A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA OECONOMICA 26, 1983
A n d r z e j Borowicz' Bożena M ik o ł a jc z y k **
W ARUNKI PRACY PLACÓW EK O ŚW IA TY I W Y C H O W A N IA W N O W Y CH SPÓŁDZIELCZYCH OSIEDLACH M IESZKA NIOW Y CH
WSTĘP
P o p raw n ie zap ro jek to w a n e i zrealizow ane osiedle m ieszkaniow e p o -w inno stano-w ić in te g raln ą jed n o ść trzech pro g ram ó -w : budo-w nict-w a m ieszkaniow ego, b u d ow nictw a to w arzy sząceg o o raz p ro g ram u zieleni i re k re a cji. Z ak łócenie tej jed n o ści prow adzi do obniżenia w arto ści u ż y tk o w ej zesp o łu zabudow y, a w k ra ń c o w y c h p rzy p a d k a c h — do z ja w isk su b sta n d a rd o w o ści śro d o w isk a m ieszkalnego. N ie ste ty , pow szech -nie w iadom o, iż zjaw isk a te stan o w ią od w ielu lat b olączkę polskich m iast. R egułą jest, iż p ro g ra m y m ieszkaniow e w y p rz e d z a ją rea liz a cją dw óch p o zo stały ch elem en tó w zesp o łu zabudow y.
Ta d y sh a rm o n ia b ardzo rzadko b y ła do k o ńca likw idow ana. W w ię -kszości p rzy p a d k ó w łagodzono ją tylko w pew nym sto p n iu b u d u jąc, z o k reślo n y m opóźnieniem w sto su n k u do p ro g ra m u budow nictw a m ieszkaniow ego, b ra k u ją c e o b ie k ty u sługow e. T a w ie lo k ro tn ie k r y ty -ko w an a p ra k ty k a p rzy n io sła sz ere g u jem n y c h k o n se k w e n cji tak dla m ieszk ań có w n o w y c h o sied li ja k i dla w a ru n k ó w p ra c y placów ek usłu g o w y ch zlo k alizow anych na ich te re n ie .
N in iejsz y a rty k u ł u k a z u je te. k o n se k w e n c je w o d n iesie n iu do p la -ców ek o św iato w o -w y ch o w aw czy ch zlok alizo w an y ch na te re n ie w zn iesio n y ch w o sta tn ic h lata ch sp ó łdzielczych osiedli m ieszkaniow ych z g ru -p o w a n y c h w dzielnicach R etkinia i W idzew -W schód w Łodzi.
K o n stru u ją c w yw ód zastosow ano m etodę analizy poró w n aw czej k o n -fro n tu ją c sy tu a c ję w dzielnicy Ś ródm ieście z b ęd ący m i w trak cie
' Dr , a d i u n k t w Z a k ł a d z i e E k o n o m i k i B u d o w n i ę t w a i I n w e s t y c j i I n s t y t u t u E k o n o -m i k i P r o d u k c j i U L .
•* D r , a d i u n k t w Z a k ł a d z i e E k o n o m i k i B u d o w n i c t w a i I n w e s t y c j i I n s t y t u t u E k o n o -m i k i P r o d u k c j i UŁ.
m iejsc zap o trzeb o w an iu n a usługi przed szk o ln e. W ro k u szkolnym 1979/1980 odm ów iono (z braiku m iejsc) opieki p rzed szk o ln ej 1306 d zie-ciom , co stan o w i 36% o g ó ln ej ilości zgłoszeń.
Ja k o p rzy k ład d la zobrazow ania p ro b le m u usług p rzedszkolnych w dzielnicy R etkinia jest pięciooddziałow e przedszkole n r 144 p rz y ul. O lim p ijsk iej 6. O b iek t ten p rzew id zian o na 120 m iejsc. Z apotrzebow an ie apotrzebow tym rejo n ie b y ło n ato m iast dapotrzebow u k ro tn ie apotrzebow yższe. W ed łu g d a ny ch na dzień 10 VIII 1980 r. p rz y ję to do p rze d sz k o la 190 dzieci, n a tom iast 74 zgłoszenia, tj. 30% o g ó łu zgłoszeń, zo stały ro zp atrzo n e z b ra -ku m iejsc n e g a ty w n ie .
