Biuletyn patrystyczny

Kazimierz Obrycki, Tadeusz

Gołgowski, Stanisław Kalinkowski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 52/4, 145-157

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 52(1982) fa se . IV

BIULETYN PATRYSTYCZNY

Z a w a r to ś ć : I. K O M U N IK A T Y . R o c z n ic a S o b o ru E fe sk ie g o w w y p o w ie d z ia c h p a p ie ż y P iu s a X I i J a n a P a w ła II. II. S P R A W O Z D A N IA . 1. O g ó ln o p o lsk ie s y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e p o ś w ię c o n e 1550 ro c z n ic y S o b o ru E fe sk ie g o i 1600 ro c z n ic y S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o (N ie p o k a la n ó w , 14— 16 w r z e ś n ia 1981 r.). •— 2. S y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e w B ia ły m s to k u (21 lis to p a d a 1981 r.) *. K O M U N IK A T Y R o c z n ic a S o b o ru E fe sk ie g o w w y p o w ie d z ia c h p a p ie ż y P iu s a X I i J a n a P a w ła I I N a u k a w sp ó łc z e s n y c h p a p ie ż y jes't w d u ż e j m ie rz e p o ś w ię c o n a ro z w a ż a ­ n iu ro li N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y w ż y c iu K o śc io ła ja k o in s ty tu c ji u s ta n o ­ w io n e j p rz e z C h r y s tu s a o raz w ży c iu w s z y s tk ic h je j c z ło n k ó w h O k a z ji do ty c h w y p o w ie d z i o p ró cz w ie lk ie g o w y d a rz e n ia , ja k im b y ł S o b ó r W a ty k a ń s k i II, d o s ta rc z y ły ró w n ie ż o b c h o d y z w ią z a n e z ro c z n ic a m i p ie rw s z e g o w ie lk ie g o s o b o ru , n a k tó r y m p ro b le m a ty k a m a rio lo g ic z n a z a jm o w a ła szczeg ó ln e m ie j­ sce, to je s t S o b o ru E fe sk ie g o , k tó r y o d b y ł się w 431 ro k u . O g ło szo n y ta m d o g m a t o B o sk im m a c ie rz y ń s tw ie M a ry i u s a n k c jo n o w a ł n a u k ę , k tó r a o b o ­ w ią z u je w c a ły m c h rz e ś c ija ń s tw ie . D o g m a t te n s ta ł się p o d s ta w ą d la ro z w o ­ ju m a rio lo g ii ró ż n y c h w ie k ó w ; z t y t u ł u b o w ie m B o g a ro d z ic y w y n ik a ją w s z y s t­ k ie J e j p r z y w ile je i zaszczy ty .

J u b i l e u s z e S o b o r u E f e s k i e g o

J a n P a w e ł I I o g ło sił ro k 1981 ro k ie m ju b ile u s z o w y m d w ó c h staro-r ż y tn y c h so b o ró w : K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o I (1600-lecie) i E fe sk ie g o (1550-lecie). W c z e śn ie j zaś, m ia n o w ic ie w 1931 r., P i u s X I z o rg a n iz o w a ł o b c h o d y 1500 ro c z n ic y S o b o ru E fesk ieg o . P a p ie ż w y d a ł w ó w czas e n c y k lik ę L u x v e r ita tis (25X 11 1931 r . ) 2. J a n P a w e ł I I o p u b lik o w a ł d n ia 25 I I I 1981 r. lis t a p o ­ s to ls k i łą c z ą c 1600 ro c z n ic ę I S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o i 1550 ro c z n ic ę S o b o ru E f e s k ie g o 3.

Na· p o c z ą tk u tr z e b a p o d k re ś lić , że o b a j p a p ie ż e p r a g n ę li p rz e d e w s z y s t­ k im u czcić f a k t o g ło sz e n ia p rz e z S o b ó r E fe s k i d o g m a tu o B o ży m m a c ie rz y ń ­ s tw ie M ary i. P i u s X I p o w o łu ją c k o m ite t o b c h o d ó w ju b ile u s z o w y c h w R z y ­ m ie p isz e do k a r d . B.· P o m p i l i , w ik a r iu s z a M ia s ta , że c a ły K o śc ió ł w in ie n z ra d o ś c ią o b ch o d zić f a k t u ro c z y s te g o o g ło s z e n ia p rz e z O jcó w W sc h o d u i Z a ­ c h o d u p ra w d y , że „ N a jś w ię ts z a M a r y ja D z ie w ic a je s t p r a w d z iw ą M a tk ą B o ż ą ” 4. W liśc ie z aś do k a r d . A. S i n c e r o , s e k r e ta r z a K o n g re g a c ji K o ­ * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t S ta n is ła w K a l i n k o w s k i , W a rs z a w a . 1 K K 60— 65. 2 A A S 2>3(1931)493— 517; tłu m a c z e n ie p o ls k ie b p a W. O k o n i e w s k i e g o w : C u rre n d a . P is m o U rz ę d o w e D ie c e z ji T a rn o w s k ie j 82(1932)15— 31. 3 A A S 73(1981)513— 526; te k s t p o ls k i w : L ’O s s e rv a to re R o m a n o , w y d . p o l­ sk ie . 1981 n r 3, s. 12— 13; V o x P a tr u m , K U L , lip ie c 1981, s. 5— 20. 4 P o r. A A S 23(1931)10. 10 — C ollectanea T heologica

146

śc io łó w W sc h o d n ic h , k tó r y s ta ł n a czele k o m ite tu o b c h o d ó w n a c a ły m ś w ię ­ cie, P i u s X I w y m ie n ia S o b ó r E fe s k i tu ż z a S o b o re m N ic e js k im , p o n ie w a ż j a k n a p ie r w s z y m u ro c z y ś c ie o g ło szo n o d o g m a t o B ó s tw ie J e z u s a C h ry s tu s a , t a k p o d c z a s d ru g ie g o o k re ś lo n o d o g m a t o u n ii h ip o s ta ty c z n e j i o B o sk im m a c ie rz y ń s tw ie M a r y i 5. J a n P a w e ł I I p r z e m a w ia ją c z r a c j i Ś w ia to w e g o D n ia P o k o ju d n ia 1 1 1981 r, w s p o m n ia ł o w y d a rz e n ia c h , k tó r y c h ro c z n ic a p r z y p a d a w ro z p o c z y ­ n a ją c y m s ię r o k u . M ó w ią c o S o b o rz e E fe s k im p o w ie d z ia ł m . in .: „Z k o le i z a ś — r o k 431 (1550 la t te m u ), d a t a S o b o ru w E fezie, teg o , k tó r y p o tw ie r ­ d z ił, p rz y o g ro m n e j ra d o ś c i z e b ra n y c h , w ia r ę K o śc io ła w B o sk ie m a c ie r z y ń ­ stw o M a ry i. T e n , k tó r y ’n a r o d z ił się z M a r y i D z ie w ic y ’ ja k o c zło w ie k , je s t z a r a z e m p ra w d z iw y m S y n e m B o g a ’w s p ó łis to tn y m O jc u ’. T a zaś, z k tó r e j ’p o c z ą ł się z a s p r a w ą D u c h a Ś w ię te g o ’ i k tó r a w y d a ła G o n a ś w ia t w n o c b e tle je m s k ą , je s t p r a w d z iw ą M a tk ą B o g a: T h e o to k o s ” e. W sp ó ln e z a te m b y ło z a m ie rz e n ie , k tó r e p rz y ś w ie c a ło P i u s o w i XI i J a n o w i P a w ł o w i I I p r z y o g ło sz e n iu o b c h o d ó w ju b ile u s z o w y c h S o ­ b o ru E fe sk ie g o , ró ż n e z a ś b y ły a s p e k ty , n a k tó r e p o ło ż y li n a c is k o b a j p a p ie ż e . E n c y k l i k a „ L u x v e t i t a t i s ” P i u s a X I R o czn ica S o b o ru E fe sk ie g o b y ła d la P i u s a X I o k a z ją do p rz y p o m n ie ­ n ia tr z e c h d o g m a tó w r e lig ii k a to lic k ie j. „W s p o s o b ie b o w ie m w a lk i z h e r e z ją n e s to r ia ń s k ą — p is z e P i u s X I w e n c y k lic e L u x v e r ita tis — k tó r e g o p rz e ­ s tr z e g a li o jc o w ie s o b o r u i k tó r y b y ł p o d s ta w ą c a łe g o E fe sk ie g o S y n o d u , tr z y z w ła sz c z a d o g m a ty r e lig ii k a to lic k ie j, o k tó r y c h t u p rz e d e w s z y s tk im m ó w ić N a m w y p a d a , w c a ły m b la s k u z a ja ś n ia ły : m ia n o w ic ie , że je d n a je s t o so b a J e z u s a C h ry s tu s a , to je s t o so b a B o sk a ; że N a jś w ię ts z ą M a r y ję P a n n ę n a le ż y rz e c z y w iś c ie i p r a w d z iw ie ja k o B o ż ą R o d z ic ie lk ę u z n a ć i u czcić; o raz że z B ożego z rz ą d z e n ia p a p ie ż rz y m s k i, g d y c h o d z i o s p r a w y w ia r y i o b y c z a ­ jó w , p o s ia d a n a jw ię k s z ą i n a jw y ż s z ą , n ik o m u n ie p o d le g łą w ła d z ę n a d w s z y s t­ k im i i p o s z c z e g ó ln y m i c h r z e ś c ija n a m i” . W p ie r w s z e j części e n c y k lik i P i u s X I o m a w ia p rz e b ie g S o b o ru E fe ­ sk ieg o . W p r z e d s ta w ie n iu f a k tó w h is to ry c z n y c h p a p ie ż z w ra c a u w a g ę n ą ro lę , j a k ą o d e g ra ł a u to r y te t b is k u p a rz y m s k ie g o w p o k o n a n iu h e r e z ji n e s to r ia ń - s k ie j i o k re ś le n iu p ra w d z iw e j n a u k i o je d n o ś c i o so b o w ej J e z u s a C h r y s tu s a i o B o s k im m a c ie rz y ń s tw ie M a ry i. S z c z e g ó ln ie w y r a ź n ie u k a z a n y z o s ta ł a u to ­ r y t e t ó w c z e sn e g o p a p ie ż a C e l e s t y n a I, k tó r y p rz e z sw o ic h le g a tó w i p rz e z lis ty k ie r o w a ł o b ra d a m i s o b o ru . P i u s X I p o d k re ś la z n a c is k ie m , że n a j ­ w y ż sz e i d e c y d u ją c e p ra w o w y ro k o w a n ia n a S o b o rz e E fe s k im p o s ia d a ł w ła ­ ś n ie ó w p a p ie ż . „ C e le s ty n z a ś — p is z e P i u s X I — z e b ra w s z y w R zy m ie sy n o d , p o d o jr z a ły m z b a d a n iu s p r a w y , w p o c z u c iu n a jw y ż s z e j i a b s o lu tn e j s w e j w ła d z y n a d c a łą tr z o d ą B ożą, u c h w a lił i u ro c z y ś c ie p o s ta n o w ił o b is k u ­ p ie k o n s t a n ty n o p o ls k im i o jeg o n a u c e , co n a s tę p u je ...” A n ie c o d a le j t a k p isz e : „ P a p ie ż n ie p o w ie rz y ł s p r a w y d o tą d n ie r o z s ą d z o n e j z a p a tr y w a n iu so­ b o ru , lecz, p o z o s ta w ia ją c z a p r a w d ę w m ocy to, co p r z e d t e m p o s ta n o w ił, p o le c ił o jco m so b o ru w y k o n a n ie w y d a n e g o p rz e z sie b ie w y ro k u , a b y , o ile m o ż liw e , p o w s p ó ln y c h n a r a d a c h i m o d ła c h w z n ie s io n y c h do B o g a s t a r a l i się b łą d z ą ­ cego b is k u p a k o n s ta n ty n o p o ls k ie g o p rz y w ie ś ć d o je d n o ś c i w ia r y ” . P i u s X I p r z y ta c z a t u ta k ż e sło w a C e l e s t y n a I s k ie ro w a n e do C y r y l a A l e k ­ s a n d r y j s k i e g o , k tó r e ś w ia d c z ą o p e łn y m u d z ia le b is k u p a rz y m s k ie g o w o b r a d a c h so b o ru : „N ie m ó w im y , że n ie b ie r z e m y u d z ia łu w so b o rze, n ie m o ż e m y b o w ie m o d d z ie la ć s ię od ty c h , z k tó r y m i łą c z y n a s , g d z ie k o lw ie k się z n a jd u ją , p rz e c ie ż je d n a w ia ra ... J e s te ś m y ta m o b ecn i, p o n ie w a ż m y ś lim y

