Emilia Sukertowa-Biedrawina
Sześciolecie "Komunikatów
Mazursko-Warmińskich"
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 143-153
3. ODCZYTY
W a k c ji od czytow ej zw iązan ej ze stu leciem p o w stan ia w zięło u d ział szereg in sty tu c ji i sto w arzy szeń . W ym ienim y tu zw łaszcza odczyty o ch arak te rze n au k ow ym , przy czym nie je st w ykluczone, że lista będzie n iepełna.
a. P o l s k i e T o w a r z y s t w o H i s t o r y c z n e .
D r K rz y sz to f G r o n i o w s k i : N ajn o w sze b ad an ia n ad p o w stan iem sty cz
n iow ym . O dczyt in a u g u rac y jn y , w ygłoszon y w dniu 16. I. 1963 r. w salach
M uzeum M azu rsk iego w O lsztyn ie o raz pow tórzony w dniu n astęp n y m w K o le P T H w Szczytn ie; M gr B a r b a r a G r o n i o w s k a : R o la P ru s W schodnich
w p o w stan iu styczn iow ym . O dczyt w ygłoszon y w dniu 11 II 1963 r. w K ole
P T H w Szczytnie. M gr H en ryk S k o k : P o w stan ie p o lsk ich zesłań ców
za B a jk a łe m w 1866 roku. O dczyt został w ygłoszony w O lsztyn ie 26 V I 1963 r.
b. O k r ę g o w y O ś r o d e k M e t o d y c z n y p rzy K u rato riu m O kręgu Szk oln ego.
M gr Ja n u sz J a s i ń s k i : E cha p o w stan ia styczn iow ego n a M azu rach
i W arm ii. O dczyt w ygłoszon y w dniu 18 II 1963 r. d la n au czycieli h istorii
szkół śred n ich w o jew ód ztw a.
c. Sto w arzy szen ie S p o łe cz n o -K u ltu raln e „ P o j e z i e r z e ” w O lsztynie.
D r K rz y sz to f G r o n i o w s k i : N ajn o w sze b ad an ia n ad p o w stan iem sty c z
niow ym . O dczyt w ygłoszon y w dniu 15 I 1963 r. w k lu b ach „P o je z ie rz a ”
w K aro le w ie i R eszlu .
d. S t u d i u m N a u c z y c i e l s k i e w O lsztynie.
M gr Ja n u sz J a s i ń s k i : N ajn o w sz a p ro b le m aty k a p o w stan ia sty czn io
wego. O dczyt w ygłoszon y w dniu 26 III 1963 r. d la słu ch aczy Stu d iu m .
e. T o w a r z y s t w o P r z y j a ź n i P o l s k o - R a d z i e c k i e j .
O dczyty n. t. W sp ółdziałan ie p ostęp ow ych sił p o lsk ich i ro sy jsk ic h w p o w
stan iu styczn iow ym w y g ło sili: M gr Jó z e f D m o c h o w s k i : 28 I 1963 r.
w P D K w B isk u p c u ; m g r Jó z e f F a j k o w s k i : 28 I 1963 r. w P D K w P iszu ; 9 II 1963 r. w R ogożu ; 10 II 1963 r. w P o w iat, i M. B ibl. P u bl. w G iżycku; 18 II 1963 r. w P D K w L id z b a rk u W arm .; m g r Z ygm u n t L i e t z: 24 I 1963 r. w P o w iat, i M. B ibl. P u bl. w P a słę k u ; 28 I 1963 w P D K w G iżycku; 7 II 1963 r. w P D K , M uzeum i L ice u m O gó ln ok ształcący m w K ę trzy n ie ; 8 II 1963 r. w S tu d iu m N au czy cielsk im w O stródzie.
f. T o w a r z y s t w o W i e d z y P o w s z e c h n e j .
M gr Ja n u sz B e r g h a u s e n : S tu le cie p o w stan ia styczn iow ego, odczyt w ygłoszon y w dn iu 15 II I 1963 r. w sied zibie Z arząd u W ojew ód zkiego TW P.
E M IL IA SU K E R T O W A -B IE D R A W IN A
S Z E Ś C IO L E C IE „K O M U N IK A T Ó W M A Z U R S K O -W A R M IŃ S K IC H ” Od re ak ty w o w an ia „K o m u n ik ató w M azu rsk o -W arm iń sk ich ” upłyn ęło sześć lat. R e d a k c ja p o sta w iła sobie w ó w czas za zad an ie w yp ełn ić lu k i w h isto rii M azu r i W arm ii, sz u k ać prawMy d ziejo w ej w b ogatych arch iw ach olsztyń skich , ab y z a sp o k a ja ć coraz to b ard ziej w z r a s ta ją c e zain tereso w an ie regio n em m azu rsk o -w arm iń sk im . C hodziło też o a k ty w iz a c ję m iejsco w eg o śro d o w isk a n au k ow ego, zw łaszcza m łod szego p ok olen ia. Z decydow an o się g n ąć do innych dziedzin n au k i, ja k arch eolog ii, h istorii sztu ki, etn o g ra fii itd.
Otóż — co w o k re sie sześciu la t u dało się zdobyć i p od ać do publiczn ej w iadom ości.
W ostatn ich czasach w zm ogła się p ra c a gru p y m łodych arch eologów , k tó ry ch plonem sta ły się in te re su ją c e w y k o p alisk a. M gr R o m u ald O d o j *), k o n se rw a to r zabytków arch eologiczn ych , w raz z innym i p raco w n ik am i b a d a ł zatop ion ą o sad ę w jezio rze P iłak n ie k. R yb n a w p ow iecie m rąg o w sk im . S tw ie rd z ił on, że teren M azu r i W arm ii w e w czesn ej epoce żelaza z a jm o w a ła lu d n o ść o sw o isty m ch arak te rze k u ltu ry . P o tw ie rd zają to b a d a n ia m g r W łodzi m iery Z i e m l i ń s k i e j-O d o j o w e j n ad ku rh an em od ległym o 500 m etrów od o sad y zab y tk ow ej. P odobn ie w y k az ała to w zam ieszczonym w „K o m u n ik a ta c h ” sp raw o zd an iu zbiorow ym m g r Ł u c ja О к u 1 i с z z W arszaw y, w pow . działd o w sk im w okolicy w si G ródki, o b fitu ją c e j w k u rh an y — że istn iał tam duży ośrod ek osadn iczy od p oczątku w czesn ej epoki żelaza po późny o k re s w p ływ ów rzym skich . M gr J a n D ą b r o w s k i z W arszaw y , b a d a ją c g ro d zisk o G ó ra Z am k ow a w N ak o m iad ach w pow . m rąg o w skim i cm en tarzy sk o V/ G odzikow ie, pow . k ętrzy ń sk im — stw ierd ził p rzyn ależn ość obiek tu do p ó ź n ego o k re su h alsztack ieg o lu b w czesn ych fa z ok resu late ń sk ie g o . R. O d o j o p u b lik o w ał tak że sp raw o zd an ie z b ad ań n a cm en tarzy sk u z o k re su rzy m sk iego
V / S zczep k o w ie-Z alesiu , pow . n idzicki, w m ie jscu zw an ym „ Z a le ” . W śród
J3 gro bów ciało p aln y ch i dw óch grobów szkieletow ych dłu go ść jed n ego
sz k ie le tu w yn osiła p raw ie 200 cm , a w ed łu g b ad ań an tro p olo giczn y ch m iały to być szczątk i — kobiety. Z ab y tk i te „d a tu ją na cm en tarzy sk a z II i III w iek u n. e.” . N ato m iast p race w y k o p alisk o w e grodziszcza, zw an ego „O k rąg ła G ó r a ” w P asy m iu — O strow ie, pow. szczycień skim , w s k a z u ją na istn ien ie ta m gro d zisk a sta ro p ru sk ie g o w p ie rw sze j fazie z VI w iek u i w d ru g ie j fa z ie z X I w ieku. M gr M. G a j e w s k a i mg r J. K r u p p é z W arszaw y p rzep ro w ad zili b ad an ia teren u na w zgórzu k ate d raln y m w e F ro m b o rk u : sk o n sta to w ali oni, że „w y k re ślić n ależy z listy hipotez u trz y m u jąc y c h się do te j pory w lite ra tu rz e p rzypu szczen ie o istn ien iu w tym m ie jsc u grodu sta ro p ru sk ie g o ” .