N orm a o k reśla, że ilość dzieci w jed n ej k lasie p rzed szk o ln ej nie pow inna przek raczać 30. W om aw ianym p rze d sz k o lu w skaźnik ten w y -nosi 38 dzieci na je d e n oddział. J e s t to w sk aźn ik śre d n i dla całego przedszkola. Są je d n a k aż trz y o d d ziały liczące ponad 40 dzieci. N ad-m iar dzieci, zbyt ad-m ała liczba nau czy cieli i tru d n e w aru n k i lokalow e są źródłem o g ro m n y c h trudności w realizacji p ro g ra m o w y c h z ad ań d y -dak ty czn o -w y ch o w aw czy ch przez przedszkole. P rzyspieszonem u zużyciu u leg a sprzęt, pom oce naukow e, zabaw ki, naczynia. G orsze są ró w -nież w a ru n k i p r a c y i sam opoczucie personelu.
U tru d n io n e w aru n k i w y n ik a ją c e z n a d m ie rn e g o zagęszczenia w p ły -w ają n iek o rz y stn ie na przed szk o lak ó -w , k tó rz y m ają zbyt m ało m iejsca do p ra c y i zabaw y. N a jedno dziecko p rzy p a d a bow iem m niej niż 1 m2 p. u., podczas gdy w edług o b o w iązu jąceg o n o rm a ty w u w ielkość ta po-w in n a po-w y n o sić 2,4 m 2 p. u. W zpo-w iązku z dużym zagęszczeniem o m a-w ian e przedszkole n ie posiad a sa li gim n asty czn ej, została o n a boa-w iem zaad ap to w an a na d odatkow ą salę zajęć. Z ajęcia gim nastyczne o d b y w a -ją się w ty ch sam ych salach, w k tó ry c h dzieci jed zą i śpią.
S Y T U A C J A W D Z I E L N I C Y W I D Z E W - W S C H Ô D
D zielnicę W idziew -W schód zam ieszkuje około 50 tys. osób. Z o rg a-nizow ano w n iej do chwili o b e c n ej 10 przedszkoli, z czego 8 zlo k ali-zow ano w p a rte ra c h b u d y n k ó w m ieszk aln y ch i 2 — w o b iek ta ch z a j-m ow anych w spólnie ze szkołą p o d staw o w ą. N ie j-m a n a tere n ie tej dzielnicy ani je d n e j placów ki p rzed szk o ln ej p rac iiją cej w w y b u d o w anym do tego celu obiek cie w olno stojącym . W ro k u 1979/1980 p rz y -g o to w an e zostały m iejsca dla 991 dzieci. N ie p rz y ję to z b ra k u m iejsc 750 dzieci, co stanow i 43% og ó ln eg o zapotrzebow ania.
P rzykładem o b raz u jąc y m w aru n k i działania placó w ek p rzedszkol-ny ch d ziałający ch w dzielnicy W id zew -W sch ó d m oże być trzyoddzia- łow e przedszkole nr 164 położone p rz y ulicy C zajk o w sk ieg o 6a. W
rore a liz a cji dzielnicam i R etk in ia i W idzew W schód, w k tó ry c h rore a liz a cja p ro g ra m ó w m ieszk an io w y ch znacznie w y p rzed ziła re a liz a c ję p ro -gram ów u słu g o w y ch .
A rty k u ł p o w stał w o p arciu o b a d a n ia zespołow e realizo w an e w tra k c ie sem inarium m a g iste rsk ie g o n a te m a t „Ekonom iczne p ro b lem y rea liz a cji i fu n k cjo n o w an ia spółdzielczych osiedli m ieszk an io -w y c h " , pro-w ad zo n eg o przez A. B oro-w icza -w Z akładzie Ekonom iki B udow nictw a i In w e sty c ji UŁ; w szy stk ie p rzy to c zo n e w n in iejszej p u -b lik a c ji licz-by pochodzą z ty c h w ła śn ie -b adań.
