Z dziejów ruchu kulturalno-oświatowego związków zawodowych województwa olsztyńskiego w latach 1945-1949

Bierkowski, Tadeusz

Z dziejów ruchu

kulturalno-oświatowego związków

zawodowych województwa

olsztyńskiego w latach 1945-1949

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 329-352

1975

Tadeusz Bierkow ski

Z DZIEJÓW RUCHU KULTURALNO-OŚWIATOWEGO

ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH

WOJEWÓDZTWA OLSZTYŃSKIEGO

W LATACH 1945— 1949

W ro z w o ju ż y c ia k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e g o w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o w p i e r w ­ szy c h l a ta c h p o w o je n n y c h d u ż ą ro lę o d e g ra ły z w ią z k i z aw o d o w e . N ie z o rg a n iz o w a n o w p ra w d z ie siec i z a k ła d o w y c h d o m ó w k u l t u r y j a k w in n y c h b a rd z ie j u p rz e m y s ło ­ w io n y c h w o je w ó d z tw a c h , g d y ż s t r u k t u r a sp o łec z n a i z a w o d o w a b y ła t u in n a . W o je ­ w ó d z tw o ty p o w o ro ln ic z e , b e z d u ż eg o p r z e m y s łu i s k u p is k k la s y ro b o tn ic z e j, p o s ia ­ d a ło je d y n ie m a łe z a k ła d y p ra c y w m ia s ta c h o ra z sieć lic z n y c h z a k ła d ó w ro ln y c h P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o m o śc i Z ie m sk ic h .

L a t a 1945— 1949 m o ż n a w y ra ź n ie w y o d rę b n ić ja k o p o d o k re s d z ia ła ln o ś c i k u l t u ­ r a ln e j z w ią z k ó w z aw o d o w y c h . W 1945 r o k u ru c h o w i z w ią z k o w e m u p r z y p a d ło z a d a ­ n ie b a rd z o is to tn e i o d p o w ie d z ia ln e ; w s p ó łu d z ia ł w tw o r z e n iu od p o d s ta w ż y c ia g o sp o d arcz e g o i k u ltu r a ln e g o w o je w ó d z tw a . O k re s te n z a m y k a się r o k ie m 1949, w k tó ry m to c za sie n a p o d s ta w ie d e c y z ji K o m ite tu M in is tró w do s p r a w K u ltu r y z 30 c ze rw c a 1949 ro k u o ra z U c h w a ły I I K o n g re s u Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h w d z ie d z in ie k u ltu r y , z 5 c z e rw c a 1949 ro k u , z w ią z k i z aw o d o w e s ta ły s ię n ie ty lk o w s p ó ło rg a n i­ z a to re m , lecz je d n y m z g łó w n y c h o rg a n iz a to ró w ż y c ia k u ltu r a ln e g o i id e o w o -w y - ch o w aw czeg o .

P r z y s tę p u ją c do o p ra c o w a n ia u d z ia łu z w ią z k ó w z a w o d o w y c h w r o z w o ju ż y c ia k u ltu ra ln o - o ś w ia to w e g o n a W a r m ii i M a z u ra c h w l a ta c h 1945— 1949, a u to r n a p o ty ­ k a ł w ie le tru d n o ś c i. S k r o m n a j e s t b a z a ź ró d ło w a d o ty c z ą c a k u l t u r a l n e j d z ia ła ln o ś c i z w ią z k ó w z aw o d o w y c h w ty m o k re s ie , zaś z a c h o w a n e d o k u m e n ty s ą b a rd z o r o z p r o ­ szone. A k ta b y łe j O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h , k tó re m o g ły s ta n o w ić p o d s ta w o w e źró d ło , n ie b y ły d o s ta te c z n ie zab e z p ie cz o n e i w z a s a d z ie n ie z a c h o w a ły się. N ie w ie lk a część z a c h o w a n y c h a k t n ie z o s ta ła je sz c z e u p o rz ą d k o w a n a i je s t n ie d o s tę p n a b a d a c z o m . Z u p e łn ie b r a k u j e a k t w p o szc z eg ó ln y ch z w ią z k a c h b r a n ż o ­ w y c h . P ie rw s z e d o k u m e n ty d z ia ła ln o ś c i z w ią z k o w e j, p rz e k a z a n e do W o je w ó d z k ie j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h z p o szc z eg ó ln y ch Z a rz ą d ó w O k rę g o w y c h d a tu ją się d o p ie ro c d l a t 1953, a n a w e t w części d o p ie ro o d 1967 ro k u . W y ją te k s ta n o w i Z a ­ r z ą d O k rę g u Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o w O ls z ty n ie . W z b io ra c h a k t b y łe g o Z a r z ą d u O k rę g o w eg o Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a z a c h o w a ły się p ro to k o ły p o s ie d z e ń Z a r z ą d u od s a m e g o p o c z ą tk u to je s t od 1945 ro k u . M im o iż w a k ta c h , szczeg ó ln ie z p ie rw s z y c h la t, is tn ie ją p o w a ż n e lu k i, s ta n ic h p o s ia d a n ia j e s t dość p o k a ź n y ł . S ą

1 M. P ło c ic a , O p r o g ra m ie d z ia ła ln o ś c i O k r ę g o w e j K o m is ji H is to r y c z n e j Z w ią z k u

'N a u c z y c ie ls tw a P o lsk ie g o w O ls z ty n ie , K o m u n ik a ty M a z u r s k o -W a rm iń s k ie 1974,

n r 3, s. 338., (

330 T adeusz B ie rko w ski

o ne u p o rz ą d k o w a n e i u d o s tę p n io n e b a d ac z o m . C zęść m a te ria łó w ty c z ą c y c h d z ia ­ ła ln o śc i k u l t u r a l n e j z w ią z k ó w z aw o d o w y c h z n a j d u je s ię w S k ła d n ic y A k t K o m ite tu W o je w ó d z k ie g o P o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a r t i i R o b o tn ic ze j w O ls z ty n ie w zesp o le W y ­ d z ia łu Z aw o d o w e g o K o m ite tu W o je w ó d z k ie g o P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic ze j. W zesp o le ty m z n a j d u ją się p ro to k o ły z n a r a d W y d ziału Z a w o d o w e g o o ra z b a rd z o f r a g m e n ta ­ ry c z n e s p ra w o z d a n ia n ie k tó ry c h Z a rz ą d ó w O k rę g o w y c h Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h i O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h za l a t a 1946— 1948. P o je d y n c z e s p r a ­ w o z d a n ia ro c z n e O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h z a c h o w a ły się w W o je ­ w ó d z k im A rc h iw u m P a ń s tw o w y m w O lsz ty n ie w zesp o le a k t U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o W y d z ia łu K u ltu r y za la ta 1948— 1949 o r a z w s p ra w o z d a n ia c h o w ego W y d z ia łu . D ro b ­ n e , p o je d y n c z e in fo r m a c je z p o s zc ze g ó ln y c h p la c ó w e k k u ltu r a ln y c h z w ią z k ó w o ra z k o m ó re k p o w ia to w y c h z w ią z k ó w z n a j d u ją się w zesp o le a k t P e łn o m o c n ik a R zą d u , w s p r a w o z d a n ia c h m ie się c z n y c h a ta ro s tw za o k re s od 1 lip c a 1945 do 1 lip c a 1946 ro k u . C zęść d a n y c h s ta ty s ty c z n y c h i d ro b n y c h in fo r m a c ji z a w ie ra z esp ó ł a k t P e łn o ­ m o c n ik a R z ą d u , U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o , b y łe g o U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o In f o r m a c ji i P r o p a g a n d y i P o w ia to w y c h O d d z iałó w I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y .

N ie m n ie j w a ż n y m ź ró d łe m je s t ó w c ze sn a p r a s a , a p rz e d e w s z y s tk im „W iad o ­ m o ści M a z u rs k ie ” i p ó ź n ie j „Ż y cie O ls z ty ń s k ie ” . I n f o rm a c je b y ły d o ść w ie rn y m o d b ic ie m a k tu a ln g o s ta n u ż y cia k u ltu r a ln e g o . Z o p ra c o w a ń p u b lik o w a n y c h , n a u w a g ę z a s łu g u ją a r ty k u ły C ec y lii R a in k o 2 i A le k s a n d ra B a rtn ik o w sk ie g o 3. O b a a r t y ­ k u ły s k u p ia ją u w a g ę n a z a g a d n ie n ia c h o rg a n iz a c y jn y c h , o m ó w ie n ie s p r a w k u ltu r y d o ty c z y ty lk o 1947 ro k u . S z e rz e j o ro z w o ju ż y c ia k u ltu r a ln e g o W a r m ii i M a z u r tego o k re s u t r a k t u j ą p r a c e Z y g m u n ta L i e t z a 4. Z p o w y ż sz y c h w g lę d ó w a r t y k u ł n in ie js z y n ie m o że w p e łn i w y c z e rp a ć z a g a d n ie ­ n ia , j e s t je d y n ie s k ro m n y m p rz y c z y n k ie m do d z ie jó w r u c h u k u ltu r a ln e g o z w ią z k ó w z aw o d o w y c h n a W a r m ii i M a z u ra c h . O R G A N IZ A C JA Ż Y C IA K U L T U R A L N E G O Z W IĄ Z K Ó W ZA W O D O W Y C H

R u c h z w ią z k o w y n a W a r m ii i M a z u ra c h r o z w ija ł się w n ie z w y k le tru d n y c h i s k o m p lik o w a n y c h w a ru n k a c h . T r u d n o ś c i b y ły w ie lo ra k ie : k o n ie c z n o ść o rg a n i­ z a c ji sieci k o m ó re k z w ią z k o w y c h od p o d s ta w , b r a k d o ś w ia d c z o n y c h d z ia łac z y , b r a ­ k o w a ło te ż s iln y c h s k u p is k k la s y ro b o tn ic z e j, z aś n o w o p o w s t a ją c a k la s a ro b o tn ic z a n ie p o s ia d a ła tr a d y c ji r u c h u zw iąz k o w e g o . P ie rw s z a o rg a n iz a c ja z w ią z k o w a p o w ­ s ta ł a w ś ro d o w is k u o b o g a ty c h tr a d y c ja c h z w ią z k o w y c h — w śró d k o le ja rz y . W k w ie t­ n iu 1945 r o k u p o w o ła n o Z a rz ą d O k rę g u Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y o ra z Z a ­