T ru d n o tu w yliczyć w szy stk ie zam ieszczone arty k u ły , re cen zje i sp ra w o zd an ia, d ru k ow an e w „K o m u n ik a ta c h ” z zak re su arch eologii. Z azn aczyć je d n a k należy, że O d o j w a rty k u le K a p lic a n a p olach G ru n w ald u w y k azał plon p o szu kiw ań m ie jsc a k ap licy , gdzie m iał polec w. m istrz U lrich von Ju n g in g e n , o co w la ta c h 1958— 1960 toczyła się p o lem ik a m ięd zy prof, dr S t a n isław e m H e r b s t e m z U n iw e rsy te tu W arszaw sk iego, p rezesem Z arząd u G łów n ego P o lsk iego T o w arzy stw a H istoryczn ego, a prof, drem S te fan e m М. К u с z y ń s к i m z Łodzi.
S to su n k o m p o lsk o -k rzyżack im p ośw ięcił dw ie w ięk sze p ra c e prof, dr A n d rzej W o j t k o w s k i z L u b lin a , a m ian o w icie: W sp raw ie w y d an ia P olsce
d o ku m en tów k rzy żack ich i О поию o d k ry ty m tek śc ie „ J u s t y f ik a c ji” w yroku w ro cław sk iego w p ro cesie p o lsk o -k rzyżack im r. 1419/20 — P ro f. dr M arian
B i s k u p z T o ru n ia zam ieścił M iscellan e a arch iw aln e z okresu w ojen
p o lsk o -k rzy żack ich z lat 1410— 1414, a E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a T r a d y c je gru n w ald zk ie n a D ziałdow szczyżn ie. M gr T e re sa K a r c z e w s k a 7, T o ru n ia zap rezen tow ała czyteln ikom P rze g ląd p ieczęci p ru sk ic h z d o k u m en tów tra k ta tu to ru ń sk ie go z r. 1466. P rac a o b e jm u je n igd zie nie o p u b lik o
w an e p ieczęcie z doku m en tów p ergam in ow ych , zn a jd u ją c y c h się w A rch iw u m G łów n ym A kt D aw n ych w W arszaw ie. S ą to p ieczęcie Z akonu, ja k o głów nego w y staw cy doku m entu , potem w sp ó łw ystaw có w , tj. m iast, ry ce rzy zaciężnych Z ako n u i szlach ty p ru sk ie j. W cześniej, bo w n r 2/57, 1957 r. „K o m u n ik ató w ”
*) W a rty k u le n in ie jszy m podan o stop ień n au k ow y oraz stan o w isk o przy n azw isk ac h autorów , ja k rów nież m ie jsc e ich z am ieszk an ia poza O lsztynem . W szyscy autorzy, przy k tóry ch b ra k m iejsco w o ści, m ie sz k a ją w O lsztynie.
zam ieszczon o a rty k u ł p ro f. d r a W ojciecha H e j n o s z a z T o ru n ia: Z agad n ie n ie
w ażn ości p o k o ju to ru ń sk ie g o z 1466 roku. W nr 1 ro czn ik a 1957 u k az ał
się a rty k u ł St. H e r b s t a K a m p a n ia je sie n n a 1520 r. n a W arm ii i P o w iślu . O k res O drodzenia i R e fo rm a c ji o b e jm u je m. in. p racę d ra B o le sła w a O r ł o w s k i e g o pt. K o p e rn ik nie b u d ow ał w odociągów we F rom b o rk u . A u to r z pow odzen iem o b a lił legen d ę, p rz y p isy w an ą w ielk iem u a stro n o m ow i. — P rof. dr H en ry k Z i n s z L u b lin a p rz e d sta w ia d zieje i sy tu a c ję K a p itu ły fro m b o rsk ie j w o k re sie M ik o łaja K o p e rn ik a. — K s. dr J u lia n W o j t k o w s k i zam ieścił stu d iu m pt. B re w ia rz K ro m e ra, k tórego jed y n y e g ze m p larz w P o lsce z n a jd u je się w b ibliotece S ta c ji N au k o w ej P o lsk ie go T o w a rz y stw a H istory czn eg o w O lsztynie. Tenże au to r o p u b lik o w ał ro zp raw ę 0 k u sto sz u w arm iń sk im , T o m aszu W ernerze z B ran ie w a (zm. w 1498 r.) 1 je g o bezcen nym , sły n n y m k sięgo zbiorze. Je d e n z n ajm ło d szy ch h istorykó w , M azu r z p o w iatu d ziałd o w sk ie g o , m g r Ja n u sz M a 11 e k, sta rsz y a sy ste n t
U n iw e rsy te tu M ik o łaja K o p e rn ik a w T oru n iu, rozw in ął zagad n ien ie
G en ezy se jm u 1566 r. w P r u sa c h K siążęcy ch oraz p rzed staw ił stu d iu m b io g r a
ficzn e m ało znan ej p o sta c i — M ich ała M eu rera, re fo rm a to ra M azur.