5 T a m ż e , 11— 12.

BIULETYN PATRYSTYCZNY 0 ty m , co się t a m c z y n i d la w s z y s tk ic h ; s p e łn ia m y to d u c h o w o , czego w sp o ­ só b w id o m y n ie s p e łn ia m y c ie le śn ie . T ro sz c z y m y się o p o k ó j k a to lic k i, tr o ­ szczy m y się o z b a w ie n ie g in ą c e g o , je ś li ty lk o z e c h c e w y z n a ć s w o ją n ie m o c ...” Z a u to r y te tu b is k u p a rz y m s k ie g o b io r ą sw e u p r a w n ie n ia le g a c i p a p ie s c y . Ś w ię ty C y r y l A l e k s a n d r y j s k i u z g a d n ia w s z y s tk ie s w o je d e c y z je 1 p o s ta n o w ie n ia d o ty c z ą c e S o b o ru E fe sk ie g o z p a p ie ż e m C e l e s t y n e m I. P i u s X I z w r a c a u w a g ę n a ró ż n ic ę , j a k a b y ła w id o c z n a p o m ię d z y p o s tę p o ­ w a n ie m b is k u p a rz y m s k ie g o a p o c z y n a n ia m i b is k u p a a le k s a n d ry js k ie g o . „ T e n b o w ie m — p is z e P i u ś X I — ch o c ia ż z a jm o w a ł sto lic ę , k t ó r a w K o śc ie le W sc h o d n im u c h o d z iła z a p ie rw s z ą , n ie c h c ia ł je d n a k , j a k w sk a z a liś m y , ro z­ s trz y g a ć s a m t a k w a ż n e g o s p o r u o w ia r ę k a to lic k ą , z a n im n ie z a p o z n a ł się d o k ła d n ie z w y ro k ie m S to lic y A p o s to ls k ie j” . R ó w n ie ż rz y m s c y le g a c i, b is k u p i A r k a d i u s z i P r o j e k t , o ra z k a p ła n F i l i p , u c z e s tn ic z ą c w o b ra d a c h so b o ru , s to s u ją się d o k ła d n ie do w s z y s tk ic h p o le c e ń p a p ie ż a : p o p r z y b y c iu do E fe z u ż ą d a j ą d o k u m e n tó w z p ie r w s z e j s e s ji s o b o ru , b y n a d a ć im a p r o b a tę S to lic y A p o s to ls k ie j; c ie s z ą się u z n a n ie m i czcią u o jcó w s o b o ru . W y ra z e m te g o je s t — z d a n ie m P i u s a X I — e n tu z ja s ty c z n e w p ro s t p rz y ję c ie p rz e z o jcó w so b o ru p is m a p a p ie ż a C e l e s t y n a I, o d c z y ta n e g o p rz e z le g a tó w n a d r u g ie j s e s ji s o b o r u : „O to w y r o k s p r a w ie d liw y ! C ześć C e le s ty n o w i, n o w e ­ m u P a w ło w i, cześć C e le sty n o w i, stró ż o w i w ia ry , cześć C e le s ty n o w i, z g a d z a ­ ją c e m u się z s y n o d e m , C e le s ty n o w i c a ły s o b ó r s k ła d a d z ię k i: je d e n C e le sty n , je d e n C y ry l, je d n a w ia r a so b o ru , je d n a w ia r a w s z e c h ś w ia ta ” .

M oże p o w s ta ć p y ta n ie , cz y m k ie r o w a ł się i co z a m ie rz a ł o sią g n ą ć P i u s X I p rz e z m o c n e z a a k c e n to w a n ie a u to r y te t u b is k u p a rz y m s k ie g o w e n c y k lic e L u x

v e r ita tis ? W y d a je się, że b e z p o ś r e d n ią p rz y c z y n ą b y ło p o tę p ie n ie n ie s łu s z n y c h

o p in ii d a w n y c h i ó w c z e sn y c h p is a rz y , g ło s z ą c y c h w y ższo ść s o b o ru p o w sz e c h ­ n e g o n a d p a p ie ż e m i w k o n s e k w e n c ji p o d w a ż a ją c y c h d e c y z ję S o b o ru E fe s k ie ­ go, ja k te ż s ta n o w c z e ro z p r a w ie n ie się z w sz e lk ie g o ro d z a ju o b ro ń c a m i N e- s t o r i u s z a . P o ś r e d n im zaś p o w o d e m p r z e d s ta w ie n ia p r a w d y o n a jw y ż ­ szej w ła d z y b is k u p a rz y m s k ie g o w K o śc ie le b y ła k o n s t y tu c j a d o g m a ty c z n a S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I P a sto r a e te r n u s , o k r e ś la ją c a d o g m a t o n ie o m y ln o ś c i p a p ie ż a . R o z w a ż a n ia te p o d s u m o w a ł P i u s X I z n a m ie n n y m s tw ie rd z e n ie m : „N ie c h w ię c w sz y sc y u w a ż a ją z a rz e c z p e w n ą , że N e s t o r i u s z rz e c z y ­ w iśc ie h e r e ty c k ie g ło s ił w y m y sły , że p a t r ia r c h a a le k s a n d r y js k i b y ł d z ie ln y m o b ro ń c ą w ia r y k a to lic k ie j, a p a p ie ż C e l e s t y n w r a z z S o b o re m E fe s k im o b ro n ił o d z ie d z ic z o n ą w ia r ę i n a jw y ż s z ą p o w a g ę S to lic y A p o s to ls k ie j” .

P o o b s z e rn y m o m ó w ie n iu p rz e b ie g u S o b o ru E fe sk ie g o P i u s X I z a jm u je s ię w d w ó c h k o le jn y c h c z ę śc ia c h e n c y k lik i L u x v e r ita tis a n a liz ą d w ó c h d o g ­ m a tó w , k tó r e s ą e f e k te m o b ra d trz e c ie g o s o b o ru p o w sz e c h n e g o , a m ia n o w i­ cie: d o g m a tu o je d n o ś c i o so b o w ej J e z u s a C h r y s tu s a i o rz e c z y w is ty m i p r a w ­ d z iw y m B o ży m m a c ie rz y ń s tw ie M a ry i. A r g u m e n ta c ja p a p ie ż a p o s ia d a t r a d y ­ c y jn ą fo rm ę : k a ż d a z p r a w d z o s ta je p o p a r t a o d p o w ie d n im d o w o d e m z P is m a Ś w ię te g o i T r a d y c ji; o d p a r te są te ż z w ią z a n e z ty m z a rz u ty .

W o p a rc iu o b ib lijn e i te o lo g ic z n e p r z e s ła n k i z o s ta je p rz e p r o w a d z o n y w e n c y k lic e d o w ó d p r a w d z iw o ś c i d o g m a tu o je d n o ś c i o soby B o sk ie j w J e z u ­ sie C h ry s tu s ie . W s k a z a n o te ż b a rd z o w y r a ź n ie n a k o n s e k w e n c je , ja k ie p r a w ­ d a t a m a d la d o g m a tu w c ie le n ia i o d k u p ie n ia , k tó r e n a le ż ą do f u n d a m e n ta l­ n y c h p r a w d re lig ii k a to lic k ie j. A le n a jb a r d z ie j w id o m y m e f e k te m o k re ś le n ia je d n o ś c i h ip o s ta ty c z n e j J e z u s a C h r y s tu s a b y ło — z d a n ie m P i u s a X I — o g ło szen ie d o g m a tu o B o­ ż y m m a c ie rz y ń s tw ie N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y . „ J e ż e li b o w ie m S y n N a j­ ś w ię ts z e j M a r y i P a n n y je s t B o g ie m — p is z e P i u s X I — to T e j, co G o p o ­ ro d z iła , s łu s z n ie c h y b a p rz y s łu g u je m ia n o M a tk i B ożej. J e ś li je d n a k w Je z u s ie C h ry s tu s ie je s t o so b a i to B o sk a, m u s i n ie w ą tp liw ie p rz e z w s z y s tk ic h M a r y ja b y ć z w a n ą n ie ty lk o ro d z ic ie lk ą c z ło w ie k a C h ry s tu s a , lecz B o g a ro d z ic ą , czy li

