Biuletyn socjologii religii

Kazimierz Ryczan, Janusz

Mariański

Biuletyn socjologii religii

Collectanea Theologica 56/3, 119-138

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56(1986) fa se . I I I

Z aw artość: 1. B a d a n ia w L u b e ls k im Z a g łę b iu W ęg lo w y m . — 2. R e lig ijn o ść

a p o w s ta n ie n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te rs k ie g o . — 3. P o s ta w y w o b e c n o rm r e g u lu ją c y c h s to s u n e k c z ło w ie k a do B oga. — 4. Z m ia n a w a r to ś c i w s p o łe ­ c z e ń stw ie z a c h o d n io n ie m ie c k im *.

1. B a d a n ia w L u b elsk im Z agłęb iu W ęglow ym

W r a m a c h te m a tu — w p ły w p r z e m ia n k u ltu ro w o -s p o łe c z n y c h n a r e l i­ g ijn o ść — k o n ty n u o w a n e g o p rz y k a te d r z e so c jo lo g ii r e lg ii K U L , p o w s ta ła k o le jn a ro z p r a w a d o k to r s k a p t. R e lig ijn o ś ć k a to l ik ó w w ś r o d o w is k u u p r z e ­

m y s ło w io n y m n a p r z y k ła d z ie m ia s ta C h e łm L u b e ls k i, L u b lin 1985, a u to r s tw a

ks. Z y g m u n ta G r a b c a . B a d a n ia p rz y p o m o c y w y w ia d u k w e s tio n a r iu s z o ­ w eg o p rz e p r o w a d z ił a u to r w 1980 r. n a p o p u la c ji s ta ły c h m ie s z k a ń c ó w C h e ł­ m a L u b e lsk ie g o , w p rz e d z ia le w ie k u 16— 70 la t, sp o ś ró d k tó r y c h w y lo s o w a ­ n o 520 osób. O sta te c z n ie p ró b c e s ta ty s ty c z n e j p o d d a n o 500 w y w ia d ó w . M a ­ t e r ia ł u z p e łn ia ją c y s ta n o w iły d a n e u z y s k a n e z d w u k r o tn y c h o b lic z e ń f r e ­ k w e n c ji n ie d z ie ln e j m szy p rz e p r o w a d z o n e 23 lis to p a d a 1980 i 22 lis to p a d a 1981 r . o ra z w y w ia d y s w o b o d n e z m ie js c o w y m i d u s z p a s te rz a m i. W o p a rc iu o ta k z g ro m a d z o n y m a t e r i a ł p o d ją ł a u to r p ró b ę o d p o w ie d z i n a p ro b le m z a ­ w a r ty w p y ta n i u o s t a n i d y n a m ik ę re lig ijn o ś c i ś r o d o w is k a o d z n a c z a ją c e g o się d u ż ą in te n s y w n o ś c ią p ro c e s ó w in d u s tr ia liz a c y jn y c h z w ią z a n y c h z r o z b u ­ d o w ą L u b e ls k ie g o Z a g łę b ia W ęglow ego.

W r a m a c h ta k p o s ta w io n e g o p ro b le m u p o d e jm u je a u to r w e r y f ik a c ję h i­ p o te z y g łó w n e j, k tó r a b rz m i: re lig ijn o ś ć ś r o d o w is k a m ie js k ie g o w P o lsce z a c h o w u je ciąg ło ść i u tr z y m u je się n a w y s o k im p o zio m ie, w p e w n y c h o k o ­ lic z n o śc ia c h n a w e t w z r a s ta , a le ty lk o w p a r a m e tr z e g lo b a ln y c h p o s ta w w o ­ bec w ia ry , n a to m ia s t w p o z o s ta ły c h p a r a m e tr a c h p o d le g a z m ia n o m w ie lo ­ k ie r u n k o w y m , a sz c z e g ó ln ie w k ie r u n k u s e le k ty w n o ś c i. O b o k h ip o te z y g łó w ­ n e j s ta w i a a u to r h ip o te z y p o m o c n ic z e : 1) im k r ó ts z y o k re s p o b y tu w m ieście, ty m n iższy p o z io m r e lig ijn o ś c i i o d w ro tn ie ; 2) im b liż e j m ia s ta je s t p o ło żo n y re g io n w ie js k i, z k tó r e g o r e k r u tu j e się lu d n o ś ć n a p ły w o w a , ty m w y ższy s t a n r e lig ijn o ś c i w m ie śc ie ; 3) im b a rd z ie j o tw a r te śro d o w is k o w y c h o w a n ia , z k tó ­ re g o p o c h o d z ą im ig r a n c i, ty m n iższy p o zio m ż y c ia re lig ijn e g o ; 4) n a s tę p n e h ip o te z y z w ią z a n e są ze z m ie n n y m i sp o łe c z n o -d e m o g ra fic z n y m i d o ty c z ą c y m i w ie k u , p łci, w y k s z ta łc e n ia i z a w o d u .

C ało ść r o z p r a w y u j ę t a z o s ta ł w o siem ro z d z ia łó w p o p rz e d z o n y c h o b s z e r­ n y m w stę p e m . R o z d z ia ły z a w ie r a ją c e m a te r ia ł e m p iry c z n y d o ty c z ą p a r a m e ­ tr ó w r e lig ijn o ś c i (g lo b a ln y s to s u n e k do w ia ry , id e o lo g ia r e lig ijn a , p r a k t y k i re lig ijn e , m o ra ln o ś ć re lig ijn a ). P o p rz e d z a je ro z d z ia ł c h a r a k t e r y z u j ą c y b a d a ­ n e ś ro d o w isk o . P r a c ę w ie ń c z y ro z d z ia ł n a t e m a t ś ro d o w isk o w e g o z ró ż n ic o ­ w a n ia re lig ijn o ś c i. S ta li m ie s z k a ń c y C h e łm a L u b e ls k ie g o o k r e ś la ją s ię w 92,8% ja k o w ie ­ rz ą c y (n ie w ie rz ą c y — 0,6% ) o ra z ja k o p r a k t y k u ją c y s y s te m a ty c z n ie i n ie s y ­ m e try c z n ie w 80,2% (w cale n ie p r a k ty k u ją c y 1,6%). W ia rę s w o ją u z a s a d n ia ją m o ty w a m i t r a d y c ji i w y c h o w a n ia w ro d z in ie (49,9%) o ra z o s o b isty m i p r z e ­

B IU L E T Y N SOCJOLOGII RELIGII

* B iu le ty n so c jo lo g ii r e lig ii p rz y g o to w u je Z a k ła d S o c jo lo g ii R elig ii K U L p o d k ie r u n k ie m k s . W ła d y s ła w a P i w o w a r s k i e g o . R e d a k to re m o b ecn eg o n u m e r u je s t k s. K a z im ie rz R y c z a n , L u b lin .

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I

m y ś le n ia m i i p r z e k o n a n ia m i (39,8%). D a n e te g o d n e są u w a g i, ty m b a rd z ie j, g d y w e ź n ie m y p o d u w a g ę , że m o ty w a u to r y te t u d u c h o w n y c h i K o ścio ła w y ­ n o si 20,8% . M o ty w a c je w s k a z y w a ły b y n a p o s z e rz a n ie s ię re lig ijn o ś c i p o g łę­ b io n e j. P o w y ż sz e p rz y p u s z c z e n ie w y d a je się p o tw ie r d z a ć częściow o sa m o o c e ­ n a z m ia n w p o s ta w a c h re lig ijn y c h , z k tó r e j w y n ik a , że 21,6% u w a ż a się o b e c n ie z a b a r d z ie j r e lig ijn y c h , z aś d a w n y s t a n s w o je j re lig ijn o ś c i ::e n ia ja k o le p s z y 2 2,6% .

Z n a jo m o ść p r a w d w ia r y w b a d a n y m ś r o d o w is k u n o s i c e c h y p o ls k ie j r e ­ lig ijn o śc i, k tó r a n ig d y n ie c h a r a k te r y z o w a ła się in te le k tu a ln y m p o d ejściem . Z n a jo m o ść c a łk o w itą l u b czę śc io w ą p o sz c z e g ó ln y c h p r a w d w ia r y o b ra z u ją d a n e : T r ó jc a Ś w ię ta — 86,6% ; lo s d u sz y p o ś m ie rc i — 70% ; u m ie ję tn o ś ć w y lic z e n ia i z n a jo m o ś ć lic z b y s a k r a m e n tó w — 81,4% ; c z y m je s t N ie p o k a la n e P oczęcie N M P —■ 40,4% ; z n a jo m o ś ć im io n E w a n g e lis tó w — 47,4% ; k im je s t św . P a w e ł — 64,2%.

P r z e k o n a n ia r e lig ijn e b ę d ą c e w y ra z e m w ia r y w p o szczeg ó ln e p ra w d y p o d a w a n e p rz e z K o śció ł do w ie rz e n ia p r z e d s ta w ia ją te ż n ie je d n o lity o b raz, a m ia n o w ic ie : w ia r a w n a d n a tu r a ln ą is to tę — 93,6% ; w T ró jc ę Ś w ię tą — 87.8%, w s tw o r z e n ie ś w ia ta p rz e z B oga — 87,6% ; w J e z u s a C h r y s tu s a — 70,6% ; w O d k u p ie n ie lu d z k o ś c i — 92,6% ; w z m a r tw y c h w s ta n ie ciał — 46,4% : w p ie k ło — 67,6% ; w n a g ro d ę lu b k a r ę p o ś m ie rc i — 84,4% : w p r a w ­ dziw o ść P is m a Ś w ię te g o — 88,2% ; w z b a w ie n ie n ie k a to lik a — 62,8%. P o ró w ­ n a n ie d a n y c h d o ty c z ą c y c h a u to d e k la r a c ji w ia r y z d a n y m i o b ra z u ją c y m i w ie ­ rz e n ia w p o szczeg ó ln e p r a w d y w ia r y u w id a c z n ia z a s y g n a liz o w a n y w h ip o ­ te z ie g łó w n e j p ro c e s p r z e m ia n re lig ijn o ś c i w k ie r u n k u s e le k ty w n o śc i.

