A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 28, 1983
I.
STREFA ŻYWICIELSKA
OBSZARÓW ZAGLOMEROWANYCH
Tadeusz O lszew ski’
KONCEPCJA TEORETYCZNA STREF
Zaopatrzenie społeczeństw a w żywność w system ie socjalistycznej gospodarki odbyw a się w ramach planu centralnego. Na tym bowiem poziomie planowania najłatw iej jest optym alizować w arunki i czynniki bilansowania podaży podstaw ow ych produktów w ytw arzanych przez rolnictwo krajow e i przem ysł spożywczy z w ielkością i stru kturą po-jaw iających się w społeczeństwie potrzeb. C entralny polityk i planista także jest tylko w stanie właściwie kierow ać handlem zagranicznym, racjonalnie traktując salda dodatnie i ujem ne w ynikające z podaży krajow ych produktów i ich spożycia przez ludność. Na rzecz centralne-go sterow ania centralne-gospodarką żywnościową przem awia ponadto strategia ogólnego rozwoju gospodarczego kraju, w której znajdują w yraz prefe-rencje państw ow ej polityki ekonom icznej, zm ierzającej do ustalenia należytych proporcji między działami i gałęziami gospodarki narodow ej oraz należytego stosunku między akum ulacją i spożyciem.
W sferze teoretycznych rozważań konieczność centralnego planow a-nia gospodarki żyw nościow ej w skali krajow ej uzasadnić może również dążność do optym alnej realizacji korzyści płynących z geograficznego podziału pracy. Z tego też powodu spotyka się w literaturze naukow ej pogląd, że w now oczesnej gospodarce żyw nościow ej rynek konsum enta odgryw a mniejszą rolę niż rynek producenta. Sprawność bowiem środ-ków tran spo rtu umożliwia dowóz wszelkich produktów żywnościowych do w szystkich miejsc, w których pojawia się określony popyt.
Pogląd teoretyczny znajduje pełne potw ierdzenie m. in. w w ysoko rozwiniętych krajach Europy zachodniej. W iele produktów żywnościo-wych, nie w yłączając tak trudnych w transporcie jak w arzyw a miękkie i owoce, pokonuje w licznych przypadkach w ielkie odległości, mimo
• Prof. d r hab., k ie ro w n ik Z ak ład u G o sp o d ark i P rz e strz e n n e j, In s ty tu tu P o lity k i R eg io n aln ej UL.
że można by je w ytw arzać w sąsiedztwie rynków konsumpcyjnych. Zasadniczą przyczyną stw ierdzonego faktu są niższe koszty w ytw arza-nia tych produktów w miejscach ich upraw y niż w pobliżu obszarów spożycia. W ysokospraw ne środki transportu i doskonała organizacja handlu zapew niają nie tylko rytm iczność dostaw produktów o pełnej w artości użytkowej, lecz także nie podnoszą ceny detalicznej ponad różnicę kosztów w ytw arzania. Jako prawidłowość powszechna ceny to-w aróto-w sproto-wadzanych z dużych o dległości najczęściej to-w drodze im-portu, utrzym ują się poniżej poziomu cen produktów miejscowych:
Stwierdzone praw idłow ości sugerow ałyby, że regionalne podejście do problem u gospodarki żyw nościow ej nie znajduje należytego uzasad-nienia i że zbędnie tylko kom plikuje politykę żywnościową państwa. Tego rodzaju tezę jednak można uznać za słuszną łydko wówczas, jeśli transport i handel są w stanie zapewnić zarów no rytmiczność zaopat-rzenia rynku konsum pcyjnego, jak i pełną w artość użytkow ą dostar-czanych produktów po akceptow anych przez spożywców cenadh. W przypadkach, gdy zawodzi choć jedno z w ym ienionych ogniw albo też jeden z elem entów system u zaopatrzenia, coraz w iększego znacze-nia nabiera sąsiedztwo produkcji i zbytu.
Od końca lat sześćdziesiątych, kiedy kryzys żywnościowy świata ujaw nił się z całą ostrością i od tego czasu nieustannie się pogłębia, regionalizacja produkcji żywności staje się im peratyw em ogólnośw iato-wym. W pierw szej kolejności winien on determ inow ać politykę ekono-miczną w skalach państw ow ych1. Niem niej jednak m utatis mutandis pow inien także stanowić jedno z istotnych kryteriów porządkow ania przestrzennego gospodarki narodow ej każdego państwa.
