Stanisław Mędala
"Versöhnung - Apostolat - Kirche.
Eine exegetisch-theologische und
rezeptionsgeschichtliche Studie zu
den Versöhnungsaussagen des Neuen
Testaments (2 Kor, Röm, Kol, Eph)",
Hans-Jürgen Findeis, Würzburg 1983
: [recenzja]
Collectanea Theologica 54/3, 171-173
R E C E N Z J E
K s. S ieg n ie p o p r z e s ta je n a ty m ty lk o w n io s k u , a le w y s u w a ró w n ie ż w n io s k i m e r y to ry c z n e . W e d łu g a u to r a ro z p r a w y , h a g io g ra f, b io r ą c za o b ra z s ie d m io ra m ie n n y ś w ie c z n ik , u k a z a ł jeg o u r z e c z y w is tn ie n ie „w n a js z c z y tn ie j szej fo r m ie w J e z u s ie C h ry s tu s ie i J e g o n o w y m lu d z ie ” (s. 149). C h ry s tu s j e s t je g o c e n tr u m . N ic w ię c d z iw n eg o , że h a g io g r a f w ła ś n ie s c h a r a k te r y z o w a ł C h r y s tu s a t a k w s z e c h s tro n n ie w sw y m a p o k a lip ty c z n y m w y k ła d z ie w tr z e c h p ie r w s z y c h ro z d z ia ła c h k się g i. J e z u s — S y n c zło w ie czy m a p rz y m io ty B o sk ie i lu d z k ie , K ró la i p ro r o k a , k a p ła n a i sęd zieg o . A b y je d o k ła d n ie o p isać, a u to r b ib lijn y p o s łu ż y ł się o b ra z a m i s ta r o te s ta m e n ta ln y m i, k tó r e w h is to r ii n a ro d u , w z a le ż n o śc i od z d a rz e ń h is to ry c z n y c h o tr z y m y w a ły c o ra z to b o g a ts z e tre śc i. A u to r b ib lijn y d o d a ł do ty c h o b ra z ó w sw o je p rz e m y ś le n ia , ta k ż e b o g a te w te o lo g ic z n e tre ś c i. S zczeg ó ln ie p o d k re ś lił o n u s ta w ic z n ą o b ecn o ść C h ry s tu s a w K o śc io ła c h i w y k o n y w a n ie n a d n im w ła d z y za p o ś r e d n ic tw e m ty c h , k tó r y c h p o sła ł z o k re ś lo n y m m a n d a te m .
W y n ik i i p ro p o z y c je d la d a ls z y c h b a d a ń a u to r r o z p r a w y z a m ie śc ił w tr z e c h p a r a g r a f a c h (§§ 21— 23). J u ż z o b ję to ś c i s tro n ic m o ż n a w n o sić , że je s t ic h b a r dzo dużo. P o w s ta j ą w z w ią z k u z ty m p y ta n ia , czy ta m n o g o ść p ro p o z y c ji i w n io s k ó w je s t w y s ta r c z a ją c o u z a s a d n io n a ? O d p o w ie d z ie ć tr z e b a n a to p y ta n ie p o z y ty w n ie . S z k o d a ty lk o , że a u to r p r e z e n tu ją c w y n ik i b a d a ń n ie p o d p o rz ą d k o w a ł ic h je s z c z e w y ra ź n ie j n a d r z ę d n e m u c e lo w i s w e j r o z p r a w y — o d p o w ie dzi n a p y ta n ie , co z n a c z ą sło w a w A p o k a lip s ie 1,13: „ p o d o b n y do S y n a czło w ie c z e g o ”. Z a z n a c z a m je d n a k , że n ie z a rz u c a m k s. S ie g o w i w ie lo w a rs tw o - w o śc i c eló w p ra c y , ty lk o to, że n ie p o d p o rz ą d k o w a ł w y ra ź n ie w n io s k ó w n a c z e ln e m u c e lo w i p ra c y .