S Y T U A C J A W D Z I E L N I C Y R E T K I N I A
J a k o p rz y k ła d w a ru n k ó w p ra c y szkół re tk iń sk ic h p o służyła Szkoła P o dstaw ow a n r 15 p o ło żo n a p rz y u lic y O lim p ijsk iej 9, licząca 34 o d d ziały i z a p ro je k to w a n a n a 460 m iejsc. F ak ty czn ie w szkole uczy się w chw ili o b e c n ej 1165 uczniów . W sk aźn ik p rzeciążen ia szkoły ilością dzieci w ynosi w ięc 153%. U czniow ie m ają do d y sp o z y cji 12 izb le k c y jn y c h i 3 p raco w n ie. Iloraz liczby oddziałów i sal nauki d a je w sk aźn ik zm ianow ości 2,83. Je g o w a rto ś ć św iadczy o tym , że zajęcia szk o ln e o d b y w a ją się niem alże n a trz y zm iany. J e s t to szcze-gólnie w y ra ź n e w g ru p ie uczniów k las najm ło d szy ch , z k tó ry c h około 300 je s t zm uszonych p rz e b y w a ć n a te re n ie b u d y n k u szkoły od godziny 7 do 1730. K onieczność sp ęd zan ia ta k d łu g ieg o czasu w szkole w y n ik a stąd , iż m iejsca p ra c y rodziców położone są w znacznie odd alo n y ch od R etkini p rze m y sło w y ch dzielnicach Łodzi. T ym czasem z ajęcia św ie t-licow e o d b y w ać się m ogą w j,ednym ty lk o pom ieszczeniu, k tó re jest jed n o c z e śn ie sto łó w k ą.
O g ra n ic z e n ia w a ru n k a m i lokalow ym i p rz y sp a rz a ją tru d n o śc i w o rg a -n izow a-niu działal-ności k ół z a i-n tere so w a ń . Z ap o trzeb o w a-n ie -n a tę d zia-łaln o ść p o k ry w a je d y n ie częściow o osied lo w y dom k u ltu ry . N a tere n ie szk o ły istn ieją z ko n ieczn o ści ty lk o k o ła p rzedm iotow e i koła zain te re s o w a ń d ziałające w ram ach św ie tlic y szk o ln ej. Ich z a k re s d z ia ła -n ia je s t tak ż e ogra-niczo-ny, ja k o że izb y le k c y j-n e są w ol-ne do p iero po godzinie 18.
W b ard zo tru d n y c h w a ru n k a c h o d b y w a ją się zajęcia gim nastyczne. 1/4 ty c h zajęć o d b y w a się n a k o ry ta rz a c h szkolnych, tru d n o je s t b o -w iem zm ieścić 120 godzin zajęć -wf rocznie -w je d n e j m ałej, o n ie p e ł-n y c h w y m iara ch salce g im ł-n asty czł-n ej.
P o trz e b y dzieci w w ie k u od 3 do 6 lat z a m ieszk u jący ch w dzielnicy R etkinia z a sp o k ajan e są p rze z 12 p rzed szk o li o 1420 m iejscach. Liczba zgłoszeń św iad czy o dużo w iększym w sto su n k u do o fero w an ej liczby
ku 1979/1980 do p rzedszkola teg o n ap ły n ę ło 128 zgłoszeń. Z te j liczby p rzy ję to 85 dzieci, chociaż placó w k a została z ap ro jek to w a n a n a 40 m iejsc. T ak w ięc chociaż w ym ogi n o rm a ty w u w o m aw ian ej p laców ce zo stały p rzek ro czo n e o 100%, to je d n a k p o trzeb y m ieszkańców osiedla zaspokojono zaledw ie w 66%. K adra n a u c zy c ielsk a w w y n ik u z a istn ia -łej sy tu acji p ra c u je po 8—9 godzin dziennie, co sprzeczn e jest z za-leceniam i w skazującym i, iż dzienna n orm a p ra c y nauczycieli p rzedszkol-ny ch p o w in n a w ynosić 5 godzin.