W w arunkach obecnego stanu infrastruktury technicznej w Polsce transport stanow i w ąskie gardło spraw nego funkcjonow ania całej gos-podarki, w tym szczególnie kompleksu żywnościowego. Nie ma także podstaw do rokow ania zasadniczej popraw y w racjonalnie dającej się przewidzieć perspektyw ie. Pełne dostosow anie sieci i środków tra n s-po rtu do s-potrzeb przewozowych różnorodnych produktów
alimeratacyj-1 M ięd z y n a ro d o w y zesp ó l e k sp e rtó w p o d p rzew o d n ictw em J. T in b e rg e n a , znany pod n azw ą ,,Reform a M ięd zy n aro d o w eg o Ł adu" (RIO), o p ra c o w a ł w 1976 r. R aport d la K lubu R zym skiego, k tó ry w o d n iesien iu do św iato w e] g o sp o d a rk i ż y w n o ścio w ej m. in. p o stu lu je : „K ażde p ań stw o lu b u g ru p o w a n ie p a ń stw pow inno dąży ć do tego, by w dzied zin ie p ro d u k c ji żyw ności sta ło się sa m o w y starczaln ej oznacza to m a k sy m aln e w y k o rz y s ta n ie zaso b ó w n a tu ra ln y c h celem p o k ry c ia za p o trz e b o w a n ia n a p o d staw o w e p ro d u k ty ży w nościow e. C el te n p o w in ien b y ć u z n a n y n ie ty lk o ja k o im p e ra ty w gos-p o d arczy , lecz gos-p rz e d e w szy stk im ja k o n a k a z gos-p o lity czn y i h u m a n ita rn y [...] W szy stk ie p a ń stw a p o w in n y p rz e ją ć p e łn ą o d p o w ied zia ln o ść za p ro d u k c ję w ła sn y c h śro d k ó w ż y w n o ścio w y ch , a zale żn o ść od in n y c h w te j dziedzinie zm niejszyć ta k d alece, ja k to m o żliw e" [1],
nych, spożywanych w dużych skupiskach ludności, w ym aga ogrom nych nakładów inw estycyjnych, których gospodarka polska nie jest w stanie ponieść naw et w dłuższym okresie. Jest więc uzasadnione szukanie takich rozwiązań przestrzennych kom pleksu żywnościowego, które zmniejszałyby jego presję na infrastrukturę transportow ą. Przemawia za tym rów nież niska spraw ność handlu niedostatecznie wyposażone-go w m agazyny i chłodnie składowe, dostosowane do w ielorodnydh cech surowców i produktów żywnościowych.
W ,zasadniczy sposób może uspraw nić li obniżyć koszty gospodarki żywnościowej jej planow anie w układach regionalnych. N ie można jed-nak za takowe przyjąć struktury w ojew ódzkiej z 1975 r., w której znalazły m. in. w yraz mniej lub bardziej przypadkow e m otyw acje poza- gospodarcze. Zachodzi konieczność delim itacji
„Tegionów
gospodarki żywnościowej", dla których funkcję determ inanty pełniłyby skupiska konsum entów żyjących w dużych m iastach i aglom eracjach przemysło- wo-miejskich*.O rganizacja system u gospodarki żyw nościow ej w układach regional-nych, rozumianych w zasygnalizow anej uprzednio postaci, znajduje do-datkowe uzasadnienie w aktyw izacji sprzężeń zw rotnych między mias-tem (wielkim konsumenmias-tem) a rolniczym zapleczem (głównym produ-centem). M iasto bowiem w systemie gospodarki planow ej dążąc do optym alnego zaopatrzenia sw ej ludności w żywność może skutecznie kooperow ać z jej producentam i funkcjonującym i na zapleczu.
Klasycznego dowodu na poparcie .tezy dostarczają tradycyjne już w Polsce (i niektórych innych krajach) w okółm iejskie kręgi gospodarki ogrodniczej, zwłaszcza pod osłonami, oraz organizow ane od czasu okrzepnięcia nowego podziału adm inistracyjnego ,.pierścienie mleczne", okalające w coraz bardziej w yraźny sposób wielkie miasta. Zagęszcza-ją się już także wokół nich ferm y drobiarskie dostarczaZagęszcza-jące tak waż-nych produktów białkow ych jak jaja i mięso, zwłaszcza pochodzenia brojlerowego.
