią z k a c h m a łż e ń s k ic h k o ś c ie l n y c h i c y w iln y c h , ro z w o d a c h o ra z w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. T a b . 9. T y p ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a o p in ie d o ty c z ą c e m a łż e ń s tw a b e z ś lu b u k o śc ie ln e g o (w °/o). T y p ś r o d o w i s k a p a r a f i a l n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii M a łż e ń s tw o b e z ślu b u k o śc. n ie w ła śc iw e M a łż e ń s tw o b e z ślu b u k o śc. w ła ściw e T o z a le ż y od o k o lic z n o śc i P a r a f ie A 3 67,4 16,4 16,8 P a r a f ie В 2 77,3 6,4 13,8 P a r a f ie С 2 84,9 3,6 10,9 P a r a f ie D 3 79,6 8,8 11,0 P a r a f ie E 3 91,5 4.3 3,1 P a r a f ie F 5 91,2 4,1 2,2 P a r a f ie G b r a k с a n y c h P a r a f ia n i e w z d e c y d o w a n e j w ię k sz o ś c i p r z y w ią z u ją d u ż e z n a c z e n ie do ślu b u k o śc ie ln e g o i ty m s a m y m w y k lu c z a ją m o ż liw o ść p o p r z e s ta n ia ty lk o n a k o n tr a k c ie c y w iln y m . Z ta b e l i w id a ć , że z m ia n a s to s u n k u do s ta n o w io n y c h p rz e z K o śció ł n o r m i d y r e k ty w m o r a ln y c h n a s tę p u je w ś r o d o w is k u w ie js k im z n a c z n ie w o ln ie j n iż w m ie śc ie . A le i n a w si, m im o m a n if e s to w a n y c h dość p o w s z e c h n ie z e w n ę trz n y c h w ię z i z r e lig ią , d o k o n u je się p rz e o b r a ż e n ie s to s u n k u do n o rm m o ra ln y c h . W s f e rz e m o r a ln o ś c i m a łż e ń s k o - s e k s u a ln e j z m ia n y t e s ą sz c zeg ó ln ie u d e rz a ją c e . P r z e d s ta w io n e z e s ta w ie n ie u k a z u je d u ż e ró ż n ic e w s k a ź n ik o w e m ię d z y r e s p o n d e n ta m i ś r o d o w is k w ie lk ic h i ś r e d n ic h m ia s t a ś ro d o w is k ie m w ie j s k im — w p r e f e r o w a n iu m a łż e ń s tw a ze ś lu b e m k o ś c ie ln y m . R ó ż n ic a m ię d z y ś r o d o w is k ie m w ie lk o m ie js k im a w ie js k im w y n o s i n ie m a l 24% . O d n o to w a n o ró w n ie ż w p o sz c z e g ó ln y c h ś r o d o w is k a c h sp o łe c z n y c h m n ie js z ą ro z p ię to ś ć w z a k re s ie w s k a ź n ik ó w a k c e p ta c ji m a łż e ń s tw ty lk o ze ślu b e m k o ś c ie ln y m , n p . w p a r a f ia c h m ie js k o - w ie js k ic h z a k re s w s k a ź n ik ó w w y n o s i od 77,6% do 81,8%, a w p a r a f ia c h w ie js k ic h od 82,8% do 97,6%. W n a u c z a n iu k o ś c ie ln y m m a łż e ń s tw o je s t u jm o w a n e ja k o s a k r a m e n t, czy li w id z ia ln y z n a k n ie w id z ia ln e j ła s k i u d z ie lo n e j m a łż o n k o m d o w y p e łn ie n ia p r z y ję ty c h p rz e z n ic h z a d a ń ro d z ic ie ls k ic h . U ś w ię c o n e m u p rz e z s a k r a m e n t z w ią z k o w i m a łż e ń s k im u p rz y s łu g u je a t r y b u t n ie r o z e rw a ln o ś c i. K o śció ł n ie u z n a je ro z w o d ó w , a s ą d y k o ś c ie ln e o r z e k a ją je d y n ie n ie w a ż n o ś ć z a w a r te go w k o ś c ie le z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o . P y ta n ie o e ty c z n ą s tr o n ę ro z w o d ó w w k o n te k ś c ie r y g o r y s ty c z n e j n a u k i K o śc io ła o b e z w a r u n k o w e j n ie r o z e r w a l n o śc i z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o je s t w a ż n y m w s k a ź n ik ie m p ra w o m y ś ln o ś c i
