Stanisław Rabiej
"Chrystus jako sens historii", Czesław
Stanisław Bartnik, Wrocław 1987 ;
"Historia ludzka i Chrystus", Czesław
Stanisław Bartnik, Katowice 1987 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 57/4, 196-198
196 R E C E N Z J E
W re sz c ie o m ó w io n e z o s ta ły sp o so b y w y z w o le n ia p r a c y z s y s te m ó w z n ie w a la ją c y c h ją .
K s ią ż k a k s. M a jk i n a p is a n a je s t z ro z u m ia le n a w e t d la la ik a , za co c h w a ła a u to r o w i. N ieczęsto s p o ty k a się p o z y c je p o ru s z a ją c e t a k b o g a tą g a m ę z a g a d n ie ń , tr u d n y c h p rz e c ie ż i c zęsto n ie w ła ś c iw ie ro z u m ia n y c h , k tó r e p r z e z n a c z o n e są d la m a s o w e g o o d b io rc y . W y d a je się, że sta ć się o n a m o że ź ró d łe m g łę b o k ic h r e f le k s ji n a d c z ło w ie k ie m , m oże ró w n ie ż z m ie n ić n a s z s to s u n e k do p ra c y . J e ż e li k s ią ż k a ta „d o p o m o że c z y te ln ik o w i (...) do o d n a le z ie n ia s e n s u sw e j p ra c y (...), b ę d z ie to d la a u to r a n a jw y ż s z ą n a g r o d ą ’" (s. 250).
Z b ig n ie w W e jc m a n , W a r s z a w a
k s. C z e sła w S ta n is ła w B A R T N IK , C h r y s tu s ja k o se n s h is to r ii, W ro c ła w 1987, W y d a w n ic tw o W ro c ła w s k ie j K s ię g a r n i A r c h id ie c e z ja ln e j, s. 356. k s. C z e sła w S ta n is ła w B A R T N IK , H is to r ia lu d z k a i C h r y s tu s , K a to w ic e 1987, K s ię g a r n ia św . J a c k a , s. 348. R o k 1987 p o s z e rz y ł b o g a tą tw ó rc z o ś ć k s. p ro f. С z. B a r t n i k a o k o le j n e d w ie k s ią ż k i. S ą n im i C h r y s tu s ja k o s e n s h is to r ii o ra z H is to r ia lu d z k a i C h r y s tu s . I c h a u to r — o b e c n y k ie r o w n ik K a te d r y H is to r ii D o g m a tó w o ra z S e k c ji T e o lo g ii D o g m a ty c z n e j W y d z ia łu T e o lo g ic z n e g o K U L — je s t z n a n y z sz e re g u p u b lik a c ji p o ś w ię c o n y c h m y ś li c h r z e ś c ija ń s k ie j w r e la c ja c h do ś w ia ta , h is to rii, k u lt u r y , ż y c ia sp o łeczeg o , p o lity k i, n a r o d u . O p u b lik o w a ł b l i sk o 400 r o z p r a w i a r ty k u łó w w P o ls c e i z a g ra n ic ą . O s ta tn io w 1 R F N u k a z a ła się je g o k s ią ż k a p t. F o r m e n d e r p o litis c h e n T h e o lo g ie in P o le n , R e g e n s b u r g 1986.1
P ro f . B a r tn i k w s w o ic h p o g lą d a c h ro z w ija p e rs o n a liz m re a lis ty c z n y . P r o w a d z ą c b a d a n ia n a u k o w e n a w ie lu in n y c h p ła s z c z y z n a c h te o lo g ii i filo z o fii s t a r a się o p o p u la r y z a c ję ic h w y n ik ó w . T a k i te ż cel p rz y ś w ie c a ł w y d a n iu p r a w ie je d n o c z e ś n ie d w u k s ią ż e k s k u p ia ją c y c h się w o k ó ł z a sa d n ic z e g o p r o b le m u : J e z u s C h r y s tu s ja k o c e n tr u m , cel i se n s w s z e lk ie j h is to rii. W o b y d w u p r a c a c h a u to r s k u te c z n ie s t a r a się p rz e ło ż y ć tę f u n d a m e n ta l n ą p r a w d ę d la m y ś li c h r z e ś c ija ń s k ie j n a k o n k r e t n ą p r a k ty k ę d z ie jo w ą . J u ż s a m t y t u ł je d n e j z n ic h — C h r y s tu s ja k o s e n s h is to r ii ■— z a w ie r a p ro p o z y c ję k o n k r e tn e j d ro g i o d n a jd y w a n ia s e n s u z d a rz e ń , czy n ó w , p la n ó w , p ro c e s ó w h is to ry c z n y c h , e p o k , k u l t u r i re lig ii. M y śl a u to r a o p tu je w k ie r u n k u t a k i c h p o s z u k iw a ń s e n s u h is to rii ( m ik ro h is to rii, m a k r o h is to r ii i m e g a h is to rii), k tó r e z a w ie r a ły b y p r z e s ła n k i „n ie ty lk o z ro z u m u , a le z w ia r y ” .