t. PO JĘCIE „STREFY 2Y W IC IELSK IEJ”
Pojęcie „strefy żyw icielskiej" nie zostało dotychczas w piśmien- mictwie naukowym jednoznacznie określone. T. Jankow ski [2] za strefę żywicielską m iasta uważa otaczający ją obszar rolniczy intensyw nie
* S w o iste e le m e n ty „ reg io n ó w ż y w n o ścio w y ch " fu n k c jo n u ją ju ż o b ecn ie w p o sta ci stre f zao p a trz e n io w y c h w żyw ność, zró żn ico w an y ch z aró w n q p od w zg lęd em w o lu m enu dostaw , d e te rm in o w a n e g o jed n o c z e śn ie liczbą spcużywców i odm iennym i n o rm a -mi jed n o stk o w y m i, ja k i je g o s tru k tu r ą to w aro w ą.
w ykorzystyw any głównie do produkcji szybko psujących się towarów, które nie znoszą długiego transportu. Z. Pogodziński [6) rozróżnia obszar żywicielski i strefę żywicielską. Przez pierwsze pojęcie rozumie
te re n y w ytw arzające artykuły spożywcze, które mogą być bez szko-dy dla sw ojej jakości i w artości konsum pcyjnej przewożone na dalsze odległości i których produkcja na tych teren ach jest ekonomicznie uzasadniona". Do tej definicji Z. Pogodziński dodaje, że obszary te mogą być położone w znacznych odległościach od miasta, które zaopatrują w pirodiukty". Defiinliicję istireify żywideilisikiej Z. Pogodziński przyjm uje za T. Jankow skim w yliczając cechy dla niej typow e. Pod względem przestrzennym nie musi to być „obszar scalony", lecz może w ystępow ać w kształcie w ysp w pobliżu miasta lub w pew nym oddaleniu od miasta". W yraża także pogląd, że strefa żyw icielską pod względem obszarowym mieści się w zasięgu granic strefy pod-m iejskiej, któ rej pojęcie pod względepod-m funkcjonalnypod-m w stosunku do strefy żyw icielskiej uważa za szersze i nadrzędne".
Uważa, że artykuły żywnościowe, które powinno się produkow ać w strefie, to nabiał (świeże m leko i śmietankę), drób bity i świeży, warzywa, owoce miękkie, kw iaty i rośliny ozdobne.
Innego zdania niż Z. Pogodziński jest S. Liszewski [3, 4), który stwierdza, że w strefie podm iejskiej działają różnorodne form y produk-cyjne, zaś w rolnictw ie ,.w ystępuje produkcja zbożowa, hodowlana i w arzywno-owocowa", chociaż j y innym m iejscu uznając funkcję żywd- cielską strefy podm iejskiej za najstarszą i najw cześniej w yróżniającą ten obszar z ogólnej przestrzeni geograficznej za typow ą uw aża ,p r o -dukcję warzyw, owoców i kwiatów, a także m leka czy mięsa", pod-kreślając przy tym jako cechę szczególnie charakterystyczną „upraw y pod szkłem". W bogatej literaturze na tem at strefy podm iejskiej stosun-kowo często mówi się, że strefa żyw icielską wchodzi w skład pojęcia strefy podm iejskiej, trudno jest jednak doszukać się jakichś poglądów zbieżnych. Dzieje się tak dlatego, że, jak stw ierdza L. Straszewicz [7], «... od co najm niej dwóch pokoleń pracują (nad problem atyką strefy podm iejskiej — przyp. T. O.] rozmaici specjaliści (i że — przyp. T. O.) ciągle zachodzi potrzeba w eryfikacji naszych poglądów i form ułowania od now a podstaw ow ych pojęć".