P o tw ie r d z o n a z o s ta ła w ly m re g io n ie z n a n a o p in ia o p o w s z e c h n y m s p e ł­ n ia n iu p r a k t v k r e lig ijn y c h , b o w ie m 85,4% to k a to lic y n ie d z ie ln i o ra z ś w ią ­ te c z n i — 6.8% . zaś p a s c h a n te s s ta n o w ią 85,4%. C o d z ie n n ą m o d litw ę p r a k t y ­ k u je 49,2%.

K o n tr o w e r s y jn e p o s ta w y b ę d ą c e w y ra z e m se le k ty w n e g o p o d e jś c ia do r e ­ lig ii u ja w n iły się w p a r a m e tr z e m o ra ln o ś c i re lig ijn e j, sz c z e g ó ln ie w d z ie d z i­ nie m o ra ln o ś c i p rz e d m a łż e ń s k ie j i m a łż e ń s k ie j. N o rm y a k c e p to w a n e są w n a s tę p u ją c y c h p ro p o r c ja c h : czy sto ść p rz e d m a łż e ń s k a — 64% ; n ie r o z e r w a l­ n ość m a łż e ń s tw a — 66% ; w ie rn o ś ć m a łż e ń s k a — 83,4% ; z a k a z śro d k ó w a n ty k o n c e p c y jn y c h — 52,6% ; z a k a z p r z e r y w a n ia cią ż y — 82% . S z k o d a , że a u to r n ie p o sz e rz y ł d ia g n o z y w ty m w z g lę d z ie o n o rm y m o ra ln o ś ć : s p o ­ łe c z n e j. W z a k re s ie p a r a m e tr u w sp ó ln o to w e g o s tw ie rd z o n o ś r e d n i sto p ie ń id e n ty ­ fik a c ji z p a r a f ią o ra z z k a p ła n e m , a z a się g in te r a k c j i o c h a r a k te r z e re lig ij­ n y m o k a z a ł s ię n is k i. O z n a c z a to , że p a r a f ia n ie tw o rz y w s p ó ln o ty re lig ij­ n e j w śc isły m te g o sło w a z n a c z e n iu .

B a d a n ia n ie p o tw ie r d z iły h ip o te z d o ty c z ą c y c h z ró ż n ic o w a n ia śro d o w is k a p o c h o d z e n ia m ie s z k a ń c ó w C h e łm a . N ie s tw ie rd z o n o ró ż n ic w p o z io m ie r e l i­ g ijn o ści p o m ię d z y s ta ły m i m ie s z k a ń c a m i C h e łm a a lu d ź m i n a p ły w o w y m i. Nie m a ta k ż e is to tn y c h ró ż n ic w p o zio m ie r e lig ijn o ś c i o sób p r z y b y ły c h n a p o ­ c z ą tk u in d u s tr ia liz a c ji o ra z p rz y b y ły m i p ó ź n ie j. S p o ś ró d h ip o te z p o m o c n i­ czych p o tw ie r d z o n e z o sta ły je d y n ie h ip o te z y d o ty c z ą c e p łci, w ie k u : w y ­ k sz ta łc e n ia . B ra k z aś ilo śc io w e j s tr o n y ty p o lo g ii k a to lik ó w C h e łm a L u b e l­ sk ieg o n ie p o z w a la u k a z a ć p ro p o r c ji w sk a ź n ik o w y c h o b ra z u ją c y c h ro z m ia ry k ie r u n k ó w p rz e m ia n re lig ijn o ś c i.

ks. K a z im ie r z R y c z a n . L u b lin

Z. R eligijność a pow stan ie now ego ośrodka duszpasterskiego

P y ta n ie , w ja k ie j m ie rz e p o w s ta n ie n o w eg o o ś ro d k a p a r a f ia ln e g o w p ły ­ w a n a p rz e m ia n y re lig ijn o ś c i, s ta ło się p rz e d m io te m b a d a ń u c z e stn ik ó w s e ­ m in a riu m so cjo lo g ii re lig ii I n s t y t u t u T eo lo g iczn eg o w P rz e m y ś lu . W y n ik ie m

ty c h b a d a ń je s t s z e r e g p r a c m a g is te rs k ic h n a p is a n y c h p o d k ie r u n k ie m k s. p ro f . d r. W ł. P i w o w a r s k i e g o p rz y w s p ó łp r a c y k s . d r. K a z im ie rz a В e ł с h a : R o k 1983 — M ie c z y sła w B i z i o r , "W pływ n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te r ­ s k ie g o n a p r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w ie js k ie j, S tu d i u m so c jo lo g ic zn e na p r z y ­ k ła d z ie w s i R z e c z y c a D łu g a ; J ó z e f M a c h a j , W p ł y w n o w e g o o ś r o d k a d u s z ­ p a s te r s k ie g o n a p r z e m i a n y re lig ijn o ś c i w ie js k ie j. S t u d i u m so c jo lo g ic zn e na p r z y k ła d z ie w s i K o r z e n ic a ; J a n u s z M i e r z w a , P r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w ie j­ s k i e j p o d w p ły w e m n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te r s k ie g o . S tu d i u m so c jo lo g ic zn e na p r z y k ła d z ie p a r a fii M a jd a n Ł ę to w s k i; R y s z a rd M i ś n i a k , W p ł y w n o ­ w e g o o śr o d k a p a r a fia ln e g o n a p r z e m ia n y re lig ijn o ś c i w ie js k ie j. S tu d i u m so c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie w s i H u ta B r z u s k a ; M a r e k S ł y s z , P r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i_ w ie j s k ie j p o d w p ły w e m n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te r s k ie g o . S t u ­ d iu m s o c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie w s i G łu c h ó w .

R o k 1984 — J a n B a l i c k i , W p ł y w n o w e g o o ś r o d k a p a r a fia ln e g o na

p r z e m ia n ę r e lig ijn o śc i. S t u d i u m so c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie p a r a fii M a tk i B o że j K r ó lo w e j P o ls k i w P r z e m y ś lu ; B o g u sła w B o g a c z e w i c z, P r z e m ia ­ n y re lig ijn o ś c i p o d w p ły w e m n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te r s k ie g o . S tu d i u m so cjo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie p a r a fii D łu g ie; A n to n i C z ą s t k a , P r z e m ia n y r e lig ijn o śc i p o d w p ły w e m n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te r s k ie g o . S tu d i u m so c jo ­ lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie p a r a fii K o rc zo w a ; S ta n is ła w K u l i k o w s k i , P r z e ­ m ia n y re lig ijn o ś c i w ie j s k ie j p o d w p ły w e m n o w e g o o śr o d k a p a r a fia ln e g o . S t u ­ d iu m so c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie p a r a fii P a w ło sió w ; J ó z e f O z g a , P r z e ­ m ia n y re lig ijn o ś c i w ie j s k ie j p o d w p ły w e m o śr o d k a d u s z p a s te r s k ie g o . S tu d i u m so cjo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie p a r a fii L ip n ic a .

R o k 1985 — S ta n is ła w G o r c z y c a , W p ły w n o w o p o w s ta łe j p a r a fii na

p r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w ś r o d o w is k u m ie js k im . S tu d i u m so c jo lo g ic zn e na p r z y k ła d z ie p a r a fii S w . T r ó jc y w S ta lo w e j W o li; S ta n is ła w G u z y , W p ły w n o w o p o w s ta łe j p a r a fii n a p r z e m ia n y re lig ijn o śc i. S t u d i u m so cjo lo g iczn e n a p r z y k ła d z ie w s i J e ln a ; M a r ia n J a g i ę ł a , P r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w ś r o d o w i­ s k u w ie j s k im p o d w p ły w e m n o w e g o o ś r o d k a re lig ijn e g o . S tu d i u m so c jo lo g ic z­ ne τια p r z y k ła d z ie w s i R o g o źn o ; S ta n is ła w J a m i ń s к i, W p ł y w n o w e g o o śr o d k a p a r a fia ln e g o n a p r z e m ia n y re lig ijn o ś c i w ś r o d o w is k u m ie js k im n a p r z y k ła d z ie p a r a fii M a tk i B o ż e j K r ó lo w e j P o ls k i w J a r o s ła w iu ; J a n K r z y -

w i ń s k i , W p ły w n o w o p o w s ta łe j p a r a fii n a p r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w śro d o ­

w is k u w ie js k im . S t u d i u m s o c jo lo g ic zn e n a p r z y k ła d z ie p a r a fii M o .c c z a n y ;

J a n N i e m i e c . P r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w ś r o d o w is k u w i e j s k i m p o d w p ł y ­

w e m p o w s ta n ia n o w e g o o ś r o d k a d u s z p a s te r s k ie g o . S tu d i u m so c jo lo g ic zn e na p r z y k ła d z ie p a r a fii Ł o w is k a ; W ie s ła w T w a r d y , W p ły w n o w o p o w s ta łe j p a ­ ra fii n a p r z e m ia n y r e lig ijn o ś c i w ś r o d o w is k u w ie j s k im . S t u d i u m so c jo lo g ic z­ ne n a p r z y k ła d z ie p a r a fii M a t k i B o ż e j N ie u s ta ją c e j P o m o c y w D o b k o w i- cach.

Ł ą c z n ie p rz e p r o w a d z o n o w o p a r c iu o tę s a m ą a n k ie tę 2040 w y w ia d ó w z a ­ ró w n o w ś r o d o w is k u w ie js k im , ja k i m ie js k im .

D y n a m ik ę p r z e m ia n re lig ijn o ś c i u siło w a n o u c h w y c ić p y ta ją c re s p o n d e n ­ tó w o p o z io m ic h r e lig ijn o ś c i s p r z e d p o w s ta n ia p a r a f i i o ra z o p o z io m o b e c n y . O cen a d o ty c z y ła r e lig ijn o ś c i w w y m ia r z e c z te re c h p a r a m e tr ó w : a u to d e k l a r a - c ji w ia ry , p r a k t y k r e lig ijn y c h , m o r a ln o ś c i re lig ijn e j i w ię z i z p a r a f ią . C z y n ­ n ik ie m p o r z ą d k u ją c y m a n a liz y b y ła h ip o te z a g łó w n a : p o zio m re lig ijn y ś r o ­ d o w isk a po p o w s ta n iu n o w eg o o ś r o d k a p a r a f ia ln e g o je s t w y ż sz y a n iż e li p rz e d jeg o p o w s ta n ie m . M a te r ia ł u z u p e łn ia ją c y ty c h p r a c s ta n o w iły d a n e d o ty czą ce p r a k t y k n ie d z ie ln y c h z g ro m a d z o n e m e to d ą k o n s u lta c ji n ie d z ie ln e j.