P o d s ta w ą m ó w ie n ia o o so b ie J e z u s a C h r y s tu s a ja k o s e n s ie w sz e lk ie j h i s to r ii je s t je g o ży cie w c z a s o p r z e s tr z e n i h is to ry c z n e j, jeg o re a ln o ś ć lu d z k a i d o p e łn ie n ie sp o łe c z n e te j h is to ry c z n o ś c i. D la te g o te ż J e z u s ja k o f a k t h is to ry c z n y sto i u p o c z ą tk u ro z w a ż a ń w o b u o p ra c o w a n ia c h . O ile je d n a k H is to
r ia lu d z k a i C h r y s tu s k o n c e n tr u je się t u t a j n a o m ó w ie n iu ś w ia d e c tw za f a k
ty c z n y m is tn ie n ie m J e z u s a z N a z a r e tu (rozdz. II), o ty le w d ru g ie j p o z y c ji c h o d z i o u k a z a n ie J e z u s a ja k o b y tu h is to ry c z n e g o w r a m a c h tz w . je z u o lo g ii (rozdz. II). W k o n s e k w e n c ji ju ż t u w id z im y , że h is to r ia w śc is ły m z n a c z e n iu k o ń c z y się n a J e z u s ie . N a to m ia s t je z u o lo g ia p ro w a d z i do ś w ia ta S ło w a B o żego, k tó r e z k o le i m o że b y ć w części „ d o s trz e g a n e ” z p u n k tu h is to rii, a n a w e t sa m o s ta ło się h is to rią .
T a m y ś l z n a jd u j e k o n ty n u a c ję n a d a ls z y c h s tr o n a c h k s ią ż k i C h r y s tu s j a k o
se n s h is to rii. Z w ia s tu je to ju ż ro z d z ia ł I I I z a ty tu ło w a n y K u c h r y s to lo g ii.
W części p o św ię c o n y je s t o n o m ó w ie n iu is tn ie ją c y c h m o d e li c h ry s to lo g ic z n y c h . P r z e jr z y s t a k la s y f ik a c ja i p r e z e n ta c ja w s p ó łc z e s n y c h te n d e n c ji w c h r y sto lo g ii w y d a je się b y ć b a rd z o c e n n a n a w e t d la z o rie n to w a n e g o w p r o b le m ie
c z y te ln ik a . J e s z c z e r a z w id z im y j a k fe n o m e n J e z u s a C h r y s tu s a n ie je s t n ig d y u ję t y w y c z e rp u ją c o : S tą d c h ry s to lo g ia c ią g le się r o z w ija i z a w sz e je s t p lu ra lis ty c z n a . W ś ró d je j ró ż n y c h fo rm , z d a n ie m p ro f. B a r tn i k a , „ n a le ż y ro z w i ja ć c h ry s to lo g ię s p e łn ie n ia o sobow ego. A lb o w ie m b y t z m ie rz a k u p o s ta c i o so b o w e j, k tó r a je s t a b s o lu tn o ś c ią p e łn i i p e łn ią a b s o lu tn o ś c i. W sz e lk i b y t o s ią ga) sw ó j p u n k t k u lm in a c y jn y , choć c ią g le n a d a l r o z w ija ją c y się w O so b ie J e z u s a C h ry s tu s a . O n je s t Z a s a d ą H is to r ii i z a ra z e m H is to r ią w p e łn y m teg o s ło w a z n a c z e n iu . Ś w ia t je s t w s p ó łm is te r iu m C h ry s tu s a , a C h r y s tu s je s t w s p ó ł- - m is t e r iu m ś w ia ta . Z e ś w ia ta i h is to r ii tw o rz y O n sw o je z b a w c z e k ró le s tw o o d d z ia ły w u ją c e n a ż y c ie d o c z e sn e sp o łe c z e ń s tw , c y w iliz a c ji i re lig ii. S w o ją O so b ą u s e n s a w ia b y t sp o łe c z n y i je d n o s tk o w y ” .