Klasycznych przykładów na zmienność treści pojęcia i rzeczywistoś-ci strefy podm iejskiej dostarczają m. in. siilnie uprzem ysłowione kraje Europy Zachodniej. Jeszcze w ubiegłym pokoleniu w sąsiedztwie wiel-kich rynków konsum pcyjnych rozwijało się np. rolnictw o w ysokointen- sywne, angażujące dużą liczbę siły roboczej, jak się to dzieje obecnie w Polsce. Od kilkudziesięciu jednak lat stan ten zmienia się radykalnie. Znikają gałęzie o dużej pracochłonności, a ich m iejsce zajm ują te
kierunki produkcji, które łatwo można zmechanizować i rozwijać bez angażowania znacznej liczby zatrudnionych. Coraz rzadziej także wokół dużych miast spotyka się upraw y ogrodnicze pod osłonami, a jeśli jeszcze istnieją, to. zajm ują się niemal w yłącznie hodowlą roślin ozdob-nych. Nasila się więc proces w ypierania produkcji typow o intensyw nej przez bardziej ekstensyw ną. W ym ow nej ilustracji tego rodzaju przeo-brażeń dostarcza m. in. obszar leżący w widłach Renu i Menu, otoczo-ny dużymi miastami i aglom eracjam i miejsko-przem ysłowym i: Frank-furtu, M oguncji (Madnz)-Wiesbadenu, Ludwigshafen-M annheimu, z du-żymi miastami pośrodku: D arm stadt i H eidelberg — znany w literaturze i planistyce pod nazwą Ballungsgebiet Rhein-Main.
Na zachód od Darm stadtu w odległości 7 km leży średniej wielkości miasto (20 tys. mieszkańców) Griesheim, znany od pokoleń ośrodek rolniczego zaplecza sąsiednich wielkich skupisk ludzkich. T radycyjne sadownictwo, i w arzyw nictw o datuje się tutaj od czasów rzymskidh. Rodzaj upraw ianych kultur zmieniał się 'tylko zgodnie z nawykami konsumpcyjnymi ludności poszczególnych epok. W ielkie zróżnicowanie produkcji nastąpiło dopiero w XX w. Dominowały jednak do początku lat pięćdziesiątych w arzyw nictwo, hodowla bydła mlecznego i m ięsne-go, trzody chlew nej. Pod naciskiem tanich produktów im portow anych oraz rosnących kosztów robocizny typ produkcji zaczął się szybko zmieniać, ulegając • jednoznacznej ekstensyfikacji. Z produkcji inten-syw nej utrzym ały się tylko kierunki najbardziej dochodowe jak np. plantacje szparagów 3 lub truskaw ek oraz technologicznie ze solbą sprzę-żone, np. hodowla nierogacizny. Typowe inform acje liczbowe zaw ierają tab. 1 i 2.
Bardzo interesująco przedstaw ia się rozmieszczenie uipraw, w którym w yraźnie zaznacza się determ inacja bądź to społeczno-gospodarcza, bądź też glebowa, zależnie od w artości użytkow ej upraw ianych kultur lub ich właściwości w egetatyw nych [5].
W yróżnić można jednoznacznie 7 miniTejonów. W ew nątrz m iasta na całej łącznej powierzchni 60 ha (minirejon I) upraw ia się wyłącznie rośliny smakowe, w arzyw a m iękkie i kw iaty. U prawa jest d ° tego stopnia intensywna, że działki 500—2500 m 2 zapew niają pełne u trzy-manie roczne dla jednej rodziny. M inirejon II styka się bezpośrednio z w ew nątrzm iejskim . Z 75 ha powierzchni ogólnej użytków rolnydh
* W g info rm acji p la n ta to ró w , z k tó ry m i p rz ep ro w ad zo n o w y w ia d y w czerw cu 1979 r., om aw ian e p la n ta c je sta n o w ią n a jw ię k sz y w św iecie o b sz a r z w a rty te j u p raw y . W o k re s ie zbioru pędów sp ro w a d z a się ro b o tn ik ó w sam ochodam i lub sam olotam i z B anatu. N a m iejscu m ie sz k a ją w d o sk o n a le w y p o sażo n y ch h o te la c h ro b o tn iczy ch , s ta n o w ią c y c h w łasn o ść p la n ta to ró w . Z aro b k i w sezonie zb io ru d o ch o d ą do (zawrotnej sum y 20 tys. DM na osobę.
U ży tk o w an ie ziem i i h o d o w la w G riesheim w lata ch T a b e l a 1 1949— 1971 W y szczeg ó ln ien ie 1949 1956 1965 1971 Z m iany do 1971 r. 1 9 4 9 -1 0 0 U żytki ro ln e (w ha) 1298 1280 1217 1205 93 g ru n ty o rn e 905 862 840 916 101 s a d y i og ro d y 77 117 . . . 148 192 u ż y tk i zielone 281 294 207 138 49 Zboża (w ha) 285 226 348 434 152 pszenica 24 63 108 140 583 jęczm ień 27 29 58 138 511 O k o p o w e (w ha) 401 327 227 158 39 z iem n iak i 235 184 156 128 54 w arzy w a polow e 176 192 216 248 141 H odow la (w szt.) bydło 302 . 414 456 337 112 k ro w y m leczne 174 179 149 44 25 trzo d a chlew na 800 1403 1122 1077 135
H odow cy (go sp o d arstw a) (w szt.)
b y d ła 131 103 66 44 25
trzo d y ch lew n ej 484 571 220 80 17
Ź r ó d ł o : E. M e f f e r t , Dat S o n d e rk u ltu rg e b let Griesheim be/ D arm stadt, F ran k fu rt am M. 1972, a. 85.