w d z ie d z in ie n o r m e ty c z n y c h K o śc io ła . W o d p o w ie d z ia c h ty c h ch o d ziło o a k c e p ta c ję s ta n o w is k a K o śc io ła w y s tę p u ją c e g o p rz e c iw ro z w o d o m o ra z o a p r o b a tę w z g lę d n ie d e z a p ro b a tę sa m y c h ro z w o d ó w . B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I j g g 'T a b . 10. T y p ś ro d o w is k a p a ra f ia ln e g o a e ty c z n a o c e n a ro z w o d ó w (w % ). T y p ś r o d o w i s k a p a r a f i a l n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii A k c e p ta c ja n o r m y z a b r a n ia ją c e j ro z w o d ó w U w a ż a za m o r a ln ie ze N ie u w a ż a za m o r a l n ie ze U z a le ż n ia od o k o lic z n o śc i P a r a f ie A 5 41,9 18,2 33,0 P a r a f ie В 7 56,6 15,2 26,8 P a r a f ie С 5 60,7 14,1 23,5 P a r a f ie D 8 70,1 9,2 14,5 P a r a f ie E 10 72,3 11,9 14,7 P a r a f ie F 10 80,2 8,4 7,4 P a r a f ie G 5 82,5 6,8 11,1 W s k a ź n ik i a k c e p ta c ji n o r m y z a b r a n ia ją c e j ro z w o d ó w w e w s z y s tk ic h t y p a c h ś ro d o w is k sp o łe c z n y c h są p rz e c ię tn ie o 10% n iż sz e od a k c e p ta c ji m a ł ż e ń s tw ty lk o k o ś c ie ln y c h . W p a r a f ia c h w ie lk o m ie js k ic h z a le d w ie 41,9% o p o w ie d z ia ło się p rz e c iw ro z w o d o m , u z n a ją c je za p r z e j a w n ie m o ra ln o ś c i. W p a r a f ia c h w ie js k ic h w s k a ź n ik ty c h osób je s t b e z m a ła d w u k r o tn ie w y ższy i w y n o s i 82,5%. W o b u w s p o m n ia n y c h ś r o d o w is k a c h z n a c z n e są te ż ró ż n ic e w s k a ź n ik o w e w ś ró d re s p o n d e n tó w , k tó r z y w y ra z ili p e łn ą a p r o b a tę d la ro z w o d ó w b ą d ź a p r o b a tę z z a s trz e ż e n ia m i, a lb o z a ję li p o s ta w ę n ie z d e c y d o w a n ą . F a k t t e n m o ż n a in te r p r e to w a ć ja k o w s k a ź n ik w ię k sz e g o ro z lu ź n ie n ia w m ie śc ie n iż n a w s i ry g o r y z m u w u z n a w a n iu n o rm y n ie r o z e rw a ln o ś c i m a łż e ń s tw a , t a k m o c n o p o d k r e ś la n e j w o fic ja ln y m n a u c z a n iu K o śc io ła . Ś w ia d c z y to te ż o s z e rs z e j w m ie śc ie n iż n a w s i — a p ro b a c ie s p o łe c z n e j d la ro z w o d ó w . N a s tę p n a o p in ia z d z ie d z in y m o r a ln o ś c i m a łż e ń s k ie j d o ty c z y w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. T a b . 