T h e o to k o s ”. W p ra w d z ie M a r y ja b y ła od n a js ta r s z y c h c zasó w czczo n a w K o ­

śc ie le ja k o M a tk a B oża, je d n a k ż e d la k u lt u m a r y jn e g o o g ro m n ie w a ż n e b y ło

o fic ja ln e u z n a n ie p rz e z K o śc ió ł n a S o b o rze E fe s k im d o g m a tu J e j B ożego m a ­ c ie r z y ń s tw a . O g ło szen ie te g o d o g m a tu p rz y c z y n iło się d o . o ż y w ie n ia k u ltu M a tk i B ożej w n a s tę p n y c h s tu le c ia c h . „Z d o g m a tu B ożego m a c ie rz y ń s tw a — p isze P i u s X I — w y p ły n ę ła ja k b y ze ź ró d ła ży w eg o sz c z e g ó ln a ła s k a M a ­ r y i i n a jw y ż s z a J e j po B ogu g o d n o ść ” . S tą d za b e z p o d s ta w n y i n ie u z a s a d ­ n io n y u w a ż a p a p ie ż ja k ik o lw ie k a ta k n a k u lt M a tk i B ożej. „C zyż n ie w ie d z ą a n i n ie z a s t a n a w i a ją się n a d ty m u w a ż n ie — s tw ie r d z a z m o cą P i u s X I — że d la J e z u s a C h ry s tu s a , k tó r y ta k g o rą c ą m iło ść ż y w ił k u sw e j M atce, n ie m o że b y ć m ils z e j rz e c z y n iż z a słu ż o n e J e j u c zczen ie, g łę b o k ie u m iło w a n ie o raz p o z y s k a n ie so b ie J e j sk u te c z n e g o o rę d o w n ic tw a p rz e z n a ś la d o w a n ie n a jś w i ę ­ tsz e g o J e j p r z y k ła d u ! ” .

Z p o w y ż sz e j a n a liz y o d n o si się w ra ż e n ie , że P i u s X I p ra g n ie w e n c y ­ k lic e L u x veritatis z aró w n o p rz e d s ta w ić te p ra w d y w ia ry k a to lic k ie j, k tó re

o k re ś lił d e f in ity w n ie S o b ó r E fe sk i, ja k te ż w y k a z a ć słu sz n o ść ta k i c h d e c y z ji i je a u to r y ta ty w n i e p o tw ie rd z ić . S w o je r o z w a ż a n ia te o lo g ic z n e p a p ie ż k o ń c z y s tw ie rd z e n ie m : „ D la te g o n ie d z iw im y się w c a le , je ś li c a ły ś w ia t k a to lic k i z a d r ż a ł w o b e c n ie b e z p ie c z e ń s tw a h e re z ji n e s to r ia ń s k ie j; n ie d z iw im y się w c a le , je ś li S o b ó r E fe s k i s ta n o w c z o p rz e c iw s ta w ił się b is k u p o w i k o n s ta n ty - n o p o ls k ie m u , k tó r y z u c h w a le i z ło ś liw ie s p r z e n ie w ie rz y ł się o d zied z iczo n ej w ie rz e i w y k o n u ją c p a p ie s k i w y ro k , o b ło ży ł go s ro g ą k lą t w ą ” .

L i s t a p o s t o l s k i J a n a P a w ł a II

P r z y jr z y jm y się te r a z tr e ś c i w y p o w ie d z i J a n a P a w ł a II o p u b lik o ­ w a n e j n a 1600-lecie I S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o i n a 1550-lecie S o b o ru E fesk ieg o . L is t a p o s to ls k i J a n a P a w ł a II n a te n p o d w ó jn y ju b ile u s z n a b ie r a szczeg ó ln eg o c h a r a k t e r u ju ż p rz e z f a k t p o łą c z e n ia ty c h o b chodów . „S z c z e g ó ln y m d z ie d z ic tw e m te g o (tj. K o n sta n ty n o p o ls k ie g o ) S o b o ru je s t n a u k a 0 D u c h u Ś w ię ty m — p isz e n a p o c z ą tk u J a n P a w e ł II — t a k w y ra ż o n a w litu r g ii ła c iń s k ie j: Credo in Spiritum Sanctum , Dominum et vivificantem... qui cum Patre et Filio sim ul adoratur et conglorificatur, qui locutus est per prophetas” . N ie je s t to b y n a jm n ie j p rzy p a d k o w e p o łączen ie roczn icy dw óch

w ie lk ic h so b o ró w . W y d a je się, że ju b ile u s z I S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o p a p ie ż celo w o d o łą c z y ł ju b ile u s z S o b o ru E fesk ieg o , g d y ż w id z ia ł ś c isłą w ięź p o m ię d z y ty m i so b o ra m i. „W ty m sa m y m b o w ie m s y m b o lu — p isze d a le j J a n P a w e ł II — o d m a w ia m y w s e rc u w sp ó ln o ty litu r g ic z n e j, k tó r a p r z y ­ g o to w u je się do p o n o w n e g o p rz e ż y c ia B o sk ic h T a je m n ic : Et incarnat-us est de Spiritu Sancto ex M aria Virgine, et homo factue est: i za sp ra w ą D u ch a

Ś w ię te g o p r z y ją ł c iało z M a ry i D ziew icy i s ta ł się c z ło w ie k ie m ” .

T a k w ięc n ic ią łą c z ą c ą p o d w ó jn y ju b ile u s z je s t o so b a D u c h a Ś w ię te g o ; co z o sta ło z a a k c e n to w a n e p rz e z c e n tr a ln e u ro c z y s to śc i o bu so b o ró w w d n iu Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o . M ów i o ty m ta k ż e J a n P a w e ł II w sw y m liście: „T e d w ie ro c z n ic e , ch o cia ż z ró ż n y c h ty tu łó w i o ró ż n y m z n a c z e n iu h is to ry c z n y m , p r z y c z y n ia ją się do w z ro s tu czci D u c h a Ś w ię te g o ” .

W części lis tu p o św ię c o n e j S o b o ro w i E fe s k ie m u J a n P a w e ł II d a je w y ra z sw eg o u z n a n ia d la z a s a d n ic z y c h r e z u lta tó w te g o so b o ru , ja k im i są: z d e fin io w a n ie p ra w d y o is tn ie n iu d w ó c h n a t u r w J e z u s ie C h ry s tu s ie , B o sk ie j 1 lu d z k ie j, o raz p r a w d y o B o ży m m a c ie rz y ń s tw ie M a ry i. U w z g lę d n ia z a te m p o d s ta w o w y e le m e n t c h ry s to lo g ic z n y i s o te rio lo g ic z n y d o g m a ty k i k a to lic k ie j. L ecz d zieło w c ie le n ia i o d k u p ie n ia r o z p a t r u j e w ś c isły m p o w ią z a n iu z d z ia ­ ła n ie m D u c h a Ś w ię te g o . J a n P a w e.ł I I ta k o k re ś la S o b ó r E fe sk i: „B y ł to je d e n h y m n o w y c h s t a r o ż y tn y c h o jc ó w n a cześć w c ie le n ia Je d n o ro d z o n e g o S y n a B ożego, w p e łn e j p ra w d z ie d w ó c h n a t u r w je d n e j o so b ie; b y ł to h y m n n a cześć d z ie ła z b a w ie n ia , d o k o n a n e g o w św ie c ie p rz e z d z ia ła n ie D u c h a Ś w ię ­ teg o : i w sz y stk o to n ie m o g ło n ie p rz y c z y n ić się do w z ro s tu czci M a tk i B oga, p ie r w s z e j w s p ó łp ra c o w n ic y m o cy N ajw y ższeg o , k tó r a o sło n iła J ą w m o m e n c ie Z w ia s to w a n ia p rz e z p e łn e b la s k u z s tą p ie n ie D u c h a Ś w ię te g o ” .

BIULETYN PATRYSTYCZNY ₁₄₉

J a n . P a w e ł II n ie ty lk o p r z e d s ta w ia d o g m a ty k a to lic k ie , k tó r e zo­ s ta ły o k re ś lo n e n a S o b o rz e E fe sk im , a le p o d a je ta k ż e w y ja ś n ie n ie ty c h p ra w d w ia r y k a to lic k ie j, k tó r e — z d a n ie m p a p ie ż a — z a w a r te b y ły ju ż w n a s t ę p u ­ ją c y m s f o rm u ło w a n iu Credo n ic e jsk o -k o n s ta n ty n o p o lsk ie g o : Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex M aria Virgine. W y ja śn ie n ie J a n a P a w ł a II jest

n a s tę p u ją c e : „ N a jś w ię ts z a D z ie w ic a je s t T ą, k tó r a w c ie n iu m o cy T ró jc y P r z e n a jś w ię ts z e j s ta ła się s tw o r z e n ie m n a jś c iś le j z łą c z o n y m z d z ie łe m z b a ­ w ie n ia . W c ie le n ie S ło w a d o k o n a ło się p o d J e j se rc e m z a s p r a w ą D u c h a Ś w ię ­ tego. W N ie j zabłysła^ ju t r z e n k a n o w e j lu d z k o śc i, k tó r a z C h r y s tu s e m u k a ­ z a ła się n a św ie c ie , a b y w y p e łn ić p ie r w o tn y p la n p r z y m ie r z a z B o g iem , z e ­ rw a n y p rz e z n ie p o s łu s z e ń s tw o p ie rw s z e g o c z ło w ie k a ” .