P o n ie w a ż a u to r o m ó w ił szczeg ó ło w o r e z u l ta t y n a u k o w y c h b a d a ń w o s ta t n im (c z w a rty m ) ro z d z ia le p ra c y , w y d a je się, że n ie b y ło p o tr z e b y u m ie sz c z a ć oso b n eg o z a k o ń c z e n ia (s. 160— 162). N a je g o o b ro n ę w s z a k ż e tr z e b a stw ie rd z ić , że z a k o ń c z e n ie to n ie je s t ty lk o s y n te ty z u ją c y m p o w tó rz e n ie m teg o , co p o w ie d z ia n o w ro z d z ia le o s ta tn im . W o p a rc iu b o w ie m o w s z y s tk ie a n a liz y ks. S ieg m ó g ł d o p ie ro s f o rm u ło w a ć tw ie r d z e n ie , że „ c h ry s to lo g ia S y n a czło w ieczeg o p o d k o n ie c I w ie k u b y ła b a rd z o r o z w in ię ta ” , że „ b y ła o n a w o ln a od w p ły w ó w o rie n ta ln y c h , ju d a is ty c z n y c h i g n o s ty c k ic h ” (s. 161). B io rą c rz e c z g e n e ra ln ie , s tw ie rd z a m , że p r a c a ja k ą m ia łe m za z a d a n ie z re c e n z o w a ć , ś w ia d c z y o je j a u to r z e b a rd z o p o z y ty w n ie . J e s t o n d o b ry m a n a lity k ie m , d o b rz e o d c z y tu je se n s te k s tó w b ib lijn y c h . ks. J a n Ł a c h , W a r sza w a H a n s - J ü r g e n F IN D E IS , V e r s ö h n u n g —· A p o s to la t — K irc h e . E in e e x e g e tis c h - -th e o lo g is c h e u n d r e z e p tio n s g e s c h ic h tlic h e S tu d ie z u d e n V e r s ö h n u n g s a u s s a g e n d e s N e u e n T e s ta m e n ts (2 K o r. R o m , K o l, E p h ), W ü rz b u r g 1983, E c h te r V e rla g , s. X I + 610 (F o rsc h u n g z u r B ib e l, t. 40).
Z a g a d n ie n ie p o je d n a n ia w y s u n ę ło się d z is ia j n a czo ło w e m ie js c e w d z ia ła ln o ś c i K o ścio ła. M a ją c to n a u w a d z e , H .-J . F in d e is o b ra ł so b ie te m a t p o je d n a n ia w N o w y m T e s ta m e n c ie w k o n f r o n ta c ji z te o lo g ią p o je d n a n ia u K a r o la B a r t h a ja k o p rz e d m io t r o z p r a w y d o k to r s k ie j p rz e d s ta w io n e j w 1979 r. n a w y d z ia le te o lo g ic z n y m u n iw e r s y te tu w M o n a s te rz e . P u b li k a c ja z a w ie ra część p r a c y d o k to r s k ie j p r z e d s ta w ia ją c ą te o lo g ię p o je d n a n ia w C o rp u s P a u -
lin u m . S k ła d a się o n a ze w s tę p u , c z te re c h ro z d z ia łó w , p o d s u m o w a n ia i b ib lio
g ra fii. W stę p (s. 1—60) p o k a z u je ró ż n e a s p e k ty p o je d n a n ia w ję z y k u d z isie jsz y m , u s t a w ia p ro b le m te o lo g ic z n y w z w ią z k u z o d n o s z e n ie m d z is ia j p o ję c ia p o j e d n a n ia do s to s u n k ó w m ię d z y lu d z k ic h , p o d c z a s g d y u św . P a w ła p o d m io te m p o je d n a n ia je s t z a w sz e Bóg; w s k a z u je p o d s ta w o w e te k s ty w C o rp u s P a u li- n u m (2 K o r 5,18—20; Rz 5,10 n .; K ol 1,20 n .; E f 2,16) w r a z z ic h i n t e r p r e t a c ją w eg zeg ezie w s p ó łc z e s n e j o ra z z a ry s o w u je p la n p ra c y .