K o n c e p c ja t a p o d k re ś la ów p a r a le liz m m ię d z y h is to rią k a ż d e g o c z ło w ie k a ja k o je d n o s tk i a d z ie ja m i J e z u s a . M o żn a t u m ó w ić o p e w n e j w s p ó łh is to r ii. T e s p o s trz e ż e n ia c h ry s to lo g ii s p e łn ie n ia o so b o w eg o d o sk o n a le w s p ó łb r z m ią ze w s p ó łc z e s n y m i p ró b a m i o k re ś le n ia s e n s u b y to w a n ia c z ło w ie k a i o ta c z a ją c e j go rz e c z y w is to ś c i. T re ść te j c h ry s to lo g ii je s t p e w n ą k o n s tr u k c ją , k tó r ą m o ż e u z u p e łn ia ć k a ż d y szczeg ó ło w y k ie r u n e k te o lo g ii. O p ie ra się o n a o z a s a d y p e r s o n a liz m u c h r z e ś c ija ń s k ie g o . N ie je s t to o p c ja w y k lu c z a ją c a in n e . Z a p e w n e n a jb liż s z a a u to r o w i, k tó r y je d n a k n ie ch ce n ią d e te r m in o w a ć czy te l n ik a .
M o żliw o ść in n e g o s p o jrz e n ia , a c z k o lw ie k zaw sz e p rz e z p ry z m a t o soby J e z u s a C h r y s tu s a , z a ry s o w u je d r u g a z o m a w ia n y c h k s ią ż e k : H is to r ia lu d z k a
i C h r y s tu s . P ro f. B a r tn i k p r e z e n tu je w n ie j sz e re g u ję ć h is to rii w ła ś c iw y c h
m y ś li c h r z e ś c ija ń s k ie j. K ie r u je się p rz e k o n a n ie m , że w k a ż d e j z n ic h k r y j e s ię coś n ie p o w ta r z a ln e g o , szczeg ó ln eg o i ty lk o je j w ła śc iw e g o . S u p o n u je j e d n o c z e śn ie , że p o z n a n ie ta je m n ic y h is to r ii je s t zaw sz e a s p e k to w e , n ig d y p e łn e a n i w y c z e rp u ją c e . Z n a jo m o ść t a k w ie lu u ję ć d z ie jó w p o m a g a z a in te r e s o w a n e m u w y tw o rz y ć so b ie w ła s n ą w iz ję , k tó r a w in n a ta k ż e u b o g a c ić c h rz e ś c i ja ń s tw o . K o n ie c z n o ść w rę c z ta k ie g o r o z e z n a n ia w y p ły w a p o n ie k ą d te ż z o bo w ią z k u z a ję c ia p o z n a w c z e j i p r a k ty c z n e j p o s ta w y w o b e c rz e c z y w is to ś c i w je j w y m ia r z e o g ó ln y m i je d n o s tk o w y m . T a k o d c z y tu ją sw o je p o s ła n ie p r e z e n to w a n i, w y b itn i p r e k u r s o r z y i p ó ź n ie js i tw ó rc y te o lo g ii h is to rii. W k o le jn y c h r o z d z ia ła c h k s ią ż k i z o s ta ły o m ó w io n e : h is to r ia c h ry s to lo g ic z n a św . P a w ła , h is to r i a m e s ja n is ty c z n a św . M