Z le k t u r y lis tu J a n a P a w ł a II m o ż n a w n io s k o w a ć , że g łó w n y n u r t ro z w a ż a ń p a p ie ż a z m ie rz a do te g o , b y w y k a z a ć , że „ n a jw ię k s z y m d ziełem , ja k ie g o d o k o n a ł D u c h Ś w ię ty , d z ie łe m , do k tó r e g o w s z y s tk ie in n e są w s t a ­ ły m o d n ie s ie n iu i z k tó re g o c z e rp ią ja k ze ź ró d ła , je s t w ła ś n ie W c ie le n ie S ło w a P rz e d w ie c z n e g o w ło n ie M a r y i D z ie w ic y ” . N a tle teg o d z ie ła m o ż n a w ła ś c iw ie p r z e d s ta w ić o so b ę J e z u s a C h ry s tu s a , O d k u p ic ie la c z ło w ie k a i ś w ia ­ ta , k tó r y je s t o ś ro d k ie m d z ie jó w , ja k te ż g o d n o ść i ro lę M ary i, M a tk i B ożej. D łu ż e j z a tr z y m u je się J a n P a w e ł II p rz y w y ja ś n ie n iu p r a w d y B o ­ żego m a c ie r z y ń s tw a M ary i. S p o jr z e n ie p a p ie ż a u k s z ta łto w a n e je s t p rz e z n a u k ę S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, a z w ła sz c z a p rz e z V III ro z d z ia ł K onstytucji dog­ m atycznej o Kościele, gdzie w sk a z a n o n a n ie ro z e rw a ln y z w ią z e k . M ary i

z C h r y s tu s e m i K o ś c io łe m 7. W liśc ie J a n a P a w ł a I I c z y ta m y : „O w o m a c ie rz y ń s tw o n ie ty lk o je s t ź ró d łe m i p o d s ta w ą w c a łe j e k o n o m ii z b a w ie n ia , a le u s ta la p o n a d to t r w a ły z w ią z e k m a c ie rz y ń s k i M a ry i z K o ścio łem , m a j ą ­ cy m s w o ją p o d s ta w ę w s a m y m fa k c ie , że z o s ta ła O n a p rz e z T ró jc ę P r z e n a j ­ ś w ię ts z ą w y b r a n a n a M a tk ę C h ry s tu s a , k tó r y je s t G ło w ą C ia ła -K o ś c io ła ” . T a k w ięc, ja k f a k te m je s t m a c ie rz y ń s tw o M a ry i w o b e c C h ry s tu s a , t a k ró w n ie ż f a k t e m je s t m a c ie rz y ń s tw o M a r y i w o b e c K o śc io ła , a s p r a w c ą te g o je s t D u ch Ś w ię ty . Ś w ia d c z y o ty m m o m e n t Z w ia s to w a n ia , w k tó r y m n a s tą p iło W c ie le ­ n ie S y n a B ożego, ja k te ż d z ie ń Z e s ła n ia D u c h a Ś w ię te g o , w k tó r y m n a ro d z ił się K ościół. F a k t z aś śm ie rc i C h r y s tu s a n a k rz y ż u je s t n a jp e w n ie js z y m p o ­ tw ie r d z e n ie m m a c ie rz y ń s k ie g o z w ią z k u M a ry i, M a tk i B ożej, z K o ścio łem , k tó r y je s t C ia łe m M isty c z n y m C h ry s tu s a .

W re sz c ie n a k o n ie c w y p a d a w s p o m n ie ć o ty m , że w liśc ie J a n a P a w ­ ł a II z n a jd u je się w ie le s f o rm u ło w a ń w y r a ż a ją c y c h p o tr z e b ę c ią g łe g o oży­ w ia n ia w K o śc ie le p r a w d w ia ry , k tó r e b y ły e f e k te m s t a r o ż y tn y c h so b o ró w . D o ro b e k k a ż d e g o so b o ru p o w sz e c h n e g o je s t b o w ie m o rg a n ic z n ie z w ią z a n y z B o s k o -lu d z k ą T a je m n ic ą , n a k tó r e j b u d u je się K ościół. S tą d d o ro b e k te n m u s i b y ć w id o c z n y w w ie rz e K o śc io ła , w jeg o d u ch o w o śc i, a n a w e t w z e ­ w n ę tr z n y c h f o r m a c h re lig ijn o ś c i w ie rz ą c y c h . J a n P a w e ł II p o d k re ś la z n a c is k ie m , że w ie lk ie ro c z n ic e so b o ró w „n ie m o g ą d la n a s p o z o sta ć ty lk o w s p o m n ie n ie m z o d le g łe j p rz e s z ło ś c i” . P rz e d K o śc io łe m n a s z y c h czasów sto i — z d a n ie m J a n a P a w ł a II — je d n o z a d a n ie , a m ia n o w ic ie : V a ti­ c a n u m II. „ J a k ż e g łę b o k o ż y ją w ty m n a u c z a n iu — s tw ie r d z a z m o c ą J a n P a w e ł II — p r a w d y w y ja ś n io n e n a ta m ty c h so b o ra c h , a ró w n o c z e ś n ie j a k ­ że te w ła ś n ie p r a w d y p r z e n ik n ę ły tr e ś ć c e n tr a ln e g o d la V a tic a n u m II n a u c z a ­ n ia o K o ściele! J a k ż e są d la te g o n a u c z a n ia is to tn e i k o n s ty tu ty w n e , a r ó w ­ n o c z e śn ie ja k b a rd z o te p o d s ta w o w e i c e n tr a ln e p ra w d y n a sz e g o Credo ży ją

n ie ja k o ż y c ie m i św ie c ą n o w y m ś w ia tłe m w cało ści n a u c z a n ia V a tic a n u m II !” J a n P a w e ł II, d o c e n ia ją c z a słu g i P i u s a X I w p o d k r e ś le n iu e le ­ m e n tu c h ry s to lo g ic z n e g o i so te rio lo g ic z n e g o w n a u c e S o b o ru E fe sk ie g o oraz u z n a ją c a k tu a ln o ś ć te j n a u k i w ż y c iu K o śc io ła n a s z y c h czasó w , u b o g a c a ją n o w y m i m y ś la m i, k tó r e k i e r u j ą się k u d o s trz e ż e n iu i p e łn ie js z e m u p r z e d s ta ­ w ie n iu ro li D u c h a Ś w ię te g o w B o ży m m a c ie rz y ń s tw ie M a ry i i J e j fu n k c ji 7 KK 52—69.

ja k o M a tk i K o śc io ła . P r z y w o łu ją c n a p a m ię ć w y p o w ie d ź p a p ie ż a P a w ł a VI, w k tó r e j p o d k r e ś lił o n i p o tw ie r d z ił r o lę M a r y i ja k o M a tk i K o ś c io ł a 8, J a n P a w e ł I I u k a z u je M a tk ę B o żą ja k o M a tk ę w s z y s tk ic h w ie rz ą c y c h i w z y ­ w a do o d d a n ia się ś w ia ta w J e j m a c ie rz y ń s k ą o p iek ę.

ks. K azim ierz Obrycki, W arszaw a

II. S P R A W O Z D A N IA 1. O g ó ln o p o ls k ie s y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e p o św ię c o n e 1559 ro c z n ic y S o b o ru E fe sk ie g o i 1600 ro c z n ic y S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o (N ie p o k a la n ó w , 14—16 w r z e ś n ia 1981 r.) W d n ia c h 14— 16 w r z e ś n ia 1981 r. w N ie p o k a la n o w ie o d b y ło się s y m p o ­ z ju m n a u k o w e p o św ię c o n e 1550 ro c z n ic y S o b o ru E fe sk ie g o i 1600 ro c z n ic y S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o . Z o rg a n iz o w a n e z o sta ło p rz e z S e k c ję D o g m a ­ ty c z n ą W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o K U L o ra z S e k c je P a tr y s ty c z n ą i D o g m a ty c z ­ n ą K o m is ji N a u k E p is k o p a tu P o ls k i. O tw a rc ie s y m p o z ju m n a s tą p iło p rz e z o d m ó w ie n ie m o d litw y św . Iz y d o r a z S e w illi do D u c h a Ś w ię te g o . N a s tę p n ie p re z e s S e k c ji P a tr y s ty c z n e j k s. d r S ta n is ła w L o n g o s z p rz e d s ta w ił p ro b le m a ty k ę s y m p o z ju m i p o w ita ł u c z e s tn ik ó w z ró ż n y c h o ś ro d k ó w n a u k o w y c h (A k a d e m ia T eo lo g ii K a to lic k ie j, K a to lic k i U n iw e r s y te t L u b e ls k i, U n iw e r s y te t W a rs z a w s k i, M u z e u m N a ro d o ­ w e — W a rs z a w a , S e m in a r ia D u c h o w n e d ie c e z ja ln e i z a k o n n e ). P r z e m a w ia ją c y n a s tę p n ie k s. p ro f, d r h a b . A n d r z e j Z u b e r b i e r , p re z e s S e k c ji D o g m a ­ ty c z n e j, p o d k r e ś lił d e c y d u ją c e w te o lo g ii z n a c z e n ie so b o ró w w c z e s n o c h rz e ­ ś c ija ń s k ic h . P o d s ta w o w a d la w ia r y c h rz e ś c ija ń s k ie j ic h te m a ty k a c h r y s to ­ lo g ic z n a i t r y n i t a r n a je s t w y ra z e m w s p ó ln e j w ia r y K o śc io ła i m a p rz e z to ró w n ie ż z n a c z e n ie e k u m e n ic z n e . P o d ję c ie p r o b le m a ty k i ty c h so b o ró w w b a ­ d a n ia c h in t e r d y s c y p lin a r n y c h n a d a je ró w n ie ż d u ż e z n a c z e n ie o b e c n e m u s y m ­ p o z ju m . W im ie n iu W s p ó ln o ty N ie p o k a la n o w s k ie j p o w ita ł z e b ra n y c h o. doc. d r h a b . S ta n is ła w C e le s ty n N a p i ó r k o w s k i , p o d a ją c je d n o c z e śn ie szc z e g ó ło w y p r o g r a m s y m p o z ju m o ra z in f o r m u ją c z e b r a n y c h o z a m ie rz e n iu w y d a n ia m a t e r ia łó w s y m p o z ju m w w y d a w n ic tw ie n ie p o k a la n o w s k im . P rz e w o d n ic tw o o b ra d s e s ji p ie r w s z e j o b ją ł k s. d r A n d rz e j B o b e r S .J. P ie r w s z y r e f e r a t Sobór E fesko-A leksan dryjski jako w ydarzenie historyczne

w y g ło s ił k s. p ro f, d r h a b . C z e sła w B a r t n i k , p r z e d s ta w ia ją c t e n so b ó l z p u n k tu w id z e n ia te o lo g ii h is to r ii o ra z p o d k r e ś la ją c je g o z n a c z e n ie d la K o ­ ścio ła. P o n ie w a ż S o b ó r E fe s k i sw e d o p e łn ie n ie z n a la z ł w te o lo g ii a le k s a n d r y j­ s k ie j, s tą d te ż p r z e d s ta w io n a i u z a s a d n io n a w r e f e r a c ie p ro p o z y c ja o k re ś la n ia go „ E f e s k o - A le k s a n d r y js k im ” . P r z e d s ta w ia ją c ó w c z e sn e u w a r u n k o w a n ia h i­ s to ry c z n e , a sz c z e g ó ln ie ry w a liz a c ję w d z ie d z in ie d o k tr y n a ln e j p o m ięd zy s z k o łą a le k s a n d r y j s k ą i a n tio c h e ń s k ą , k s. Cz. B a r t n i k u k a z a ł w ła ś c iw ą g e n e z ę s p o r u p o m ię d z y N e s t o r i u s z e m a C y r y l e m . A c z k o lw ie k ic h s p ó r s p r o w a d z a ł s ię w z a s a d z ie do s p o r u o te r m in , to je d n a k d o ty c z y ł c e n ­ t r a ln y c h s p r a w c h ry s to lo g ic z n y c h . K o n flik t, ja k i w y b u c h ł n a ty m tle , m u s ia ł d o jś ć do R z y m u , g d z ie c h ry s to lo g ia m ia ła g łó w n ie c h a r a k t e r k e ry g m a ty c z n y . N ie z a le ż n ie od s p r a w z a s a d n ic z y c h , p e w n e z n a c z e n ie w k ie r u n k a c h r o z s tr z y g ­ n ię c ia te g o s p o r u m ia ły ró w n ie ż s p r a w y d r u g o r z ę d n e j a k n a p r z y k ła d z n a jo ­ m o ść ję z y k a . N e s t o r i u s z w y s y ła ją c do p a p ie ż a C e l e s t y n a sw ó j lis t i k a z a n i a w ję z y k u g re c k im , n ie z d a w a ł so b ie s p r a w y , że w R z y m ie ję z y k