R E C E N Z J E
Z p rz e g lą d u d o ty c h c z a so w y c h b a d a ń m o ty w u p o je d n a n ia w 2 K o r, Rz, K o l i E f w y n ik a p ro b le m r o z g r a n ic z e n ia m ię d z y tr a d y c ją c h rz e ś c ija ń s k ą a m y ś lą św . P a w ła o ra z u s ta le n ia k ie r u n k u r o z w o ju i r e c e p c ji m y ś li P a w io w e j w te k s ta c h d e u te r o p a u liń s k ic h (K ol i Ef), k tó r e n a w ią z u ją do fo r m u ł p rz e d - P a w ło w y c h . J e d n a k z a s a d n ic z y p ro b le m p o le g a n a w s k a z a n iu m ie js c a te o lo g ii p o je d n a n ia w so te rio lo g ii P a w io w e j. C h o d zi g łó w n ie o to, czy p o ję cie P a w io w e j „ p o słu g i je d n a n i a ” s ta n o w i u b o c z n y m o ty w w je g o so te rio lo g ii (E. K ä s e m a n n ) , czy te ż o d w ro tn ie m o d y f ik u je je g o n a u k ę o u s p r a w i e d li w ie n iu , n a d a ją c je j k ie r u n e k u n iw e rs a lis ty c z n y , w z g lę d n ie s ta n o w i m o ty w n ie z a le ż n y . W eg zeg ezie w s p ó łc z e s n e j d y s k u tu je s ię n ie ty lk o n a te m a t s to s u n k u n a u k i o p o je d n a n iu do n a u k i o u s p r a w ie d liw ie n iu u św . P a w ła , lecz ta k ż e n a te m a t s to s u n k u p o je d n a n ia do p o ję c ia p o k o ju , g d y ż te d w a m o ty w y w y s tę p u ją u P a w ła o b o k sie b ie (por. R z 5,1.9). Je sz c z e in n y p ro b le m p o le g a n a u s ta le n iu re la c ji, ja k ie z a c h o d z ą m ię d z y p o je d n a n ie m a z a d o ść u c z y n ie n ie m ; p o d c z a s g d y eg zeg eza w sp ó łc z e s n a d ąży do ro z g r a n ic z e n ia ty c h p o ję ć , to w so te r io lo g ii d o g m a ty c z n e j ró ż n ic e m ię d z y n im i są c zęsto z a c ie ra n e . Z k o le i w y p o w ie d z i P a w ła z a w ie r a ją im p lik a c je e k le z jo lo g ic z n e . P o n ie w a ż N o w y T e s ta m e n t t r a k t u j e p o je d n a n ie c z ło w ie k a z B o g iem w C h ry s tu s ie ja k o p o d s ta w o w e w y d a rz e n ie zb aw cze, F in d e is u s iłu je u w y d a tn ić z n a c z e n ie „ p o słu g i je d n a n i a ” (2 K o r 5,18) w te o lo g ii a p o s to la tu i w ek le z jo lo g ii. S tą d z w ra c a on szcze g ó ln ą u w a g ę n a a p o s to la t je d n a n ia n ie ty lk o p o d a s p e k te m p rz e k a z y w a n ia „ sło w a j e d n a n i a ”, lecz p rz e d e w s z y s tk im p o d a s p e k te m p o je d n a n ia z B o g iem ja k o w y d a r z e n ia o ra z n a sp o s o b y re c e p c ji m y ś li P a w ło w e j, k tó r a w E f n a b ie r a w y ra ź n y c h w y m ia r ó w e k le z jo lo g ic z n y c h . R o z d z ia ł p ie r w s z y p t. A p o s to la t P a w ła ja k o „ posługa je d n a n ia ” (s. 61— 252) p o św ię c o n y je s t a n a liz ie 2 K o r 5,18— 21 w k o n te k ś c ie sz e rsz y m (2 K o r 2,14—7,4) i w k o n te k ś c ie b e z p o ś r e d n im (2 K o r 5,14— 6,2). A n a liz a te k s tu n ie o g ra n ic z a się do u s ta le n ia fo r m y lite r a c k ie j, te m a ty k i te o lo