a te u s z a , te o lo g ia ja k o h is to r ia z b a w ie n ia u św . Ł u k a s z a , h is to r ia i a n ty h i s t o r ia w D id a c h e , h is to r ia ja k o h a rm o n ia sp o łe c z n a ( K le m e n s R zy m sk i), h is to r ia ja k o d r a m a t litu r g ic z n y (A p o k a lip sa św . J a n a ) , h is to r ia ja k o o d n ie s ie n ie lu d z k o ś c i do L o g o su ( J u s ty n M ęc z e n n ik ), h is to ria j a k o p e d a g o g ia B oża (I re n e u s z z L y o n u ), h is to r ia ja k o s p ir y tu a liz a c ja (O ry - g e n e s), h is to ria e s c h a to lo g iz u ją c a (A u g u sty n ), h is to r ia o w o c u ją c a szczęściem z ie m s k im (J o a c h im z F io re ), h is to r ia ja k o p rz y p a d ło ś ć ś w ia ta n ie ru c h o m e g o (T o m a s z z A k w in u ), h is to r ia z a k lę ta w id e a ln ą sp o łe c z n o ść (T o m asz C a m p a - n e lla ), h is to r ia p is a n a p rz e z O p a trz n o ś ć (J. B. B o ssu et), h is to r ia n a o b ra z T r ó jc y Ś w ię te j (A. C ie sz k o w sk i), h is to r ia ja k o e w o lu c ja k u C h ry s tu s o w i (P . T e ilh a r d de C h a rd in ), h is to r ia ja k o d z ie je k u l t u r (A. J . T o y n b e e ), h is to r ia w C h r y s tu s ie (H. U rs v o n B a lth a s a r) , h is to r ia ja k o d z ie je z b a w ie n ia (J. D a- n ió lo u ), h is to r ia p e rs o n a lis ty c z n a , d z ie je lu d z k o ś c i ja k o n a ro d o w y c h w s p ó l n o t osób ( J a n P a w e ł II). P r ó b a o k re ś le n ia m y ś li o b ecn eg o p a p ie ż a d o ty c z ą c y c h ta j e m n i c y d z ie jó w z a m y k a to ro z le g łe s tu d iu m p o g lą d ó w z p o g ra n ic z a te o lo g ii i filo z o fii h is to rii. A u to r n ie u w a ż a , że r e p r e z e n to w a n e p o s ta c ie są n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n e d la m y ś li c h rz e ś c ija ń s k ie j. J e s t św ia d o m y , że z o s ta li p o m in ię c i w y b itn i te o lo g o w ie h is to rii, n ie m ó w ią c ju ż o filo z o fa c h : h is to r ii, k u lt u r y , sp o łe c z e ń s tw a , c z ło w ie k a itp . J e s t w ia d o m e , że n ie sp o só b z a m ie ś c ić w je d n y m o p ra c o w a n iu p e łn e g o w y m ia r u m y ś li d o ty c z ą c y c h d a n e go p ro b le m u . Z a k re ś lo n e z o s ta ły p e w n e h o ry z o n ty , n a k tó r y c h b y ć m oże p o ja w ią się n o w e o p r a c o w a n ia z z a k r e s u te o lo g ii i filo z o fii h is to rii.