T a b e l a 2
S tru k tu ra g a tu n k o w a u p ra w y w arzy w w G riesheim W la ta c h 1953— 1972 (w ha)
G atu n ek 1953 1961 1972 Z m iany do 1972 1953*= 100 Jarm u ż 0,3 3,0 2,7 900 S zparagi 12,5 33,0 46,0 368 K ap u sta czerw o n a 6,7 20,0 23,5 351 S zczypiorek 9,3 22,2 25,0 269 R zodkiew ka 0,5 3,2 1,1 220 K ap u sta b iała 12,2 24,8 26,4 216 S eler 6 ,8 8 ,6 14,2 209 K alarep a 3,9 7,5 7,1 182 S a ła ta zielona 29,0 30,1 46,6 161 K alafio r 9,7 5,4 5,5 57 C ebula 14,5 11,1 7,0 48 S zpinak 37,4 34,3 11,6 33 O górki 7,1 4,9 0,4 6 F a so lk a zielo n a 3,7 2,2 0,2 5
U w a g a : W arzyw a uporządkow ano wg w ik s łn ik a zm ian Z r A d ) o : M • 1 1 • r t, op. c ii., i. 87
80% przeznacza się pod w arzywa miękkie, rozsady, nowalijki. Inne mini rejony o różnej wielkości różnicują się zarów no udziałem warzyw w strukturze zasiewów od 65 do 25%, jak i stru ktu rą upraw ianych warzyw. Klasycznych przykładów na determ inację glebow ą dostarcza minirejon III o żyznych zwięzłych glebach (353 ha), na k tó rych domi-nują różne odm iany kapusty. Tutaj też pojaw iają się po raz pierw szy od strony m iasta upraw y zbożowe, pastew ne (głównie kukurydza na kiszonkę, buraki), ziemniaki wczesne i późne. M inirejon VI, obejm ują-cy -teren piasków wydmowych, użytkow any jest rolniczo tylko w 30% i to niemal w yłącznie pod upraw ę szparagów. Jako obram ow ania ochronne pól szparagow ych sadzi się niskopienne drzewa wiśniowe.
Wiielorakie poglądy zaw arte w bogatym piśmiennictwie na temat strefy podm iejskiej i związanej z nią strefy żyw icielskiej w ykazują jedną cechę wspólną mimo różnego podejścia do zagadnienia — miano-wicie w szystkie wychodzą od identyfikacji rzeczywistości społeczno- -gospodarczej i przestrzennej wokół miasta, a następnie poszukują jej w yjaśnienia przez w ykryw anie mechanizmów oddziaływ ania miasta na zaplecze. Jest to metoda niew ątpliw ie interesująca, niemniej jednak jednostronna, często także obarczona subiektywizm em przy ustalaniu przyjm owanych kryteriów w yboru analizow anych realiów. W przypadku strefy żyw icielskiej narzuca się konieczność zgoła odm iennego zobiekty-wizowanego podejścia do zagadnienia. Ludność skupiona w mieście tw orzy mianowicie określony wolumen potrzeb żywnościowych o ty -powej dla niej strukturze rzeczowej. Rodzi się więc pytanie, skąd one de facto pochodzą i ew entualnie skąd m ogłyby pochodzić przy założe-niu uzasadnionych ograniczeń brzegowych, takich jak np. minimaliza-cja przewozów, skrócenie czasu dostaw i przechowyw ania w m agazy-nach w sferze obrotu i inne.