2 C. R a in k o , P o d i d e o w y m k ie r o w n ic tw e m P P R k r z e p ł i r o z w ija ł s ię r u c h z w ią z ­

k o w y n a W a r m ii i M a z u ra c h , B iu le ty n B iu ra H is to ry c z n e g o C R Z Z , 1962, n r 2, k w ie ­ cień — c z e rw ie c , ss. 44— 48. 1 A . B a r tn ik o w s k i: P P R - o w c y o rg a n iza to r a m i z w ią z k ó w z a w o d o w y c h , w : L u d z ie c z y n u , O ls z ty n 1962, ss. 57— 63. 4 Z. L ie tz , N ie k tó r e p r o b le m y o rg a n iza c ji ż y c ia k u ltu r a ln e g o n a W a r m ii i M a ­ z u r a c h w la ta c h 1945— 1946, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie , 1968, n r 2, ss. 289— 308; te n ż e , R u c h lu d o w y n a Z ie m ia c h Z a c h o d n ic h i P ó łn o c n y c h , w : M a te r ia ły z s e s ji p o p u la r n o -n a u k o w e j w K o sz a lin ie w d n ia c h 13— 1 4 X 1 1 9 7 0 , W a r sz a w a 1972, ss. 449— 459; te n ż e , R u c h lu d o w y a p o lity k a k u ltu r a ln a n a w s i o ls z ty ń s k i e j w la ta c h 1945— 1970, W ieś W sp ó łc z e sn a , 1973, n r 7, ss. 138— 144.

Z d z ie jó w ru c h u k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e g o z w ią z k ó w za w o d o w ych 331

r z ą d k o ła O lszty n . W p ie rw s z e j p o ło w ie 1945 r o k u p o w o ła n o O k rę g o w ą K o m is ję Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h , zaś w .d r u g i e j p o ło w ie teg o ż ro k u Z a rz ą d O k rę g u Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o i Z a rz ą d O k rę g u Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P o c z t i T e le k o ­ m u n ik a c ji δ. W d a lsz e j k o le jn o ś c i p o w s ta w a ły z a rz ą d y O k rę g o w e Z w ią z k u Z a w o d o ­ w ego P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h , Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P r a c o w n ik ó w S k a rb o w y c h i in n y c h o ra z z a rz ą d y o d d z ia łó w i r a d z a k ła d o w y c h . R ó w n o leg le z o rg a n iz a c ją z a rz ą d ó w o k rę g o w y c h p o szc z eg ó ln y ch z w ią z k ó w tw o ­ rz o n o w ra m a c h ty c h z a rz ą d ó w o d p o w ie d n ie k o m ó rk i o rg a n iz a c y jn e , w y d z ia ły , r e f e ­ r a ty . W O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h o b o k r e f e r a tó w og ó ln eg o i o r g a ­ n iz a c y jn e g o , ja k o trz e c i p o w o ła n o r e f e r a t k u l t u r y i o ś w ia ty . P o d o b n ie , w z ależ n o ści o d p o trz e b i w a ru n k ó w , r e f e r a t y k u l t u r y i o ś w ia ty p o w o ły w a n o w z a rz ą d a c h o k rę ­ gó w o ra z z a rz ą d a c h o d d z ia łó w i r a d a c h z a k ła d o w y c h . W y stę p o w a ły j e d n a k p o ­ w a ż n e tru d n o ś c i k a d ro w e , to te ż w w ie lu z a r z ą d a c h o k rę g o w y c h s ta n o w is k a te n ie b y ły o b sa d z o n e n a w e t do 1948 ro k u . J a k s tw ie rd z o n o n a k o n fe re n c ji p rz e w o d n ic z ą ­ cy ch i s e k r e ta rz y w d n ia c h 10— 11 s ty c z n ia 1948 r o k u „ p r o w a d z e n ie r e f e r a tó w k u l ­ tu r a ln o - o ś w ia to w y c h p r z e d s ta w ia dość d u ż e tr u d n o ś c i, w p ie rw s z y m rz ę d z ie m a ­ t e r ia ln e o ra z k a d ro w e , a te , k tó r e s ą o b sad z o n e , n ie s ą n a le ż y c ie p ro w a d z o n e ” 6. P r z y O d d z ia le O k rę g u Z w ią z k u Z a w o d o w e g o R o b o tn ik ó w i P r a c o w n ik ó w R o ln y c h d o p o ło w y 1948 ro k u n ie z a tru d n io n o r e f e r e n ta k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e g o , n ie b y ło ta k ż e w s p ó łp ra c y z O k rę g o w ą K o m is ją Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h w te j d z ie d z in ie 7. N ieco o d m ie n n ie z o rg a n iz o w a n o se k c ję k u ltu r a ln o - o ś w ia to w ą w Z a rz ą d z ie O k rę g u Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o . O d m ie n n o ść o w a w y n ik a ła z in n e g o c h a r a k t e r u p ra c y z w iąz k u . W ra m a c h Z a rz ą d u O k rę g u Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o p o ­ w o ła n o 5 w rz e ś n ia s e k c ję p r a c y sp o łe c z n e j, k tó r ą o b ją ł F r a n c is z e k S a jd a k — w iz y ­ t a t o r o ś w ia ty i k u l t u r y d o ro s ły c h K u r a to r iu m O k rę g u S z k o ln e g o 8. G łó w n y m z a d a ­ n ie m s e k c ji b y ła n ie ty le o r g a n iz a c ja ż y c ia k u ltu r a ln e g o w ś r ó d c zło n k ó w w ła sn e g o z w ią z k u , le c z p rz y g o to w a n ie n a u c z y c ie li do d z ia ła ln o ś c i k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e j i sp o ­ łe c z n e j w o rg a n iz a c ja c h s p o łec z n y c h , z w ią z k a c h z aw o d o w y c h , to w a rz y s tw a c h k u l t u ­ r a ln y c h , m ło d z ie żo w y c h , r a d a c h n a ro d o w y c h o ra z re p o lo n iz a c ja lu d n o ś c i m ie js c o ­ w e j °. P o re z y g n a c ji F r a n c is z k a S a jd a k a fu n k c ję tę p e łn ili k o le jn o : A n to n i N e u m a n i je g o z a s tę p c a S ta n is ła w W ilc z a k 10, a o d ro k u 1948 A p o lo n ia H e rm a k o w ic z ja k o

5 S k ła d n ic a A k t K o m ite tu W o je w ó d z k ie g o P o ls k ie j Z je d n o c z o n e j P a r t i i R o b o t- n ic z n e j w O lszty n ie! d a le j A K W ), sy g n . 1/V/13, S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i O K Z Z o d 1 X I 1945 do 1 I I 1948.

6 A K W , sy g n . 1/Χ Ι/9, P r o to k ó ł z I K o n fe re n c ji O k rę g o w e j p rz e w o d n ic z ą c y c h i s e ­ k r e ta r z y O d d z ia łó w Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h P r a c o w n ik ó w S a m o rz ą d u T e r y t o r ia l­ n eg o i I n s ty tu c ji U ż y tec z n o śc i P u b lic z n e j z d n ia 10— 11 1 1948 o ra z sy g n . 1/Χ Ι/10, S p ra w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i Z a r z ą d u O k rę g u Z w ią z k u Z a w o d o w e g o T r a n s p o rto w ­ có w za p a ź d z ie rn ik 1947; sy g n . 1/Χ Ι/9, P r o to k o l z z e b r a n ia k o le k ty w u p a rty jn e g o Z a rz ą d ó w O k rę g ó w Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h z 11 X11 1947; P r o to k o l z p le n a rn e g o p o s ie d z e n ia Z a r z ą d u O k rę g u Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z 2 4 X 1 9 4 8 .

7 A K W , sy g n . 1/X I/10, S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i Z w ią z k u Z a w o d o w e g o R o ­ b o tn ik ó w i P r a c o w n ik ó w R o ln y c h z t e r e n u w o je w ó d z tw a o ls z ty ń sk ie g o z 12 I I I 1948. 8 S k ła d n ic a A k t Z a r z ą d u O k rę g u Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o (d a le j SA Z N P ), P r o to k o l z e b r a n ia Z a r z ą d u O k rę g u Z N P w O ls z ty n ie , z 5 I X 1945, te c z k a : P r o to k o ły p o s ie d z e ń P r e z y d iu m Z a r z ą d u O k r ę g u Z N P w O ls z ty n ie z a r o k 1945. 9 S A Z N P , P r o to k o ł z p o s ie d z e n ia P r e z y d iu m Z a r z ą d u O k rę g u Z N P , z 7 X I I 1945. 10 S A Z N P , P r o to k o ł z p o s ie d z e n ia ro z sze rz o n e g o Z a rz ą d u O k rę g u Z N P w O l­ s z ty n ie z 10 X I I 1946, te c z k a : K s ię g a p ro to k o łó w z p o s ie d z e ń P r e z y d iu m Z N P w O l­ s z ty n ie za l a t a 1946— 1948.

332 Tad eusz B ie rk o w s k i

p rz e w o d n ic z ą c a i S ta n is ła w a Ż u r a w s k a ja k o je j z a s tę p c a u . W o d d z ia ła c h p o w ia to ­ w y c h o ra z o g n is k a c h Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o p o w o ły w a n o s e k c je k u l ­ tu ra ln o -o ś w ia to w e .