H ip o te z a g łó w n a z w e ry fik o w a n a z o s ta ła je d y n ie częścio w o . U w id o czn iło się to szczeg ó ln ie w o p in ia c h d o ty c z ą c y c h p r a k t y k z w ią z a n y c h z ła t w y m d o ­ stę p e m do n o w eg o p u n k tu s a k r a ln e g o (m sza n ie d z ie ln a , m s z a w d z ie ń p o ­ w szed n i, n a b o ż e ń s tw a w ie lk o p o s tn e ) o ra z w p r z y p a d k u o p in ii d o ty c z ą c y c h

122 B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I

p rz e ja w ó w w ię z i z p a r a f ią (pom oc w b u d o w ie k o śc io ła , c z ę ste k o n ta k ty z m ie js c o w y m d u s z p a s te rz e m ). W d z ie d z in ie p o z o s ta ły c h p a r a m e tr ó w r e l i ­ g ijn o ść u le g a p o d o b n y m p rz e m ia n o m ja k i w ś ro d o w is k u , w k tó r y m n ie z b u d o w a n o n o w e g o o b ie k tu s a k r a ln e g o , n a co w p ły w a ją ró ż n e p ro c e s y z w ią ­ zan e z in d u s tr ia liz a c ją , s e k u la r y z a c ją i p lu r a liz m e m s p o łe c z n o -k u ltu ro w y m . P o w s ta n ie n o w e g o o ś r o d k a p a ra f ia ln e g o n ie m a w p ły w u n a w z ro s t czę­ s to tliw o śc i p r a k t y k in d y w id u a ln y c h (n p . m o d litw a in d y w id u a ln a co d zie n n a), co w ię c e j z a z n a c z a s ię w n ie k tó r y c h o ś r o d k a c h s p a d e k je j c z ę sto tliw o śc i. P o ­ d o b n e te n d e n c je z a u w a ż o n o w d z ie d z in ie m o r a ln o ś c i r e lig ijn e j, k t ó r a o k a z a ła się n ie je d n o k r o tn ie n ie z a le ż n a od z a d e k la ro w a n y c h w c z e ś n ie j p o s ta w g łę b o ­ k ie j w ia r y . S z e rs z e o p ra c o w a n ie z a g a d n ie n ia o k a z a ło się n ie m o ż liw e z r a c j i p e w n y c h b r a k ó w w a n k ie c ie n ie u w z g lę d n ia ją c e j p r z e k o n a ń re lig ijn y c h i s p o ­ łe c z n y c h a s p e k tó w m o r a ln o ś c i re lig ijn e j.

K o ń c o w y m e ta p e m ty c h o p ra c o w a ń j e s t ty p o lo g ia re lig ijn o ś c i. D la je j s k o n s tr u o w a n ia u w z g lę d n io n o 14 w s k a ź n ik ó w , w ty m 5 d o ty c z y ło p r a k t y k re lig ijn y c h , 4 m o r a ln o ś c i re lig ijn e j, a 5 w ię z i z p a r a f ią . W y szczeg ó ln io n o n a s tę p u ją c e ty p y : T y p I — n a j w y ż s z y p o z i o m r e l i g i j n o ś c i . N a le ż ą do n ie g o ci, k tó rz y : a) w z a k re s ie p r a k t y k re lig ijn y c h : n a m sz ę u c z ę sz c z a ją w k a ż d ą n ie d z ie lę i czę śc ie j, p r z y j m u j ą K o m u n ię św . p r z y n a jm n ie j r a z w m ie sią c u , o d m a w ia ją p a c ie rz c o d z ie n n y r a n o i w ie c z o re m , często l u b z a w sz e u c z ę sz c z a ­ ją n a n a b o ż e ń s tw a ; b) w z a k r e s ie m o ra ln o ś c i: u d z ie la ją p o m o cy b liź n ie m u p r z y n a jm n ie j r a z w m ie s ią c u , z a c h o w u ją w s z y s tk ie p o s ty , ż y ją w zgodzie z o to c z e n ie m , n ie n a d u ż y w a ją a lk o h o lu ; c) w z a k re s ie w s p ó ln o ty r e lig ijn e j: złożyli w ię k s z ą s u m ę p ie n ię d z y n a p o tr z e b y k o śc io ła l u b u fu n d o w a li ja k iś p rz e d m io t, p ro w a d z ą ro z m o w y z d u s z p a s te rz e m k ilk a r a z y w m ie s ią c u , u c z ę ­ sz c z a ją zaw sz e do w ła sn e g o k o ś c io ła o ra z u c z e s tn ic z ą w s p ó ln ie w e M szy św . T y p II — p o ś r e d n i s t a n r e l i g i j n o ś c i . N a le ż ą do n ieg o ci, k tó rz y a) w z a k re s ie p r a k t y k re lig ijn y c h : u c z e s tn ic z ą p r a w ie w k a ż d ą n ie ­ d z ie lę w e M szy św ., p r z y s tę p u ją k il k a r a z y w r o k u do K o m u n ii św ., p a c ie rz m ó w ią r a z w c ią g u d n ia , w n a b o ż e ń s tw a c h u c z e s tn ic z ą rz a d k o ; b) w z a k r e ­ sie m o ra ln o ś c i: u d z ie la ją b e z in te re s o w n e j p o m o c y b liź n ie m u rz a d z ie j n iż r a z n a m ie sią c , n ie z aw sze z a c h o w u ją p o sty , p o p a d a ją w k łó tn ie rz a d k o lu b b a r ­ dzo rz a d k o i n ie n a d u ż y w a ją a lk o h o lu ; c) w z a k re s ie w s p ó ln o ty re lig ijn e j: d a ją d a tk i n a ta c ę l u b p o m a g a ją fiz y c z n ą p r a c ą , u c z ę sz c z a ją ty lk o do w ła s n e ­ go k o śc io ła , n a m sz y n ie d z ie ln e j o d m a w ia ją w ła s n e m o d litw y , z p ro b o sz c z e m ro z m a w ia ją rz a d z ie j n iż r a z w r o k u , c z u ją s ię ś c iśle z w ią z a n i z p a r a f ią .

T y p I I I — N a j n i ż s z y s t a n r e l i g i j n o ś c i . N a le ż ą do n ieg o ci, k tó r z y a) w s f e rz e p r a k t y k : c h o d z ą n a M szę św . 1—2 r a z y w m ie s ią c u lu b k ilk a ra z y w ro k u , do s p o w ie d z i i K o m u n ii, św . p r z y s tę p u ją rz a d z ie j n iż k i l ­ k a ra z y w r o k u , p a c ie r z o d m a w ia ją k ilk a ra z y w ty g o d n iu lu b rz a d z ie j, w n a b o ż e ń s tw a c h u c z e s tn ic z ą rz a d k o lu b n ig d y ; b) w s fe rz e m o ra ln o śc i:

T y p o lo g ia re lig ijn o ś c i

T y p re lig ijn o ś c i P r z e d p o w s ta n ie m _{p a r a f ii} P o p o w s ta n iu _{p a r a f i i}

T y p I n a jw y ż s z y

p o zio m re lig ijn o ś c i 43,4 53,7

T y p I I p o ś r e d n i

s t a n re lig ijn o ś c i 42,0 37,1

T y p I I I n a jn iż s z y

s t a n r e lig ijn o ś c i 14,6 9,2

n ig d y n ie p o m a g a ją b e z in te re s o w n ie , n ie z a c h o w u ją p o stó w , często p ij ą a lk o ­ hol, k łó c ą się c z ę sto lu b s ta le z o to c z e n ie m ; c) w z a k re s ie w sp ó ln o ty r e l i ­ g ijn e j: n ie p o m a g a ją m a t e r ia ln i e sw e j p a r a f ii, n ie z a w sz e u c z ę sz c z a ją do sw o je g o k o śc io ła , n ig d y n ie p ro w a d z ą ro z m ó w z w ła s n y m p ro b o s z c z e m , p o d ­ czas m s z y o d m a w ia ją p r y w a tn e m o d litw y , n ie c z u ją z w ią z k u z p a r a f ią .

W u s t a la n i u ty p ó w p r e f e r o w a n e b y ły w s k a ź n ik i u c z ę sz c z a n ia n a M szę św., b e z in te re s o w n a p o m o c b liź n im i m a te r i a ln a p o m o c p a r a f ii. D w a z a te m sp o ś ró d p r e f e r o w a n y c h w s k a ź n ik ó w d o ty c z ą p o w s ta n ia n o w e g o o ś r o d k a p a ­ ra f ia ln e g o i b u d o w y k o ś c io ła . Z ty c h te ż p o w o d ó w w y n ik i ty p o lo g ii w s k a z u ją n a w z ro s t p o z io m u re lig ijn o ś c i w o k re s ie po z b u d o w a n iu k o ś c io ła i u tw o r z e ­ n iu p a r a f ii. W y d a je się, że do te g o r o d z a ju o p e r a c ji u o g ó ln ia ją c y c h n a le ż y p o d e jś ć z w ię k s z y m k r y ty c y z m e m , szczeg ó ln ie, g d y p r z y s tę p u je się do d o b o ­ r u w s k a ź n ik ó w .

k s. K a z im ie r z R y c z a n , L u b lin

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I J 2 3

3. P o sta w y w ob ec norm re g u lu ją cy ch sto su n ek czło w ie k a do B oga

I s to ta n a jw y ż s z a — B óg z a jm u je n a c z e ln e m ie js c e w s y s te m ie r e lig ijn y m . W ola B o g a w o b e c w ie r n y c h w y r a ż a s ię n ie je d n o k r o tn ie w s y s te m ie z a sa d m o r a ln y c h p o c h o d z ą c y c h o d B oga (np. D ek alo g ). N ie z a le ż n ie od teg o , czy zale żn o ść n o r m o d r e lig ii o k re ś lim y m ia n e m g e n e ty c z n e j czy lo g i c z n e j*, z a o b ­ se rw o w a ć m o żem y , że p ie r w s z e tr z y p r z y k a z a n ia D e k a lo g u m a ją szczeg ó ln e b rz m ie n ie i d o ty c z ą g łó w n ie s to s u n k u c z ło w ie k a do B o g a (p o r. P w t 5,7— 15).