W dzielnicy W id zęw -W sch ó d w y b u d o w an o do chw ili o b e c n ej 19 szkół podstaw ow ych, w k tó ry c h uczy się 10 365 uczniów . N ajw iększą szkołą liczącą 51 oddziałów je s t szkoła n r 198. O gółem w te j dzielni-cy p raco w ało w ro k u szkolnym 1979/1980 346 oddziałów szkolnych. N a jed e n oddział p rz y p a d a ło około 30 uczniów . J e s t to w sk aźn ik zgo-d ny z w y m aganiam i n o rm atyw u. Tym n iejm n iej istn ieje na tere n ie dzielnicy kilka szkół, w k tó ry c h w sk aźn ik ten o sią g a znacznie w y ż -sze w artości. C zęsto p rzek racza o n n a w e t 36 uczniów na jed e n oddział. T ak jest w szkołach nr 199 i 200. P onad p ołow a szkół p o siad a niek o -rzystne w aru n k i lokalow e. N ajb a rd z iej zagęszczone s ą dw ie szkoły: n r 34 i 199. N auka w nich o d b y w a się na p e łn e dw ie zm iany, p o d -czas gdy w szkołach p o zo stały ch — n a 1,5 zm iany.
Szkoła nr 34 p rzy ul. Ć w iklińskiej 9 fu n k cjo n u je 4 laita. Liczy 20 oddziałów . Z atru d n ia 23 nauczycieli p ra c u ją c y c h na dw ie p e łn e zm ia-ny. Je d n a zm iana trw a 4,5 godziny zegarow e. N aw al p ra c y pociąga za sobą n e rw o w ą a tm o sfe rę w śró d p e rso n e lu o raz b ra k czasu na chw i-lę o d p o czy n k u i p rzy g o to w an ie się do zajęć. S kutkiem n a d m ie rn ej iloś-ci p rac y jest zły stan zdrow ia nauczyiloś-cieli, a tym sam ym zw iększona ich ab sencja.
B udynek szkolny przeznaczony jest — w m y śl założeń — dla 270 dzieci. F ak ty czn ie zaś u czy ło się w nim w ro k u szkolnym 1979/1980 aż 680 dzieci, czyli o 151% w ięcej niż p rze w id y w ał p ro je k t. Przy 9 izbach lek c y jn y c h na każdej ze zm ian uczyło się p rze c ię tn ie w k a ż d ej izbie le k c y jn ej 39 dzieci. Praw ie trz y k ro tn ie w yższe zagęszczenie budynku w s to su n k u do w ym agań n o rm a ty w n y c h zagraża zdrow iu dzieci, s p rz y -jają c szy b k iem u ro zp rz e strze n ian iu się cho ró b U tru d n io n e są rów nież znacznie m ożliw ości re la k su uczniów . Szczególne trudności rodzi o rg a -n izacja p rzerw — zw łaszcza w o k re sa c h jesie-n-no-zim ow ych. Z byt cia-sne s ą rów nież dla ta k dużej liczby dzieci pom ieszczenia szatni. Bardzo m ałe je s t pom ieszczenie biblioteki. W n ieła tw y ch w a ru n k a ch o d b y -w a ją się zajęcia -w ś-w ietlicy szkolnej. A ż do g o d ziny 17 k o rz y sta z n iej duża ilość uczniów najm łodszych, k tó ry c h dw ie s a le św ietlicow e m
czą z dużym trudem . Dla p e łn e g o za sp o k o je n ia p o trz e b ilość pom iesz-czeń św ietlicow ych pow inna być zw iększona d o czterech.
Bardzo ciężkie w a ru n k i lokalow e u tru d n ia ją p ra c ę m łodzieży w licz-n y ch d z ia łają c y c h licz-n a te re licz-n ie szkoły o rg alicz-n izacjach . Bardzo k łopotliw ą sp ra w ą je s t rów nież żyw ienie dzieci p ra g n ą c y c h k o rzy sta ć ze szkolnej stołów ki. W iększość m iejsc z a re z erw o w a n o bow iem dla p o trz e b są sia -du jąceg o ze szk o łą w jed n y m b u d y n k u przedszkola. Z e stołów ki zaś k o rzy stać m ogą ty lk o ci uczniow ie, k tó rz y tego niezbędnie p o trz eb u ją .