B a d a n ia ta k i e b ę d ą m u s ia ły je szcze u w z g lę d n ić w ie le in n y c h k ie r u n k ó w i s y s te m ó w m y ś lo w y c h z w ią z a n y c h z c h rz e ś c ija ń s tw e m . P ro f . B a r tn i k , k tó r y w s w o je j p r a c y m u s ia ł k o rz y s ta ć z w ie lu ź ró d e ł z in n y c h d z ie d z in ja k n p .
b ib lis ty k a , p a tr o lo g ia , so c jo lo g ia , k u ltu ro lo g ia , lite r a tu r o z n a w s tw o , je s t z d a n ia , że p r o b le m u s e n s u h is to rii i m ie js c a z n ie j o so b y J e z u s a C h ry s tu s a , n ie m o ż n a p r z e d s ta w ia ć ty lk o cz y sto p o p u la r n ie . G ro z iło b y to k o m p le tn y m z a fa łs z o w a n ie m . Z a ró w n o t u t a j , j a k i często w ż y c iu t a k z w a n a ła tw o ś ć b y w a n a jw ię k s z y m w ro g ie m m y ś li. U m ie ję tn o ś ć n ie w p a d a n ia w t ę p u ła p k ę j e s t n ie w ą tp liw ie je d n ą z w ie lu z a le t o b u o m a w ia n y c h k s ią ż e k . ks. S ta n is ła w R a b ie j, L u b l i n N ik la s L U H M A N N , Ö k o lo g is c h e K o m m u n ik a tio n . K a n n d ie m o d e r n e G e se ll-, S c h a ft s ic h a u f ö k o lo g isc h e G e fä h r d u n g e n e in s te lle n ? O p la d e n 1986, W e s t d e u ts c h e r V e rla g G m b H , s. 265 J e s t z n a m ie n n e d la n a s z y c h czasó w , że p ro b le m y m o r a ln o ś c i n a b r a ł y w ię k sz e g o n iż d a w n ie j z n a c z e n ia , że n ie d o ty c z ą ju ż ty lk o o so b is te j s f e r y ż y c ia i m ię d z y lu d z k ic h s to s u n k ó w czy z a c h o w a ń , le c z s ię g a ją z n a c z n ie d a le j. R o z sz e rz a się s f e r a m o ra ln o ś c i, w k r a c z a ją c n a te r e n y z d a w a ło b y się o b c e tr a d y c j i e ty c z n e j j a k te c h n ik a , p r o d u k c ja , h a n d e l, itp . P o d k r e ś la się k o n ie c z n o ść s to s o w a n ia k r y t e r ió w m o r a ln y c h w p o lity c e . W iąże się to n ie w ą tp liw ie z s z e ro k im k ry z y s e m id e i czy id e o lo g ii n ie o g ra n ic z o n e g o p o s tę p u i z a ła m a n ie m się p e rs p e k ty w ic z n e j w iz ji p rz y s z ło śc i. U tr w a la się p rz e k o n a n ie , że ro z w ó j te c h n ic z n y n ie m oże by ć tr a k to w a n y ja k o c a łk o w ic ie a u to n o m ic z n y w o d n ie s ie n iu do m o ra ln o ś c i. I s tn ie j ą w ie lk ie p ro b le m y m o r a ln e , k tó r e s k u p i a ją n a so b ie u w a g ę w ie lu lu d z i w s p ó łc z e s n y c h , a n ie k tó r e p r o b le m y m o r a ln o ś c i n a b r a ł y n o w e g o z n a c z e n ia i w k ro c z y ły n a te r e n y n ie o b ję te d o ty c h c z a s d y r e k ty w a m i o k re ś lo n e j e ty k i. P o s z e rz y ł się r e j e s t r p ro b le m ó w m o r a ln y c h . P o ja w ia j ą się o n e w ta k i c h d z ie d z in a c h ż y c ia j a k o c h ro n a ś r o d o w is k a n a tu r a ln e g o , z a o p a trz e n ie e n e r g e ty c z n e , g o s p o d a r o w a n ie d o s tę p n y m i z a p a s a m i s u ro w c ó w i ź ró d ła m i e n e rg ii, ro z d z ia ł w y p r o d u k o w a n y c h d ó b r k o n s u m