Za strefę żywicielską miasta uznać można obszar, z którego pochodzi większość spożywanych w mieście podstawowych produktów żyw -nościowych. Z powodu różnorodności spożycia nie można, oczyw iś-cie, za podstawę odniesienia przyjm ow ać całego wolumenu konsumpcji. W społeczeństw ach bowiem rozwiniętych ludność m iejska spożywa w określonych proporcjach produkty w ytw arzane niemal na całym świecie. S truktura i wielkość tego spożycia różnicują się przy tym w zależności od stopnia otw artości czy zamknięoia gospodarki narodo-wej poszczególnych krajów , ich zamożności, dom inującego modelu konsumpcji i innych. Jest więc celowe w badaniach strefy żyw icielskiej ograniczenie się do „produktów podstaw ow ych". O biektyw izacja
kryte-riów w yboru jest przy tym stosunkow o łatwa, jeśli .posłużyć się m iarami integrującym i, jak np. procentow y udział poszczególnych grup pokar-mowych w w artości energetycznej diety całkowitej.
2. STRUKTURA PRZEPROW AD ZONYCH BADAN
W ychodząc z przyjętych założeń metodologicznych Zakład Gospo-darki Przestrzennej UŁ na zlecenie Urzędu M iasta Łodzi podjął próbę określenia zasięgu przestrzennego strefy żyw icielskiej woj. miejskiego łódzkiego, w którym na nieznacznym terytorium skupia się ponad 1,1 min ludzi, w tym ok. 96% utrzym uje się ze źródeł pozarolniczych. Uzna-jąc konieczność 'takiej delim itacji strefy, by możliwie w najmniejszym stopniu kolidowała z uzasadnioniymi patrzebam i w ielkich skupisk lud-ności m iejskiej w kraju, czego w sytuacji środkow ego usytuow ania Łodzii w Polsce nie da się w pełni uniknąć, p rzyjęto koncepcję modelu graw itacyjnego, obiektyw izującego m iary wyznaczenia zasięgu te ry to -rialnego strefy żywioielskiej Lodzi. Uwzględniono więc zasięg poszcze-gólnych w ielkich i dużych miast, których strefy mogą się zlbliżać w kie-runku Łodzi: W arszaw y, Krakowa, Konuribacji G órnośląskiej, W rocła-wia i Poznania oraz Torunia, W łocławka, Płocka, Radomia, Kielc, Częstochowy i Kalisza.
O pracow anie składa się z dwu części. W pierw szej przebadano surow ą produkcję żywności pow stającą w sferze rolnictwa, w drugiej produkcję finalną w ytw arzaną w przem yśle przetwórczym funkcjonują-cym w granicach strefy.
W yniki uzyskane w części pierwszej, stanow iącej pierwszą próbę w piśm iennictw ie naukowym now ego podejścia do problem atyki stref żywnościowych wielkich skupisk ludności m iejskiej, zaw arte w synte-tycznym skrócie w niniejszej publikacji przedstaw iają stan obecny i prognozę do 1990 r. w ujęoiu produkcji globalnej. Przy zastosowaniu określonych współczynników pozw alają jednak w ustalonej granicy błę-du przejść na probłę-dukcję tow arow ą4. Mogą więc być użyteczne dla polityki ekonom icznej i planisityki.
LITERATURA
[1] Der R IO -B erlcht an den C lub ol Rom e. W ir haben nur e ln e Z u k u n ft, red. J. T i n- b e r g e n, [Koeln] 1977, s. 152.
[2] J a n k o w s k i T., W y z n a c z e n ie s lre /y żyw lc ie ls k le j m iasta na p r z y k ła d z ie W r o c ła -w ia. 1 PPPP POL. W roc., W a rs z a -w a 1968.
[3] L i s z e w s k i S., T e r e n y m ie jsk ie . P odział i k la s y llk a c ja , „Z eszyty N a u k o w e UŁ" 1978, S. III, z. 15.
[4] L i s z e w s k i S., U ż y tk o w a n ie ziem i ja k o k ry te riu m s tr e fy p o d m ie js k ie j, [w:] M a te ria ły XIII d o ro c zn e j łó d z k ie j k o n le r e n c ji n a u k o w e j nt. „Pojęcia 1 m e to d y badań 4 P rzep ro w ad zen ie a n alo g iczn eg o stu d iu m na p o d staw ie p ro d u k c ji to w a ro w e j w y -m ag ało b y o d rę b n e j p ra c y i n o w y ch b a d a ń teren o w y ch .
s tr e ty p o d m ie js k ie i" , Lódż 1900 (masz. w Z ak ład zie G eo g rafii E konom icznej i O rg a -n iz a c ji P rzestrze-n i UŁ).