S Y T U A C J A W D Z I E L N I C Y Ś R Ó D M I E Ś C I E
D zielnicę Śródm ieście zam ieszkuje 108 ty s. m ieszkańców . W o s ta t-n ich lata ch w y stą p iły w te j dzielt-nicy w y ra ź t-n e ru c h y m ig ra cy jt-n e m ieszkańców . M igracje są dw uk ieru n k o w e. Ludzie m łodzi, z a k ła d a ją c y ro -dziny z re g u ły p rzen o szą się do o sied li p e ry fe ry jn y c h , n a to m ia st na te re n Ś ródm ieścia p rz y b y w a ją ubogie ro d zin y w ielodzietne. M ieszka
tu rów nież w iele o só b zaliczanych d o tzw. m arginesu.
P roblem y ze szkołam i, przedszkolam i, żłobkam i z jakim i b o ry k a się obecnie R etkinia i W idzew , Ś ródm ieście m iało w lata ch p ięćd ziesiąty ch i sześćdziesiątych. W 1968 r. fu n k cjo n o w ało n a te re n ie Śródm ieścia 31 szkół p o d staw ow ych, w k tó ry c h n a u k a o d b yw ała się n a trz y zm iany. J a k o p rzy k ła d posłużyć m oże Szkoła P o dstaw ow a n r 96, do k tó re j w ro -ku szkolnym 1960/1961 uczęszczało 1300 u czniów zg ru p o w an y ch w 31 oddziałach. J e d e n oddział liczył średnio 42 uczniów . W ro k u szkolnym 1979/1980 ilość dzieci w tej szkole b y ła znacznie m niejsza — co sp ra -w iło, iż -w jed n y m oddziale uczy s ię p rze c ię tn ie 23 ucznió-w . Istn ieją rów nież k la sy 17- i 18-osobowe.
Pow yższy p rzy k ła d d a je m ożliw ość z a o b se rw o w an ia zm ian zachod zących w zesp o le z ab u zachod o w y na p rze strz e n i k ilk u zachod ziesięcio letn ieg o o k re -su cza-su. Pozw ala o n dom niem yw ać, iż podobne p rze o b ra że n ia m ogą zajść w przy szło ści ta k ż e w p rz y p a d k u osiedli za sie d la n y c h w chw ili o b ecn ej, O dczu w aln y b ra k p lac ó w ek w y ch o w aw czy ch w y s tę p u ją c y w pierw szy ch la ta c h istn ien ia o sie d la p rz e ista c z a się w ich n ad m iar po kilk u d ziesięciu la ta c h fu n k cjo n o w an ia zesp o łu zab u d o w y n a s k u te k zm ian w s tru k tu rz e dem ograficznej.
O gółem w Ś ródm ieściu uczęszczało do szkół p o d sta w o w y c h w ro k u szkolnym 1979/1980 6236 dzieci uczący ch się n a jed n ą zm ianę. N au k a w ty ch szk o łach trw ała n ie dłu żej niż do godziny 16. P rzy k ład em szkoły śró d m iejsk iej je s t Szkoła P o dstaw ow a p rzy u lic y Tam ki, o b słu g u ją -ca o sied le M atejk i. B udynek s z k o ły p rze w id z ia n y je s t n a 420 m iejsci
fa k ty c zn ie zaś u c z y ło s ią w nim w ro k u szkolnym 1979/1980 541 u cz-niów . P rzek ro czen ie w ynosi zatem 28%, co w p o ró w n a n iu z badanym i szkołam i Retikini i W idzew a je st przek ro czen iem niew ielkim . W 1959 r., w m om encie p rzek azan ia szkoły do ubytku, liczyła o n a 1400 uczniów . Przeciążenie szkoły ilością uczniów było w ięc w ów czas zbliżone do o b e c n eg o poziom u p rze c ią ż e n ia szkół w n o w ych osied lach . O becnie n a u k a w o m aw ian ej sz k o le o d b y w a s ię na jed n ą zm ianę i trw a o d 8 do 1530. Po z ajęciach w salach szk olnych działa 10 kół z a in tere so w a ń o raz h a rc e rstw o . M ałe dzieci, k tó ry c h rodzice późno kończą pracę, k o
-rzy stać m ogą ze św ietlicy czy n n ej o d 8 do 17.