Do p o ło w y 1947 ro k u d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a l n ą p ro w a d z o n o w ra m a c h p o szczeg ó l­ n y c h z w ią z k ó w b ra n ż o w y c h , a le je j n ie k o o rd y n o w a n o . W c z e rw c u 1947 r o k u p rz y O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h w O lsz ty n ie p o w o ła n o M ięd z y z w ią zk o w ą K o m is ję do S p r a w K u ltu ry . P o d le g a ła o n a b e z p o ś re d n io W y d z ia ło w i K u ltu r y i O św ia ty O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h 12. P o c z ą tk o w o do k o m is ji w e sz li w y ró ż n ia ją c y się d z ia łac z e k u l t u r a l n i z całego o k rę g u . T a k ie u s ta w ie n ie k o ­ m is ji n ie sp e łn iło z a d a n ia , g d y ż n ie z a p e w n io n o ró w n e j r e p re z e n t a c ji p o szczeg ó l­ n y c h z w iąz k ó w z aw o d o w y c h zaś s a m i d z ia łac z e, t r a k t u j ą c f u n k c je s w o je ja k o s p o ­ łeczn e, n ie m ie li w ię k sz y c h m o ż liw o ści w p ły w u n a ro z w ó j k u ltu r y w sz e rsz y m z a ­ k re s ie . K o m is ję z a te m ro z w ią z a n o i u tw o rz o n o n o w ą w y b ie ra ją c c zło n k ó w sp o śró d re fe re n tó w k u ltu r a ln o - o ś w ia to w y c h p rz y z a rz ą d a c h o k rę g o w y c h z w ią z k ó w zaw o d o ­ w y c h . P o z w o liło to p o d ją ć p r ó b y k o o rd y n a c ji całeg o r u c h u k u ltu r a ln e g o z w ią z k ó w z aw o d o w y c h , z a p e w n iło w ła ś c iw ą re p re z e n t a c ję p o szc z eg ó ln y ch z w ią z k ó w o ra z u ł a t ­ w iło p e łn ie js z ą w s p ó łp ra c ę z o g n iw a m i b ra n ż o w y m i w t e r e n i e 18. W c elu z a p e w n ie n ia o d p o w ie d n ie j p r a c y p a r ty jn e j w p o szc z eg ó ln y ch z a r z ą d a c h o k rę g o w y c h z w ią z k ó w z a ­ w o d o w y c h o ra z k o o rd y n a c ji p ra c o rg a n iz a c y jn y c h i id e o w o -w y c h o w a w c z y c h p o w o ­ ła n o w m a rc u 1946 ro k u W y d ział Z a w o d o w y p rz y K o m ite c ie W o je w ó d z k im P o l­ s k ie j P a r t i i R o b o tn ic ze j. N a k ie ro w n ik a teg o ż W y d z ia łu p o w o ła n o A le k s a n d r a B a r t- n ik o w sk ie g o . W p ie rw s z y m o k re s ie W y d z ia ł Z a w o d o w y c ało ść u w a g i s k u p ił n a p ra c y o rg a n iz a c y jn e j, id e o w o -w y c h o w a w c z e j i s z k o le n io w e j14, zaś p r a c ą k u l t u r a l n ą z a j­ m o w a ł się częściow o. Z b ie g ie m czasu , g d y d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a l n a w z w ią z k a c h z a ­ w o d o w y c h n a b ie r a ła z n ac z e n ia, p o w s ta ła p o trz e b a p o w o ła n ia w r a m a c h W y d z ia łu Z a w o d o w e g o ró w n ie ż s e k c ji k u ltu r a l n o - o ś w i a t o w e j 15.

R O Z W Ó J Ś W IE T L IC I A M A T O R S K IE G O R U C H U A R T Y S T Y C Z N E G O Z W IĄ Z K Ó W ZA W O D O W Y C H

W p ie rw s z y m o k re s ie b u d o w y z rę b ó w ż y cia k u ltu r a ln e g o la te m 1946 ro k u z w ią z ­ k i z aw o d o w e d z ia ła ły s a m o rz u tn ie , o rg a n iz u ją c n a p o trz e b y d o ra ź n e g łó w n ie im ­ p re z y o k o liczn o ścio w e. W ty m m ie js c u w y m a g a s p ro s to w a n ia in fo r m a c ja C ecy lii R a in k o i A le k s a n d ra B a rtn ik o w s k ie g o ja k o b y „ w 1945 r o k u o r g a n iz a c je z w iąz k o w e p o w s ta ły i d z ia ła ły ty lk o n a te re n ie O lsz ty n a , g d zie b y ło n a jlic z n ie js z e s k u p isk o lu d n o ści, a p ro c e s o d b u d o w y z a k ła d ó w p r a c y i o rg a n iz o w a n ia n o w y c h in s ty tu c ji p rz e b ie g a ł n a js z y b c ie j” 16. O tóż z a c h o w a n a s p ra w o z d a w c z o ś ć s ta r o s tó w o ra z P o w ia ­ to w y c h O d d z iałó w In f o r m a c j i i P r o p a g a n d y , a k t a Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o l­ 11 S A Z N P , P r o to k o ł z p re z y d ia ln e g o p o s ie d z e n ia Z a r z ą d u O k rę g u Z N P w O l­ s z ty n ie z 22 I I I 1948. 12 Z w ią z k i z a w o d o w e k o o r d y n u ją s w o ją a k c ję k u ltu r a ln ą , Ż y c ie O lsz ty ń sk ie , 1947, n r 49 z 19 V I.

13 A K W . sy g n . 1/X I/9, S p r a w o z d a n ie W y d z ia łu K u ltu r y i O św ia ty O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h w O ls z ty n ie za lu ty 1948.

14 A K W , sy g n . 1/X I/12, P r o to k o ł z o d b y te g o z 23 I I I 1946 p o s ie d z e n ia W y d z ia łu Z a w o d o w e g o K o m ite tu W o je w ó d z k ie g o P o ls k ie j P a r t i i R o b o tn ic ze j w O lszty n ie.

15 A K W , sy g n . 1/X I/12, P r o to k o ł z p o s ie d z e n ia W y d z ia łu Z a w o d o w e g o z 2 9 IX 1948.

Z d z ie jó w ru c h u k u ltu ra ln o -o ś w ia to w e g o z w ią z k ó w za w o d o w y c h 333

sk ieg o , w s k a z u ją n a d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a l n ą p o d e jm o w a n ą p rz e z z w ią z k i zaw o d o w e w te re n ie ju ż w d ru g ie j p o ło w ie 1945 ro k u . J e d n ą z p ie rw s z y c h im p r e z k u ltu r a ln y c h w O stró d z ie z o rg a n iz o w a ło w s ie r p n iu „ S to w a rz y sz e n ie P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h i S a m o rz ą d o w y c h w fo rm ie w ie c z o ru w o k a ln o -m u z y c z n e g o ” 17. Do o rg a n iz a c ji s ta ły c h p la c ó w e k k u ltu r a ln y c h o ra z z esp o łó w a r ty s ty c z n y c h p rz y s tą p io n o d o p ie ro je s ie n ią 1945 ro k u . P r a c e p o d ję li z w ią z k o w c y s k u p ie n i w m ia s ta c h . D z ia ła ln o ś ć w ś ró d Z w ią ­ z k u Z a w o d o w e g o R o b o tn ik ó w i P r a c o w n ik ó w R o ln y c h , s k u p io n y c h n a te re n ie w ie j­ sk im , p o d ję ta z o sta ła z n a c z n ie p ó ź n ie j. J a k w y k a z u je ó w c z e sn a s ta t y s ty k a , 1 p a ź ­ d z ie r n ik a 1945 ro k u is tn ia ła ty lk o je d n a p la c ó w k a k u l t u r a l n a z w ią z k ó w z a w o d o ­ w y c h 18. N a jp ra w d o p o d o b n ie j b y ł to k lu b Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y w O s tró ­ d zie, p rz y k tó ry m p o w s ta ł z esp ó ł t e a tr a ln y . W O ls z ty n ie 1 lis to p a d a 1945 r o k u b y ły d w ie ś w ie tlic e z w ią z k o w e 19. N a jw c z e śn ie j d z ia ła ln o ś ć o ś w i a to w o - k u ltu r a ln ą w p o ­ w ia ta c h p o d ję ły Z w ią z e k N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o , Z w ią z e k Z a w o d o w y K o le ja rz y i Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h . J u ż od c z e rw c a d o g r u d n ia 1945 r o k u p o w s ta ły O d d z ia ły p o w ia to w e i część o g n isk Z w ią z k u N a u c z y ­ c ie lstw a P o ls k ie g o 20. N a p ie rw s z y c h z ja z d a c h p o w ia to w y c h , o p ró c z w ie lu p ro b le m ó w is to tn y c h d la n a u c z y c ie li, p o c ze sn e m ie js c e z a jm o w a ła s p ra w a u d z ia łu n a u c z y c ie li w o rg a n iz a c ji o ś w ia ty i k u ltu r y d o ro s ły c h m ie s z k a ń c ó w m ia s t i w si. P r z y o d d z ia ­ ła c h p o w ia to w y c h Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o p o w o ły w a n o se k c je k u l t u r a l ­ n o -o ś w ia to w e , k tó r e m ia ły z a jm o w a ć s ię o rg a n iz a c ją zesp o łó w a rty s ty c z n y c h . J e ­ s ie n ią 1945 r o k u p o w s ta ła je d n a z p ie rw s z y c h ś w ie tlic n a u c z y c ie ls k ic h w P a s ł ę k u 21. P r z y O g n is k u Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o w L i d z b a r k u p o w o ła n o s e k c ję d r a ­ m a ty c z n ą , k tó r a p o z o rg a n iz o w a n iu się O d d z ia łu P o w ia to w e g o T o w a rz y s tw a T e a tru i M u zy k i L u d o w e j w e sz ła w s k ła d te g o ż T o w a rz y s tw a , d a ją c p o c z ą te k je d n e m u z le p ie j p ra c u ją c y c h z esp o łó w t e a tr a ln y c h w w o je w ó d z tw ie **. N a p o d o b n y c h z a s a ­ d a c h u tw o rz o n o c h ó r n a u c z y c ie lsk i w R u s z a jn a c h o ra z c h ó r p rz y S z k o le P u b lic z n e j w R a m so w ie w p o w ie cie o ls z t y ń s k im 23. C zło n k o w ie Z w ią z k u N a u c z y c ie lstw a P o l­ s k ieg o b y li i n ic ja to r a m i p o w s t a n ia to w a r z y s tw k u ltu r a ln y c h . W B ra n ie w ie z in ic ja ­ ty w y in s p e k t o r a o ś w i a ty T a d e u sz a B alick ie g o p o w o ła n o ju ż je s ie n ią 1945 r o k u T o ­ w a r z y s tw o K u ltu r a ln o - O ś w ia to w e 24. G łó w n y m i o rg a n iz a to r a m i O d d z ia łó w T o w a rz y ­

17 W o je w ó d z k ie A rc h iw u m P a ń s tw o w e w O lsz ty n ie (d a le j W A P O ) U rz ą d I n ­ f o r m a c ji, 11/265/15, S p ra w o z d a n ie P o w ia to w e g o O d d z ia łu I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w O stró d z ie za s ie r p ie ń 1945.