11. T y p ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o a m o r a ln a o c e n a w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j (w % ). T y p ś r o d o w i s k a p a r a f i a l nego L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii M o r a ln a o c e n a w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j A k c e p tu je n o rm ę n a k a z u ją c ą N ie a k c e p t u j e n o r m y n a k a z u ją c e j A k c e p ta c ję u z a le ż n ia od o k o lic z no ści P a r a f ie A 4 56,9 17,1 17,3 P a r a f ie В 6 82,1 5,6 9,7 P a r a f ie С 4 85,7 4,3 5,6 P a r a f ie D 8 82,5 7,3 6,5 P a r a f ie E 8 92,5 2,8 2,5 P a r a f ie F 10 91,5 4,8 1,3 P a r a f ie G 4 87,8 6,0 3,2
Z n a c z n ie w ię k s z y m ry g o r y z m e m n iż w p r z y p a d k u e ty c z n e j o c e n y r o z w o d ó w o d z n a c z a ją s ię p r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e w ie rn o ś c i m a łż e ń s k ie j. W e
w s z y s tk ic h ś r o d o w is k a c h , p o z a w ie lk im i m ia s ta m i, ty lk o n ie w ie lk i o d s e te k osób n ie u z n a je n o r m y r e lig ijn e j, n a k a z u ją c e j w ie rn o ś ć rp a łż e ń s k ą . T a n o rm a m o r a ln o ś c i m a łż e ń s k ie j tr a k to w a n a je s t ry g o r y s ty c z n ie , a z d r a d a m a łż e ń s k a s p o ty k a się z b a rd z o w y s o k ą d e z a p r o b a tą . R ó ż n ic a m ię d z y a k c e p t a c ją te j
n o r m y p rz e z r e s p o n d e n tó w w ie lk ic h m ia s t a p o z o s ta ły c h ś ro d o w is k je s t z n a c z n a i w y n o s i od 24% do 34% . S ie d z ą c z a k re s w s k a ź n ik ó w w a n a liz o w a n y c h b a d a n ia c h m o ż n a , ja k się w y d a je , o d n o to w a ć , że im b a r d z ie j h e te r o - •g e n ic z n e ś ro d o w isk o , ty m w ię k s z e n a s ile n ie o p in ii m o r a ln y c h ró ż n y c h od
g ło s z o n y c h w K o ściele.
5. P r z e k o n a n ia d o ty c z ą c e e ty k i s e k s u a ln e j
P o s ta w y m o r a ln e k a to lik ó w w d z ie d z in ie s e k s u a ln e j o m ó w im y n a p r z y k ła d z ie k ilk u n o r m m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j. O w y b o rz e ty c h n o r m z a d e c y d o w a ła te m a ty k a b a d a ń , k tó r e a n a liz u je m y . U w z g lę d n im y w ię c tu n a s tę p u ją c e n o r m y z a k a z u ją c e : s to s u n k i p rz e d m a łż e ń s k ie , s to s o w a n ie ś r o d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h o ra z p r z e r y w a n ie ciąż y . P o z io m a k c e p ta c ji i o d rz u c a n ia p r z y ję ty c h w b a d a n ia c h n o r m m o r a ln o ś c i r e l ig ijn e j o b o w ią z u ją c e j w K o ś c ie le k a to lic k im u k a z a n y z o s ta n ie w tr z e c h ta b e la c h . P ie r w s z a n o r m a d o ty c z y ro z p o c z ę c ia w sp ó łż y c ia s e k s u a ln e g o . W m o d e lu m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j do w sp ó łż y c ia s e k s u a ln e g o u p r a w n ia z a w a rc ie ślu b u k o śc ie ln e g o . P y ta n o w ię c b a d a n y c h o o c e n ę w sp ó łż y c ia m a łż e ń s k ie g o w o k r e s ie m ię d z y ślu b e m c y w iln y m a k o ś c ie ln y m .