D obre w a ru n k i p ra c y m ają rów nież n au czyciele. P ra cu ją oni po 26 g odzin tygodniow o, czyli o p o ło w ę k ró ce j niż ich k o led z y z R etkini i W idzew a. D użym u łatw ien iem je s t także m niejsza ilość uczniów p rz y -p a d a ją c a na jed n eg o w ych o w aw cę o ra z m niejsze zagęszczenie um oż-liw iające prow ad zen ie zajęć n a je d n ą zm ianę (38 dzieci n a je d n ą izbę w obec 96 dzieci w a n alizo w an ej szkole z osiedla R etkinia).
N a te re n ie Śródm ieścia fu n k cjo n u je 19 p rzedszkoli d y sp o n u ją c y c h 2495 m iejscam i. Liczba dzieci p rz y ję ty c h w ynosi ok o ło 3000, co w o k o ło 20% p rzew yższa założenia. Ja k o p rz y k ła d p rzed szk o la śró d m iejsk ie -go p rz e a n a liz o w a n o w a ru n k i działania Przedszkola n r 14 w o sie d lu M a-tejk i, położonego przy ulicy Lubeokiego 5. W ed łu g d a n y c h z k w ietnia 1980 r. w rejo n ie d ziałania teg o p rze d sz k o la m ieszkało 214 dzieci w w ie-k u o d 3 do 6 lat. Rodzice 130 dzieci w y ra z ili zam iar sie-k o rz y stan ia z usługi przed szk o ln ej. W szy stk ie zgłoszenia z o sta ły zrealizow ane. P rzedszkole p rz y ulicy L ubeckiego 5 liczy 4 o d d ziały po 33 dzieci. P ra cuje w nim 7 nauczycieli. Daje to w skaźnik 18 dzieci n a jed n e g o n a u -czyciela. A nalogiczny w skaźnik w n o w y ch dzielnicach k sz ta łtu je się n a poziom ie o d 27 do 30 dzieci na jed n e g o n au czy ciela. M n iejsza ilość dzieci p o zo stająca p o d o p iek ą jed n eg o w y c h o w aw c y g w a ra n tu je im w iększe bezpieczeństw o, m niej n e rw o w ą atm o sferę w g ru p ie o raz u ła tw ia nauczycielom zorg an izo w an ie i p ro w a d z en ie zajęć. Dzieci w o m a w ianym przed szk o lu m ają w y sta rc z a ją c o dużo m ie jsc a do p ra c y i z a -baw y. W ielk o ść po w ierzch n i u ż y tk o w ej p rz y p a d a ją c e j n a je d n o dziecko je s t zgodna z n o rm aty w em 1 w ynosi 2,4 m2 p. u. (w p rz y p a d k u W id ze-w a i R etkini — p o n iżej 1 m2 p. u.). W o k ó ł b u d y n k u położony je s t db rze zorg an izo w an y i z a g o sp o d aro w an y o g ró d stw a rz a ją c y dzieciom m ożliw ość zabaw i sp a ce ró w n a świeżiym po w ietrzu . Duża i w id n a sto -łó w k a um ożliw ia dzieciom sp o ży w an ie po siłk ó w w e w łaściw y ch w a-runkach.