18 W A P O , U rz ą d In f o rm a c ji, II/265/1, W y k a z U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o I n f o rm a c j i i P r o p a g a n d y c z y n n y c h d o m ó w k u ltu r y , d o m ó w sp o łe c z n y c h i ś w ie tlic w o k rę g u W a r m iń s k o -M a z u rs k im z 1 X 1945. 19 A K W , sy g n . 1/V/13, S p r a w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z ­ k ó w Z a w o d o w y c h o d 1 X I 1945 do 1 I I 1948. 20 S A Z N P , P ro to k o ły z p o s ie d z e ń P r e z y d iu m Z a r z ą d u O k rę g u Z w ią z k u N a u c z y ­ c ie ls tw a P o ls k ie g o za r o k 1945. 21 W A P O , U rz ą d I n f o r m a c ji, 11/265/15, S p r a w o z d a n ie O d d z ia łu P o w ia to w e g o In f o r m a c j i i P r o p a g a n d y z P a s łę k a za lis to p a d 1945. 22 K u r a to r iu m O k rę g u S z k o ln e g o , O d d z ia ł O ś w ia ty i K u ltu r y D o ro sły c h , S p r a ­ w o z d a n ie z p ra c y o ś w ia ty i k u l t u r y d o ro s ły c h w p o w ie c ie L i d z b a rk W a r m iń s k i za o k re s 1 V II 1945 — 30 V I 1946 (o d p is w p o s ia d a n iu a u to ra ). 23 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , sy g n . 217, S p r a w o z d a n ie W y d z ia łu K u ltu r y za m a rz e c 1946. 24 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , sy g n . 44, S p r a w o z d a n ie s y tu a c y jn e s ta r o s ty Z B ra n ie w a za 26 V 1945 — 31 V 1945; o ra z W A P O , U rz ą d In f o rm a c ji, II/265/4, S p ra w o z d a n ie U rz ę d u P o w ia to w e g o In f o r m a c j i i P r o p a g a n d y z B ra n ie w a za g r u ­ d z ie ń 1945.

334 T adeusz B ie rko w ski

s tw a T e a tr u i M u zy k i L u d o w e j w p o w ia ta c h lid z b a rs k im , g ó ro w sk im , b a rto szy c k im , p a słę c k im b y li n a u c z y c ie le . W K o m ite c ie O rg a n iz a c y jn y m Z a r z ą d u W o je w ó d z k ie g o T o w a rz y s tw a T e a tr u i M u zy k i L u d o w e j n a 16 c zło n k ó w zało ży c ie li 13 s ta n o w ili c zło n k o w ie Z w ią z k u N a u c z y c ie ls k ie g o 2S. W T o w a rz y s tw ie P r z y ja c ió ł T e a tr u M ło d y ch im . M ich a ła K a jk i Z w ią z e k N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o r e p re z e n to w a ł d z ia łac z z w ią ­ z k o w y T a d e u sz G ą c z o w s k i20. C zło n k o w ie z w ią z k u b y li w s p ó ło rg a n iz a to r a m i T o w a ­ rz y s tw a U n iw e rs y te tu R o b o tn iczeg o , a w w y b o ra c h do z a rz ą d u teg o ż T o w a rz y s tw a w 1948 ro k u n a 20 czło n k ó w — w e sz ło 14 n a u c z y c ie li27.

W śró d in n y c h z w ią z k ó w p rz e w o d z ili k o le ja rz e . P o d k o n ie c ro k u 1945 p o s ia d a li ju ż z o rg a n iz o w a n e ś w ie tlic e lu b k lu b y w O stró d z ie, O lsz ty n ie i w L id z b a rk u . W p l a ­ c ó w k a c h d z ia ła ły b ib lio te k i, c zy teln ie , zesp o ły te a tr a ln e i sp o rto w e . Z p o c z ą tk ie m r o k u 1946 w O ls z ty n ie k o le ja rz e m ie li o r k i e s t r ę 28. P o w s ta ło te ż k ilk a k o le jn y c h ś w ie tlic , w k tó ry c h p ra c e o g ra n ic z a n o do d z ia ła ln o ś c i to w a rz y s k ie j, ro z ry w k o w e j i s p o r t o w e j 20. O d p o ło w y 1946 r o k u d z ia ła ł k lu b k o le ja rz y w M o rąg u . P o w s ta ły w c ze śn iej w ty m m ie ście z esp ó ł d ra m a ty c z n y od je s ie n i p rz e sz e d ł p o d o p ie k ę Z w ią ­ z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y . Jeg o w sp ó łza ło ż y c iele m i k ie ro w n ik ie m b y ł a k ty w n y d z ia łac z k u l t u r a l n y K a z im ie rz R o w iń sk i, n a c z e ln ik s ta c ji k o le jo w e j w M a łd y t a c h 80. D o p ra c y w zesp o le te a tr a ln y m d o je ż d ż a ł R o w iń sk i z M a łd y t. J e s ie n ią p rz y k lu b ie z o rg a n iz o w a n o ch ó r, a je g o k ie ro w n ik ie m i d y ry g e n te m b y ł n a u c z y c ie l ta m te js z e j szk o ły ś re d n ie j, Ż ó łk iew icz.

A k ty w n ie d z ia ła ł te ż Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h . J e d n y m z p ie rw s z y c h , k t ó r y p o d ją ł d z ia ła ln o ś ć k u ltu r a ln ą , b y ł o d d z ia ł w G iż y c k u 31. P r a c ę ro z p o c zę to ju ż w lis to p a d z ie 1945 ro k u . W ty m te ż m ie ście , z p o c z ą tk ie m 1946 r o k u z ac z ą ł d z ia ła ć n a n iw ie k u ltu r a ln e j Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w A d m in is tr a c ji P u b lic z n e j 32 N a p rz e ło m ie l a t 1945— 1946 ro z p o c zą ł d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a l n ą O d d z iał P o w ia to w y Z w ią z k u P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h w Iła w ie . W c z e rw c u 1946 r o k u p ra c o w a ł ju ż z esp ó ł t e a tr a ln y , św ie tlic a , o tw a rto b ib lio te k ę . P o w o ła n ie zesp o łu t e a ­ tra ln e g o w Iła w ie o d p o w ia d a ło z a p o trz e b o w a n iu k u ltu r a ln e m u m ie sz k a ń c ó w . D o ­ n o sił o ty m w s w y c h s p ra w o z d a n ia c h s ta r o s ta : „ b r a k ż y c ia k u ltu r a ln e g o b y ł b a rd z o o d c z u w a n y p rz e z s p o łec z e ń stw o Iła w y , s p r a w a t e a t r u a m a to rs k ie g o s ta ł a się b o lą c z k ą p ie rw s z e j p o trz e b y , d la te g o te ż p e w ie n in ż y n ie r p o s ta n o w ił z o rg a n iz o w a ć z esp ó ł a ma t o r s k i ” O w y m o rg a n iz a to re m b y ł in ż. a c h i te k t H a rte l, d o św iad c z o n y d z ia ­ ła c z k u l t u r a l n y o k re s u m ię d z y w o je n n e g o , zaś w s p ó ło rg a n iz a to r a m i zesp o łu b y li

25 W A P O , Z a r z ą d M iejsk i, 11/163/118, P is m o T y m cz a so w e g o Z a rz ą d u W o je w ó d z ­ k ieg o T o w a rz y s tw a T e a tr u i M u zy k i L u d o w e j do U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o z 19 I I I 1946. 26 W A P O , Z a rz ą d M ie jsk i, II/163/8/119, P is m o T o w a rz y s tw a T e a tr u M ło d y ch z 21 I I I 1947. 27 W A P O , Z a rz ą d M iejsk i, II/163/8/118, P r o to k o ł z W o je w ó d z k ie g o Z ja z d u T o ­ w a rz y s tw a U n iw e r s y te tu R o b o tn ic ze g o w O ls z ty n ie z 22 I I 1948. 28 W ia d o m o śc i M a z u rs k ie , 1946, n r 46, z 2411. 29 W A P O , U rz ą d I n f o r m a c j i II/265/6, S p r a w o z d a n ie U rz ę d u In f o rm a c j i i P r o ­ p a g a n d y z G iż y c k a za s ty c z e ń 1946. 30 W A P O , U rz ą d In f o rm a c ji, II/265/2, S p r a w o z d a n ie U rz ę d u I n f o rm a c j i i P r o ­ p a g a n d y w M o rą g u z d z ia ła ln o ś c i ś w ie tlic za lis to p a d 1946.

31 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , sy g n . 46, S p r a w o z d a n ie s y tu a c y jn e s ta r o s ty z G iż y c k a za lis to p a d 1945. 32 W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , sy g n . 46, S p r a w o z d a n ie s y tu a c y jn e s ta r o s ty z G iż y c k a za m a rz e c 1946. ** W A P O , U rz ą d P e łn o m o c n ik a , sy g n . 56, S p r a w o z d a n ie s y tu a c y jn e s ta r o s ty z Iła w y za m a j 1946.