8 P rz e m ó w ie n ie w y g ło sz o n e do o jc ó w so b o ro w y c h n a z a k o ń c z e n ie d ru g ie j s e s ji S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, d n ia 4 X I I 1963 r. (A A S, 1964, 37).

BIULETYN PATRYSTYCZNY ₁₅₁

t e n z o s ta ł ju ż z a p o m n ia n y . N a to m ia s t C y r y l , o s k a r ż a ją c N e s t o r i u s z a od r a z u tłu m a c z y ł sw e p is m a n a ję z y k ła c iń s k i, u ła t w i a ją c p rz e z to p o d e j­ m o w a n ie d e c y z ji. P o s z c z e g ó ło w y m p r z e d s ta w ie n iu p rz e b ie g u s p o r u o ra z s o ­ b o ru , r e f e r e n t u k a z a ł jeg o z n a c z e n ie , s tw ie r d z a ją c iż w a rto ś ć s o b o r u p o le g a p rz e d e w s z y s tk im n a p o d k r e ś la n iu je d n o ś c i C h ry s tu s a . Z a n ie o d łą c z n ą część so b o ru n a le ż y u w a ż a ć ró w n ie ż se s ję J a n a A n t i o c h e ń s k i e g o , n a k tó ­ r e j to s e s ji s f o rm u ło w a n o c h ry s to lo g ic z n o -m a ry jn e C redo, u z n a n e p ó ź n ie j p rz e z c e s a r z a za p o d s ta w ę do a k c ji z je d n o c z e n io w e j. P ro b le m je d n a k w ra z z z a k o ń c z e n ie m s o b o ru n ie z o s ta ł ro z w ią z a n y i d a le j k s z ta łto w a ł się (a c z k o l­ w ie k ju ż b ez u d z ia łu N e s t o r i u s z a ) n u r t w c h ry s to lo g ii, k tó r y p ó ź n ie j n a z w a n o n e s to ria n iz m e m . W n a s tę p n y m r e f e r a c ie k s. d r M a r e k S t a r o w i e y s k i p r z e d s ta w ił Ź r ó d ła do p o z n a n ia S o b o r u E fe s k ie g o u w z g lę d n ia ją c r ó w n ie ż ź ró d ła do p o ­ z n a n ia m y ś li C y r y l a A l e k s a n d r y j s k i e g o i N e s t o r i u s z a , ja k ró w n ie ż ś w ia d e c tw a h is to r y k ó w s ta ro ż y tn y c h . S p u ś c iz n a p is a r s k a C y r y l a z a c h o w a ła się p r a w ie w cało ści, n a to m ia s t g o rs z y los s p o tk a ł p is m a N e- s t o r i u s z a ; w 435 r. d e k r e te m c e s a r z a T e o d o z j u s z a w y d a n o n a ­ k a z ic h s p a le n ia . M im o je d n a k te g o d e k r e t u z a c h o w a ły s ię f r a g m e n ty z b io ­ ró w te k s tó w N e s t o r i u s z a (np. w ś r ó d p is m p r z y p is y w a n y c h J a n o w i C h r y z o s t o m o w i ) , k tó r y c h lo sy i d ro g ę do n a s u k a z a ł r e f e r a t w p e łn y m e r u d y c ji w y k ła d z ie . D u że ’ z n a c z e n ie m ia ło ró w n ie ż o d k ry c ie w 1910 r. N e - sto riu s z o w e g o L ib e r H e r a k lid is , z a c h o w a n e g o w ję z y k u s y r y js k im , w p r z e ­ k ła d z ie z ję z y k a g re c k ie g o . N a to m ia s t je ś li id z ie o a k ta S o b o ru E fesk ieg o , p o d k re ś lić n a le ż y , iż je s t to p ie r w s z y so b ó r, k tó r e g o a k t a z a c h o w a ły się w c a ­ łości. P o p r z e d s ta w ie n iu p o sz c z e g ó ln y c h z b io ró w a k t s o b o ro w y c h (z g ro m a d z e ­ n ia C y r y l a i J a n a , z b io ró w g re c k ic h , a w ś ró d n ic h a le k s a n d r y js k ic h i e fe s k ic h o ra z z b io ró w ła c iń s k ic h ) r e f e r e n t o c e n ił k r y ty c z n e w y d a n ie a k t so b o ru p rz e z E. S c h w a r t z a. P o ty m r e f e r a c ie k s. d r h a b . W a c ła w E b o r o w i c z p r z e d s ta w ił k o m u ­ n ik a t Z a p r o s z e n ie św . A u g u s ty n a n a S o b ó r E fe s k i, g łó w n ie w o p a rc iu o a n a ­ lizę lis tu K a p r e o l a , b is k u p a K a r ta g in y , do o jcó w S o b o ru E fe sk ie g o . C h o c ia ż c e s a rz T e o d o z j u s z I I n a w e t s p e c ja ln ie w y s ła ł w yższego, u rz ę d - .n ik a , b y te n w im ie n iu c e s a r z a z a p ro s ił św . A u g u s t y n a n a so b ó r, do o b e c n o śc i je d n a k św . A u g u s ty n a n a so b o rz e n ie do szło z p o w o d u je g o ś m ie rc i 28 V III 430 r. w o b lę ż o n e j p rz e z W a n d a ló w H ip p o n ie .

W d y s k u s ji, j a k a się w y w ią z a ła po ty c h r e f e r a ta c h , p o d k re ś la n o , iż w u ję c iu N e s t o r i u s z a te r m i n C h r is to to k o s o b e jm o w a ł A n th r o p o to k o s i T h e o to k o s . P o d k r e ś la n o ró w n ie ż z n a c z e n ie p o b o ż n o śc i lu d o w e j (u d z ia łu lu d u ) w w a lc e o ty t u ł T h e o to k o s , w ty m r o lę ź ró d e ł ik o n o g r a fic z n y c h w b a d a n iu te g o z a g a d n ie n ia . P o d n ie s io n o ta k ż e k o n ie c z n o ść u w z g lę d n ia n ia ź ró d e ł z a ­ c h o d n ic h (np. w y p o w ie d z i W i n c e n t e g o z L e r y n u ) w b a d a n ia c h n a d p r o b le m a ty k ą S o b o ru E fe sk ie g o . C zęść d y s k u s ji d o ty c z y ła ró w n ie ż p o p r a w ­ n o śc i p o ls k ic h te r m in ó w „ B o g a ro d z ic a ” i „ B o g u ro d z ic a ” .

W g o d z in a c h p o p o łu d n io w y c h p r a c a s y m p o z ju m to c z y ła się w d w u g r u ­ p a c h te m a ty c z n y c h . G ru p ie p ie r w s z e j, o b e jm u ją c e j z a g a d n ie n ia a rc h e o lo g ic z ­ n e, p rz e w o d n ic z y ł d r S te f a n J a k o b i e l s k i . Z p o w o d u n ie o b e c n o ś c i p ro f , d r h a b . A n n y S a d u r s k i e j n ie z o s ta ł p r z e d s ta w io n y z a p la n o w a n y ja k o p ie r w s z y n a t ę se s ję je j r e f e r a t T o p o g r a fia E fe z u R z y m s k ie g o , co b y ło n ie w ą tp liw ą s t r a t ą d la u c z e s tn ik ó w se s ji. B r a k te n s t a r a ł się u z u p e łn ić m g r T a d e u s z G o ł g o w s k i , k tó r y w s w y m r e f e r a c ie B a z y lik a so b o r u w E fe ­

z ie p ie r w s z ą je g o część, w p o ro z u m ie n iu z p ro f, d r h a b . A. S a d u r s k ą ,

p o ś w ię c ił n a sz k ic o w e p r z e d s ta w ie n ie to p o g r a f ii rz y m s k ie g o E fe z u , il u s t r u ­ ją c sw e o m ó w ie n ie p rz e z ro c z a m i. Z a s a d n ic z ą część w ła s n e g o r e f e r a tu m g r T. G o ł g o w s k i p o ś w ię c ił h is to r ii b a z y lik i N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n ­ n y , w k tó r e j o d b y ło się p o s ie d z e n ie so b o ru . B a z y lik a z b u d o w a n a z o s ta ła w k o ń c u IV lu b n a p o c z ą tk u V w ie k u w m ie js c u z b u rz o n e j rz y m s k ie j b a z y ­ l i k i c y w iln e j i p e łn iła r o lę k o śc io ła k a te d r a ln e g o . O koło r. 700 je j z a c h o d n ia

część z o s ta ła p rz e b u d o w a n a o tr z y m u ją c p o sta ć b a z y lik i k o p u ło w e j, a w p o ło ­ w ie X I I I w. ta k ż e w s c h o d n ia część d a w n e j b a z y lik i so b o ro w e j u z y s k a ła n o w ą fo r m ę a r c h ite k to n ic z n ą — b a z y lik i f ila r o w e j z e m p o ra m i. I n n y m w a ż n y m k o śc io łe m w E fezie b y ł k o śc ió ł św . J a n a E w a n g e lis ty , z b u d o w a n y w m ie js c u jeg o g ro b u , b ę d ą c y je d n y m z n a js ły n n ie js z y c h c e n tr ó w p ie lg rz y m k o w y c h na W sch o d zie. S z c z e g ó ln ie w s p a n ia łą fo r m ę u z y s k a ł k o śc ió ł te n po p rz e b u d o w ie p rz e z c e s a rz a J u s t y n i a n a (527— 565).