D ziejom X V II w iek u pośw ięcon o trzy p race, a m ian o w icie: dr B a rb a r y J a n i s z e w s k i e j-M i n с e г z O po la: O tto von G roben , p rzyw ód ca op ozycji
S ta n ó w P ru sk ich (zm. 1649 r.) o raz te jże au to rk i In stru k c je Je rz e g o W ilhelm a d la posłów p ru sk ich u d a ją c y c h się n a se jm w a rsz a w sk i 1626 r. P o n ad to
zam ieszczon o niezn ane listy B o g u sła w a R ad ziw iłła w op racow an iu d ra T a d e u sza G r y g i e r a, d y re k to ra W ojew ódzkiego A rch iw u m P ań stw o w eg o w O lsztyn ie i m gr W andy K o r y c k i e j . L isty te r z u c a ją now e św iatło n a sto su n k i, ja k ie p o w stały w o k re sie II w o jn y szw ed zk iej. B p. dr J a n O b ł ą к zobrazow ał m ap ę k om o rn ictw a olszty ń sk iego z X V II w ieku , z n a jd u ją c ą się w A rch iw u m W arm iń sk iego S em in ariu m D uchow nego w O lsztynie. T r a g e d ię lu d n o ści M azu r i W arm ii w p ie rw sze j połow ie X V I II w iek u od tw o rzy ł dr m ed. S ta n isła w F l i s w ob szern ej ro zp raw ie pt. D żum a n a M a
zu rach i W arm ii w la ta c h 1708— 1711. Szczegółow e om ów ienie w alk i
o su w eren n o ść p ań stw o w ą P ru s elekto rsk ich w zw iązku z p u b lik a c ją
M e rtin e ita zam ieścił T. G r y g i e r. W obec tego, że p ro p ag an d a re w iz jo n i sty c z n a o p u b lik o w ała arty k u ł, u w łac z a ją c y pam ięci i godności p o lsk iego p ie śn ia rz a i działacza m azu rsk ie g o (zm. 1798 r.), M ich ała P o go rzelsk iego ,
E. S u k e r t o w a -B i e d r a w i n a zobrazow ała sy lw e tk ę tego zasłużon ego
poety, n au czy ciela, d u sz p a ste rza , obrońcy u ciśnion ego lu d u p o lsk iego n a M a zu rach — n a tle ów czesnych sto su n k ó w p an u jący ch na teren ie. N a łam ach „K o m u n ik a tó w ” zostały też n aśw ietlon e n ajw a ż n ie jsz e o k resy w iek u X I X . M gr M arian P a w l a k z T o ru n ia p rzed staw ił b oje d y w izji gen. H en ry k a D ąb ro w sk ie g o na W arm ii i M azu rach w 1807 r., m gr Ja n u sz J a s i ń s k i n aszk ico w ał O dgłosy p o w stan ia listo p ad o w e go w P ru sac h W schodnich o raz
Z ag ad n ie n ie W iosny L u d ó w na W arm ii. E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a —
w o p arciu o doku m en ty, z n a jd u ją c e się w W ojew ódzkim A rch iw u m P a ń stw o w ym w O lsztynie, n ak re śliła P rzyczyn ek do końcow ego o k re su W iosny L u dó w
n a M azu rach ; zn alazła się rów nież je j ro zp raw k a o F ilip o n ach n a ziem i m a
zu r sk ie j, czyli d zieje u chodźców ro sy jsk ich , tzw . staro obrzęd ow ców , k tórzy — p rze ślad o w an i w ojczyźn ie — o sied lili się na przełom ie d ru giego i trzeciego d z ie sią tk a X I X w ieku w pow iecie m rąg o w skim . D ługo zach ow ali oni sw o je ro d zim e zw yczaje, o b y cz aje i m ow ę, zżyli się je d n a k z lu d n o ścią m az u rsk ą, a w ok resie p o w stan ia styczn iow ego u ra to w a li życie n iejed n ego zb ie ga-p o w - sta ń c a p rzed od dan iem go w ładzom c arsk im przez ż an d arm e rię p ru sk ą.
M g r B a r b a r a G r o n i o w s k ą z W arszaw y d ała stu d iu m o R oli P r u s
W schodnich w p o w stan iu styczn iow ym . T. G r y g i e r n a m arg in esie p racy
A d elh eit C o n s t a b e l w y k azał, do ja k ie j w alk i o p o lsk ą m ow ę d o pro w ad ził osław ion y K u ltu r k a m p f — w a lk a k u ltu rn a — a w a rty k u le N iek tó re p rob lem y
K u ltu r k a m p f u n a W arm ii rozszerzył i uzu p ełn ił o b raz k rzy w d w yrządzonych
lu d n o ści p rzez tę w alk ę. Tenże au to r p rze d staw ił zag ad n ie n ia d iasp o ry n a W arm ii i M azu rach . D ostarczy ł on też w iad o m o ści z dzied zin y p roblem ów polityczn ych X I X — X X w ieku , ja k to: O n iektóry ch zag ad n ie n iach sp ra w y
p o lsk ie j w P ru sac h W schodnich n a p rzełom ie X I X i X X w ieku , O p o czątk ach ru ch u ludow ego n a M azu rach (1896— 1902), O ro zw oju ru ch u lu d ow ego n a M a zu rach 1902— 1914. B p. J a n O b ł ą к zw rócił u w ag ę czyteln ik ów na k o n tak ty
uczonych polsk ich z A rch iw u m F ro m b o rsk im p rzed p ie rw szą w o jn ą św iatow ą. O kres p rzed p leb iscy to w y op raco w ali w arty k u le o p ro b lem aty ce re w o lu c y jn ej na W arm ii i M azu rach w latac h 1918— 1919 dr T. G r y g i e r o raz d r W ojciech W r z e s i ń s k i (obecnie p raco w n ik n au kow y O środk a B a d a ń N au ko w ych im. W ojciech a K ę trzy ń sk ie g o w O lsztynie). O k res p rz e d p le b isc y tow y o raz p le b iscy t n a M azu rach n aśw ietlił w sw ych w spo m n ien iach d ziałacz m azu rsk i F ry d e ry k L e y k -R ó ż у ń s к i ze Szczytn a, b. przew o dn iczący M azu rsk iego Z w iązku L u do w ego, o raz T. G r y g i e r w a rty k u le N a m a r g i
n esie p ra c y Z y gm u n ta L ie tza: P le b iscy t n a P o w iślu w 1920 r. — P rof. dr
B o g u sła w L e ś n o d o r s k i z W arszaw y o p u b lik o w ał m a te ria ł k o m isarza rząd u p o lsk iego do sp ra w y p le b iscy tu n a M azu rach i W arm ii, dra A ntoniego B e a u p ré z K ra k o w a , z koń ca sierp n ia 1920 roku. D okum en t ten p rzech ow ał się w A rch iw u m A k t N ow ych w ak tach P rezy d iu m R ad y M in istrów — w y ja śn ia on pow ody p rz e g ran ia p leb iscy tu .