g ic z n e j, k ie r u n k u a r g u m e n ta c j i P a w ła , lecz u k a z u je ta k ż e k o m u n ik a ty w n y c h a r a k t e r te k s tu , jeg o k o n te k s t s y tu a c y jn y , n a p ię c ie m ię d z y P a w łe m a g m in ą w K o ry n c ie , o c z e k i w a n ia o d b io rc ó w , c h ę ć z m ia n y s y tu a c ji p rz e z A p o sto ła o ra z k o m u n ik a ty w n e r e la c je m ię d z y n im a K o ry n tia n a m i. T e m a t p o je d n a n ia p o ja w ia się u P a w ła w k o n te k ś c ie te o lo g ii a p o s to la tu ja k o „ p o słu g i D u c h a ” (3,8) i „ p o słu g i s p r a w ie d liw o ś c i” (3,9). W te o lo g ii a p o s to la tu P a w e ł w s k a z u je m . in. n a p o d s ta w y z d a tn o ś c i do p e łn ie n ia p o słu g i a p o s to ls k ie j (por. n p . 2,15— 17), ź ró d ło a u to r y te t u a p o s to ls k ie g o (por. n p . 4,7), sp o s o b u d z ia ła n ia (por. n p . 6,6; 7,4). S w o ją „ p o słu g ę je d n a n i a ” K o r y n tia n z B o g iem p o jm u je P a w e ł w łą c z n o śc i z a k te m B oga je d n o c z ą c e g o ś w ia t ze s o b ą w C h ry s tu s ie (5,18). W ty m k o n te k ś c ie p o j m u je on s w o ją „p o słu g ę je d n a n ia ” ja k o r e p r e z e n ta c ję sa m e g o C h ry s tu s a , k tó r a je s t je d n o c z e ś n ie r e p r e z e n ta c ją B oga. N a s tę p u je o n a w g ło sz e n iu sło w a c e le m u o b e c n ie n ia z b aw czeg o w y d a rz e n ia . P o d m io te m je d n o c z ą c e g o d z ia ła n ia w C h r y s tu s ie je s t s a m Bóg, a a p o s to ł je g o n a rz ę d z ie m . Z a te m p o je d n a n ie w u ję c iu P a w ła to e sc h a to lo g ic z n a je d n o ś ć z B o g iem w je d n o ś c i z C h r y s tu sem . W s z e c h s tro n n ą a n a liz ę p o ję c ia p o je d n a n ia w 2 K o r z a m y k a z a s to s o w a n ie n a u k i P a w ła do d z isie jsz e j p ro b le m a ty k i w y o b c o w a n ia c z ło w ie k a ze w s p ó l n o ty z B ogiem . R o z d z ia ł d ru g i p t. O tr z y m a n e p o je d n a n ie ja k o p o d s ta w a c h lu b y (s. 253— 343) z a w ie ra a n a liz ę p o ję c ia p o je d n a n ia w R z 5,10 n. i 11,15 w k o n te k ś c ie p r o b le m a ty k i te o lo g ic z n e j L is tu do R z y m ia n . Z w r a c a o n tu t a j sz c z e g ó ln ą u w a gę n a k o r e la c ję m ię d z y p o ję c ie m p o je d n a n ia i p o ję c ie m g rz e c h u . O m a w ia z a te m s o te rio lo g ic z n o - u n iw e rs a lis ty c z n y w y m ia r p o je d n a n ia w R z, je g o k o m p o n e n ty e sc h a to lo g ic z n e , sta u ro lo g ic z n e , c h ry s to lo g ie z n o -p n e u m a to lo g ic z n e o ra z im p lik a c je e k le z jo lo g ic z n e . W R z w p ro w a d z a P a w ła p o ję c ie p o je d n a n ia , b y p rz e p r o w a d z ić k r y t y k ę p o c z u c ia w ła s n e j w y s ta r c z a ln o ś c i i w s k a z a ć p o d s ta w ę a u te n ty c z n e j c h lu b y c h rz e ś c ija ń s k ie j, k tó r a o p ie ra się n a z b a w c z y m d z ia ła n iu B oga d o k o n a n y m w C h ry s tu s ie .