N a s tę p n y r e f e r a t w t e j g ru p ie , d r E lż b ie ty J a s t r z ę b o w s k i e j T rium ­ falny luk efeski w bazylice San ta M aria M aggiore p ośw ięcony b y ł a n alizie

ik o n o g r a fic z n e j m o z a ik o w e j d e k o r a c ji łu k u tęcz o w eg o te j b a z y lik i. D e k o ra ­ c ja łu k u u fu n d o w a n e g o p rz e z p a p ie ż a S y k s t u s a I I I po S o b o rze E fe sk im je s t n a js ta r s z y m n a Z a c h o d z ie m o n u m e n ta ln y m w y ra z e m d o g m a tu o Theoto­ kos. D e k o ra c ja łu k u sta n o w i z w a rtą całość, a poszczególne scen y ro zm iesz­

czo n e są po o b u s tr o n a c h w c z te re c h p o z io m y c h p a sa c h . W ięk szo ść scen p r z e d s ta w ia te m a ty h is to ry c z n e z ż y c ia C h r y s tu s a i N a jś w ię ts z e j M a ry i P a n ­ n y, k tó r y c h ik o n o g r a fia c z e rp ie ta k ż e z a p o k ry fó w , a fo r m a w z o ro w a n a je s t n a m o ty w a c h z n a n y c h z im p e r ia ln e j s z tu k i c e s a r s tw a rz y m sk ie g o . W d y s ­ k u s j i u z u p e łn ia n o w y p o w ie d z i r e f e r e n tó w o raz d y s k u to w a n o n ie k tó r e i n t e r ­ p r e ta c je ik o n o g ra fic z n e . O b ra d o m w d ru g ie j g ru p ie , o b e jm u ją c e j z a g a d n ie n ia re c e p c ji so b o ru p r z e ­ w o d n ic z y ł ks. p ro f, d r h ab . A n d rz e j Z u b e r b i e r . P ie r w s z y r e f e r a t w t e j g r u p ie Recepcja ’Theotokos’ u Ojców syryjskich w y g ło sił ks. d r Je rz y W o ź ­

n i a k CM , k tó r y p r z e d s ta w ił d z ie je o k re ś le n ia Theotokos u O jców i w li tu r ­

g ii s y r y js k ie j. W p ie r w s z y m rz ę d z ie r e f e r a t o m ó w ił te o lo g ię m a r y jn ą św . E f-. r e m a S y r y j c z y k a , I b a s a z E d e s s y , T e o d o r e t a z M o p s u ­ e s t i o ra z N a r s e s a, z a ło ż y c ie la szk o ły w N isib is, a n a s tę p n ie p rz e d s ta w ił c h a r a k t e r ś w ią t m a r y jn y c h w litu r g ii s y r y js k ie j. P r e z e n tu ją c ro z w ó j p r o b le ­ m a ty k i Theotokos w teo lo g ii sy ry js k ie j aż do X IV w. re f e re n t p o d k re ślił, iż

k o śc ió ł n e s to r ia ń s k i do dziś n ie u ż y w a te r m in u Theotokos. Z p o w o d u n ie o b e c ­

n o śc i d r a A le k s a n d r a E. N a u m o w a n ie z o s ta ł p rz e d s ta w io n y jeg o r e f e r a t

R ecepcja ’Theotokos’ w praw osław iu. N a stę p n ie o. doc. d r hab . S ta n is ła w C e­

le s ty n N a p i ó r k o w s k i O F M C onv. w y g ło sił r e f e r a t R ecepcja ’Theotokos’ w protestantyzm ie. Je ś li idzie o poszczególnych ojców R e fo rm a c ji to L u t e r ,

a c z k o lw ie k u ż y w a ł te r m in u Theotokos, czynił to z p e w n y m n iep o k o jem . N ie ­

z d e c y d o w a n y w s to s u n k u do te g o o k re ś le n ia b y ł K a l w i n , k tó r y w c h r y ­ sto lo g ii b y ł w y ra ź n ie n e s to ria n iz u ją c y . N a to m ia s t Z w i n g l i u ż y w a ł teg o te r m i n u ś w ia d o m ie . S to s u n e k p rz y w ó d c ó w r z u to w a ł p ó ź n ie j n a p o d e jś c ie do teg o p r o b le m u w p o sz c z e g ó ln y c h o d ła m a c h te o lo g ii p r o te s ta n c k ie j. N a s tę p n ie r e f e r e n t p r z e d s ta w ił o m a w ia n e z a g a d n ie n ie n a p o d s ta w ie k s ią g sy m b o lic z ­ n y c h R e fo rm a c ji o raz s ta n o w is k o w s p ó łc z e s n y c h te o lo g ó w p ro te s ta n c k ic h . S tw ie r d z ić m o żn a, iż w te o lo g ii p ró te s ta n c k ie j n ie k w e s tio n u je się n a u k i So­ b o ru E fesk ieg o , je d n a k u n ik a się s to s o w a n ia te r m in u Theotokos. T e rm in te n

f u n k c jo n u je ty lk o w te o lo g ii, n a to m ia s t n ie z n a jd u je o d b ic ia w li tu r g ii p r o ­ te s ta n c k ie j. W te o lo g ii p ro te s ta n c k ie j w P o ls c e n a ogół d a je się z a u w a ż y ć u n ik a n ie te g o p ro b le m u .

N a s tę p n ie m g r C z e sła w M a z u r w p rz e g lą d z ie b ib lio g r a fic z n y m Sobór E feski 431 r. w publikacjach polskich p rz e d s ta w ił p o lsk ie d ru k i z tego z a ­

k r e s u od X V w. do r o k u bieżącego, w y ró ż n ia ją c g łó w n e k ie r u n k i i n a sile n ia

z a in te r e s o w a ń t ą p r o b le m a ty k ą . W d r u k a c h s ta ro p o ls k ic h , n a jp r a w d o p o d o b ­ n ie j z p o tr z e b ó w c z e sn e j p o le m ik i r e lig ijn e j, in te re s o w a n o się g łó w n ie p r o ­ b le m a ty k ą c h ry s to lo g ic z n ą S o b o ru E fesk ieg o . S zczeg ó ln e z aś n a s ile n ie p u b li­ k a c ji n a te n te m a t n a s tą p iło w 1939 г., co z w ią z a n e by ło z o b c h o d z o n ą 1500 ro c z n ic ą S o b o ru E fe sk ie g o . W o k re s ie n a to m ia s t p o w o je n n y m p ro b le m a ty k ą S o b o ru E fe sk ie g o in te re s o w a n o się u n a s je d y n ie ze w z g lę d u n a ro z w ó j m a ­ rio lo g ii. '

W d y s k u s ji o g ra n ic z o n o się g łó w n ie do d r o b n y c h u z u p e łn ie ń w y g ło sz o ­ n y c h n a te j se s ji r e f e r a tó w . W ie c z o re m , po w s p ó ln e j M szy św . o d b y ły się

BIULETYN PATRYSTYCZNY

153

z e b r a n ia w S e k c ja c h D o g m a ty c z n e j i P a tr y s ty c z n e j. N a z e b r a n iu S e k c ji P a ­ tr y s ty c z n e j, p o ś w ię c o n e m u p ro b le m o m d y d a k ty c z n y m i m e to d o lo g ic z n y m w y ­ k ła d u p a tr o lo g ii w S e m in a r ia c h D u c h o w n y c h , ks. d r E d w a r d S t a n i e k p r z e d s ta w ił w y k ła d w z o rc o w y , k tó r y s ta ł się n a s tę p n ie p rz e d m io te m szcze­ g ó ło w ej d y s k u s ji. W y p ra c o w a n o w n ie j p o d s ta w o w e z a ło ż e n ia m e to d o lo g ic z n e p o p ra w n e g o w y k ła d u .

N a s tę p n e g o d n ia , n a s e s ji p o r a n n e j, k tó r e j p rz e w o d n ic z y ł k s. d r S z c z e p a n P i e s z c z o c h , p ie r w s z y r e f e r a t p t. K onflikt chrystologii antiocheńskiej i aleksan dryjskiej na Soborze Efeskim w y g ło sił ks. d r S ta n is ła w L o n g o s z.

P o k r ó t k im w p ro w a d z e n iu i z a z n a c z e n iu , że J a n P a w e ł I I w sw o im liście a p o s to ls k im p o św ię c o n y m 1550 ro c z n ic y S o b o ru E fe sk ie g o b a rd z o m o cn o w y ­ e k s p o n o w a ł ró w n ie ż c h ry s to lo g ic z n e z n a c z e n ie te g o s o b o ru , p r e le g e n t z a ją ł się k o n f lik ta m i, ja k ie ro d z iły się w c ią g u c z te re c h w ie k ó w m ię d z y s t a r o ż y t­ n y m i s z k o ła m i te o lo g ic z n y m i: a n tio c h e ń s k ą — o p a r tą g łó w n ie n a z a ło ż e n ia c h filo z o fii A ry s to te le s a , i a le k s a n d r y j s k ą — b a z u ją c ą n a filo z o fii p ia to ń s k ie j. N ie m a l do k o ń c a IV w ie k u b y ły to p rz e d e w s z y s tk im k o n f lik ty n a tle tr y - n ita r n y m , k tó r e w ią z a ły się śc iśle z p o ja w ia ją c y m i się p ó ź n ie j s p o r a m i c h r y ­ sto lo g ic z n y m i. W c h ry s to lo g ii a n tio c h e ń s k ie j (n a z y w a n e j p rz e z r e f e r e n ta a z ja ­ ty c k ą ) sz c zeg ó ln ie siln e b y ły te n d e n c je m o n a rc h is ty c z n e , n a to m ia s t c h r y s to ­ lo g ia a le k s a n d r y j s k a o p ie r a ła się n a p la to ń s k im p o ję c iu tr z e c h h ip o s ta z . Po szcz e g ó ło w y m p r z e d s ta w ie n iu p rz e b ie g u sporów ' t r y n it a r n y c h p o m ię d z y ty m i sz k o ła m i, o ra z p o c z ą tk ó w s p o ró w c h ry s to lo g ic z n y c h , r e f e r e n t u k a z a ł s p ó r e f e ­ ski, b ę d ą c y p rz e d e w s z y s tk im s p o r e m o d w ie n a tu r y C h ry s tu s a . P o p r z e d ­ s ta w ie n iu c h ry s to lo g ii p rz e d s ta w ic ie li sz k o ły a n tio c h e ń s k ie j (D i o d o r a z T a r s u , T e o d o r a z M o p s u e s t i i o ra z b ę d ą c e g o ic h u c z n ie m N e s t o r i u s z a ) o raz c h ry s to lo g ii C y r y l a A l e k s a n d r y j s k i e g o , u k a z a n a z o s ta ła w y n ik a ją c a z ty c h ró ż n ic g e n e z a s p o ru o p r a w d ę B o sk ieg o M a c ie rz y ń s tw a N a jś w ię ts z e j M a ry i P a n n y . Z p o w o d u n ie o b e c n o śc i z a p o w ia d a n e g o w c z e śn ie j p ro f, d r a C la u d e M o n - d è s e r t a z L y o n u jeg o r e f e r a t n ie z o s ta ł p rz e d s ta w io n y i ja k o n a s tę p n y ks. d r M a r e k S t a r o w i e y s k i w sw y m w y k ła d z ie S o b ó r K o n s ta n ty n o p o ls k i