Z d z ie jó w ru c h u k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e g o zw ią z k ó w za w o d o w ych 335

m g r M iec z y sław B o ro w ie c k i i W ito ld P ik u l s k i. W 1946 r o k u p o w s ta ły d a lsz e ś w ie t­ lic e z w ią z k o w e i zesp o ły a m a to rs k ie . J e d n y m i z p ie rw s z y c h św ie tlic , p o z a s ie d z ib a m i z w iąz k ó w , p rz y z a k ła d a c h p ra c y b y ły : w S ta c ji T r a k t o r ó w w M o rą g u i O rn e c ie o ra z R e sz lu p rz y fa b ry c e „ T e s t” . W g r u d n iu 1946 r o k u p ra c o w n ic y U rz ę d u S k a rb o w e g o w P a s łę k u p ro w a d z ili z esp ó ł te a tr a ln y o ra z m ie js c o w y ra d io w ę z e ł84, l p a ź d z ie rn ik a 1946 ro k u z w ią z k i zaw o d o w e p ro w a d z iły 13 ś w ie tlic i k l u b ó w 85 P o d k o n ie c r o k u 1946 liczo n o ic h 14. D ziałało w n ic h o g ó łem 17 zesp o łó w a r ty s ty c z n y c h w ty m 12 t e a ­ tra ln y c h , trz y c h ó ry i d w ie o rk ie s try . W O ls z ty n ie i w ie lu m ia s ta c h p o w ia to w y c h p o w sta ło je sz c z e k ilk a n a ś c ie ś w ietlic. D z ia ła ln o ś ć ic h o g ra n ic z a ła się d o o k o lic z ­ n o śc io w y c h im p r e z i o rg a n iz a c ji ży cia to w a rz y sk ie g o (n ie u ję to ic h w ta b . 1). N ie p o d e jm o w a n o jesz c z e p ra c y k u l tu r a ln e j w ś r ó d z w iąz k o w c ó w p ra c u ją c y c h w P a ń ­ stw o w y c h N ie ru c h o m o śc ia c h Z ie m s k ic h . W p ra w d z ie p r z y ję ty p rz e z Z w ią z e k Z a w o ­ d o w y R o b o tn ik ó w i P r a c o w n ik ó w R o ln y c h R P s t a t u t z a k ł a d a ł m ię d z y in n y m i s z e rz e ­ n ie o ś w ia ty i k u l t u r y w śró d r o b o t n i k ó w 36, to j e d n a k w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń sk im , ze w z g lę d u n a tr u d n o ś c i o rg a n iz a c y jn e s a m e g o Z w ią z k u o ra z b r a k d o s ta te c z n ie p rz y g o to w a n e j k a d r y d z ia łac z y , p r a c y k u l t u r a l n e j w l a ta c h 1945— 1946 n ie p o d ję to .

R o zm iesz cz e n ie ś w ie tlic i k lu b ó w p ro w a d z ą c y c h d z ia ła ln o ś ć k u l t u r a l n ą p rz e d ­ s ta w ia ta b e la 1.

Z p o c z ą tk ie m ro k u 1947 z n a c z n ie w z ro sła a k ty w n o ś ć k u l t u r a l n a z w ią z k ó w z a w o ­ d o w y c h . P o lik w id a c ji M in is te r s tw a In f o r m a c j i i P r o p a g a n d y o ra z O d d z iałó w P o ­ w ia to w y c h , z w ią z k i zaw o d o w e p rz e ję ły część z a d a ń te g o ż r e s o r tu w z a k re s ie k u ltu r y . W o je w ó d z k i O d d z ia ł In f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w O ls z ty n ie p rz e k a z a ł z w ią z k o m z a ­ w o d o w y m U p la c ó w e k , k tó r e d z ia ła ły n a te re n ie z a k ła d ó w p ra c y , a le d o ty c h c z a s p ro w a d z o n e b y ły p rz e z ó w re s o rt. P rz e k a z a n o z U rz ę d u In f o r m a c j i p o szc z eg ó ln y m z w ią z k o m z a w o d o w y m 11 p la c ó w e k , w ty m c z te ry ś w ie tlic e w O lszty n ie, d w ie w M o rą g u i p o je d n e j w R esz lu , B isk u p c u , K ę trz y n ie , P a s łę k u i W ę g o r z e w ie 87.

Z p o c z ą tk ie m ro k u 1947 p o d ję to też, ch o ciaż jesz c z e w n ie w ie lk im s to p n iu , d z ia ­ ła ln o ś ć k u l t u r a l n ą w ś r ó d c zło n k ó w Z w ią z k u Z a w o d o w e g o R o b o tn ik ó w i P r a c o w n i­ k ó w R o ln y c h . P r z y P a ń s tw o w y c h N ie ru c h m o śc ia c h Z ie m s k ic h z o rg a n iz o w a n o p ie r w ­ szy c h 17 ś w ie tlic o ra z p rz e p ro w a d z o n o re m o n ty w d a lsz y c h d ziesięciu . P o c z ą tk o w o b a r d z ie j in te re s o w a n o się p o p u la ry z a c ją w ie d z y i w y c h o w a n ie m id e o w o -p o lity c z - n y m , m n ie j zaś p o św ięc o n o u w a g i d z ia ła ln o ś c i z esp o łó w a r ty s ty c z n y c h i d z ia ła l­ n o ś c i k u lt u r a l n e j . N a t a k i w y b ó r w s k a z y w a ły p o trz e b y ś ro d o w isk a . W d z ia ła ln o ś c i p la c ó w e k k u l tu r a ln y c h p o ło żo n o w ię c g łó w n y n a c is k n a n a s tę p u ją c e d z ie d zin y :

— o rg a n iz a c ję k u rs ó w re p o lo n iz a c y jn y c h , k u rs ó w d la a n a l fa b e tó w i p ó ła n a lf a ­ b e tó w ;

— d z ia ła ln o ś ć o d c zy to w ą z m ie rz a ją c ą d o u k s z ta łto w a n ia w ś ró d załó g p rz e k o ­ n a ń o p o lsk o ść ty c h ziem , w celu z a p o b ie g a n ia p o c z u c iu ty m c z aso w o śc i;

— w y ja ś n ie n iu p ra c o w n ik o m z ałó g a k tu a ln e j s y tu a c ji p o lity c z n e j o ra z k i e r u n k u p r z e m ia n s p o łe c z n o -u s tro jo w y c h w P o lsc e. 84 W A P O , U rz ą d I n f o rm a c ji, 11/265/15, S p r a w o z d a n ie U rz ę d u I n f o r m a c j i i P r o ­ p a g a n d y z P a s łę k a za s ty c z e ń 1946. 35 W A P O , U rz ą d In f o rm a c ji, II/265/1, W y k a z U rz ę d u W o je w ó d z k ie g o In f o rm a c j i i P r o p a g a n d y c zy n n y c h d o m ó w k u ltu r y , d o m ó w lu d o w y c h i ś w ie tlic w O k rę g u M a z u rs k o -W a rm iń s k im z 1 X 1946. 86 W A P O , Z a rz ą d M ie jsk i, II/163/8/117, t. II , S t a t u t Z w ią z k u Z a w o d o w e g o R o b o t­ n ik ó w i P r a c o w n ik ó w R o ln y c h R P .

87 W A P O , U rz ą d In f o rm a c ji, II/265/2, W y k a z ś w ie tlic W o je w ó d z k ie g o U rz ę d u I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y p rz e k a z a n y c h z w ią z k o m z a w o d o w y m z 10 I I I 1947.

336 Tadeusz B ie rko w ski

T a b e l a 1

P la c ó w k i k u l t u r a l n e z w ią z k ó w z aw o d o w y c h p o d k o n ie c 1946 r o k u

M iejsco w o ść Z w ią z e k Zaw odow y

D ata ro zp o ­ cz ęcia p rac y k u ltu ra ln e j P ro w a d zo n e p lacó w ­ ki І zesp o ły a r t y ­ s ty c z n e klub, św ie­ tlica zes­ pół te a ­ t r u chór o r ­ k ie ­ stra O stró d a Z w ią z e k Z a w o d o w y K o le ja rz y X 1945 1 1 ___ ₁ P a s łę k Z w ią z e k N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o je s ie ń 1945 1 — — — O lszty n Z w ią z e k Z a w o d o w y K o le ja rz y k o n ie c 194Σ 1 1 — 1 L id z b a rk Z w ią z e k Z a w o d o w y K o le ja rz y k o n ie c 1945 1 1 — — G iży ck o Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h X I 1945 1

_

___ ___ I ła w a Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h X I I 1945 1 1 ___ ___ R u s z a jn y Z w ią z e k N a u c z y c ie lstw a P o ls k ie g o pocz. 1946 — — 1 — R am so w o Z w ią z e k N a u c z y c ie lstw a P o lsk ie g o p ocz. 1946 — — 1 — G iży ck o Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h pocz. 1946 1 ___

_

M o rą g Z w ią z e k Z a w o d o w y K o le ja rz y I poł. 1946 1 1 — M o rą g Z w ią z e k Z a w o d o w y M eta lo w c ó w I I poł. 1946 1 — — O r n e ta Z w ią z e k Z a w o d o w y M e ta lo w c ó w I I po ł. 1946 1 — — R eszel Z w ią z e k Z a w o d o w y M e ta lo w c ó w I I p o ł. 1946 1 — — O lszty n Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w

P r z e m y s łu P o lig ra fic z n e g o I I po ł. 1946 1

_

_

O lsz ty n Z w ią z e k Z a w o d o w y P o c z to w có w I I poł. 1946 1 — — P a s łę k Z w ią z e k Z a w o d o w y P r a c o w n ik ó w

S k a rb o w y c h X I I 1946 1 1 — —

R az e m 14 12 3 2

P o n ie w a ż w ś ro d o w isk a c h p ra c y z n a la z ła się p o w a ż n a g r u p a r e p a tr ia n tó w z W i- le ń sz c z y zn y , p o d ję to te ż s ta r a n i a w celu r e a k ty w o w a n ia s z tu k i lu d o w e j w d z ie d z in ie tk a c tw a i w y ro b u k ilim ó w , t a k p o p u la rn y c h w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m n a W i­ le ń sz c z y ź n ie 88.