D la c h r z e ś c ija n in a m o r a ln o ś ć i re lig ia w y p ły w a ją z te g o sam e g o ź ró ­ d ła i z m ie rz a ją d o te g o s a m e g o c e lu — do o b c o w a n ia z B o g iem * . M iło ść b o ­ w ie m B oga w y r a ż a s ię w z w y k ły c h c z y n n o ś c ia c h m o r a ln y c h ż y c ia c o d z ie n ­ nego, a ro z w ó j m iło w a n ia B o g a je s t w y ra z e m ro z w o ju t r a d y c ji r e lig ijn e j *. O d w ro tn ie : b r a k m iło w a n ia B oga w y r a ż a s ię w b r a k u a k c e p t a c ji c e ló w r e l i ­ g ijn y c h i c z y n a c h n ie z g o d n y c h z n o r m a m i m o r a ln o ś c i r e lig ijn e j, co m o że o zn aczać z m ia n ę p o s ta w w o b e c t r a d y c j i 4. Z a s y g n a liz o w a n y w ty t u le te m a t o p ra c o w a n ia s k ł a n ia do p o s ta w ie n ia p y ta n ia : ja k i j e s t s to s u n e k w sp ó łc z e sn e g o p o k o le n ia (ro d z ic ó w i dzieci) do p rz e k a z y w a n y c h p rz e z in s ty tu c ję K o śc io ła n o rm m o r a ln y c h m a ją c y c h sw e b e z p o ś re d n ie o d n ie s ie n ie do O so b y B oga? A d a le j: j a k d a le c e w sw o ic h p o ­ s ta w a c h ró ż n i się o d s ie b ie g e n e r a c ja s t a r s z a i m ło d sz a ? 3 P y ta n i e o p o s ta w y w o b e c m o r a ln o ś c i re lig ijn e j n ie d o ty c z y k o n k r e tn y c h z a c h o w a ń m o r a ln y c h , a le z m ie rz a do u k a z a n ia s to p n ia a k c e p t a c ji n o rm i w z o ró w m o r a ln o - r e lig ijn y c h tr a k to w a n y c h ja k o w a r to ś c i re lig ijn e . W z w ią z ­ k u z ty m , że je d n e n o r m y m a j ą c h a r a k t e r b a r d z ie j g e n e ra ln y , a in n e s ą szczeg ó ło w e, w ta k ie j te ż k o le jn o ś c i z o s ta n ą z a p re z e n to w a n e . 1 M . O s s o w s k a , S o c jo lo g ia m o ra ln o ś c i. Z a r y s za g a d n ie n ia , W a rs z a w a 1969, 106— 116. 2 B. H ä r i n g , N a u k a C h r y s tu s a . T eo lo g ia m o r a ln a , t. 1, W a rs z a w a 1963, 72. 3 J. P . M a c k e y , T r a d y c ja i z m ia n a w K o śc ie le , W a rs z a w a 1974, 32. 4 R. K . M e r t o n , S o c ia l T h e o r y a n d S o c ia l S tr u c tu r e , N e w Y o rk — L o n d o n 1968, 230—248; p o r. J . K w a ś n i e w s k a , A. K o j d e r , R e a k c ja sp o łe c zn a a z a c h o w a n ia d e w ia c y jn e , S tu d ia S o c jo lo g ic z n e 13 (1974) z. 2, 25.

6 M a te r ia ł e m p iry c z n y p o c h o d z i z b a d a ń n a d c ią g ło śc ią i z m ia n ą t r a d y ­ c ji re lig ijn e j p rz e p r o w a d z o n y c h w ro d z in a c h u c z n ió w k la s m a t u r a l n y c h w R z e sz o w ie 315 w y w ia d ó w (105 o jcó w , 105 m a te k , 105 m a tu rz y s tó w ) . P o r. K. R y c z a n , C iągłość i z m ia n a tr a d y c ji r e lig ijn e j. S t u d i u m so cjo lo g ic zn e , L u b lin 1978 (m p s B K U L ).

124

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I

a . S t o s u n e k d o o g ó l n y c h z a ł o ż e ń c h r z e ś c i j a ń s k i e g o m o d e l u m o r a l n o ś c i

W m o ra ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j obok szczeg ó ło w y ch n o rm i w z o ró w z a ­ c h o w a ń f u n k c jo n u ją n o r m y g e n e ra ln e . O d a k c e p ta c ji ty c h z a s a d za le ż y p ro fil m o ra ln o ś c i je d n o s tk i. Z a s a d y te w y r a ż a ją p o d s ta w o w e r e l a c je s t r u k t u r a l n e p o rz ą d k u z b a w c z o -stw ó rc z e g o , a m ia n o w ic ie : p o d p o rz ą d k o w a n ie czło w ie k a B ogu, ró w n o ść c z ło w ie k a w o b e c in n y c h o ra z w y ższo ść o so b y lu d z k ie j n a d ś w ia te m p rz e d m io tó w i z te j r a c ji p r z y s łu g u je im o b o w ią z e k m o r a ln y a b s o ­ lu t n y e.

M o ra ln o ść o ty le m o że b y ć u w a ż a n a za r e lig ijn ą , o ile m a o d n ie s ie n ie ch> B oga. W y c h o d z ą c z ta k ie g o z a ło ż e n ia p o s ta w io n o p y ta n ie : ..p rz e d k im czło ­ w ie k o d p o w ia d a za s w o je c z y n y ? ” , p rzy czy m k a ż d y z re s p o n d e n tó w m ógł w s k a z a ć tr z y o d p o w ied zi.

P rz e d k im c zło w ie k o d p o w ia d a za sw o je czy n y ?

M ło d zież O jc o w ie M at! % % R %

iR

P rz e d sobą 92,1 1 78,3 12 80,0 P rz e d sp o łe c z e ń s tw e m 50,0 3 66,2 : 3 61,9 P rz e d h is to rią 10.5 6 12,1 .5.5 4,7 P rz e d B ogiem 85,0 2 86,5 ! 1 91,4 P rz e d n ik im 1,7 8 — _{i »} 1,0 P rz e d n a jb liż s z y m i 28,0 4 28,7 : 4 33,3 T y lk o p rz e d są d e m w r a z ie w y k ry c ia 13,1 5 12,1 ,5,5 25,7 P rz e d n ik im , bo je s t w o ln y 2,5 I 5,4 _{i '} 1,0

R a n g ą 1 o tr z y m a ła o d p o w ied ź, k tó r ą w s k a z a ło n a jw ię c e j osób.

S ta r s z e p o k o le n ie n a p ie rw s z y m m ie js c u s ta w ia o d p o w ie d z ia ln o ść p rz e d B ogiem , n a s tę p n ie p rz e d so b ą. a n a tr z e c im m ie js c u s ta w i a o d p o w ie d z ia ln o ść p rz e d s p o łe c z e ń stw e m . M ło d zież n a to m ia s t n a jc z ę ś c ie j o d p o w ie d z ia ln o ść za s w o je czy n y o d n o si do w ła s n e g o s u m ie n ia , z k o le i do B o g a i do sp o łe c z e ń ­ stw a . W p o z o s ta ły c h c z ę sto tliw o ś c ia c h w y b o ró w is tn ie je z g o d n o ść o p ir.u g e ­ n e r a c ji o jc ó w i m atelj: z m ło d z ie ż ą , co w y r a ż a ją w s p ó łc z y n n ik i k o r e la c ji r a n ­ g o w ej S p e a r m a n a (rh o = m ło d z ie ż — o jc o w ie 0,970 ρ ^ Ο , Ο Ι ; m ło d z ie z — m a tk i 0.970 p < 0 . 0 1 . m a tk i —■ o jc o w ie 0.998 p ^ 0,01). W s p ó łc z y n n ik i te w s k a ­ z u ją n a b a rd z o w y so k i i s ta ty s ty c z n ie is to tn y z w ią z e k o d p o w ie d z i jjc ó w i m a te k z d zieć m i, a w ię c n a p o d o b ie ń s tw o p o s ta w w ro d z in a c h . B a rd z ie j szczeg ó ło w a a n a liz a w s k a ź n ik ó w p r o c e n to w y c h u k a z u je , że 15% m ło d zieży n ie u z n a je o d p o w ie d z ia ln o śc i p rz e d B ogiem , 7°/o m ło d z ie ż y s ta w ia sie b ie jak o c e n tr a ln y ś ro d e k e ty k i, zaś 8% o d p o w ie d z ia ln o ść za s w o je c z y n y u p a tr u je p o za B o g iem i s a m y m so b ą. O p in ie ro d z ic ó w ty lk o n ie w ie le o d b ie g a ją od o p in ii m ło d zieży , a m ia n o w ic ie : 13% o jc ó w i 8,6% m a t e k n ie u z n a je 3 o g a za p u n k t o d n ie s ie n ia s w o je j m o ra ln o ś c i. B a rd z o c h a r a k te r y s ty c z n y m je s t fa k t, że w y so k i o d s e te k m ło d e g o i s ta rs z e g o p o k o le n ia t r a k t u j e o d p o w ie d z ia l­ n o ść n a z a s a d a c h a d m in is tr a c y jn y c h c h cąc o d p o w ia d a ć je d y n ie w ra z ie w y ­ k r y c ia p rz e d s ą d e m . U p e w n e j te ż ilości re s p o n d e n tó w m o ż n a z a u w a ż y ć n ie ­ k o n s e k w e n c je p o le g a ją c e n a w y b o ra c h k a te g o r ii w y k lu c z a ją c y c h się np.: o d p o w ie d z ia ln o ść p rz e d B o g iem i „ ty lk o p rz e d są d e m w ra z ie w y k r y c ia ”. N a j­ b a rd z ie j k o n s e k w e n tn i w ty m w z g lę d z ie b y li o jco w ie. M o żn a te ż p r z y p u ­ • S. W i t e k , T e o lo g ia m o r a ln a , t. 1 cz. 1, L u b lin 1974, 5.

szczać, że g ru p a , u k tó r e j s tw ie rd z o n o n ie k o n s e k w e n c ję u z n a je je d y n ie o d ­ p o w ie d z ia ln o ść za c z y n y z łe i n ie b ie r z e p o d u w a g ę o d p o w ie d z ia ln o ś c i z a czy­ n y d-obre i g o d n e p o c h w a ły . O b o k tr w a ło ś c i p o s ta w u z n a ją c y c h o d p o w ie d z ia l­ ność p rz e d B o g iem u w id o c z n iła się czę śc io w a z m ia n a p o le g a ją c a n a o d e jś c iu o d re lig ijn e g o t r a k to w a n ia p ro b le m ó w m o r a ln y c h i s ta w i a n ie w ła s n e j o so b y w c e n tr a ln y m o ś r o d k u e ty k i.