R E C E N Z J E 173
R o z d z ia ł tr z e c i p t. P o je d n a n ie k o s m o s u i p o je d n a n ie p r z e z ś m ie r ć k r z y
ż o w ą (s. 344— 445) p o św ię c o n y je s t te o lo g ii p o je d n a n ia w K ol. A u to r a n a liz u
je z a ró w n o k o n te k s t lite r a c k i, ja k i s y tu a c y jn y w y p o w ie d z i w K ol 1,20 n., u w y d a tn ia te o lo g ię p o je d n a n ia z tr a d y c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j z a w a r tą w e le m e n ta c h p r z e ję ty c h z h y m n u o ra z m y ś l w y ra ż o n ą w r e d a k c j i ty c h e le m e n tó w , k tó r a p o le g a n a e k le z jo lo g ic z n y m u ś c iś le n iu c h ry s to lo g ii k o sm o lo g ic z n e j o ra z n a m o ty w a c ji p o je d n a n ia w ś w ie tle te o lo g ii k rz y ż a . R o z d z ia ł c z w a r ty p t. P o je d n a n ie z B o g ie m lu d z k ic h u g r u p o w a ń Ż y d ó w i p o g a n w K o śc ie le (s. 446— 537) p r z e d s ta w ia e k le z jo lo g ic z n e w y m ia r y p o je d n a n ia w u ję c iu a u to r a L is tu do E fe z ja n , k tó r y m o d y f ik u je i d a le j ro z w ija n a u k ę św . P a w ła (2 K o r i Rz), ja k ró w n ie ż n a u k ę a u to r a K ol. E f 2,16 p o u cza, że C h ry s tu s p o je d n a ł p rz e z k rz y ż w sw o im c ie le d w ie o d d a lo n e od sie b ie g ru p y lu d z i — Ż y d ó w i p o g a n . T o p o je d n a n ie p o le g a n a o tw a rc iu d o s tę p u do B oga w je d n o ś c i k o śc ie ln e j. F in d e is u w y d a tn ia d y n a m ic z n e u ję c ie K o śc io ła w E f, c h ry s to lo g ic z n y i s ta u ro lo g ic z n y w y m ia r p o ję c ia p o je d n a n ia , h is to rio - z b a w c z y i sp o łe c z n y a s p e k t w y o b c o w a n ia o ra z je d n a n ie K o ścio ła i lu d z k o śc i ja k o z a d a n ie a p o sto lsk ie . R o z d z ia ł k o ń c z y się z a s to s o w a n ie m n a u k i E f do a k tu a l n e j rz e c z y w is to ś c i k o śc ie ln e j. W p o d s u m o w a n iu (s. 538— 554) a u to r p r z e d s ta w ia h is to rię re c e p c ji te o lo g ii p o je d n a n ia w r a m a c h N o w eg o T e s ta m e n tu , p o d a je e le m e n ty s t r u k t u r a l n e p o ję c ia p o je d n a n ia w C o rp u s P a u lin u m , u k a z u je r e la c je m ię d z y p o ję c ie m p o je d n a n ia a ta k im i p o ję c ia m i, ja k : u s p r a w ie d liw ie n ie , p o k ó j, a p o s to la t i K o ściół. W y ch o d ząc ze s tw ie rd z e n ia , że p o d s ta w ą w s z y s tk ic h w y p o w ie d z i n o w o - te s ta m e n to w y c h o p o je d n a n iu je s t a k tu a l n a rz e c z y w is to ść p o je d n a n ia z B o g iem , p o d k re ś la o n ro lę a p o s to la tu je d n a n ia , z a d a n ia w s p ó ln o ty k o śc ie ln e j w s to s u n k u do je d n o c