T a b . 12. T y p ś ro d o w is k a p a r a f ia ln e g o a o c e n a p o ż y c ia m a łż e ń sk ie g o po ś lu b ie c y w iln y m a p r z e d k o ś c ie ln y m (w % ). T y p ś r o d o w i s k a p r a f ia l - n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii A k c e p tu je n o rm ę z a k a z u ją c ą N ie a k c e p tu j e n o rm y z a k a z u ją c e j T o z a le ż y o d o k o lic z n o śc i P a r a f ie A 4 38,7 27,3 21,7 P a r a f ie В 7 50,8 30,0 12,8 P a r a f ie С 6 56,3 30,8 8,3 P a r a f ie D 6 73,5 13,2 12,1 P a r a f ie E 9 76,5 12,8 6Д P a r a f ie F 9 79,8 9,3 3,3 P a r a f ie G 5 76,6 11,6 6,1 U z y s k a n e w y n ik i w s k a z u ją , że a k c e p t a c ja o b o w ią z u ją c e g o w m o d e lu m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j m o m e n tu ro z p o c z ę c ia w sp ó łż y c ia s e k s u a ln e g o j e s t u w a ru n k o w a n a ś ro d o w isk o w o . D w u k r o tn ie w ię c e j re s p o n d e n tó w z p a r a f i i w ie l k o m ie js k ic h n ie u z n a je t e j n o r m y m o r a ln o ś c i. A le n a w e t w p a r a f ia c h w ie j s k ic h p o n a d 20% n o rm y t e j w ja k iś sp o só b n ie u z n a je . M oże to b y ć w y n ik ie m w a lo r y z a c ji w ś w ia d o m o śc i b a d a n y c h ś lu b u c y w iln e g o . Z a k r e s u z y s k a n y c h in f o r m a c ji n ie p o z w a la je d n a k ro z s trz y g n ą ć te g o p r o b le m u je d n o z n a c z n ie . T a k czy in a c z e j, d la 1/5 b a d a n y c h n a w s i i 3/5 w w ie lk im m ie ś c ie o ra z 1/2 w ś r e d n im m ie śc ie o w a n o r m a n ie w y d a je s ię b y ć d e c y d u ją c y m c z y n n ik ie m , r o z s trz y g a ją c y m o m o m e n c ie ro z p o c z ę c ia w sp ó łż y c ia s e k s u a ln e g o . K o śció ł o p o w ia d a się za z a c h o w a n ie m o k re ś lo n e g o p o r z ą d k u p o ż y c ia s e k s u a ln e g o w m a łż e ń s tw ie . W sz e lk a d y s o c ja c ja m ię d z y a k te m s e k s u a ln y m a p o ż y c ie m s p o w o d o w a n a p rz e z s z tu c z n e ś r o d k i a n ty k o n c e p c y jn e je s t u z n a w a n a z a a k t n ie m o ra ln y .
B IU L E T Y N S O C JO L O G II R E L IG II
157
T a b . 13. T y p ś r o d o w is k a p a r a f ia ln e g o a s to s u n e k do n o r m y m o r a ln e j z a b r a n i a ją c e j s to s o w a n ia w p o ż y c iu m a łż e ń s k im ś r o d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h (w Щ . T y p ś r o d o w i s k a p a r a f i a l n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii A k c e p ta c ja n o r m y z a k a z u ją c e j ta k n ie to z a le ż y P a r a f ie A 4 28,4 41,4 17,6 P a r a f ie В 6 32,6 39,7 16,1 P a r a f ie С 5 47,9 24,7 15,8 P a r a f ie D 8 60,0 19,6 11,3 P a r a f ie E 8 67,0 12,3 11,2 P a r a f ie F 9 74,9 11,3 5,7 P a r a f ie G 5 63,8 12,6 6,7 D a n e z p o w y ż sz e j ta b e l i p o tw ie r d z a ją , że z a k a z K o śc io ła , z a b r a n ia ją c y k a to lik o m s to s o w a n ia ś r o d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h , je s t n o r m ą o d rz u c a n ą c z ęściej n iż w c z e ś n ie j o m a w ia n e n o rm y . W p a r a f ia c h m ie js k ic h w ię k sz o ś ć re s p o n d e n tó w w ja k iś sp o só b n ie u z n a je t e j n o rm y . W s k a ź n ik i a k c e p ta c ji t e jż e n o r m y w p a r a f ia c h w ie js k ic h s ą p o n a d d w a r a z y w y ż sz e n iż w ś r o d o w is k u m ie js k im . Z a le ż n o ść a k c e p t a c ji te j n o r m y z a k a z u ją c e j od śro d o w is k a je s t w y ra ź n a . P o n a d to w p o sz c z e g ó ln y c h g r u p a c h śro d o w is k o w y c h o d n o to w a n o d u ż ą ro z p ię to ś ć w s k a ź n ik o w ą .E ty k a c h r z e ś c ija ń s k a s to i n a s ta n o w is k u , że s p ę d z a n ie p ło d u n ie m o że b y ć ś r o d k ie m r e g u l a c ji u r o d z e ń 10. Z e s tr o n y K o śc io ła p r z e r y w a n ie cią ż y je s t b e z w a ru n k o w o z a b ro n io n e i o b ło żo n e s a n k c ją g rz e c h u i k a r k a n o n ic z n y c h . U z y s k a n e w b a d a n ia c h o d p o w ie d z i n a t e m a t a k c e p ta c ji t e j n o rm y p r z e d s ta w ia k o le jn a ta b e la . T a b . 