N o rm y D e k a lo g u p rz e k a z y w a n e s ą d ro g ą s o c ja liz a c ji re lig ijn e j o d w ie ­ k ó w i ży cie u k ie r u n k o w a n e ty m i p r z y k a z a n ia m i z m ie rz a d o r e a liz a c ji w z o ­ r u św ię te g o . D o k o n u je s ię to p rz e z p o słu s z e ń s tw o p rz y k a z a n io m B ożym . M oż­ liw o śc i o d s tę p o w a n ia od n ic h rz u c a ś w ia tło n a p ro f il p o s ta w m o r a ln y c h . B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I K tó ry z n iż e j p o d a n y c h p o g lą d ó w u w a ż a P an (i) za w ła s n y ? N ig d y n ie n a le ż y o d s tę p o w a ć w p o s tę p o w a n iu od p r z y k a z a ń B o- I żych ' M ożna od n ic h o d s tą p ić ty lk o w p e w n y c h p rz y p a d k a c h , b y le b y to b y ły s y tu a c je w y ją tk o w e N a le ż y je zn ać, a le n ie m a n ic złego, je ś li s ię od n ic h o d s tę p u je p od w p ły w e m w y m a g a ń s y tu a c ji ż y c io w y c h C z ło w ie k n ie p o w in ie n w ią z a ć sw eg o p o s tę p o w a n ia z o k re ś lo n y ­ m i z g ó ry z a s a d a m i, a le p o w in n o się w z a le ż n o śc i od s y tu a c ji z n a j­ d o w a ć w ła ś c iw e sp o s o b y p o s tę p o ­ w a n ia B ra k d a n y c h M łodzież — o jc o w ie С = 0,608 M łodzież — m a tk i С = 0,607 M łodzież O jc o w ie M a tk i 14,9 64,9 65,7 59,6 16,2 21,9 17,6 2,7 6,6 7,9 10,8 3,8 5,4 2,0 p < 0,001 p < 0,001

O jc o w ie i m a tk i u z n a ją z g o d n ie z d u ż ą c z ę s to tliw o śc ią (65%), że p r z y ­ k a z a n io m B ożym n a le ż y się p o s łu s z e ń s tw o i n ie n a le ż y od n ic h n ig d y o d s tę ­ p o w ać. N ie m a l je d n a p ią ta m a t e k i n ie c o m n ie j o jc ó w tr a k t u j ą c p r z y k a z a ­ n ia p o w a ż n ie u w a ż a , że w w y ją tk o w y c h p rz y p a d k a c h m o ż n a od p rz y k a z a ń o d stą p ić . J e d y n ie część ro d z ic ó w p r z y p is u je oso b ie d z ia ła ją c e j p ra w o w y b o ru n o rm y p o s tę p o w a n ia w k o n k r e t n e j s y tu a c ji ż y c io w e j. W p o k o le n iu m ło d ­ sz y m p r o p o r c je w y b o ró w są zg o ła in n e . B e zw zg lęd n e p o s łu s z e ń s tw o p r z y k a ­ z a n io m B o ży m u z n a je n ie d u ż y o d s e te k m ło d zieży (14,9%). P o n a d p o ło w a m ło ­ d zieży je s t z d a n ia , że w s y tu a c ja c h w y ją tk o w y c h m o ż n a o d s tą p ić od p r z y ­ k a z a ń , a je d n a c z w a r ta m ło d z ie ż y p o d z ie la ro z w ią z a n ia e ty k i s y tu a c y jn e j. O p in ie p o w y ższe ś w ia d c z ą z a ró w n o o c z ę śc io w y m o d e jś c iu s ta rs z e g o p o k o le ­ n ia od m o d e lu tr a d y c ji re lig ijn e j, ja k i o z a a w a n s o w a n y m p ro c e s ie z m ia n w p o k o le n iu m ło d y m . N a tę ż e n ie ró ż n ic m ię d z y g e n e ra c y jn y c h w y ra ż o n e w s p ó łc z y n n ik a m i С P e a r s o n a je s t b a rd z o z n a c z ą c e i ś w ia d c z y , że ro d z ic e m a ją b a rd z o m a ły w p ły w n a f o r m o w a n ie p o s ta w m o r a ln y c h s w o ic h d zieci. S k o ro w y so k i p ro c e n t m ło d z ie ż y u c z e s tn ic z y w k a te c h e z ie r e lig ijn e j i w p r a k t y k a c h

n ie d z ie ln y c h , m o ż n a w n io s k o w a ć , że p o w y ższe p o s ta w y k s z t a łt u ją się n ie z a ­ le ż n ie od ty c h c z y n n ik ó w r e lig ijn e j s o c ja liz a c ji.

P r a w e m n ie z b y w a ln y m o so b y je s t je j w o ln o ść. Z a s a d a w o ln o śc i je s t p o d ­ s ta w o w y m w a r u n k ie m ro z w o ju c z ło w ie k a i w y n ik a z g o d n o śc i o so b y lu d z ­ k ie j 7 Z a p rz e c z e n ie m w o ln o ś c i o soby lu d z k ie j je s t n ie to le r a n c ja r e lig ijn a . P y ta n ie o d e z a p ro b a tę n ie to le r a n c ji re lig ijn e j je s t w s k a ź n ik ie m p o s ta w w o ­ b ec o g ra n ic z e n ia p o d s ta w o w e g o p r a w a do w o ln o śc i. ^ 2 g B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I C zy n a le ż y p o tę p ić r e lig ijn ą ? n ie to le r a n c ję _{M ło d zież O jc o w ie}

_J

_{M a tk i} z d e c y d o w a n ie ta k 45,6 70,3 I 67,6 r a c z e j ta k 42,1 20,3

1

21,9 m e 11,3 9,4 ! 8,5 b r a k d a n y c h 1,0

_

i

2,0 M ło d zież — o jc o w ie M ło d zież — m a tk i С = 0,227 С = 0,233 p

<

0,01 p ^ 0,01 N a jb a rd z ie j z d e c y d o w a n i w p o tę p ia n iu n ie t o le r a n c ji r e lig ijn e j s ą o jc o ­ w ie. M ło d zież z aś z w y s o k ą c z ę sto tliw o śc ią w y r a ż a n iż s z y s to p ie ń z d e c y d o ­ w a n ia w p o tę p ia n iu n ie to le r a n c ji r e lig ijn e j. M ło d zież te ż n a jc z ę ś c ie j w y ra ż a p o sta w y b r a k u to l e r a n c j i r e lig ijn e j (11,3%).

I s to tn e s ta ty s ty c z n ie w s p ó łc z y n n ik i С P e a r s o n a u k a z u ją c e s iłę ró ż n ic m ię d z y r o d z ic a m i a d z ie ć m i w y r a ż a ją sto p ie ń d e z a p ro b a ty n ie to le r a n c ji r e l i ­ g ijn e j, n ie z a ś b r a k tr w a ło ś c i ty c h tr a d y c ji w ro d z in a c h .

P o s ta w y w o b e c o g ó ln y c h za ło ż e ń m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j w s k a z u ją n a sp e c y fic z n y k li m a t w m ło d y m p o k o le n iu c h a r a k t e r y z u ją c y s ię tr w a ło ś c ią p o s ta w u z n a ją c y c h o d p o w ie d z ia ln o ść p rz e d B o g iem o ra z p o w sz e c h n y m u z n a ­ w a n ie m z a s a d y w o ln o śc i r e lig ijn e j c z ło w ie k a . Z a p r o b a tą z a s a d y o d p o w ie ­ d z ia ln o śc i p rz e d B o g ie m m ło d e p o k o le n ie w c o d z ie n n y m p o s tę p o w a n iu d o ­ p u sz c z a dość p o w s z e c h n ie p o s ta w y n ie s u b o r d y n a c ji p rz y k a z a n io m B ożym . Z m ia n a w p o s ta w a c h w o b e c g e n e ra ln y c h n o r m m o r a ln y c h p o le g a ła b y n a le g a lis ty c z n y m s to s u n k u d o n ic h , b e z o d n ie s ie n ia d o w y z n a w a n e j w ia ry . b. S z c z e g ó ł o w e n o r m y i w z o r y r e g u l u j ą c e s t o s u n e k c z ł o w i e k a d o B o g a W c h rz e ś c ija ń s tw ie B óg je s t n a jw y ż s z ą w a r to ś c ią i c e le m o s ta te c z n y m d z ia ła ln o ś c i lu d z k ie j. C e lo w i te m u p o d p o rz ą d k o w a n a je s t c a ła a k ty w n o ś ć je d n o s te k i sp o łeczn o ści. T a k ą w y m o w ę m a ją n o r m y m o r a ln e z a w a r te w p r a ­ w ie o b ja w io n y m8 o ra z w p r a w ie p o z y ty w n y m i n s ty tu c ji r e lig ijn y c h . Z g o d n ie z u z n a w a n ą h ie r a r c h ią w a rto ś c i, w c h rz e ś c ija ń s tw ie z a a k c e n to w a n e s ą n o rm y i w z o ry z a c h o w a ń r e g u lu ją c e s to s u n e k c z ło w ie k a do B oga.