O kres p op lebiscy tow y , a p rzed e w szy stk im k laso w y ruch robotniczy p o ciągn ął dw óch h isto ry k ó w o lszty ń sk ich : W. W r z e s i ń s k i d ał ro zp raw k ę na te m at: M ate riały do k w estii p o lsk ie j n a W arm ii i M azu rach po p lebiscycie
(1920— 1921) oraz O zagad n ie n iu ru chu robotniczego w P ru sac h W schodnich w la ta c h 1920— 1933 w św ietle m ateriałó w arch iw aln ych , co było re p lik ą
na a rty k u ł A n d rze ja W a k a r a : P ró b a an alizy ro zw oju ru ch u robotniczego
n a W arm ii i M azu rach w ok resie lat 1921— 1923. '
S k ra w e k ziemi m a z u rsk ie j — D ziałdo w szczyzn a — przyzn an a P o lsce
bez p le b iscy tu na k o n gresie w e rsa lsk im , sta ła się tem atem godnym
zain tereso w an ia. Ju ż w n um erze 2/57 1957 r. „K o m u n ik ató w ” z am iesz czono a rty k u ł E. S u k e r t o w e j - B i e d r a w i n y : D ziałdow szczyzn a po
kon gresie w e rsalsk im . W łaściw ie ob razow ał on p ro ce s p rz e ję c ia przez P o lsk ę
części p o w iatu n id zick iego tzw . P iem on t M azu rsk i, na który zw rócone były oczy ta k P o lsk i, ja k N iem ców . W. W r z e s i ń s k i na p o d staw ie d o k u m entów odnalezion ych w arch iw u m M SZ o p raco w ał ro zp raw ę pt. K w e stia
m azu rsk a n a D ziałdow szczyźn ie w latac h 1920—1939. Sch arak te ry zo w ał on sto su n k i p an u ją c e w d ziałd ow sk im p ow iecie: z je d n e j strony w alk ę o p o lsk o ść w ład z p olsk ich i d ziałaczy m azu rsk ich — z d ru gie j zaś a k c ję p ozostaw ion ych p rzez w ład ze p ru sk ie m atad o ró w o rg an iz ac ji p ru sk ich , k tórzy — w p raw d zie z ak ap tu rze n i — nie p rz e b ie rali w środkach w alk i. W r. 1960 u k az ała się na łam ach K om u n ik . M .-W . re p lik a E. B i e d r a w i n y , z aatak o w an e j w ogłoszon ej d ru k iem m o n o g rafii D ziałdow a i pow iatu, p ió ra F ritz a G a u s e g o, b. d y rek to ra arch iw u m w K ró lew cu , który u jaw n ił d ziałaln o ść h itlero w sk ą n a D ziałdow szczyźn ie, s t a r a ją c się jedn ocześn ie p rz e d staw ić m iasto i p o w iat ja k o p r a - i rdzen nie n iem ieckie.
O kres h itleryzm u zn alazł rów nież odbicie n a łam ach „K o m u n ik ató w ” . J a n K a w e c k i , kierow n ik szk oły w S ta ry c h Ju c h a c h pod E łkiem , o p u b li k ow ał P rzyczyn ek do p o lsk o śc i w si O lszew o w pow iecie ełckim w św ietle
dokum entów hitlerow skich . M gr A ntoni Ł u k a s z e w s k i , pracow n ik n au k o
m ateriałó w arch iw aln y ch do d ziejów W arm ii i M azu r o k resu m iędzyw ojenn ego
oraz r e la c je z m a te ria łó w do d ziejów szk oln ictw a w ok resie m iędzyw ojenn ym . C zasy n ajw ię k sz e g o u cisk u p o lsk ie j m łodzieży zn alazły w ym ow ę w p racy dr W ład y sław a G ę b i к a S p r a w a P a ła sz a , gd zie przytoczono orygin aln e do ku m en ty, ilu str u ją c e m arty ro lo g ię ch łopca m azu rsk ieg o spod Szczytn a za to, że w stąp ił do p o lsk ie go g im n azju m w B ytom iu . P rof. dr T ad eu sz C i e ś l a k z W arszaw y ogłosił m a te riały o p rześlad o w an iu p rzez hitlerow ców lud n o ści p o lsk ie j n a teren ie W arm ii, M azu r i P o w iśla o raz zobrazow ał w alk ę R e d a k c ji „M a z u ra ” z h itleryzm em . W. W r z e s i ń s k i w ro zp raw ie n a tem at a k c ji g e rm a n iz a c y jn e j n a M azu rach , W arm ii i P o w iślu w okresie rządów h itlero w sk ich (1933— 1939) p rze d staw ił m arty ro lo g ię p o lsk ie j lud ności P ru s W schodnich, a m g r Z y gm u n t L i e t z, p raco w n ik n au k ow y M uzeum M a zu rsk iego w O lsztyn ie, w arty k u le O std eu tsch er H eim atd ien st w y k azał m a te ria ły do an ty p o lsk ie j d ziałaln o śc i te jże o rg a n iz ac ji w la ta c h 1927— 1933, A. Ł u k a sz e w sk i d o k o n ał w yboru m ateriałó w arch iw aln y ch do d ziejów M azu r i W ärm ii w ok resie m ięd zyw ojen n ym . M gr W ład y sław O g r o d z i ń s k ’ w r. 1957 p rzy p o m n iał czyteln ikom 35-tą rocznicę p o w stan ia Z w iązku P o lak ów
w P r u sac h W schodnich, a W. W r z e s i ń s k i o p u b lik o w ał znalezion ą
w A rch iw u m M SZ w W arszaw ie R e la c ję J ę d r z e ja G ierty ch a, p u b licysty, b. p raco w n ik a K o n su la tu R zeczy p o sp o litej P o lsk ie j w O lsztynie, z podróży po Je z io ra c h M azu rsk ich w 1931 roku. P o zn an ie tych ocen um ożliw ia czy teln ik om lep sze zrozu m ien ie z asad p o stęp o w an ia kierow n ików ru ch u p olsk iego w P r u sac h W schodnich w obec M azurów . — D ział h isto rii M azu r i W arm ii zam y k a p ra c a pułk. K a zim ie rz a S o b c z a k a z W arszaw y o w yzw oleniu M azu r i W arm ii w 1945 roku. A u to r zao p atrzy ł ją w liczne w łasn oręczn ie w y k o n an e m ap y i w y k re sy .
N u m e r 1 u b iegłego roczn ika (kolejn y 75, licząc od m iesięczn ik a „K o m u n i k a tó w ” In sty tu tu M azu rsk iego o raz nr X X k w a rta ln ik a „K o m u n ik ató w M azu rsk o -W arm iń sk ic h ” ) w yd an y z o k a z ji Z ja z d u P o lsk iego T o w arzy stw a
H isto ry czn eg o p ośw ięcon y zo stał św iad om o ści n arod o w ej na M azu rach
i W arm ii. O b ejm u je on n a stę p u ją c e te m aty : S t H e r b s t a o Św iado m ości
n aro d o w e j n a ziem iach p ru sk ich w X V — X V II w iek u ; E. B i e d r a w i n y
0 Ś w ia d o m o śc i n aro d o w e j n a M azu rach i W arm ii w p ieśn i lu d o w e j; T. G r y g i e r a o Ś w iad o m o ści n aro d o w ej n a M azu rach i W arm ii w p olskich
rach u b ac h p olityczn ych w la ta c h 1870— 1920; W. W r z e s i ń s k i e g o o P r o blem ach św iad o m o ści n aro d o w ej lu d n o ści p o lsk ie j n a M azu rach , W arm ii 1 P o w iślu w la ta c h 1920— 1939. Do tego cyklu n ależy p on ad to re fe ra t m gr. K a
zim ierza R o k o s z e w s k i e g o , se k re ta rz a KW P Z P R w O lsztynie — w y d ru k o w an y w nr 2/76 pt. R o la P o lsk ie j P a rtii R o botn iczej w k ształtow an iu
się w ład zy lu d o w e j i p ro cesie in te g ra c ji na M azu rach i W arm ii w latach 1945— 1947. — W cześniej jeszcze, bo w ro ku 1958, m g r Ja n u sz J a s i ń s k i
z o k a z ji 100-lecia u rodzin M ich ała K a jk i p rzy gotow ał stu d iu m o rozw oju św iad o m o ści n aro d o w ej tego n ajw y b itn ie jsze g o p oety m azu rsk iego .