14. T y p ś ro d o w is k a p a ra f ia ln e g o a a k c e p ta c ja n o r m y z a b r a n ia ją c e j p r z e r y w a n ia c ią ż y (w % ). T y p ś r o d o w i s k a p a r a f i a l n eg o L ic z b a b a d a n y c h p a r a f ii A k c e p tu ją n o rm ę z a k a z u ją c ą p r z e r y w a - w a n ia ciąż y N ie a k c e p t u j ą n o rm y z a k a z u ją c e j p r z e r y w a n ia ciąż y U z a le ż n ia ją a k c e p t a c ję od o k o liczn o ści P a r a f ie A 5 46,9 13,9 22,7 P a r a f ie В 7 60,5 11,7 25,6 P a r a f ie С 6 73,4 13,2 12,5 P a r a f ie D 8 75,5 8,6 10,0 P a r a f ie E 9 85,8 3,7 8,1 P a r a f ie F 9 88,3 5,8 2,7 P a r a f ie G 5 91,5 4,1 2,9 U z y s k a n e w y n ik i w s k a z u ją , że a k c e p ta c ja z a s a d y m o r a ln e j m a ją c e j n a c e lu o c h ro n ę n ie n a ro d z o n e g o d z ie c k a , a c z k o lw ie k n ie m a c h a r a k t e r u p o w sz e c h n e g o , to je d n a k cieszy się w y s o k ą a p r o b a tą . P o w y ż sz e z e s ta w ie n ie w sp o só b w y ra ź n y u k a z u je z a le ż n o ść a k c e p ta c ji te j n o r m y z a k a z u ją c e j od 10 P o r. B. H ä r i n g , M a łż e ń s tw o w d o b ie o b e c n e j, w : N a u k a C h ry stu sa , p o d re d . B. H ä rin g a , t. V, P o z n a ń 1966, 303.
t y p u ś ro d o w is k a . W p a r a f ia c h w ie js k ic h n ie m a l d w u k r o tn ie w ię c e j re s p o n d e n tó w a k c e p tu je t ę n o rm ę n iż w p a r a f ia c h w ie lk o m ie js k ic h . O d s e te k b a d a n y c h w p a r a f ia c h w ie lk ic h i ś r e d n ic h m ia s t, k tó r z y d o p u s z c z a ją b e z w a r u n k o w o a lb o w p e w n y c h o k o lic z n o śc ia c h p r z e r y w a n ie cią ż y , je s t k il k a k r o t n ie w y ż sz y n iż w ś r o d o w is k u w ie js k im . W e w s z y s tk ic h ty p a c h śro d o w is k o w y c h ró ż n ic e w z a k re s ie w s k a ź n ik ó w a k c e p ta c ji t e j n o r m y w y n o s z ą od 30% do 40%. 6. W n io s k i k o ń c o w e
D o ty c h c z a so w e a n a liz y w y k a z a ły , że s to s u n e k p a r a f ia n do n o r m m o r a l n o ś c i k a to lic k ie j je s t n ie je d n o lity , a r o la p o sz c z e g ó ln y c h e le m e n tó w s y s te m u re lig ijn o - m o r a ln e g o w tw o r z e n iu w ię z i g ru p o w e j je s t z ró ż n ic o w a n a . K a ż d a n o r m a m o r a ln o ś c i o d s ła n ia ró ż n y z a s ię g j e j a k c e p ta c ji ze s t r o n y p a r a f ia n . T r a d y c y jn a w ię ź z p a r a f ią u le g a p ro c e s o w i p r z e o b r a ż e ń . W id o c z n e je s t to w p ła s z c z y ź n ie p rz e k o n a ń m o r a ln y c h . P r z e d s ta w io n e w y n ik i b a d a ń u p o w a ż n ia ją do s tw ie rd z e n ia , że p rz y n a le ż n o ść k a to lik ó w do p a r a f ii w z a k r e s ie p rz e k o n a ń m o r a ln y c h u w a r u n k o w a n a j e s t ty p e m ś r o d o w is k a sp o łe c z n e g o . Ś ro d o w is k a z a a n g a ż o w a n e w p ro c e s ie p r z e m ia n s p o łe c z n o -k u ltu ro w y c h w y k a z a ły się z n a c z n ie n iż s z y m i w s k a ź n ik a m i a k c e p t a c ji n o r m m o r a ln y c h n iż p o z o sta łe . Im ś r o d o w is k o je s t b a rd z ie j h e te r o g e n ic z n e , „ o tw a r t e ” i o d z n a c z a się n iż s z y m p o z io m e m s ta b iliz a c ji, ty m w ię c e j w y s tę p u je w n im o só b ze s ła b y m p o c z u c ie m p rz y n a le ż n o ś c i d o p a ra f ii. W y ra ż a się to w n is k im p o z io m ie a p r o b a ty n o r m m o r a ln o ś c i re lig ijn e j.