W e d łu g n a u k i K o śc io ła n ie w ia r a je s t je d n y m z n a jc ię ż s z y c h g rz e c h ó w z a g ra d z a ją c y c h d ro g ę do c e lu o s ta te c z n e g o 9. A b y z a te m s tw ie rd z ić czy w ia r a w b a d a n e j p o p u la c ji r o z u m ia n a je s t w k a te g o r ia c h m o r a ln y c h , p o s ta w io n o p o n iższe p y ta n ia .

7 S o b ó r W a ty k a ń s k i II . D e k r e t o W o ln o ści R e lig ijn e j n r 2.

8 W j 20,1— 11; M k 12,29— 31.

B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I

₁₂₇

C zy o d e jś c ie o d w ia r y n a p o tę p ie n ie ? z a s łu g u je M ło d zież O jc o w ie M a tk i z d e c y d o w a n ie ta k 40,4 64,9 70,5 r a c z e j ta k ,32,5 £0,5 20,0 m e 23,7 13,6 5,7 b r a k d a n y c h 3,4 1,0 3,8 M ło d zież — o jc o w ie С = 0,228 p < 0,02 M ło d zież — m a tk i С = 0,319 p < 0,001 M a tk i p o s ia d a ją p o s ta w y n a jb a r d z ie j z g o d n e z o b o w ią z u ją c y m m o d e le m m o ra ln o ś c i re lig ijn e j, m ło d z ie ż z aś n a jc z ę ś c ie j le g ity m u je s ię n ie o r to d o k s y j- n o śc ią . N ie m a l je d n a c z w a r ta m ło d e g o p o k o le n ia n ie u p a t r u j e w o d e jś c iu od w ia r y zła m o ra ln e g o , a p o n a d je d n a trz e c ia n ie m a z d e c y d o w a n e g o n a te n t e m a t p o g lą d u . P o g lą d y m ło d z ie ż y n a o d e jśc ie o d w ia r y s ą b a rd z ie j z b li­ żone do p o g lą d ó w o jcó w .

W s p ó łc z y n n ik i С P e a r s o n a są s ta ty s ty c z n ie is to tn e i w s k a z u ją n a n a s i le ­ n ie ro z b ie ż n o śc i m ię d z y o d p o w ie d z ia m i ro d z ic ó w a o d p o w ie d z ia m i m ło d zieży . Z a p re z e n to w a n e w y n ik i u p o w a ż n ia ją do w n io s k u , ż e o b o k c ią g ło śc i p o s ta w u z n a ją c y c h w o d e jś c iu o d w ia r y zło m o r a ln e , w m ło d y m p o k o le n iu u w id o c z ­ n iło się z ja w is k o t r a k to w a n ia n ie w ia r y c z ło w ie k a p o z a n o r m a m i m o ra ln y m i. D a lsz ą e k s p lik a c ją p o s ta w w o b e c o d e jś c ia o d w ia r y je s t in f o r m a c ja o r e a k c j i ro d z ic ó w n a o św ia d c z e n ie d z ie c k a o u tr a c ie w ia ry .

.M łodzież о O jc o w ie o M a tk i o J a k z a re a g o w a lib y ro d z ic e , g d y b y

im P a n (i) o ś w ia d c z y ł o u tr a c ie w ia r y w B oga? ro d zi­_cach

swo­ ich dzie­ ciach rodzi­ cach dzie­ ciach rodzi­ cach dzie­ ciach O b u rz e n ie i p r z e k o n y w a n ie D a n ie sw o b o d y w y b o ru P o c h w a ła N ie w ie m B r a k d a n y c h 78.0 14.0 1,0 5,2 1,8 67,5 21,1 5,3 6,1 78.4 2.7 2.7 13.5 2.7 78,4 9,5 5.4 5.4 1,3 89,5 1,0 7,5 2,0 87,6 9,4 1,0 2,0 M ło d zież — o jc o w ie M ło d zież — m a tk i O jc o w ie — ic h ro d z ic e M a tk i — ic h ro d z ic e M ło d zież — d z ia d k o w ie С = 0,252 p < 0,01 С = 0,264 p < 0 ,0 0 1 С = 0 , 1 3 5 С = 0 , 1 2 4 ---С = 0,280 p < 0,001 K o n s tr u k c ja p y ta n i a u m o ż liw iła k o n f r o n ta c ję o p in ii o tr z e c h p o k o le n ia c h , a m ia n o w ic ie : d z ia d k ó w , ro d z ic ó w o ra z m ło d zieży . O p in ie n a te m a t d z ia d k ó w p o c h o d z ą z r e t r o s p e k c j i ro d z ic ó w , z aś o p in ie m ło d z ie ż y są p r o je k c ją e w e n ­ tu a ln y c h r e a k c j i w p rz y s z ło ś c i w o b e c sw o ic h dzieci. P o s ta w ą d o m in u ją c ą w tr z e c h p o k o le n ia c h je s t d e z a p r o b a ta o d e jś c ia od w ia r y o ra z ch ęć s k ło n ie n ia d z ie c k a do p o w ro tu p rz e z p rz e k o n y w a n ie i p ro śb y . P o s ta w ę t a k ą n a jc z ę ś c ie j d e k la r u ją m a t k i o ra z ic h ro d z ic e . O c e n y p o k o le

-B I U L E T Y N ' S O C J O L O G I I R E L I G I I

n ia d z ia d k ó w u k a z u ją a tm o s f e r ą r e lig ijn ą d a w n e g o d o m u ro d z in n e g o : „ w y ­ rz e k lib y sią m n ie n a w ie k i” (m t); „ n ie m o g lib y te g o p rz e ż y ć ” (m t); „ b y łb y to d ia n ic h d u ży c io s” (m t); „ b y łb y m w y r z u tk ie m r o d z in y ” (o); „ ż y ją c a m a m u ­ s ia b y m n ie z n ie n a w id z iła ” (m t); „ro d z ic e ro z p a c z a lib y , w p r o s t n ie w y o b r a ­ ż a m so b ie ic h r e a k c j i ” (m t); „ p rz y ję lib y to z p o g a r d ą ” (o); „ c h y b a b y z g ro b u p o w s ta li” (o); „ m y ś lę , że b y ło b y to d la n ic h z u p e łn ie n ie z ro z u m ia łe , bo u to ż ­ s a m ia li w ia r ą z h e ro ic z n y m p a tr io ty z m e m , b y lib y ty m b a rd z o z a ła m a n i” , „ s p rz e c iw ie n ie się ro d z ic o m , b y ło b y n ie m o ż liw e , d la te g o , g d y b y m się p rz e k o n a ł, że je s te m n ie w ie rz ą c y m , n ig d y b y m im te g o n ie p o w ie d z ia ł” (o).

W y p o w ie d z i ro d z ic ó w o b ra z u ją c e r e a k c ję n a e w e n tu a ln e o d e jś c ie d z ie c k a od w ia r y są o d b ic ie m p o s ta w w y u c z o n y c h w d o m u ro d z in n y m : „ m o d lę się i p ro s z ę B oga, a b y zaw sz e b y ł w s e r c a c h m o ic h dzieci, g d y b y k tó r e z n ic h zb łąd z iło , w s z e lk im i s iła m i i m o ż liw o śc ia m i s t a r a ła b y m s ię go o d w ieść ze złej d ro g i” (m t); „ r o b iła b y m co w m o je j m o cy , a b y je j w y tłu m a c z y ć sen s ży cia, k tó r e ty lk o i w y łą c z n ie od B oga z a le ż y ” (m t); „ u z n a ła b y m za n ie sw o ­ je d z ie c k o ” (m t); „ o d e b ra ło b y m i to s p o k ó j w e w n ę trz n y , że za m a ło p r a c o ­ w a ła m n a d r e lig ijn y m w y c h o w a n ie m d z ie c i” (m t); „ n ie z e z w o liłb y m n a z e ­ r w a n ie z B o g ie m ” (o); „ u z n a łb y m to za m o ją o so b istą k lę s k ę ż y c io w ą ” (o); „ w p ie r w s z y m rz ę d z ie w y z w a łb y m od d u rn ió w , c h a m ó w itp ., s t a r a łb y m się w sz y s tk im i s iła m i z a p o m o c ą b a rd z o m ą d r y c h k s ię ż y i lu d z i p rz e k o n a ć go i n a w ró c ić ; ta k ie o ś w ia d c z e n ie n ie w ą tp liw ie o s tu d z iło b y m o je u c z u c ia o jc o w ­ s k ie ” (o).

M łodzież o c e n ia ją c w ła s n y c h ro d z ic ó w p r z e k o n a n a je s t, że w ięk szo ść r o ­ dziców , p o d o b n ie ja k ic h d z ia d k o w ie , c h c ie lib y s iłą u tr z y m a ć p rz y w ie rz e sw o je d zieci: „co ci wT te j sz k o le n a w c is k a li, lu b : je s te ś g łu p i, p ija n y ... a w a n ­ t u r a ” (chł); „ doszłob y do b u r z liw e j d y s k u s ji” (chł); „ p o w s ta ła b y jesz c z e w ię ­ k sz a p rz e p a ś ć m ię d z y n a m i, p r ó b p r z e k o n y w a n ia z ic h s tr o n y n ie b y ło b y ” (dz); .,na p e w n o p rz e k o n y w a lib y m n ie o is tn ie n iu B o g a. M u s ia ła b y m m im o w sz y stk o ch o d zić do k o śc io ła , c h o c ia ż b y m n ie w ie rz y ła . Z m ie n ilib y z d a n ie , g d y b y m oso b n o z a m ie s z k a ła ” (dz).

N ie k tó rz y je d n a k ro d z ic e n ie re a g o w a lib y t a k o s tro lu b w c a le n a o d e j­ ście od w ia ry : „C o? S ta r a liś m y się w y c h o w y w a ć c ie b ie w w ie rz e ! A le sk o ro to je s t tw o ja s p r a w a , m a s z p r a w o w y b ie r a ć ” (dz); „ m o i ro d z ic e w ogóle b y n a to n ie z a re a g o w a li” (chł); „o jc ie c z a c h o w a łb y s ię o b o ję tn ie , m a tk a b o ­ le ś n ie ” (chł). I n n i z a c h o w a lib y się to le r a n c y jn ie : „ p o z o sta w ilib y m i p e łn ą sw o b o d ę d e c y d o w a n ia w z a k re s ie w ia r y ” (chł). J e s z c z e in n i b y lib y z a d o w o ­ le n i z n ie w ia r y d z ie c k a : „ ro d z ic e zg o d z ilib y się n a m o je p rz e k o n a n ia (chł); ..m oi ro d z ic e u w a ż a ją , że je s te m n ie w ie r z ą c a i n ie d o p u s z c z a ją do sieb ie, że je s te m w ie rz ą c a ” (dz).