R o la, ja k ą od egrały czaso p ism a p o lsk ie na teren ie M azu r i W arm ii, oraz z ag ad n ie n ia p o ru szan e na ich lam ach , p obud ziły sze reg h istorykó w do ich o p raco w an ia. I ta k w zw iązku z u ro czy sto ściam i 300-lecia p ra sy p o lsk iej o raz w y staw y p ra sy , zo rg an izo w an ej w O lsztyn ie p rzez S ta c ję N au ko w ą
P o lsk ie g o T o w a rz y stw a H istoryczn ego, J . J a s i ń s k i o p racow ał W ykaz
czaso p ism i k ale n d arz y polsk ich n a M azu rach i W arm ii z lat 1718— 1939, z n a jd u ją c y c h się w b ib lio te k ach k rajo w y ch i zagran iczn ych . R etrosp ekty w n y
p rz e g lą d czaso p ism zaprezen tow an ych na w y staw ie d ała E. B i e d r a w i n a w a rty k u le W ystaw a czaso p ism p o lsk ich n a M azu rach i W arm ii od 1718 do
1961 roku.
N a łam ach „K o m u n ik ató w ” ro zp raco w an o zagad n ien ie d r u k a rs tw a p o l sk iego w X V I II w iek u w K ró lew cu . J . M a 11 e к n ak re ślił d zieje p ie rw sze g o czaso p ism a p o lsk iego w P ru sac h (1959, n r 4), ty g o d n ik a P o czta K ró le w ie c k a , a dr W ład ysław C h o j n a c k i z L e szn a W ielko polskiego d ał z a ry s d ziejó w d ru k a rstw a p olsk iego w K ró lew cu w X V I II w ieku o raz n iezn an ego p ism a z 1743 r. — P u b liczn a R e la c ja . P o czta K ró le w ie ck a, d ru k o w an a fr a k tu r ą , w ychodziła w la ta c h 1718— 1720, k iedy żad n e z m ia st R ze czy p o sp o lite j nie m ogło poszczycić się w łasn y m p o lsk im p eriod yk iem . — Ja n u sz J a s i ń s k i om ów ił Z agad n ien ie n arodo w e P r z y ja c ie la L u d u Ł e ck ie g o i je g o w s p ó łp r a
cow ników , na k tóry ch czele sta ł G u staw G izew iu sz. M gr M ich ał P ł o c i c a ,
n aczeln ik D ziału Szk o ln ictw a O gó ln o k ształcącego i O św iaty D oro słych w K u rato riu m o lsztyń sk im , ro z p a tru jąc oblicze ideow e G azety L e c k ie j, k tó r a w y c h o dziła w Leeu (G iżycku), sta ra ł się zre h ab ilito w ać M arcin a G iersza. P ro f. dr T ad eu sz C i e ś l a k z W arszaw y zam ieścił w „K o m u n ik a ta c h ” a rty k u ły o P ie r
w szych latac h d ziałaln o ści czaso p ism a „M a z u r” , o O statn im roczniku „ M a z u ra ” , o P roblem ie „g ad zin ó w ek ” n a M azu rach , p on ad to sc h a ra k te ry z o w a ł dw a
k ale n d arze m azu rsk ie n a rok 1935. P ierw szy — to jeden z 15 op raco w an y ch przez E m ilię S u k e rto w ą -B ie d ra w in ę w o k re sie m ięd zy w ojen n y m , d ru gi to „M asu risch er V o lk sk ale n d e r” , który p o w stał celem w y ru g o w an ia „ K a le n d a r z a dla M azu rów ” . Z. L i e t z ro zp atrzy ł d zieje g azety „M a z u r” rów nież z ok resu m ięd zyw ojen n ego w szczególn ości sp ra w y o rgan izac y jn e , oblicze ideow o- p olityczn e, sto su n k i p o lsk o -n iem ieck ie i w a lk ę o u trzy m an ie św iad o m o ści n arodow ej.
„G azecie O lsz ty ń sk ie j” , k tó ra p rzez 53 la ta w ysok o dzierżyła sz ta n d a r p o lsk ości na W arm ii, p o św ię cali sp oro uw agi· i m ie jsc a : A n d rzej W a k a r w arty k u le O ceny p olityczn e G azety O lszty ń sk ie j, W ojciech W r z e s i ń s k i , k tóry u w y p u k lił O blicze ideow o-p olityczn e „G aze ty O lsz ty ń sk ie j” w latac h
1920— 1939.
N iep ośledn ie m ie jsce na łam ach n aszego k w a rta ln ik a z a jm u ją d zie je oraz przyczyn ki do h isto rii m iast. I ta k — prof. М. В i s к u p z T o ru n ia zam ieścił arty k u ły o ro zw oju p rzestrzen n y m m ia st: B ran ie w a , L id z b a rk a W arm iń sk iego oraz Szczytn a, ja k rów nież D e k la ra c je p o d atk o w e m ia st w arm iń sk ich z 1572
roku. D r Iren a J a n o s z- B i s k u p o w a o p raco w ała rozw ój p rzestrzen n y m ia st: G ołd api, E łk u i R e szla, a Zenon N o w a k — R o zw ój p rzestrzen n y
B iszty n ka. P isz ta k zain tereso w ał m ieszk an k ę sw o ją , m g r Jo a n n ę M a c i e
j e w s k ą , że p o św ięciła m u trzy p ra c e : O ro zw o ju p rzestrzen n y m P isz a , D zieje
zam ku krzyżack iego w P iszu oraz P rzyczyn k i do h isto rii P isza. P ro f. St.
H e r b s t zam ieścił P la n P isz a z K rę g u N aro ń skieg o . — Z p rzyczyn k ów do d ziejów m iast w ym ienić n ależy S ta n isła w a C h a r z e w s k i e g o o stary m p ałacu b isk u p im w e F ro m b o rk u w latac h 1492— 1842, Z ofii L i c h a r e w e j —
k ierow n ik a M uzeum w K ętrzy n ie — p rzy czy n k i do dziejów K ętrzy n a,
m g r W iktora J e ż e w s k i e g o o Ju b ile u sz u 650-lecia L id z b a rk a W arm iń
sk iego o raz 600-lecie K ętrzy n a.