W sty c z n iu 1947 ro k u K o m is ja C e n t ra ln a Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h o g ło siła I O g ó ln o p o lsk i K o n k u rs A m a to rs k ic h Z e sp o łó w A rty s ty c z n y c h . W ra z z ty m w łą cz o n o do r u c h u a m a to rs k ie g o n o w e is to tn e e le m e n ty , p u b lic z n ą p r e z e n ta c ję d o ro b k u k u l ­ tu ra ln e g o w a m a to rs k im r u c h u a rty s ty c z n y m o ra z w s p ó łz a w o d n ic tw o o u z y sk a n ie o k re ślo n eg o m ie js c a . Z u z y s k a n ie m m ie js c a łą c z y ła się n ie ty lk o m o ż n o ść p re z e n to ­

38 S zk o ły , ś w ie tlic e , d z ie ciń c e p ra c a sp o łe c z n a Z a r z ą d u P a ń s tw o w y c h N ie ru c h o ­

m o ści Z ie m s k ic h , W ia d o m o śc i M a z u rs k ie , 1947, n r 30 z 711; A K W , sy g n . 1/X I/9, U c h w a ła Z ja z d u W o je w ó d z k ie g o Z w ią z k u Z a w o d o w e g o R o b o tn ik ó w i P r a c o w n ik ó w R o ln y ch .

Z d z ie jó w ru c h u k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e g o z w iq z k ó w za w o d o w ych 337

w a n ia d o ro b k u w ś ró d n a jle p s z y c h z esp o łó w a rty s ty c z n y c h , lecz ta k ż e o k re ś lo n a n a ­ g ro d a m a te r ia ln a d la zesp o łu , j a k i in d y w id u a ln a d la u c z e s tn ik ó w , a p rz e d e w s z y s t­ k im d la k ie ro w n ic tw a . P u b lic z n e p re z e n to w a n ie w fo r m ie p rz e g lą d ó w i fe s tiw a li, m o żliw o ści k o n f r o n to w a n ia w ła sn e g o d o ro b k u n a t l e in n y c h , w y m ia n a d o św ia d c z e ń z in n y m i w o je w ó d z tw a m i o ra z e le m e n t w s p ó łz a w o d n ic tw a w sz y stk o to u z n a ć n a le ż y z a d o d a tn ie z ja w isk a . B u d zi n a to m ia s t z a s trz e ż e n ie p o tra k to w a n ie p r e z e n to w a n ia d o ­ r o b k u n ie ja k o p rz e g lą d u , le c z k o n k u rs u , z w y z n a c z e n ie m m ie js c , a w k o n s e k w e n c ji p rz y z n a w a n ia n a g ró d in d y w id u a ln y c h i zb io ro w y c h . P r z y z n a w a n ie n a g ró d p ie n ię ż ­ n y c h w p ro w a d z iło do p ra c y w y c h o w a w c z e j, d o ty c h c z a s sp o łec z n e j, e le m e n t m a t e r i a l ­ n eg o z a in te r e s o w a n ia . W p rz y sz ło śc i c zęsto s ta w a ł się o n g łó w n y m m o ty w e m d z ia ­ ła ln o ś c i z e sp o łu o ra z u c z e s tn ic tw a w p rz e g lą d z ie . Z n ik n ę ły lu b z o sta ły o g ra n ic z o n e w a rto ś c i w y c h o w a w c z e i o św ia to w e , k tó r e b y ły is to tn y m e le m e n te m w o c en ie tegoż r u c h u . W d a lsz y m ro z w o ju r u c h u a m a to rs k ie g o , w p o g o n i z a n a g ro d a m i, c o ra z c zę ś­ c ie j do zesp o łó w w p ro w a d z a n o k o sz to w n e k o s tiu m y , d e k o ra c je , ró ż n e g o ro d z a ju e f e k ty ś w ie tln e i a k u sty c z n e , b y w te n sp o só b p o d n ie ść a tr a k c y jn o ś ć w id o w is k a . K o le jn y m z ja w is k ie m u je m n y m b y ło p rz e k s z ta łc a n ie się części zesp o łó w a m a to r ­ s k ic h w z esp o ły p ó łz a w o d o w e , k ie ro w a n e często p rz e z z a w o d o w y c h re ż y se ró w . Z a ­ r z ą d z e n ie M in is tra K u ltu r y i S z tu k i z 24 lu te g o 1947 r o k u m ia ło p r z e c iw d z ia ła ć te m u n e g a ty w n e m u z j a w i s k u 89. M in is te r s tw o O ś w ia ty b y ło p rz e c iw n e w łą c z a n iu do a m a ­ to rs k ie g o r u c h u a rty s ty c z n e g o ja k ic h k o lw ie k e le m e n tó w s z tu k i z a w o d o w e j. P o d k r e ­ ślan o , iż p la c ó w k i o ś w ia ty d o ro s ły c h t r a k t u j ą p r a c ę z esp o łó w te a tr a ln y c h ja k o je d n ą z w ie lu fo rm o d d z ia ły w a n ia w y c h o w a w c ze g o z a ró w n o n a z esp ó ł w y k o n a w c ó w , ja k i n a w id z ó w 40. D la te g o te ż d a lsz e p rz e g lą d y n ie m ia ły fo r m y k o n k u rs ó w z p rz y ­ z n a w a n ie m k o le jn y c h m ie js c i n a g ró d , le c z z a c h o w a n o fo r m ę f e s tiw a l i czy z lo tó w , b y w sp o só b sw o b o d n y i m a so w y „ z a m a n ife s to w a ć d o ro b e k p r a c y z esp o łó w , w y tw o ­ rz y ć p o c zu c ie w ię z i sp o łec z n e j i k u l t u r a l n e j p rz e z z b io ro w e w y k o n y w a n ie p e w n y c h z a d a ń , z a z n a jo m ie n ie szerszeg o o g ó łu sp o łe c z e ń stw a z o s ią g n ię c ia m i a k c j i ś w i e tl i­ c o w e j” 41. W w y ż ej w s k a z a n y c h e le m e n ta c h d o p a try w a n o się w y c h o w a w c z e g o o d ­ d z ia ły w a n ia a m a to rs k ie g o r u c h u a rty s ty c z n e g o .

Do o g ło szonego p rz e z K o m is ję C e n t ra ln ą Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h k o n k u rs u , w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k im z g ło siło się ty lk o sześć z esp o łó w . B y ły to z esp o ły t e a t r a l ­ n e Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z M o rą g a, Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h z Iła w y , Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h z O ls z ty ­ n a i Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h P o li g r a f ii te ż z O ls z ty n a . P o n a d to w k o n k u rs ie w z ięły u d z ia ł d w a c h ó ry : Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja r z y z M o rą g a i Z w ią z k u Z a w o d o ­ w e g o P r a c o w n ik ó w P o lig ra fii z O lsz ty n a . P o z a k o n k u rs e m p re z e n to w a n o , t a k p o p u ­ l a r n ą w ty m czasie w ś ro d o w is k a c h z W ile ń sz c zy z n y , r e w ię — s k ła d a n k ę a k tu a ln y c h i w e so ły c h u tw o ró w p o e ty c k ic h i w o k a ln y c h . W y s ta w ił j ą z esp ó ł Z w ią z k u Z a w o d o ­ w eg o P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h z G iż y ck a . K o n k u r s o d b y ł się w O ls z ty n ie w d n ia 12— 14 lu te g o 1947 ro k u . P ie r w s z ą n a g ro d ę o trz y m a ł z esp ó ł t e a t r a l n y Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z M o rą g a za s z tu k ę P a n n a r e k r u te m , n a g ro d ę d r u g ą p r z y ­ z n a n o zesp o ło w i Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h z I ła w y za s z tu ­

39 Z a r z ą d z e n ie M in is tr a K u l t u r y i S z t u k i z 24 lu te g o 1947 w s p r a w ie d z ia ła ln o śc i

te a tr a ln y c h z e s p o łó w a m a to r s k ic h . T e a tr L u d o w y , 1947, n r 6.

40 W. D zied zic, T e a tr o c h o tn ic z y w o d r o d zo n e j P o lsce, T e a tr L u d o w y , 1946, n r 1— 2, ss. 32— 35.

41 T e a tr i m u z y k a n a zlo ta c h ś w ie tlic o w y c h , T e a t r L u d o w y , 1947, n r 9, ss. 467— 468.

338 Tadeusz B ie rk o w s k i

k ę L u n a ty k T o d ieg o , z aś trz e c ią c h ó ro w i Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z O ls z ty n a 42. P o z io m a rty s ty c z n y , j a k i d o b ó r r e p e r t u a r u p o d w z g lę d e m w a rto ś c i lite r a c k ic h i w y ­ c h o w aw c z y ch n ie b y ł n a jle p sz y . Z ło ży ło się n a to w ie le p rz y c zy n . P r z e d e w s z y s tk im b ra k o w a ło w y d a w n ic tw re p e rtu a ro w y c h n a r y n k u k s ię g a rs k im . J a k w y n ik a ło z o ce­ n y o g ó ln o k ra jo w e j, do 1947 ro k u w y d a n o 124 p o z y c je r e p e r tu a ro w e . Z te g o z a le d w ie 1/4 p o z io m e m a rty s ty c z n y m i w y c h o w a w c z y m o d p o w ia d a ła w y m o g o m t e a t r u a m a ­ to r s k ie g o 4*. P o w a ż n ą p rz y c z y n ą sła b o ś c i p rz e g lą d u , a z w łasz cz a n is k ie g o p o z io m u a rty s ty c z n e g o , b y ł k r ó tk i o k re s, j a k i p o z o sta w io n o z esp o ło m n a p rz y g o to w a n ie w i­ d o w isk . K o n k u rs o g łoszono w sty c z n iu 1947 ro k u , z aś p r z e g lą d y p o w ia to w e o d b y ły s ię ju ż w lu ty m teg o ż ro k u . W w y n ik u o w ego p o ś p ie c h u , ta k ie zesp o ły j a k z esp ó ł z M o rą g a i Iła w y , k tó r e w d o ty c h c z a s o w y m d o ro b k u m ia ły j u ż p o z y c je a m b itn e , d o k o n k u rs u p rz y s tą p iły z re p e r tu a r e m ła tw y m i m n ie j a m b itn y m . Z w o je w ó d z ­ tw a o lszty ń sk ie g o w e lim in a c ja c h c e n t ra ln y c h u c z e s tn ic z y ł z esp ó ł t e a t r a l n y Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z M o r ą g a 44. S ła b o ść r u c h u k u ltu r a ln e g o w y ra ż a ją c a się n i e ­ w ie lk ą lic z b ą z esp o łó w u c z e s tn ic z ą c y c h w k o n k u rs ie w y n ik a ła i z teg o , że w w ię k ­ szo ści z a rz ą d ó w o k rę g o w y c h z w ią z k ó w z aw o d o w y c h r e f e r a ty k u ltu r y n ie b y ły o b s a ­ d zone, zaś ro z w ó j r u c h u a m a to rs k ie g o u z a le ż n io n y b y ł o d in ic ja ty w y te re n o w e j.