z ą c e g o z B o g iem sło w a , w s k a z u je K o śció ł ja k o h is to ry c z n e m ie js c e p o je d n a n ia k o sm ic z n e g o i o g ó ln o lu d z k ie g o . N a k o n ie c p o k a z u je sp o so b y z a s to s o w a n ia n o w o te sta im e n to w e j te o lo g ii p o je d n a n ia w te o lo g ii w s p ó ł c z e sn e j. N a sz c zeg ó ln e u w y d a tn ie n ie w p o d s u m o w a n iu z a s łu g u je s tw ie r d z e n ie , że w n a u c e św . P a w ła w s p ó ln o ta k o ś c ie ln a n ie m o że s k u te c z n ie u c z e s tn i czyć w o fia ro w a n e j ła s c e B ożej b e z u s ta w ic z n e j a s y s te n c ji p o słu g i je d n a n ia , tj . b e z a p o sto ła . D zieło z a m y k a w y k a z w y k o rz y s ta n e j l i t e r a t u r y p rz e d m io tu , k tó r y liczy b lis k o 900 p o zy cji. P r a c a F in d e is a s ta n o w i w s z e c h s tro n n e s tu d iu m te m a tu p o je d n a n ia w C o r p u s P a u lin u m , bo ty lk o ta m te n te m a t w y s tę p u je w N o w y m T e s ta m e n c ie . A u to r p o k a z u je o ry g in a ln o ś ć n a u k i św . P a w ła , je j w p ły w n a ro z u m ie n ie f o r m u ł i p o ję ć p rz e d p a w ło w y c h o ra z n a m o ż liw o śc i z a s to s o w a n ia P a w io w e j te o l o g i i . p o je d n a n ia w te o lo g ii w sp ó łc z e s n e j n ie ty lk o w s a k r a m e n to lo g ii, a le p rz e d e w s z y s tk im w ek le z jo lo g ii.
P o d w z g lę d e m m e to d o lo g ic z n y m p r a c a z b liż a s ię do id e a łu i m oże s ta n o w ić w z ó r do o p ra c o w y w a n ia te m a tó w te o lo g ic z n y c h w C o rp u s P a u lin u m . A r g u m e n ta c ja o p ie r a się n a w n ik liw e j i w s z e c h s tro n n e j a n a liz ie te k s tó w o raz n a d o k ła d n e j z n a jo m o śc i l i t e r a tu r y p rz e d m io tu . N o w o śc ią w p o r ó w n a n iu z d o ty c h c z a s o w y m i s tu d ia m i te g o te m a tu je s t z w ró c e n ie g łó w n e j u w a g i n a h is to r i ę i k r y t y k ę r e c e p c ji m y ś li P a w io w e j. D a je to m o ż liw o ść u ję c ia n o w o te s ta - m e n to w e j te o lo g ii p o je d n a n ia w p e łn ie js z y m ś w ie tle i w sz e rsz e j n iż d o ty c h c zas c z y n io n o p e rs p e k ty w ie .
O m a w ia n a k s ią ż k a m oże słu ży ć p o m o c ą n ie ty lk o b ib lis to m do p o g łę b io n e g o s tu d iu m m y ś li P a w io w e j i ja k o w zo rz e c m e to d y b a d a ń je g o te k s tó w , a le ró w n ie ż te o lo g o m do w ła ś c iw e g o u s ta w ia n ia p ro b le m u p o je d n a n ia w te o logii s p e k u la ty w n e j i w te o lo g ii p r a k ty c z n e j, ze z w ró c e n ie m u w a g i n a a p o s to la t je d n a n i a w a sp e k c ie e k u m e n ic z n y m i e w a n g e liz a c y jn y m .