I (381) p rz e d s ta w ił ó w czesn ą sy tu a c ję w teo lo g ii p rz e d so b o rem oraz jego p rz e ­

b ie g i w y n ik i. W y ch o d ząc od c h a r a k te r y s ty c z n y c h d ia IV w ie k u sp o ró w a r ia ń s k ic h r e f e r e n t p rz e z p rz e d s ta w ie n ie te o lo g ic z n e j d z ia ła ln o ś c i ó w c z e sn y c h O jcó w K o śc io ła u k a z a ł w y s iłe k ó w c z e sn y c h te o lo g ó w w o k re ś le n iu B ó stw a D u c h a Ś w ię te g o . C h o ciaż za p ie rw s z y t r a k t a t te o lo g ic z n y o D u c h u Ś w ię ty m u w a ż a się L ist do Serapiona z Thm uis św. A t a n a z e g o W ielkiego, je d n a k

d o p ie ro d z ie ła O jcó w K a p a d o c k ic h p rz y g o to w a ły p o d s ta w ę do w a lk i z m a c e - d o n ia n iz m e m . C e sa rz T e o d o z j u s z c h cąc w y ja ś n ić ró w n ie ż s p o ry d y s c y ­ p lin a r n e , n a p o c z ą tk u 381 r. z w o ła ł do K o n s ta n ty n o p o la sy n o d w sc h o d n ic h p ro w in c ji c e s a r s tw a , k tó r y z g ro m a d z ił 150 u c z e stn ik ó w . P o p r z e d s ta w ie n iu p rz e b ie g u sy n o d u o raz u k a z a n iu , w ja k i sp o só b sy n o d je d n e j p r o w in c ji ce­ s a r s tw a z o s ta ł u z n a n y s o b o re m p o w sz e c h n y m , r e f e r e n t p o d d a ł o cen ie w y n ik i so b o ru . P o d k r e ś la ją c , iż p o d s ta w o w y m d z ie łe m so b o ru b y ły „ k a n o n y ”, do d z i­ sia j s ta n o w ią c e p o d s ta w ę o r g a n iz a c y jn ą p a tr ia r c h a tó w w s c h o d n ic h , o raz Credo

b ę d ą c e s p r e c y z o w a n ie m Credo n icejsk ieg o w n a u c e o D u ch u Ś w ięty m , re fe ­

r e n t s tw ie rd z ił, iż S o b ó r K o n s ta n ty n o p o ls k i p rz e z d o p ra c o w a n ie te o lo g ii S o­ b o ru N ic e js k ie g o s p o w o d o w a ł ró w n ie ż z a k o ń c z e n ie s p o ró w a ria ń s k ic h . S o b ó r u k a z a ł ro d z ą c y się k o n f lik t m ię d z y W sc h o d e m a Z a c h o d e m , a tr a g ic z n e w s k u tk a c h o k a z a ło się w p rz y s z ło śc i s f o rm u ło w a n ie k a n o n u I I I d o ty c z ą c e p r y m a tu h o n o ro w e g o .

V/ d y s k u s ji, ja k a się w y w ią z a ła po o b y d w u r e f e r a ta c h , p o d k re ś la n o , iż sz e re g o w a n ie „ h e r e ty k ó w ” d a ją c e się z a u w a ż y ć w n ie k tó r y c h r e f e r a ta c h , z a ­ leżn e je s t Od k r y t e r iu m p rz y ję te g o za p o d s ta w ę g r u p o w a n ia . Z w ró c o n o ró w ­ n ież u w a g ę n a k o n ie c z n o ść u w z g lę d n ia n ia ó w czesn eg o s e n s u a n a liz o w a n y c h o b e c n ie w y ra ż e ń , p o n ie w a ż c z ę sto k ro ć w ty c h a n a liz a c h d o c h o d z i do o d m ie n ­ n y c h i n t e r p r e ta c ji i z n a c z e ń , n iż b y ły w ó w c z a s u ż y w a n e . Z a u w a ż o n o ta k ż e ,

iż ró ż n ic e p o m ię d z y s z k o łą a n tio c h e ń s k ą i a le k s a n d r y j s k ą w y n ik a ją ró w n ie ż z ró ż n ic w s t r u k tu r z e m y ś li s e m ic k ie j i g re c k ie j.

S e s ji p o p o łu d n io w e j p rz e w o d n ic z y ł k s. d r S ta n is ła w G ł o w a S J . R e fe ­ r a t W p ły w d e c y z ji e fe s k ic h n a litu r g ię i k u l t m a r y jn y n a Z a c h o d z ie w y g ło ­ s ił k s. p ro f, d r h a b . W a c ła w S c h e n k . W r e f e r a c ie sw y m , o p a r ty m g łó w n ie n a a n a liz ie p o w s ta w a n ia k o śc io łó w p o d w e z w a n ie m N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n ­ n y o ra z n a a n a liz ie te k s tó w m o d litw k s. S c h e n k p r z e d s ta w ił g e o g ra fic z n e ro z p o w s z e c h n ia n ie się k o śc io łó w p o d w e z w a n ie m N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y w E u ro p ie . I t a k n p . p ie r w s z y m ta k i m k o śc io łe m w P o ls c e b y ła k a t e d r a p o d w e z w a n ie m N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y i św . W o jc ie c h a w G n ie ź n ie . N a s tę p ­ n ie r e f e r e n t p rz e d s ta w ił w y s tę p o w a n ie te r m i n u T h e o to k o s w te k s ta c h m o d ­ litw p r y w a tn y c h i litu r g ic z n y c h . W m o d litw a c h m s z a ln y c h w e z w a n ie G e n i­

t r i x D ei z n a jd u je m y ju ż w S a k r a m e n ta r z u G e la z ja ń s k im . P ie r w s z y h y m n

m a r y jn y z a w ie r a ją c y o k re ś le n ie G e n itr ix p o c h o d z i od B e d y W i e l e b n e ­ g o . W m o d litw a c h b re w ia r z o w y c h od X w . m o d litw a „ Ś w ię ta B o ża R o d z i­ cielk o ...” w y s tę p u je ja k o a n ty f o n a . N ie sp o só b p rz y ta c z a ć t u w s z y s tk ic h p o ­ d a n y c h p rz y k ła d ó w , k tó r e u ło ż o n e w in te r e s u j ą c ą cało ść u k a z a ły ro z w ó j k u l ­ t u N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y ja k o B o żej R o d z ic ie lk i w li tu r g ii Z a c h o d u . P o r e f e r a c ie i k r ó t k ie j d y s k u s ji, d a ls z a część o b ra d s e s ji p o p o łu d n io w e j to c z y ła s ię w g r u p a c h . 1

W g r u p ie p ie r w s z e j — Z a g a d n ie n ia c h r y s to lo g ic z n e — o b ra d o m p rz e w o d ­ n ic z y ł k s. d r S ta n i s ł a w R u m i ń s k i . P ie r w s z y r e f e r a t C h r y s to lo g ia a n tio ­

c h e ń s k a i a le k s a n d r y js k a d z is ia j w y g ło s ił b p doc. d r h a b . A lfo n s N o s s o 1.

W y c h o d z ą c ze s tw ie rd z e n ia , iż „ w s z y s tk o co n o w e (a co n ie je s t o b ja w io n e ) m a s w o je z a k o rz e n ie n ie w h is to r ii” , w y ró ż n ił w ś ró d p rz e d s ta w ic ie li w s p ó ł­ c z e s n y c h k ie r u n k ó w te o lo g ic z n y c h w c h ry s to lo g ii „ r e p r e z e n ta n tó w ” z a ró w n o te n d e n c ji a le k s a n d r y js k ic h , ja k i a n tio c h e ń s k ic h . P b p r z e d s ta w ie n iu te o lo g ó w r e p r e z e n tu ją c y c h o b y d w ie te n d e n c je r e f e r e n t d łu ż s z ą c h w ilę p o ś w ię c ił i n t e ­ g r a l n e j w iz ji ta je m n ic y J e z u s a C h r y s tu s a (w izji c h ry s to lo g ii in te g ra ln e j), u w z g lę d n ia ją c p rz y ty m e le m e n ty m e r y to ry c z n e i m e to d o lo g ic z n e , s tw ie r d z a ­ ją c n a k o n ie c , iż n a s z e u s iło w a n ia w in n y p ó jś ć p o lin ii o rto d o k s y jn y c h e le ­ m e n tó w c h ry s to lo g ii a le k s a n d r y js k ie j i a n tio c h e ń s k ie j.

K s. d r F r a n c is z e k S z u l c p rz e d s ta w ił sw e u w a g i n a te m a t H e lle n iz a c ja

c h r z e ś c ija ń s tw a ja k o p r o b le m m e to d o lo g ic z n y . P o k r ó t k im p r z e d s ta w ie n iu

h is to r ii p ro b le m a ty k i, k u ltu r o w e g o p o ję c ia te r m i n u „ h e lle n iz a c ja ” , o ra z h e lle - n iz a c ji ja k o p ro c e s u h is to ry c z n e g o , o m ó w ił p ro c e s .h e lle n iz a c ji c h r z e ś c ija ń s tw a ja k o p r o b le m te o lo g ic z n y , o ra z z w ią z a n e z ty m u w a g i m e to d o lo g ic z n e . N a s tę p ­ n ie k s. p ro f, d r A n d rz e j Z u b e r b i e r w k r ó t k im s tre s z c z e n iu p rz e d s ta w ił te z y sw eg o r e f e r a t u C z y d o g m a ty c h r y s to lo g ic z n e s ta n o w ią h e lle n iz a c ję E w a n ­

gelii? o g ra n ic z a ją c się w z a s a d z ie do w a r u n k ó w p o p ra w n e g o p o s ta w ie n ia t e ­

go p ro b le m u . W d y s k u s ji, ja k a p o r e f e r a ta c h się w y w ią z a ła , p o ru s z a n o g łó w ­ n ie z a g a d n ie n ia te r m in o lo g ic z n e i m e to d o lo g ic z n e .