R e a k c je m ło d z ie ż y w o b e c n ie w ia r y ic h p rz y s z ły c h d z ie c i są b a rd z ie j s to ­ n o w a n e . O b r a z u ją je o p in ie : „ n ie m a s z p r a w a t a k p o s tę p o w a ć w o b e c m n ie , p r z e k r e ś liłe ś m o ją p ra c ę , a le to je s t w y łą c z n ie tw o ja s p r a w a ” (chł); „ p o w o li b y m ją u ś w ia d a m ia ł, a ja k n ie , to z o s ta w iłb y m w o ln ą r ę k ę ” (chł), „ n a jp ie r w d łu g o ro z m a w ia łb y m z d z ie c k ie m , s t a r a łb y m się tłu m a c z y ć m u , że to ch o ­ c ia ż b y b łą d . lecz n ie z m u s z a łb y m , b y ła b y to w ia r a n ie s z c z e ra , fa łs z y w a ” (chł); „ g łó w n ą w in ę z w a liła b y m n a K ościół, n a k się ż y , że n ie p o tr a f ią d o ­ trz e ć do m ło d zieży , że g ło szą z a s a d y n ie m o ż liw e do p r z j'ję c ia (n a iw n e )” (dz). M łodzież w y ra ż a te ż n a jc z ę ś c ie j p o s ta w y to le r a n c y jn e w o b e c n ie w ia r y sw y c h d zieci (21,1%). R ó ż n ic a m ię d z y ro d z ic a m i a m ło d z ie ż ą w y n o s i p o n a d 11,6%. A p ro b a tę i z a d o w o le n ie z n ie w ia r y d z ie c k a w y r a ż a je d y n ie 5,4% ojców : „są n ie w ie rz ą c y i je s te m z te g o z a d o w o lo n y ” (o); „ o tr z y m a łb y a p r o b a t ę ” (o).

A n a liz a p o g lą d ó w tr z e c h p o k o le ń u k a z u je p ro c e s z m ia n d o k o n u ją c y się w p o s ta w a c h w o b e c o d e jś c ia od w ia ry . N a jm n ie js z e n a tę ż e n ie ró ż n ic w y r a ­ ż o n e w s p ó łc z y n n ik a m i С P e a r s o n a z ach o d zi m ię d z y p o k o le n ie m d z ia d k ó w a o jc a m i i m a tk a m i. W ię k sz e ró ż n ic e u ja w n iły się m ię d z y p o s ta w a m i r o d z i­ ców a o b e c n ą m ło d z ie ż ą . N a jw ię k s z e ró ż n ic e z a c h o d z ą m ię d z y p o s ta w a m i

d z ia d k ó w a p o s ta w a m i m ło d z ie ż y o c e n ia ją c e j r e a k c j ę n a n ie w ia r ę sw o ic h p rz y s z ły c h dzieci. O z n acza to, że im m ło d sz e p o k o le n ie , ty m jeg o r e a k c je n a n ie w ia r ę d z ie c k a s ą b a r d z ie j to le r a n c y jn e , S ta r s z e p o k o le n ie b a rd z o s iln ie z a k o rz e n io n e je s t w k u lt u r z e tr a d y c y jn e j , k u lt y w u j e tr a d y c je ro d z in n e i r e a ­

g u je r,a n ie w ia r ę dziec i w y u c z o n y m i s c h e m a t a m i 10. M ło d zież z a c h o w u je t r w a ­ łość p rz e k o n a ń , że o d e jś c ie od w ia r y j e s t rz e c z ą złą, je d n a k po u s iło w a n ia c h p rz e k o n a n ia d z ie c k a s k ło n n a je s t p o z o sta w ić sw o b o d ę w y b o r u p rz e k o n a ń . B ra k w y p o w ie d z i p o z y ty w n ie u s to s u n k o w u ją c y c h się do n ie w ia r y d ziec k a, dow odzi p o ś re d n io , że s p r a w y w ia r y n ie są m ło d z ie ż y o b o ję tn e i n ie w s k a ­ z u je n a fo r m o w a n ie się p o s ta w a p o s to ls tw a n ie w ia r y .

W tr a d y c ji k a to lic k ie j w y r a ź n ie z a a k c e n to w a n e są n o r m y i w z o ry o d d a ­ w a n ia czci B ogu. W y ra ż o n e są w p ię c iu p r z y k a z a n ia c h k o ś c ie ln y c h , k tó r y c h w s k a z a n ia o d n o sz ą się do p r a k t y k s a k r a m e n ta ln y c h i n ie s a k r a m e n ta ln y c h o ra z do sp o s o b u ś w ię c e n ia d n ia św ię te g o . P rz y k a z a n io m ty m p rz y p is y w a n a je s t m o c z o b o w ią z u ją c a p o d g rz e c h e m " . Z a c h o w y w a n ie ty c h p r z y k a z a ń u z n a ­ w a n e je s t p o w s z e c h n ie ja k o sp o łe c z n e k r y t e r iu m z a k w a lifik o w a n ia k o goś do g ru p y w ie rz ą c y c h lu b n ie w ie r z ą c y c h . M a ją c n a u w a d z e te w z g lę d y o ra z p o ­ w sze c h n o ść p r a k t y k n i e d z i e ln y c h n , k tó r e złąc zo n e są z m o r a ln o ś c ią 13, z a p y ­ ta n e r o cen ę n ie c h o d z e n ia do k o śc io ła . B I U L E T Y N ' S O C J O L O G I I R E L I G I I ^ 2 9 Czy n ie c h o d z e n ie do k o śc io ła s łu g u je n a p o tę p ie n ie m o r a ln e z a

-M łodzież O jcow 'ie J i M a tk i z d e c y d o w a n ie ta k 25,4 62,2 i 69,5 ra c z e j ta k 44,7 20,3 1 16,2 m e 2ß,9 17,5 11,3 b r a k d a n y c h 1,0 -

i

3,0 M ło d zież — o jc o w ie С = 0,343 p < 0,001 M łodzież — m a tk i С = 0,417 p < 0,001 Z a ró w n o s ta rs z e , ja k i m ło d sz e p o k o le n ie w w y s o k im s to p n iu u z n a je n iech rd z e n ie do k o ś c io ła z a c z y n n ie m o ra ln y . I s tn ie ją je d n a k ró ż n ic e m ięd zy m ło d z ie ż ą a s ta rs z y m i. J e d y n ie je d n a c z w a r ta m ło d z ie ż y p o tę p ia z d e c y d o w a ­ n ie n ie c h o d z e n ie do k o ś c io ła , w cz y m ró ż n i s ię z n a c z n ie od ro d z ic ó w (ró ż n i­ c a 3€..S°/o z o jc a m i i 44,1% z m a tk a m i). N ie m a l je d n a tr z e c ia m ło d zieży n ie ­ c h o d z e n ia do k o ś c io ła n ie w a r to ś c iu je w k a te g o r ia c h m o r a ln y c h i n ie u z n a je za czy n g o d n y p o tę p ie n ia m o ra ln e g o . W ty m w z g lę d z ie m ło d z ie ż b a rd z ie j o d b ie g a s w y m i p o s ta w a m i od m a te k a n iż e li od ojców .

R ó żn ice m ię d z y s ta r s z y m a m ło d sz y m p o k o le n ie m s ą s ta ty s ty c z n ie is to t­ ne, a w sp ó łc z y n n ik i z n a c z ą c e . W y so k o ść w s p ó łc z y n n ik ó w św ia d c z y je d y n ie o ró ż n ic y s to p n ia d e z a p r o b a ty n ie c h o d z e n ia do k o śc io ła . N ie m n ie j z m ia n a m o r a ln y c h o c e n n ie c h o d z e n ia do k o śc io ła u s p o r e j g r u p y m ło d z ie ż y św ia d c z y o d o k o n u ją c y m s ię p ro c e s ie z m ia n . P o w y ż sz e s tw ie r d z e n ia w y d a ją się u z a s a d n ia ć d a ls z e p y ta n ia : czy p r z y ­ k a z a n ia k o śc ie ln e są u z a s a d n io n e ? Z ałożono, że o p in ie u z a s a d n ia ją c e p rz y -n W. P i w o w a r s k i , P r ó b y r e k o -n s tr u k c ji w s p ó l-n o ty p a r a fia l-n e j, Z -n a k 21 (1969) 1307. j: B. H ä r i n g , jw ., 162. 1Ł A. P a w e ł с z y ń s к a , P o s ta w y lu d n o ś c i w ie js k ie j, R o c z n ik i S o cjo lo g ii W si 8 il 968) 76.

5J C. P i c h a u d , T r a d itio n s e t m u ta tio n s . E ssa i s u r l'é v o lu tio n d ’u n e c o m m u n e r u r a le d e VOxiest, P a r i s 1971, 243.

k a z a n ia ś w ia d c z ą o p o s ta w a c h k o n fo r m is ty c z n y c h w o b e c tr a d y c y jn y c h n o rm e k le z ja ln y c h i o ic h ciąg ło ści, zaś p o s ta w y b r a k u u z a s a d n ie ń o b r a k u c ią g ło ­ ści p o s ta w i o p o z a in s ty tu c jo n a ln y m tr a k to w a n iu te j s f e r y re lig ijn o ś c i.