W 1947 r o k u je d n ą z c ie k a w s z y c h in ic ja ty w O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a ­ w o d o w y c h b y ło n a w ią z a n ie w s p ó łp ra c y z z a w o d o w y m i p la c ó w k a m i k u ltu r a ln y m i O lsz ty n a . Z m ie rz a ła o n a do u p o w sz e c h n ie n ia s z tu k i w ś ró d c zło n k ó w z w ią z k u . W ty m c elu O k rę g o w a K o m is ja Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h zac z ę ła w s p ó łd z ia ła ć z B iu re m K o n c e rto w y m . Z a p o ś re d n ic tw e m te j in s ty tu c ji o rg a n iz o w a n o s p e c ja ln e im p re z y d la czło n k ó w Z w ią z k u , z a p e w n ia ją c im b ile ty zn iż k o w e , a n a w e t b e z p ła tn e . I n ic ja ty w a ta s p o tk a ła s ię z d u ż y m u z n a n ie m z w iąz k o w c ó w , zaś w te a tr z e i n a k o n c e r ta c h m u z y c z n y c h z n ac z n ie w z ro sła f r e k w e n c j a 45.

D ru g ą i n te r e s u ją c ą a k c ją O k rę g o w e j K o m is ji Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h s ta ły się c z w a rtk i a rty s ty c z n e d la ś w i a ta p ra c y . B y ła to p re z e n t a c ja d o ro b k u n a jle p s z y c h a m a to rs k ic h z esp o łó w a rty s ty c z n y c h z p la c ó w e k z w iąz k o w y c h . C z w a r tk i cieszy ły się d u ż ą p o p u la rn o ś c ią w ś r ó d z esp o łó w a rty s ty c z n y c h , s p o tk a ły s ię te ż z c ie p ły m p rz y ję c ie m m ie s z k a ń c ó w O ls z ty n a 46.

P la n d z ia ła n ia M ięd z y z w ią zk o w e j K o m is ji do S p r a w K u ltu r y n a r o k 1947/1948 w z a k re s ie ro z w o ju k u l t u r y w ś ró d c zło n k ó w z w ią z k ó w z aw o d o w y c h z a w ie ra ł n a s t ę ­ p u ją c e g łó w n e z a ło ż e n ia : ro z w ó j a m a to rs k ic h zesp o łó w a rty s ty c z n y c h , t e a tr a ln y c h i ś p ie w a c z y c h ; ro z w ó j a k c j i b ib lio te c z n e j; ro z w in ię c ie w s p ó łp ra c y k u l t u r a l n e j m ię ­ d z y m ia s te m a w s i ą 47.

W w y n ik u p o d ję te j d z ia ła ln o ś c i o rg a n iz a c y jn e j, z n ac z n ie w z ro s ła lic z b a p l a ­ c ó w e k k u ltu r a ln y c h w te re n ie . P o d k o n ie c 1947 r o k u z w ią z k i z a w o d o w e p o s ia d a ły ju ż 63 ś w ie tlic e , w k tó ry c h d z ia ła ło 31 z esp o łó w a rty s ty c z n y c h w ty m : 18 t e a t r a l ­

42 W y n i k i k o n k u r s u — p o k a z u ze s p o łó w a r ty s ty c z n y c h , W ia d o m o śc i M a z u rs k ie , 1947, n r 42 z 2 1 II. 43 K o n fe r e n c ja w s p ra w ie r e p e r tu a r u , T e a tr L u d o w y , 1947, n r 7— 8 ss. 408— 409. 44 K o le ja r z e z M o rą g a n a e lim in a c ja c h c e n tr a ln y c h z e s p o łó w a r ty s ty c z n y c h , W ia ­ d o m o ści M a z u rs k ie , 1947, n r 69 z 25 II I. 45 W A P O , U rz ą d W o je w ó d z k i, sy g n . 170, S p r a w o z d a n ie n a c z e ln ik a W y d z ia łu K u ltu r y za k w ie c ie ń 1947.

40 P o p o łu d n ia c z w a r tk o w e O K Z Z o d g r y w a ją d o n io słą rolą w ż y c iu k u ltu r a ln y m ,

W ia d o m o śc i M a z u rs k ie , 1947, n r 62 z 16 III.

47 Z w ią z k i z a w o d o w e k o o r d y n u ją s w o ją a k c ję k u ltu r a ln ą , Z y c ie O ls z ty ń s k ie , 1947, n r 49 z 19 VI.

Z d z ie jó w ru c h u k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e g o z w ią z k ó w za w o d o w ych 339

n y c h , sie d e m c h ó ró w , trz y ta n e c z n e i tr z y o r k i e s t r y 48. C zęść ś w ie tlic , m im o że m ie ś ­ c iły się o n e n a te re n ie z a k ła d ó w p r a c y , p ro w a d z iły o rg a n iz a c je m ło d z ie żo w e . W w ię k sz o śc i p r a c a ty c h ś w ie tlic m ia ła c h a r a k t e r dość u b o g i o g ra n ic z o n y d o d z ia ła l­ n o ś c i ro z ry w k o w e j, g ie r i z a b a w to w a rz y sk ic h .

W 1948 ro k u p r a c a k u l t u r a l n a z w ią z k ó w z a w o d o w y c h s ta ł a się je d n ą z p o d ­ s ta w o w y c h d z ie d z in ic h d z ia ła ln o ś c i. W ra z z n o w ą o fe n s y w ą k u l t u r a l n ą p o d ję tą p rz e z K o m ite t C e n tra ln y Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h p o ja w iły się n o w e cele, o d z w ie r­ c ie d la ją c e p rz e m ia n y s p o łe c z n o -p o lity c z n e i id e o w e w P o ls c e te g o o k re s u . Z m ie r z a n o do in te n s y fik a c ji o d d z ia ły w a n ia id e o w o -w y c h o w a w c z e g o p la c ó w e k k u l t u r a l n y c h w k ie r u n k u : w y c h o w a n ia n o w e g o c z ło w ie k a w d u c h u id e o lo g ii s o c ja lis ty c z n e j; w y ró w ­ n y w a n ia p o z io m u k u ltu r a ln e g o i o św ia to w e g o ś w i a ta p ra c y ; ro z b u d z e n ia ś w ia d o ­ m o śc i k la s y ro b o tn ic z e j, a k ty w n o ś c i k u lt u r a l n e j , s p o łec z n e j i p o l i t y c z n e j 49. O k rę ­ g o w a K o m is ja Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h p o d ję ła s z e ro k ą a k c ję w c elu o ż y w ie n ia p la c ó w e k k u ltu r a ln y c h . Z a m ie rz a n o z o rg a n iz o w a ć ś w ie tlic ę w k a ż d y m w ię k sz y m z a k ła d z ie p ra c y , b y o s ią g n ą ć lic z b ę 200 ś w ie tlic . P o d ję to te ż d z ia ła n ia z m ie rz a ją c e do ro z w o ju b ib lio te k z w ią z k o w y c h , o rg a n iz a c ji a k c j i m a so w y c h im p r e z a rty s ty c z n y c h o ra z sz k o le n ia a k ty w u k u ltu r a ln e g o . S k ła d W y d z ia łu K u ltu ra ln o - O ś w ia to w e g o p o ­ w ię k sz o n o do p ię c iu osób z r e f e r a t a m i ś w ie tlic , b ib lio te k i k o lp o rta ż u p ra s y . W w y ­ n ik u te j a k c j i lic z b a p la c ó w e k k u l t u r a l n y c h w z ro sła p o d k o n ie c 1948 ro k u do 195, b y ło też 38 zesp o łó w te a t r a l n y c h o ra z k ilk a c h ó ra ln y c h . Z o g ó łu 195 ś w ie tlic d z ia ­ ła ją c y c h w z a k ła d a c h p r a c y ty lk o 42 p ro w a d z o n e b y ły b e z p o ś re d n io p rz e z z w ią z k i z a w o d o w e 50. P o z o s ta ły m i k ie r o w a ł Z w ią z e k M ło d zież y P o ls k ie j, a k ty w s p o łec z n y lu b n a u cz y c ie le. Z n a c z n a lic z b a ś w ie tlic (112) d z ia ła ła n a w s ia c h w ś ró d ro b o tn ik ó w ro ln y c h i le śn y c h , w c e g ie ln ia c h itp . N a jw ię c e j p la c ó w e k z w ią z k o w y c h n a w s i z n a j­ d o w a ło się w p o w ia ta c h : m o rą s k im , iła w s k im i o s tró d z k im . J e d n a k a k ty w n o ś ć k u l ­ t u r a l n a ś w ie tlic w z a k ła d a c h p r o d u k c y jn y c h n a w s i b y ła jesz c z e b a rd z o m a ła . W 112 ś w ie tlic a c h z a k ła d o w y c h n a w s i d z ia ła ło 13 zesp o łó w te a t r a l n y c h i k ilk a in n y c h . W w ię k sz o śc i b y ły to ty lk o lo k a le s łu żą c e ro z ry w c e to w a rz y s k ie j.