p c y jn y c h , n a g ro m a d z e n ie się t r u d n y c h do z n is z c z e n ia o d p a d ó w p rz e m y s ło w y c h . O k a z u je się, że ty c h p r o b le m ó w n ie m o ż n a ro z w ią z a ć b e z z m ia n y p o w s z e c h n ie d o ty c h c z a s p rz y ję te g o sp o s o b u i s ty lu ż y c ia : N a d z w y c z a jn y p o s tę p n a u k i i te c h n ik i o k a z u je się a m b iw a le n tn y , m oże słu ż y ć z a ró w n o d o b ru ja k i z łu . C z ło w ie k n a p r z y k ła d n ie m oże d o w o ln ie czy n ić ze sw o im ś r o d o w is k ie m te g o , co chce, e k s p lo a to w a ć go do g r a n ic m a r n o tr a w s tw a , n ie d o s trz e g a ć in n y c h z n a c z e ń j a k ty lk o te , k tó r e słu ż ą celo m d o ra ź n e g o u ż y c ia i zu ż y c ia . D z ia ła m y w te d y n a sz k o d ę p rz y s z ły c h p o k o le ń wi im ię n a s z y c h e g o is ty c z n y c h in te re s ó w . K o rz y s ta n ie z p o s tę p u te c h n ic z n e g o i g o s p o d a rc z e g o m oże d z ia ła ć z a r ó w n o w k i e r u n k u m o r a ln ie d e s tr u k c y jn y m , ja k i w k ie r u n k u m o r a ln ie k o n s tr u k c y jn y m , z a le ż n ie od s p o s o b u te g o k o rz y s ta n ia . W z ro s to w i ilo ś c io w e m u n ie to w a rz y s z y zaw sz e w z ro s t ja k o ś c io w y , a n a w e t te n p ie rw s z y m a s w o je g ra n ic e . E k o lo g ic z n ie z n a c z ą c e s k u t k i u b o c z n e ro z w o ju te c h n ic z n e g o i g o sp o d a rc z e g o p ro w a d z ą do n ie m a l n ie u n ik n io n y c h z a b u rz e ń w sfe rz e b io lo g ic z n e j i p s y c h ic z n e j, a n a w e t szk ó d w ś r o d o w is k u n a tu r a ln y m , często ju ż n ie o d w r a c a ln y c h (z a g ła d a ek o lo g ic z n a ). S k ą d p o s tu la t o p a n o w a n ia p rz y r o d y p o ja w ia się w sp ó łc z e ś n ie ró w n o le g le z p o s tu la te m je j o c h ro n y . K ry z y s e k o lo g ic z n y z a g ra ż a ta k ż e lu d z k o ś c i je j u n ic e s tw ie n ie m . Z a g a d n ie n ia m i e k o lo g ic z n y m i z a ją ł się so c jo lo g z a c h o d n io n ie m ie c k i N. L u h m a n n , r o z w ija ją c y od w ie lu la t te o r ię s y s te m ó w s p o łe c z n y c h . K s ią ż k a ö k o lo g is c h e K o m m u n ik a t io n je s t ro z s z e rz o n ą w e r s ją r e f e r a t u w y g ło szo n eg o n a z a p ro s z e n ie R h e in is c h -W e s tfä lis c h e A k a d e m ie d e r W is s e n s c h a f te n w 1985 r. i s k ła d a się z 21 k r ó t k ic h ro z d z ia łó w . L u h m a n n p a tr z y n a sp o łe c z e ń s tw o ja k o n a p e w ie n z ró ż n ic o w a n y sy s te m , w k tó r y m ró ż n e p o d s y s te m y f u n k c jo n a ln e tw o r z ą m n ie j lu b w ię c e j s p ó jn ą cało ść. N a le ż y a n a liz o w a ć p o sz c zeg ó ln e części s k ła d o w e i e le m e n ty s y s te m u , a le ró w n ie ż n a le ż y s z u k a ć z a le ż n o śc i is tn ie ją c y c h w cało ści, p y ta ją c , ja k z ja w is k a z a c h o d z ą c e w je d n y m p o d s y s te m ie w p ły w a ją n a z ja w is k a i p ro c e s y z a c h o d z ą c e w in n y c h lu b j a k