R e d a k c ja sta r a ła się w edle m ożliw ości o o p raco w an ia dotyczące rów nież h istorii go sp o d arcze j. M gr S ta n isła w R ó ż a ń s k i , b. k u sto sz A rch iw u m O lsztyń skiego, na p o d staw ie arch iw alió w o lszty ń sk ich d o starczył dw a a r ty k u ły : p ierw szy o D ziejach w sch o d n io p ru sk ich re g alió w bu rsztyn ow ych , drugi 0 F o rm o w an iu się w ie lk ie j w łasn o ści w P r u sa c h K siążę cy ch w św ie tle akt
podw orskich . E. S u k e r t o w a -B i e d r a w i n a o p u b lik o w ała arty k u ł o N ie których b ogactw ach m in eraln ych n a ziem iach M azu r i W arm ii, e k sp lo a to w an ych w przeszłości. M gr W alenty A l e k s a n d r o w i c z op raco w ał Ź ródła arch iw aln e do dziejów p rzem y słu n a W arm ii w d ru g ie j połow ie X V III 1 p ie rw sze j X I X w. Z am ieszczono też sk ró ty re fe rató w , w ygłoszonych na se sji
p ośw ięcon ej sp ra w ie p o lsk ie j sp ółdzielczości i ban kow ości w N iem czech w o k re sie m ięd zy w o jen n y m . R e fe ra ty te w ygłosili znani działacze m iejsco w i: J a n B a c z e w s k i o sp ó łd zielczo ści p o lsk ie j w N iem czech; J a n К о с i к 0 sp ó łd zielczo ści p o lsk ie j w K r a jn ie , pow . b y to w skim i Ziem i L u b u sk ie j; J u lia n M a l e w s k i om ów ił ro lę b an k ów L u d o w y ch n a W arm ii i M azurach , K a zim ie rz R o ż a n o w s k i in sty tu c je ban kow e n a Ś lą sk u O polskim , w reszcie Z. L i e t z i W. W r z e s i ń s k i p ro b lem aty k ę sto su n k ó w gospodarczych P ru s W schodnich. N a ła m a c h „K o m u n ik a tó w ” zn alazła się rów nież p raca m gr J . J a s i ń s k i e g o o N ow ym K ęp n iew ie w św ietle w ilk ierza z r. 1727, o raz ro zp raw k a o C h ło p ach z W ójtow a i S ilić w obec refo rm y szarw ark u
n a p o czątk u X I X w ieku .
Z o k re su P o lsk i L u d o w e j zam ieszczono n a stę p u ją c e a rty k u ły : m g r B o h d an a
W i l a m o w s k i e g o , a d ju n k ta K a te d r y E k on om ik i R o ln ictw a W SR w O l szty n ie, H am u lce ro zw o ju g o sp o d a rk i ch ło p sk iej w o jew ód ztw a olsztyń skiego, o raz B. W i l a m o w s k i e g o i m g r Jó z e fa M u c h y . O rg an izacja z arząd zan ia
o raz ro zw ój sił w y tw ó rczy ch w go sp o d arstw ach p ań stw ow y ch w ojew ództw a o l szty ń sk ie go w la ta c h 1945— 1961. Doc. dr S ta n isła w B e r n a t o w i c z z G iżyck a
om ów ił p ro b le m aty k ę n au k o w ą Z ak ład u G o sp o d ark i Je z io ro w e j 1RS w G i życku, a m gr Je r z y W a c h s b e r g e r , rów nież z G iżyck a, p oru szy ł zagadn ien ie z ag o sp o d aro w an ia je z io r m azu rsk ich .
S p ra w o m m ig ra c ji pośw ięcon o n a stę p u ją c e p ra c e : dr K rz y sz to fa G r o -
n i o w s k i e g o z W arszaw y o W ychodźcach m azu rsk ich i w arm iń sk ich
w K ró le stw ie P o lsk im w połow ie X I X w iek u ; W ład y sław a W a c h a — Z a g a d n ie n ia lud n ościow e w o jew ó d ztw a o lszty ń sk ie g o ; A. Ł u k a s z e w s k i e g o o M a te r ia ła c h arch iw aln y ch do p ro b le m aty k i m ig ra c y jn e j n a W arm ii i M azu rach w X I X i p o czątk ach X X w ie k u ; m a jo ra St. Ż y r o m s k i e g o o M ig rac ji w si w o jew ó d ztw a o lszty ń sk ie g o do m ia st w la ta c h 1953— 1960, w reszcie B. W i l a
m o w s k i e g o i J. M u c h y o O sad n ictw ie w ie jsk im w w ojew ództw ie
o lszty ń sk im . T e d w ie o statn ie p race zaop atrzo n e są bogato w sta ty sty k i
1 w y k re sy .
Szk o ln ictw o n a M azu rach i W arm ii zn alazło rów nież od zw ierciedlen ie w różn ych c z aso k resac h . T a d e u sz G r y g i e r op raco w ał d zieje założonego w 1728 roku P o lsk ie g o S e m in a riu m przy U n iw ersy tecie w K ró lew cu , k tóre p rze trw ało do 1901 r., gd zie k sz ta łc iła się m łodzież p o lsk a z M azu r, k a n d y d u ją c a n a p o sa d y n au czy cieli i p asto ró w . M gr L u d w ik P e l c z a r s k i , d y rek to r B ib lio te k i G łów n ej W yższej Szk oły R oln iczej w O lsztynie, i prof. D om inik V /a n i с w a rty k u le Z ży cia W yższej Szk o ły R o ln iczej w O lsztynie, n ak re ślili d z ieje uczeln i w la ta c h 1919— 1960, a m g r Je r z y D o m u r a t, a d ju n k t W ydziału R y b ac k ie g o i L. P e l c z a r s k i w p racy Z ycie N au ko w e W SR K ortow o p o d ali zestaw ie n ie w y d ziałów , w y k azy k a te d r i zak ład ó w o raz k o n tak ty n au k ow e u czeln i z zagran ic ą.