2 3 Q B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I C zy w e d łu g o ce­ n y P a n a (i) u z a ­ sa d n io n e s ą p r z y ­ k a z a n ia k o ś c ie l­ n e : s to p ie ń u z a s a d n ie n ia M ło d z ie ż O jc o w ie 1 M a tk i o b o w ią z e k m szy św . n ie d z ie ln e j z d e c y d o w a n ie ta k ra c z e j ta k n ie b r a k d a n y c h 76.3 18.4 5,3 77,0 14,9 4,0 4Д 88,6 7,6 2,9 1,0 o b o w ią z e k sp o ­ w ied zi w ie lk a ­ n o c n e j z d e c y d o w a n ie ta k ra c z e j t a k n ie b r a k d a n y c h 75,4 20,2 4,4 74,3 16,2 4Д 5,4 87,6 9,5 1,9 1,0 p o st w p ią tk i z d e c y d o w a n ie ta k ra c z e j ta k n ie b r a k d a n y c h 29.8 51.8 17,4 1,0 50,0 28,4 14,9 6,7 53,3 29,5 13,2 4,0 zak az z a b a w w czasie p o stu z d e c y d o w a n ie ta k r a c z e j ta k n ie b r a k d a n y c h 39.5 53.5 6,1 1,0 70,3 18,9 5.4 5.4 81,9 14,1 2,0 2,0 w s tr z y m a n ie się od p ra c y w n ie ­ dziele i ś w ię ta z d e c y d o w a n ie ta k r a c z e j ta k n ie b r a k d a n y c h 30.7 51.8 17,5 56,8 31,0 6.3 5.4 51,4 38,0 8,6 2.0 O b y d w ie g e n e r a c je n ie m a l w je d n a k o w y c h p r o p o r c ja c h z d e c y d o w a n ie o św ia d c z a ją , że u z a s a d n io n e je s t p rz y k a z a n ie M szy św . n ie d z ie ln e j i s p o ­ w ied zi w ie lk a n o c n e j. D o w o d zi to w w y so k im s to p n iu o c ią g ło śc i w m ło d y m p o k o le n iu b a d a n e g o ś ro d o w is k a r y tu a lis ty c z n y c h tr a d y c ji re lig ijn y c h . U w i­ d o c z n iła się w ty m p u n k c ie w b a rd z o ja s k r a w y sp o só b n ie k o n s e k w e n ­ c ja m ło d eg o p o k o le n ia , k tó r e w 28,9% n ie p o tę p ia n ie c h o d z e n ia do k o śc io ła , zaś ty lk o w 5.3% u w a ż a , że p r z y k a z a n ie to n ie je s t u z a s a d n io n e . O w a ro z ­ b ieżn o ść m o że b y ć z je d n e j s tr o n y w y n ik ie m p o w sz e c h n o śc i p r a k t y k w b a ­ d a n y m śro d o w is k u , s tą d p ró b y u z a s a d n ie n ia o so b isteg o p r a k ty k o w a n ia , z d r u ­ g iej zaś s tro n y m o że w y n ik a ć z f a k t u n ie s y s te m a ty c z n e g o u c z ę sz c z a n ia n a m szę n ie d z ie ln ą , co w y r a ż a się b r a k ie m p o tę p ie n ia o s o b is te j n ie s y s te m a ty c z - ności. P o z o sta łe n o rm y p r z y k a z a ń k o ś c ie ln y c h n ie są a k c e p to w a n e p rz e z o b y ­ d w ie g e n e ra c je z je d n a k o w ą zg o d n o ścią. M ło d a g e n e r a c ja je s t w m n ie js z y m s to p n iu p r z e k o n a n a o u z a s a d n ie n iu ty c h p rz y k a z a ń , d la te g o n a jc z ę ś c ie j w y ­ b ie ra k a te g o r ię „ ra c z e j t a k ” . Z m n ie js z y ła się ta k ż e c z ę sto tliw o ść z d e c y d o w a ­ n y c h u z a s a d n ie ń w s ta r s z y m p o k o le n iu do 50% z w y ją tk i e m p r z y k a z a n ia z a ­ k a z u z a b a w w cza sie p o s tu . M ło d e p o k o le n ie częściej od p o k o le n ia s ta r s z e ­

go n ie w id z i u z a s a d n ie n ia n o r m n a k a z u ją c y c h p o s t w p ią t k i całe g o r o k u i z a b r a n ia ją c y c h w y k o n y w a n ia p ra c y w n ie d z ie lę i św ię ta . I s tn ie je zg o d n o ść o p in ii m ło d z ie ż y i ro d z ic ó w w łą c z n y m u jm o w a n iu k a ­ te g o r ii „ z d e c y d o w a n ie t a k i r a c z e j t a k ”, a w s p ó łc z y n n ik k o r e la c ji ra n g o w e j rh o S p e a r.m a n a d la m ło d z ie ż y o ra z o jc ó w i m a te k r ó w n a się 1,0. D o w o d zi to p o d o b ie ń s tw a p o s ta w u s ta r s z e j i m ło d sz e j g e n e ra c ji. Z g o d n o ść p o s ta w w p r z y p a d k u p o sz c z e g ó ln y c h p r z y k a z a ń n ie je s t je d n a k o w a . W o p in ia c h u z a ­ s a d n ia ją c y c h p r z y k a z a n ia k o ś c ie ln e m ło d zież je s t b a r d z ie j p o d o b n a do o jcó w a n iż e li do m a te k . M a tk i n a jr z a d z ie j o d b ie g a ją od m o d e lu z a w a rte g o w p r z y ­ k a z a n ia c h , z aś w ś r ó d m ło d z ie ż y o w ie le częściej s p o tk a ć m o ż n a p o s ta w y b r a ­ k u a k c e p ta c ji p r z y k a z a ń k o ś c ie ln y c h . N a jw y ż sz y w s p ó łc z y n n ik С m a m ie js c e p rz y u z a s a d n ia n iu z a k a z u z a b a w w cza sie p o s tu . W y so k o ść te g o w s p ó łc z y n ­ n ik a w s k a z u je g łó w n ie n a n a s ile n ie s to p n ia u z a s a d n ie n ia te j n o rm y . M ło ­ dzież dość często n ie w id z i u z a s a d n ie n ia d la z a k a z u s p o ż y w a n ia m ię sa w p ią te k o ra z o b o w ią z k u w s tr z y m a n ia się od p r a c y w n ie d z ie le i św ię ta , co m a ta k ż e sw o je o d b ic ie w w y so k o śc i w s p ó łc z y n n ik ó w . Z m n ie js z e n ie s to p n ia p rz e k o n a n ia co do z a s a d n o ś c i ty c h p r z y k a z a ń o ra z z ja w is k o b r a k u u z a s a d ­ n ie n ia ty c h p r z y k a z a ń św ia d c z y o p ro c e s ie z m ia n y p o s ta w d o ty c z ą c y c h in ­ s t y tu c jo n a ln y c h n o r m m o ra ln o ś c i. B I U L E T Y N S O C J O L O G I I R E L I G I I j g j R ó ż n ic e w u z a s a d n ia n iu p r z y k a ­ z a ń k o ś c ie ln y c h m ło d z ie ż y i o jc ó w i m a te k С P

_c

_!

_p

O b o w ią z e k m s z y n ie d z ie ln e j O b o w ią z e k s p o w ie d z i w ie lk . P o s t w p ią tk i Z a k a z z a b a w w cza sie p o s tu W s trz y m a n ie się o d p r a c y w n ie d z ie le i ś w ię ta 0,046 0,003 0,235 0,326 0,281 0,01 0,001 0,001 ЛД71 0,165 0,259 0,407 0,222 0,05 0,05 0,001 ,0,001 0,01 R e sp o n d e n c i, k tó r z y n ie w id z ą u z a s a d n ie n ia p r z y k a z a ń k o ś c ie ln y c h , m ie li m o żn o ść u m o ty w o w a n ia s w o je j p o s ta w y . M o ty w a c je te o d n o sz ą się p rz e w a ż ­ n ie do p o s tu w p ią tk i, z a k a z u z a b a w w o k re s ie w ie lk ie g o p o s tu i w s tr z y m a ­ n ia się od p r a c y w n ie d z ie le i św ię ta .

W ie lu u w a ż a , że w strz e m ię ź liw o ś ć od m ię s a w p ią tk i całe g o r o k u n ie p o w in n o b y ć z p o w o d ó w e k o n o m ic z n y c h : „ tr u d n o ś c i w z a o p a trz e n iu , k o r z y ­

s ta n ie z ż y w ie n ia z b io ro w e g o ” (m t); „z p o w o d u z n ik o m e g o z a o p a trz e n ia w m ięso , w ę d lin y , p o s t s t a je się k ło p o tliw y ” (m t); „ z b y t m a ło je s t c zasu n a r o b ie n ie p o tr a w b e z m ię s n y c h ” (m t). O jc o w ie w id z ą c te tr u d n o ś c i b a rd z ie j le k c e w a ż ą c o p o d c h o d z ą do te g o z a k a z u : „to p r z e s ta r z a łe ” (o); „ u w a ż a m to r a ­ czej za t r a d y c ję a n ie p r z y k a z a n ie ” (o); „ n ie u w a ż a m za c z y n zły, g d y n ik o ­ m u n ie sz k o d z i” (o).

M ło d zież b r a k u z a s a d n ie n ia w id z i w ty m , że „ to je s t b e z s e n s o w n e ” (chł): „to je s t ty lk o t r a d y c j a i u w a ż a m , że n ie p o w in n o się teg o p r z e s tr z e g a ć ” (chł); „ p o n ie w a ż z o sta ło to o k re ś lo n e za c h rz e ś c ija ń s k i z a b o b o n i je s t ź ró ­ d łe m p o ś m ie w is k a ” (chł); „ tr u d n o w y m a g a ć od c z ło w ie k a n a p r z e c ię tn e j s to ­ p ie ż y c io w e j p r z e s tr z e g a n ia te g o z a k a z u ” (dz); „ te n , k to w ie rz y , te n b ę d z ie p o ścił, t e n co n ie w ie rz y b ę d z ie u w a ż a ł za p r y m ity w n e o g ra n ic z e n ie w o ln o śc i o s o b is te j” (dz).

M o ty w a c ja b r a k u u z a s a d n ie n ia z a k a z u z a b a w w c zasie p o s tu p rz y ta c z a n a b y ła sz czeg ó ln ie p rz e z m ło d z ie ż : „ z a b a w y w p o ście n ie n a r u s z a ją z a sa d , j a ­ k im i się o b e c n ie k i e r u ję ” (chł); „ u w a ż a m , że czło w ie k n ie m o ż e cz ło w ie k o w i z a b ro n ić t e j rz e c z y ” (chł); „ je ż e li w o k re s ie p o s tu w y p a d a w a ż n a u ro c z y