O d b y w a ją c e j się w ty m sa m y m c z a sie s e s ji w g r u p ie d ru g ie j — Z p r o ­

b le m ó w ik o n o g r a fii m a r y jn e j — p rz e w o d n ic z y ł doc. d r h a b . T a d e u s z D o ­

b r z e n i e c k i . S e s ję tę ro z p o c z ą ł k s. p ro f, d r h a b . W ła d y s ła w S m o l e ń , k tó r y w r e f e r a c ie I d e a ’T h e o to k o s ’ w r o m a ń s k ic h w iz e r u n k a c h M a tk i B o s k ie j

w P o lsce s tw ie rd z ił, iż w p ie r w s z y m o k re s ie c h r y s tia n iz a c ji P o ls k i w iz e r u n k i

k u lto w e p e łn iły ro lę d y d a k ty c z n ą i d o p ie ro w ra z z ro z w o je m u n a s c h rz e ś c i­ ja ń s tw a z a c z ę to im n a d a w a ć g łę b s z e tr e ś c i te o lo g ic z n e . P r z e d s ta w ie n ia M a ry i w o k re s ie r o m a ń s k im p o ja w ia ły s ię g łó w n ie n a ty m p a n o n a c h i o śc ie ż a c h w e jść do k o ścio łó w . N a s tę p n ie r e f e r e n t p r z e d s ta w ił tr e ś c i ik o n o g r a fic z n e z a c h o w a ­ n y c h do d ziś z a b y tk ó w rz e ź b y r o m a ń s k ie j (O łb in , S tr z e ln o , W ro c ła w ) o ra z m a l a r s t w a (C z e rw iń sk ) i ic h i n t e r p r e ta c ję ik o n o g ra fic z n ą . Z k o le i k o m u n ik a t m g r B o ż e n y W r o n i k o w s k i e j N a js ta r s z a ik o n o g r a fia m a r y jn a z p o w o d u n ie o b e c n o śc i a u to r k i z o s ta ł o d c z y ta n y p rz e z m g r R y s z a rd ę P o t r ę ć. N a j­ s ta rs z e w iz e r u n k i N a jś w ię ts z e j M ary.i P a n n y z n a jd u j ą się w k a ta k u m b a c h rz y m s k ic h , je d n a k n ie m o ż n a p rz y jm o w a ć , że w s z y s tk ie w iz e r u n k i k o b ie c e

BIULETYN PATRYSTYCZNY

z d z ie ć m i n a r ę k u to p rz e d s ta w ie n ia N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y . N a jc z ę śc ie j są to b o w ie m p o r t r e ty z m a r ły c h m a te k p rz e d s ta w io n e w p o s ta c i o r a n tk i. D o­ p ie r o w s c e n a c h h is to ry c z n y c h , j a k np. P o k ło n T rz e c h K ró li, s tw ie rd z ić m o ­ żem y , iż są t a m n a p e w n o ró w n ie ż p r z e d s ta w ie n ia N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n ­ ny. N a s tę p n y k o m u n ik a t P r z e d s ta w ie n ia m a r y jn e n a s a r k o fa g a c h s ta r o c h r z e ś ­

c ija ń s k ic h w y g ło s iła m g r E w a T a t a r - P r ó c h n i a k . W rz e ź b ie s a r k o f a ­

g o w e j p r z e d s ta w ie n ia m a r y jn e p o ja w ia j ą się w y łą c z n ie w s c e n a c h h is to ry c z ­ n y c h (np. Z w ia s to w a n ie , B oże N a ro d z e n ie , P o k ło n T rz e c h K ró li). I k o n o g r a fia ty c h s c e n n ie je s t w IV i V w ie k u z b y t b o g a ta , a te m a ty k a je s t c h ry s to lo ­ g ic z n a . D o p ie ro w V I i V II w. n a s t ę p u je w z b o g a c e n ie t e j ik o n o g r a fii a u to ­ n o m ic z n y m i p r z e d s ta w ie n ia m i N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n y ., W d y s k u s ji s p ie ra n o się n a te m a t in t e r p r e t a c j i n ie k tó r y c h p r z e d s ta w ie ń ik o n o g ra fic z n y c h . W g o d z in a c h w ie c z o rn y c h ró w n ie ? te g o d n ia o d b y ły się z e b r a n ia s e k c y jn e d o g m a ty k ó w i p a tro lo g ó w . N a z e b r a n iu S e k c ji P a tr y s ty c z n e j o p ró cz s p r a w b ie ż ą c y c h s e k c ji p o ru s z o n o s p r a w ę o p ra c o w a n ia n o w eg o p o d rę c z n ik a p a tr o lo ­ g ii o ra z w y d a n ia k o n ty n u a c ji p o ls k ie j b ib lio g r a f ii p a tr y s ty c z n e j. T rz e c ie g o d n ia c a łą p rz e d p o łu d n io w ą se sję , k tó r e j p r z e w o d n ic z y ł k s. p ro f, d r h a b . W a c ła w S c h e n k , w y p e łn ił o b s z e rn y r e f e r a t doc. d r a T a d e u s z a D o b r z e n i e c k i e g o T r e ś c i te o lo g ic z n e ik o n o g r a fii ’T h e o to k o s ’. R e f e r a t ilu ­ s tr o w a n y b y ł d o s k o n a le d o b r a n y m i p rz e z r o c z a m i o ra z f r a g m e n ta m i n a g r a ń m u z y k i d a w n ie j p o św ię c o n e j N a jś w ię ts z e j M a r y i P a n n ie z h y m n e m A k a ti s t-

h o s n a cze le . P rz e w o d n ią id e ą r e f e r a t u b y ło u k a z a n ie ro z w o ju ik o n o g r a fii

m a r y jn e j, p o c z y n a ją c od p r a ź r ó d e ł i m o ty w ó w a n ty c z n y c h (np. Iz y d a z H o ru - sem ), p o p rz e z n a js ta r s z e w iz e r u n k i m a r y jn e w p r z e d s ta w ie n ia c h c h ry s to lo ­ g ic z n y c h w m a la r s tw ie k a ta k u m b o w y m i n a s a r k o fa g a c h , aż do w y k s z ta łc e ­ n ia się a u to n o m ic z n y c h p r z e d s ta w ie ń m a r y jn y c h o g łę b o k ic h tr e ś c ia c h te o lo ­ g iczn y c h . R o z w ó j ik o n o g r a fii m a r y jn e j p r z e d s ta w io n y z o s ta ł w z w ią z k u z ro z ­ w o je m m a r io lo g ii w s c h o d n ie j i z a c h o d n ie j, p rz e z co a u to r u k a z a ł ró w n ie ż w p ły w ró ż n e j n a W sc h o d z ie i Z a c h o d z ie te o lo g ii o b ra z u (ikony) n a p r z e d s ta ­ w ie n ia ik o n o g ra fic z n e .

W c z a sie o b ia d u ,' p o n ie w a ż część u c z e s tn ik ó w o p u sz c z a ła ju ż s y m p o z ju m , o. doc. d r h a b . S. C. N a p i ó r k o w s k i w im ie n iu o rg a n iz a to r ó w p o d z ię ­ k o w a ł o d je ż d ż a ją c y m z a u d z ia ł. W g o d z in a c h p o p o łu d n io w y c h o d b y ła się d y s ­ k u s ja p a n e lo w a n t. M a r y ja ja k o M a tk a B o g a w p o b o żn o ś c i m a r y jn e j w P o l­

sce o raz p o k r ó tk im p o d s u m o w a n iu u ro c z y s te z a m k n ię c ie s y m p o z ju m p rz e z

o d c z y ta n ie IV h o m ilii św . C y r y l a A l e k s a n d r y j s k i e g o k u czci B o ­ g a ro d z ic y o ra z w s p ó ln e o d ś p ie w a n ie C re d o N ic e js k o -K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o .

S y m p o z ju m z g ro m a d z iło ok. 80 u c z e s tn ik ó w z ró ż n y c h o ś ro d k ó w n a u k o ­ w y c h w k r a j u , k tó r z y w b e z p o ś r e d n ie j w y m ia n ie m y ś li z p e w n o ś c ią s a m i w ie le s k o rz y s ta li. W a rto ś ć sy m p o z ju m p o d n o s ił fa k t, iż b y ło to b e z p o ś re d n ie s p o tk a n ie n a u k o w e d o g m a ty k ó w z p a tr o lo g a m i. N a to m ia s t w y n ik ie m s y m p o ­ z ju m b ę d ą o p u b lik o w a n e je g o m a te r ia ły , p rz e z co s k o r z y s ta ć b ę d ą m o g li r ó w ­ n ie ż i in n i. Z e w z g lę d u w ła ś n ie n a z a p o w ie d z ia n ą p u b lik a c ję r e f e r a tó w s y m ­ p o z ju m w s p r a w o z d a n iu n in ie js z y m o g ra n ic z o n o się je d y n ie do p o d a n ia s tre s z c z e ń n ie k tó r y c h ic h tez. T a d e u s z G o lg o w sk i, W a r sza w a C ze sła w M a z u r, W a r sza w a 2. S y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e w B ia ły m s to k u 21 lis to p a d a 1931 r 21 lis to p a d a 1981 r. z in ic ja ty w y k s. b p a doc. d r h a b . E d w a r d a O z o r o w ­ s k i e g o , r e k t o r a A rc y b is k u p ie g o W yższego S e m in a r iu m D u c h o w n e g o w B ia ­ ły m s to k u , o d b y ło się ta m s y m p o z ju m p a tr y s ty c z n e d la u c z c z e n ia 1600 ro c z ­ n ic y S o b o ru K o n s ta n ty n o p o ls k ie g o I i 1550 ro c z n ic y S o b o ru E fe sk ie g o . W s y m ­