T. G r y g i e r o p raco w ał sta n P raw n o -o rg an izacy jn y szkół M azu r i W arm ii
w la ta c h 1808— 1845 o raz p rzean alizo w ał S p r a w y szkoln e m iast w arm iń sk ich w p ie rw sz e j p ołow ie X I X w iek u , ja k rów nież D zieje szk oln ictw a w iejsk ie go n a M azu rach i W arm ii w p ie rw sze j połow ie X I X w ieku. W zw iązku z p rze
dru k iem k sią ż k i G u sta w a G i z e w i u s z a Die p olnisch e S p r a c h fra g e
A. W o j t k o w s k i om ów ił szczegółow o doku m en ty i zarząd zen ia w ładz
p ru sk ich w sp ra w ie g e rm a n iz a c ji szk oln ictw a, opu bliko w an e p rzez G ize
w iu sza. — E. S u k e r t o w a -B i e d r a w i n a p rzy p o m n iała sp ołeczeń stw u
je d n ego z n ajw y b itn ie jsz y c h b ojo w n ik ów o p o lsk o ść — n iedocen ian ego su p erin - ten d e n ta ełckiego T y m o teu sza K rie g e ra , krew n ego i op iekun a G u staw a G izew iu sza w a rty k u le pt. Z zag ad n ie ń w alk i o szkoły p olsk ie w d iecezji
ełc k ie j w p ie rw sze j połow ie X I X w ieku. B . k u rato r szkoln y i p ierw szy p rezes
o lszty ń sk ie g o od działu P T H w O lsztynie, dr S te fa n K o t a r s k i , p rz e d sta w ił
D zie je dw óch szkól p o lsk ich n a W arm ii — w N o w ej K a le tc e i W orytach — w św ie tle ich k ron ik z la t 1929— 1939, a bp. J . O b ł ą к d ał z a ry s d ziejó w
S zk o ły M uzycznej w Ś w ię te j L ip ce, k tó re j w ych ow an k iem b y ł F e lik s N o w o w ie jsk i. D r W. G ę b i к n ak re ślił p o w stan ie i tragiczn e d zieje p o lsk ie g o G im n a z ju m w K w id zy n ie za la ta 1937— 1939. G u staw L e y d i n g ze S zczy tn a, w y b itn y d ziałacz m azu rsk i, au to r dw utom ow ego S ło w n ik a N azw m iejsco w y ch , w a rty k u le o przyczyn kach do p roblem ów n arodo w ościow ych w pow iecie szczycień sk im n a p oczątku X X w ieku zam ieścił d an e sta ty sty c z n e d ziatw y sz k o ln e j, w y k azał w y so k ą liczbę m łodzieży szk oln ej n arod o w ości „ m a z u r s k ie j” czyli p o lsk ie j.
S ta n isła w W i ś n i e w s k i trzem a ro zd ziałam i p racy o rozw oju szk ół p o d staw o w y ch w latach 1945— 1955 zapo zn ał czyteln ików „K o m u n ik a tó w ” ze stan e m szk oln ictw a p rzeję teg o przez P o lsk ę L u d o w ą o raz ro zw ojem je go w p o w iatac h : barto szy ckim , górow skim i ostródzkim . S p ra w o z d an ia i w y k azy d a ją w ym ow n e św iad ectw o w yższo ści szkół p o lsk ich n ad szk oln ictw em n ie m ieck im . Istotn y im p o n u jący dorobek w z ak re sie szk oln ictw a w w oj. o lszty ń sk im w y k az ała O tylia G r o t o w a, n au czy cielk a szk ół polskich na W arm ii w ok resie m ięd zyw ojen n ym , w sp raw o zd an iu z W ystaw y 15-lecia
o św ia ty n a W arm ii i M azu rach , k tó ra od b yła się w O lsztyn ie w 1960 roku .
Z agad n ie n ie b ib lio tek ro zw ija m gr J a n W r ó b l e w s k i . J a k do tąd ,
o p u b lik o w an o je go M ate riały do działaln o ści C en traln y ch b ib lio tek p olsk ich
w N iem czech — O dd ział: P ru sy W schodnie (okres m ięd zyw ojen n y), o P u b lic z n ych b ibliotekach pow szech nych w pow iecie o lszty ń sk im w la ta c h 1946— 1953
o raz R o zw ój bibliotek pow szech nych w p ow iecie o lszty ń sk im w la ta c h
1946— 1959. D y rek to r P e d ago giczn e j B ib lio te k i W ojew ód zkiej w O lsztynie,
A n n a M o r a w s k a , zd ała sp raw o zd an ie o ro zw o ju i d ziałaln ości te j
p la c ó w k i w latac h 1946— 1961.
S z e re g au torów z ad ał sobie tru d o p racow an ia życiorysów lu b przyczynków do b io g ra fii często m ało znanych lu b zapo m n ian ych , a zasłużonych p ostaci. I ta k : dr R y szard B e n d e r z L u b lin a w arty k u le o C eynow ie w K ró lew cu
(1843— 1846) p rzed staw ił niezn ane frag m e n ty z o k re su stu d ió w tego w ybitn ego
b o jo w n ik a k aszu b sk ie go . Iren a M. K o ś c i a ń s k a n ak re śliła c h arak te ry sty k ę A n d rz e ja S am u lo w sk ieg o ja k o p o lity k a, bp. J a n O b ł ą к om ów ił d ziałaln ość ks. W alentego B arc zew sk ie go , k o rz y sta ją c z b o gactw a m ateriałó w , ja k im i ro zp o rząd za A rch iw u m D iecezji W arm iń sk iej w O lsztyn ie (1958, nr 2). P rz e d staw ił on rów nież F e lik sa N ow o w iejsk iego ja k o o rg an istę w O lsztynie. T en że autor zam ieścił w nr 3/77 1962 r. k o re sp o n d en cję z lat 1908— 1913 re d a k to ra „M a z u ra ” , K azim ie rz a Ja ro s z y k a , z E u gen iu szem Buch holzem , n iem ieck im W arm iakiem , w ła d a ją c y m ję zyk iem p o lsk im , re d ak to re m „N ow in W arm iń sk ich ” i „W a rm ia k a ” . L isty te stan o w ią p rzyczyn ek do życiorysu J a r o s z y k a . — T ad e u sz О г а с к i, n au czy ciel L iceu m P ed ago giczn ego w O stró dzie, w a rty k u le M azu rzy i W arm iacy ja k o p ro feso ro w ie U n iw ersytetu
W arszaw sk ie go sc h arak te ry zo w ał p o stacie: J a k u b a F ry d e ry k a H offm an n a,
J a n a A nton iego B la n k a , F ra n c isz k a W oelky’ego i K ry sty n a L ach a-S zy rm y . W p ra c y pt. S y lw e tk i p o lsk ich n au czy cieli i organ izato ró w szk oln ictw a
n a W arm ii, M azu rach i P o w iślu w latac h 1920— 1939 О г а с к i om ów ił
w sk ró cie 94 życiorysy. E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a op u b liko w ała
stu d iu m o tra d y c ja c h p olsk ich G u sta w a G izew iu sza i je go rodziny. T. C i e ś l a k i T. G r y g i e r om ów ili zw ięźle życie i d ziałaln o ść au to rk i n in iejszego
a rty k u łu z o k azji je j ju b ile u szu . J . J a s i ń s k i o p racow ał życiorys