W 1948 r o k u o g ło szo n o I I O g ó ln o p o ls k i P r z e g lą d Z e s p o łó w A m a to rs k ic h Z w ią z ­ k ó w Z a w o d o w y c h . Z esp o ło m n ie p o s ta w io n o j e d n a k n a le ż y ty c h w y m a g a ń t a k w d o b o rz e r e p e r t u a r u , j a k i p o d w z g lę d e m a r ty s ty c z n y m i w y c h o w a w c z y m . P o z io m z a te m b y ł jesz c z e n iż sz y n iż w r o k u u b ie g ły m . C zęść zesp o łó w p r e z e n to w a ła n a w e t p r o g r a m y w ła sn e , p r z y g o to w a n e s p e c ja ln ie n a tę im p re z ę , a le z re g u ły s ł a b e 51.

Z n a c z n ą u w a g ę p o św ięc o n o ro z w o jo w i b ib lio te k i c z y te ln ic tw a . O k rę g o w a K o ­ m is ja Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h p o s ia d a ła w sw o im lo k a lu b ib lio te k ę s ta ł ą lic z ą c ą 1200 to m ó w , zaś w te re n ie 11 b ib lio te k ru c h o m y c h (100 to m o w y c h ) i o k o ło 10 b ib lio ­ t e k w św ie tlic a c h . O rg a n K o m ite tu C e n tra ln e g o Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h „ Z w ią z k o ­ w ie c ” ro z p ro w a d z a n y b y ł w 1500 e g z e m p la rz a c h . P r z y p o w ia to w y c h r a d a c h z w iąz ­ k ó w z aw o d o w y c h z o rg a n iz o w a n o p ię ć k ó ł p re le g e n tó w , k tó rz y w y g ło s ili w p l a ­ c ó w k a c h k u l t u r a ln y c h i w z a k ła d a c h p r a c y 623 p re le k c je . W 82 o k o lic z n o śc io w y c h , 48 A K W , s y g n . 1/V/13, S p ra w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i O K Z Z w O ls z ty n ie o d 1 l i ­ s to p a d a 1945 do 1 lu te g o 1948. 49 O K Z Z n a n o w y c h d r o g a c h p r a c y k u l tu r a ln e j, o ś w ia to w e j i a r ty s ty c z n e j, Ż y ­ c ie O lsz ty ń s k ie , 1948, n r 43 z 13 II. 50 W A P O , U rz ą d W o je w ó d z k i, 11/91/30/1037, S p r a w o z d a n ie w y k o n a n ia p la n u z c zy n n e g o u p o w s z e c h n ia n ia k u l t u r y O K Z Z za r o k 1948. 51 R M a tu s z e w s k i, Ś w ie tlic o w e d o ś w ia d c z e n ia , K u ź n ic a , 1948, n r 16. 22*

340 Tadeusz B ie rk o w s k i

p o p u la rn y c h k o n c e r ta c h — w id o w is k a c h te a tr a ln y c h w z ięło u d z ia ł p o n a d 45 000 w i­ d zó w 52.

J a k n a tle d o św ia d c z e ń o g ó ln o p o ls k ic h p r z e d s ta w ia ły się zesp o ły z w o je w ó d z ­ tw a o lszty ń sk ie g o ? W e lim in a c ja c h w o je w ó d z k ic h w zięło u d z ia ł 16 z esp o łó w . N a p rz e g lą d w o je w ó d z k i z a k w a lif ik o w a n o ty lk o s z e ś ć M. W y ró ż n io n e zesp o ły m ia ły r e ­ p e r t u a r z n ac z n ie c ie k a w sz y n iż w r o k u u b ie g ły m . W g r u p ie zesp o łó w c a ł o s p e k ta k lo - w y c h n a jw y ż s z ą o cen ę u z y sk a ł z esp ó ł t e a tr a ln y Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h P r a c o w n i­ k ó w P a ń s tw o w y c h z I ła w y za in te re s u ją c o u d ra m a ty z o w a n y f r a g m e n t p o w ie śc i A n ­ d rz e ja S tr u g a , L u d z ie p o d z ie m n i (pod n a z w ą W s z y s tk o co z łe to w g ru zy ). W g ru p ie sz tu k je d n o a k to w y c h p ie rw s z e m ie js c e p r z y z n a n o zesp o ło w i te a t r a l n e m u Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z M o rą g a za D w ie b liz n y F r e d r y , zaś w g ru p ie w id o w is k re g io n a ln y c h p ie rw s z e m ie js c e p rz y z n a n o zesp o ło w i t e a tr a ln e m u Z w ią z k u Z a w o d o ­ w e g o R o b o tn ik ó w i P r a c o w n ik ó w B u d o w la n y c h z C e g ie ln i w B a rtą g u , k t ó r y w y ­ s ta w ił K ie r m a s y w a r m iń s k ie ks. W a le n te g o B arcz e w sk ie g o . W y m ie n io n e zesp o ły z a k w a lifik o w a n o do e lim in a c ji c e n t ra ln y c h w W a r s z a w ie M. W p rz e g lą d z ie w o je ­ w ó d z k im w y ró ż n io n o p o n a d to z esp ó ł Z w ią z k u Z a w o d o w e g o P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o ­ w y c h z O stró d y i P a s łę k a o ra z Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z O stró d y .

S z c ze g ó ln ie w y ró ż n ia ł się z esp ó ł C e g ie ln i z B a r tą g a . J a k d o n o szo n o w ó w c z e sn e j p r a s ie „ ze sp ó ł te n p o w in ie n o b je c h a ć c a łe n a s z e w o je w ó d z tw o i w y s ta w ić K ie r m a s y w e w sz y s tk ic h ś ro d o w is k a c h z a m ie s z k a ły c h p rz e z lu d n o ś ć a u to c h to n ic z n ą . N ie c h W a r ­ m ia c y i M a z u rz y zo b aczą, ja k ą b y ła d a w n a W a rm ia , j a k i e z w y cz a je , ję z y k i w s p ó l­ n a n ie d o la łą c z y ły tu te js z ą lu d n o ś ć i u m a c n ia ły j ą w p o lsk o śc i. N ie ch p rz e m ó w i do n ic h w ic h w ła s n e j g w a rz e m ło d z ie ż w a r m iń s k a , k t ó r a n ie ty lk o n a u c z y ła się d a w ­ n y c h p ie ś n i i ta ń c ó w , a le g łę b o k o j e p rz e ż y ła o d n a jd u ją c w ich m e lo d ii i r y tm ie c z ą ­ s tk ę w ła s n e j d u szy . W ła śn ie to g łę b o k ie o d c zu c ie w y s t ę p u je w y ra ź n ie w c a ły m w y ­ k o n a n iu K ie r m a s ó w . W id z o w i z d a je się, że p a tr z y n ie n a sce n ę , a le p o p r o s tu z a ­ g lą d a p rz e z o k n o d o d o m o w e j w a rm iń s k ie j izby. W y k o n a w c y n ie g ra ją , p o p ro s tu ro z m a w ia ją , ś p ie w a ją , ta ń c z ą , b a w ią s ię ” 55. Z e sp ó ł te n s p o tk a ł się z b a rd z o p rz y ­ c h y ln y m p rz y ję c ie m sp o łe c z e ń stw a o ls z ty ń sk ie g o o ra z w ła d z w o je w ó d z k ic h 56.

Z zesp o łó w w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o , u c z e stn ic z ą c y c h w e lim in a c ja c h c e n t r a l ­ n y c h , w g ru p ie w y ró ż n io n y c h z n a la z ł się z esp ó ł Z w ią z k u Z aw o d o w e g o P r a c o w n ik ó w P a ń s tw o w y c h z Iła w y . P o n a d to zesp ó ł Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z M o rą g a w y ró ż n io n o z a p ro sz e n ie m , a b y w y s t ą p ił n a Z jeź d z ie D e le g a tó w Z e sp o łó w A rty s ty c z ­ n y c h Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y w W a r sz a w ie o b o k t a k ic h zesp o łó w j a k c h ó r Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z P o z n a n ia czy z esp ó ł Z w ią z k u Z a w o d o w e g o K o le ja rz y z K a t o w i c 57.

P o d c z as II p rz e g lą d u Z e sp o łó w A r ty s ty c z n y c h w O lsz ty n ie u ja w n io n o d u ż ą

52 A K W , sy g n . 1/X I/9, S p ra w o z d a n ie z d z ia ła ln o ś c i W y d z ia łu K u ltu r a ln o - O ś w ia ­ to w e g o Z w ią z k ó w Z a w o d o w y c h . 33 W A P Ô , U rz ą d W o je w ó d z k i, sy g n . 181, S p ra w o z d a n ie W y d z ia łu K u ltu r y za m a rz e c 1948 z 3 V 1948. 34 Z e s p ó ł a r ty s ty c z n y Z w i ą z k u Z a w o d o w e g o P r a c o w n ik ó w w Iła w ie z a ją ł p ie r ­ w s z e m ie js c e w o ls z ty ń s k i m fe s tiw a lu , Ż y c ie O lsz ty ń sk ie , 1948, n r 122 z 4 V. 35 N a m a rg in e s ie fe s t iw a lu a m a to r s k ie j s z t u k i lu d o w e j, Ż y c ie O lsz ty ń sk ie , 1948, n r 124 z 6 V. 56 A rc h iw u m A k t N o w y ch — Z e sp ó ł M in is te r s tw a Z ie m O d z y sk a n y c h , sy g n . 188, S p ra w o z d a n ie s y tu a c y jn e w o je w o d y o ls z ty ń sk ie g o z 15 V II 1948. 57 W A P O , U rz ą d W o je w ó d z k i, sy g n . 191, S p r a w o z d a n ie W y d z ia łu K u ltu r y za c ze rw ie c 1948.