ZAKOŃCZENIE
Z jaw isk a p rez e n to w a n e w n in iejszej p u b lik a cji rodzą szereg u je m -n y c h k o -n se k w e -n cji, -na k tó re zw raca-n o uw ag ę w tra k c ie om aw ia-n ia poszczególnych kw estii. A n alizow ane w a rty k u le p ro b lem y są tym b a r -dziej p alące, że d otyczą dzieci. N iew łaściw e w a ru n k i w jak ic h dzieci- zw łaszcza z m łodszych g ru p w iekow ych, p rz e b y w ają codziennie przez w iele godzin, m uszą m ieć n e g a ty w n e sk u tk i dla ich ro zw o ju p sy c h o -fizycznego. T eza taka n a k a zy w a łab y n aty ch m iasto w e p o d jęcie realiza-cji b ra k u ją c y c h o b iek tó w szkół, p rzedszkoli i żłobków w b ad a n y ch dziel-nicach. Je d n ak ż e problem te n m a inne jeszcze asp ek ty . N ow e zespoły zabudow y z biegiem czasu dem ograficznie się sta rz eją . K ażdy z nich p rzeżyw a sw ój lo k aln y w yż dem ograficzny, zw ykle w p ierw szym o k re sie funkcjonow ania, k tó ry w p ó źniejszych lata ch z re g u ły w tak iej s k a -li już się nie p o w tarza. T ak w ięc p ro g ra m u ją c w skaźniki n a sy c e n ia o b iektam i szkół, przedszkoli i żłobków p od p o trz eb y w yżu d ec y d u je m y się na znaczne n ie w y k o rz y sta n ie ty ch o b iek tó w w późn iejszy ch o k re -sach, gdy liczba dzieci w o sied lu n ieu c h ro n n ie zm niejszy się. Jeżeli n ato m ia st zap ro g ra m u jem y liczbę m iejsc w szkołach, p rzedszkolach i żłobkach w edług p rzę c ię tn ej liczby dzieci w osiedlu p rze w id y w an ej po o k re sie w yżu — pozostaw im y w u p o śled zo n ej s y tu a c ji roczniki w yżow e.
Problem te n w y s tę p u je także w o d n iesie n iu do innych o b iek tó w u słu g o w y ch zlokalizow anych w o sied lu m ieszkaniow ym , chociaż jeg o społeczna dolegliw ość nie jest być m oże aż ta k znaczna ja k w p rz y -p a d k u om aw ianym w yżej.
W jak i sposób zatem zapew nić p e łn e zasp o k o jen ie zm ieniającego się w czasie w raz ze starzen iem dem ograficznym o sied la zap o trzeb o w an ia całej p o p u la c ji jego m ieszkańców n a różn o ro d n e usługi św iad -czone w m iejscu zam ieszkania? J e s t to pro b lem bardzo tru d n y do roz-w iązania. P o d jęła g o o sta tn io spółdzielczość m ieszkanioroz-w a roz-w pro roz-w ad za-ją c w ym óg o p raco w y w an ia tzw. „technologii sp o łeczn ej o sie d la " (okre-ślenie naszym zdaniem b ardzo n iefortunne) jak o in te g raln ej części do-k u m en tacji in w e sty c y jn o -p ro je do-k to w e j zespołu zab u d o w y 1. Zadaniem te j części dok u m en tacji m a być m iędzy innym i o k re ś le n ie zap otrzebow ania populacji m ieszkańców o sie d la n a usługi w ró żnych o k re sa c h fu n k cjo -no w an ia z esp o łu zabudow y.
1 Uchw ała 84 Zarządu CZSBM z dnia 2 VII 1979 r. w prow adzająca do stosow ania
w ytyczne w spraw ie racjonalnego projektow ania obiektów i zespołów budow nictw a m ieszkaniow ego dla potrzeb spółdzielczości m ieszkaniow ej, „Inform acje 1 K om unikaty CZSBM" 1979, nr 14, poz. 56.
W y d a je się jed n ak , że in icja ty w a spółdzielczości m ieszk an io w ej p ro -blem u nie rozw iąże tak długo, dopóki n ie zo stan ą o p rac o w an e p ro je k ty o b iek tó w usłu g o w y ch o e la sty c z n e j, zm ien n ej funkcji. Pow inny to być o b iek ty u m o żliw iające zlokalizow anie w nich, po d o k o n an iu łatw ej tech n iczn ie i niezb y t kosztow nej ad ap tacji, różn o ro d n y ch pro g ram ó w u słu g o w y ch w ślad za zm ieniającym s ię zapotrzebow aniem n a usługi w y -n ik ają cy m z sy tu a c ji dem ograficz-nej z e sp o łu zabudow y.