G o d n y o d n o to w a n ia je s t f a k t, że h ie r a r c h ic z n y u k ła d u z n a w a n ia n o rm m o r a ln o ś c i je s t p r a w ie je d n a k o w y w e w s z y s tk ic h ty p a c h ś ro d o w is k a p a r a fia ln e g o . Z e s ta w ie n ie w y n ik ó w b a d a ń p o tw ie r d z a , j a k się w y d a je , w y s tę p o w a n ie u k a to lik ó w p e w n e g o k o n fo r m iz m u w p o d e jś c iu d o s p r a w re lig ijn y c h . Im b a r d z ie j z a s a d y m o r a ln e w ią ż ą p r a k t y c z n ie k a to lik ó w , ty m c z ę śc ie j są o d rz u c a n e . M im o d e k la r a c ji o p rz y n a le ż n o ś c i b a d a n y c h d o K o śc io ła , w y s tę p u je n ie je d n o k r o tn ie n is k i p o z io m a k c e p ta c ji n o r m m o r a ln y c h .
P a r a f i a tr a c i n a z n a c z e n iu w z a k re s ie p ro p a g o w a n ia i k o n tr o li m o r a ln o ści k a to lic k ie j, n a jb a r d z ie j w d u ż y c h s k u p is k a c h m ie js k ic h . N a s u w a się tu p o s tu la t, że je ż e li p a r a f ia c h c e u tr z y m a ć w ię ź z k a to lik a m i d u ż y c h m ia s t, to m u s i w y p ra c o w a ć n o w e f o r m y o d d z ia ły w a n ia n a s w o ic h c z ło n k ó w w z a k re s ie p ro p a g o w a n ia n o r m m o r a ln o ś c i k a to lic k ie j.
k s. R y s z a r d K a m iń s k i, L u b lin II. B IB L IO G R A F IA
B ib lio g ra f ia p r a c z z a k r e s u so c jo lo g ii p a r a f ii (1961— 1984)
T r u d n o je s t m ó w ić o p a r a f ii sic e t s im p lic ite r , p o n ie w a ż n ie m a p a r a f ii id e a ln e j, a le są k o n k r e tn e , is tn ie ją c e w z ró ż n ic o w a n y c h u w a r u n k o w a n ia c h i m a ją c e r ó ż n y p r o f il o rg a n iz a c y jn y i s t r u k tu r a ln y . T ę k o n k r e tn ą rz e c z y w i s to ść p a r a f ia l n ą p r z y b liż a ją n a m b a d a n ia i r e f le k s j a so c jo lo g ic z n a n a d p a r a f ią , ro z w ija ją c e się od k ilk u d z ie s ię c iu la t. O w o c e m ty c h z a in te r e s o w a ń by ło p o w s ta n ie w ie lu k s ią ż e k , a r ty k u łó w i r o z p r a w p o ś w ię c o n y c h so c jo lo g ii p a r a f ii i d u s z p a s te r s tw a r e a liz o w a n e g o w je j ra m a c h .
P o n ie w a ż o p u b lik o w a n o z e s ta w ie n ie p r a c z z a k r e s u so c jo lo g ii p a r a f ii do r o k u 1961 “ , p rz e to p o d a je m y t u t a j ty lk o d ru k o w a n e p r a c e o p a r a f ii, p o w s ta
11 P o r. J . M a j k a , B ib lio g r a fia p ra c z z a k r e s u so c jo lo g ii p a r a fii i p o k r e w n y c h z a g a d n ie ń p a r a fii (do r o k u 1960), A te n e u m K a p ła ń s k ie 53(1961) n r 317, 260—268.
!["Literatura osobna", Jerzy Cieślikowski, Wybór: R.Waksmund, Warszawa 1985 : [recenzja]]()