[5] M e f f e r t E., Das S o n d e rk u ltu rg e b ie t G riesheim b ei D arm stadt. H isto risch e Entw l- c k lu n g u nd h eutlge P roblem e agrarischer U m w e ltg e sta ltu n g Im sta d ln a h e n Bereich, F ra n k fu rt am M. 1972.
[6] P o g o d z i ń s k i Z., P lanow anie teren ó w w ie jsk ic h , W a rsz a w a 1977.
[7J S t r a s z e w i c z L., Strela p o d m ie jsk a , „Z eszyty N a u k o w e UL" 1978, S. III, z. 15, s. 6.
T ad eu sz O ls z e w s k i
THEORETICAL C ON CEPT O F ZONES
T h e food econom y on the n a tio n a l scalę c o n stitu te s one of fu n d a m e n ta l o b je c tlv e s in the sta te 's econom ic policy. T ill re c e n tly it w as c e n tr a lly c o n tro lled . A nd th e re are m an y fa c to rs p o in tin g a t th e n e c e s s ity of its fu tu rę in clu sio n in th e n a tio n a l p lan in c o n d itio n s p re v a ilin g in th e so c ia list econom y.
Im p lem en tatio n of th e p lan g u id elin es ta k e s p lace w ith in re g io n a l sy ste m s in a c c o rd a n c e w ith the te r rito ria l d iffe re n tia tio n of co n d itio n s a n d facto rs bo th in th e p ro d u o tio n a n d co n su m p tio n sp h eres. T he re a l regionail com pom ents of th e food econom y do n o t a lw ay s co in cid e w ith th e sp a tia l d iv isio n of th e c o u n try into a d m in is tra tiv e p ro v in ces b u t th e y a re a c o n s e ą u e n c e of s p a tia l d is trib u tio n of big food co n su m er m a rk e ts re p re s e n te d by big to w n s a m j ł h e i r ag g lo m eratio n s. In o rd er to optim ize p ro v isio n of th e s e m a rk e ts w ith food w ith sim u lta n e o u s m in im izatlo n of tra n sp o rts co sts th e re is p o stu la te d c re a tio n of „food re g io n s" in Poland. T h eir fo cal p o in ts sh o u ld be big c o n su m er m a rk e ts w h ile th e ir te r rito ria l c o v e ra g e sh ould d ete rm in e (d em an d for food. Such d e lim ita tio n sh o u ld be p e rfo rm ed so as to le a v e a t th e d isp o sal of each to w n an d its a g g lo m e ra tio n its ow n fo o d -su p p ly area. T his a re a sh o u ld be su p p ly in g am ply, first oi all, th e s e p ro d u c ts w h o se tra n sp o rt o v e r lo n g e r d ista n c e s is d ifficu lt o r v e ry e x p en siv e.
C o rre c t fu n ctio n in g of th e p o stu la te d re g io n s re q u ire s th a t re la tio n s b etw een co n su m er a n d p ro d u c e r m a rk e ts sh o u ld n o t be re s tric te d to flow of g o ods siń ce th e y sh o u ld also in clu d e c o -o p e ra tio n ih th e s p h e re of se rv ic e s a n d p ro d u ctio n .
T he co n c e p t of food zones fo r tow ns h a s b e e n k n o w n in th e sc ie n tific lite ra tu ro for a long tim e. It sh o u ld , h o w e v e r, be c o n sta n tly u p -d a te d siń ce te c h n ic a l, o rganiza- tio n a l, a n d econom ic p ro g re ss lead s c o n tin u o u sly to c h a n g e s in re la tio n s b e tw e e n the tow n an d its fo o d -su p p ly in g a re a . T he th esis h as b een illu s tra te d b y a cla ssic a l ex am p le o-f a h ig h ly u rb a n iz e d a n d in d u s tria liz e d a re a sp re a d in g w h e re th e R hein an d th e M ain m eet w ith su c h to w n s as D arm stad t, F ra n k fu rt, L u dw igshafen, M annheim , H eild elb erg , M ainz, an d W iesb ad en . T ak in g th e e x a m p le of Łódź A g g lo m eratio n , th e a u th o r is try in g to p re s e n t fo r d iscu ssio n a w o rk in g m odel of p ra c tic a l a d ap ta - tio n of a th e o re tic a l c o n c e p t d elim itatin g food zones for a g g lo m e ra te d se ttle m e n t sy stem s in co n d itio n s of P o lan d 's econom y c h a ra c te riz e d w ith u n s a tis fa c to ry econom ic perfo rm an ce.