R e d a k c ja „K o m u n ik a tó w ” nie om ie szk ała zam ieścić sze reg pozycji z zak resu etn o g rafii. M gr F ra n c isz e k A. K l o n o w s k i sw o ją ro zp raw k ę o M azu rsk ich
ch atach p odcien iow ych zao p atrzy ł ilu stra c ja m i, W. G ę b i к om ów ił trzy d zie sto
lecie p ie rw sze go zbioru p o lsk ich p ieśn i lud ow ych z W arm ii, sp isan y ch p rzez A u g u sty n a S te ffe n a . K a ro l H ł a w i c z k a , p ro feso r m u zyki w C ieszyn ie sw ą ob szern ą ro zp raw ę pt. U w agi w stęp n e do m u zyki M azu r P ru sk ich O sk ara
K o lb e rg a zilu stro w ał licznym i p ie śn iam i lud ow ym i, sp isan y m i przez G u sta w a
G izew iu sza w okolicach O stródy. M gr. A rtu r W y c i s k z B y to m ia p ośw ięcił w iele u w agi w yd aw n ictw u Śp iew n ik szk oln y i dom ow y d la w eso łej i n iew in n ej
m łodzieży n a sz e j, op racow an y p rzez G izew iu sza, k tó ry w p lótł tam rów nież
p iosen k i lud ow e. M gr. A nn a S z y f e r w y k azała w yn ik i b ad ań n ad tr a d y
c y jn ą w ied zą lu d o w ą z zak resu astro n o m ii oraz m eteorologii na w si
m a z u rsk ie j i w arm iń sk ie j na przełom ie X I X i X X w ieku . E. S u k e rto w a -B ie - d raw in a w re fe ra c ie od czytan ym n a Z jeźd zie członków P o lsk ie go T o w arzy stw a H istoryczn ego w O lsztynie 2 czerw ca 1962 r. zre fe ro w ała — ja k ju ż w sp o m n ian o — rozw ój św iad om o ści n arod o w ej w p ieśn i lu d ow ej. St. F l i s w dłu ższym a rty k u le o in w en tary zacji daw n ych n ap isó w polsk ich n a P o w iślu S ztu m sk im poza ch arak te ry sty czn y m i n ap isa m i grobow ym i p rzytoczył ży cio ry sy sze reg u zasłużon ych d ziałaczy p olsk ich z W arm ii i P o w iśla. Z eb rał rów n ież i u p rzy stę p n ił czyteln ikom daw n e n ap isy p o lsk ie n a M azu rach , k tó re o c alały szczęśliw ie p rzed zniszczeniem i z agład ą. M gr. H en ryk a K l e -
c h ó w n a z o k a z ji śm ierci prof, dra K azim ie rz a N itsch a z K ra k o w a
o p u b lik o w ała p racę pt. R egion m az u rsk o -w arm iń sk i w dorobku p ro fe so ra K a
zim ierza N itsch a, p io n iera w z ak resie b ad ań język ow ych na teren ie W arm ii
i M azur. D r A u g u sty n S t e f f e n , rodem z W arm ii, p rze b y w ając y w L o n dyn ie w P rzyczyn k ach język ozn aw czych n a W arm ii w y jaśn ił znaczenie n azw o raz w y razó w sta ro p ru sk ie g o pochodzen ia, om ów ił też p o lsk i W ilkierz bu dn icki m ia sta O lszty n a z p u n k tu język ozn aw stw a.
„K o m u n ik a ty M azu rsk o -W arm iń sk ie” m ogą się rów nież w y k azać szeregiem op u b liko w an ych b ib lio g ra fii regionu. P o czy n ając od nr 1/56 zam ieszczono k s. J . O b 1 ą к a W ykaz p o lsk ich dru k ów n a W arm ii w latac h 1800— 1939 oraz dw a je g o d o d atk o w e u zu p ełn ien ia, ja k rów nież d ra Wł. C h o j n a c k i e g o
U zu p ełn ien ia do W ykazu p olsk ich druków na W arm ii ks. O błą ка. I oto ok azało
się, że liczba d ru k ów p olskich na W arm ii łączn ie z u zu p ełn ien iam i w yn osi 421 p ozy cji, co d la w ięk szo ści czyteln ików było n iesp odzian k ą. O ile bow iem p iśm ien n ictw o p o lsk ie n a M azu rach zostało ju ż w ok resie m ięd zyw ojen n ym sp o p u lary zo w an e, o ty le m ało kto poza w ym ien ion ym i h isto ry k am i in te r e so w ał się p iśm ien n ictw em w arm iń sk im .
St. F l i s zam ieścił B ib lio g ra fię K o m u n ik ató w In sty tu tu M azu rsk iego
za la ta 1946— 1950 o raz B ib lio g ra fię K o m u n ik ató w M azu rsk o -W arm iń sk ich za la ta 1957— 1961. D ru ko w an a w odcinkach K o m u n ik ató w B ib lio g ra fia 10-lecia M azu r i W arm ii (1945— 1955) E. S u k e r t o w e j- B i e d r a w i n у zo stała w y d an a w cało ści w sp e c ja ln e j odbitce w r. 1961. Z aw iera on a 111 stro n o raz sk o ro w id z n azw isk. T e jże a u to rk i B ib lio g ra fia 5-lecia M azu r i W arm ii
(1956— 1960), d ru k o w an a ju ż częściow o ja k o o d b itk a (4 ark .), w r. 1961 i 1962
u k aże się je szcze w odcinkach do końca roku bieżącego.
R ów nież p ro b le m aty k a h istorii sztu ki zn alazła odbicie na łam ach „K o m u
n ik ató w M azu rsk o -W arm iń sk ic h ” . W p ierw szy m n um erze 1957 roczn ik a
S t. R ó ż a ń s k i zam ieścił p racę Z p ro b lem aty k i ochrony zab y tk ów sztu k i
byłych P r u s W schodnich; m gr C ecylia V e t u l a n i , b. k o n serw ato r W ydziału
K u ltu ry , zap o zn ała czyteln ików z k o n se rw a c ją zabytk ów w w o jew ód ztw ie o lszty ń sk im za ok res od 1 I 1953 do 30 X I 1955, a k o n serw ato r m gr. L u c ja n С z u b i e 1 o p u b lik o w ał P race k o n serw ato rsk ie w w ojew ództw ie olszty ń sk im
w la ta c h 1957— 1960. M gr. A nn a K u n z e n d o r f - S a m u l o w s k a z am ieściła K ro n ik ę dziesięciu la t w y staw y p la sty k i o lsz ty ń sk ie j (za la ta 1946— 1956).
M gr K a m ila W r ó b l e w s k a d o ko n ała o p raco w an ia m o n ografii m o siężn ej p ły ty n ag ro b n ej K u n o n a von L ieb en stein w N ow ym M ieście z koń ca X I V w ieku.
P r a c ę tę z ao p atrzy ła V / liczne ilu stra c je (P łyta ow a je st je d n y m z trzech
tego ro d z a ju zab y tk ów na P o m orzu W schodnim ). M gr W iktor Je ż e w sk i, k ie ro w n ik D ziału U po w szech n ian ia P rac y K u ltu raln o -O św iato w e j w W ydziale K u ltu r y , ogłosił sp raw o zd an ie z W ystaw y na Z am k u L id z b arsk im , p ośw ięcon ej w y b itn y m m alarzo m p o lsk im X I X w.
Z am ieszczon o też sp raw o zd an ia ze Z jazd ó w i S e s ji n au kow ych. I ta k : d r Je r z y A n t o n i e w i c z z W arszaw y z I k o n fe re n cji N au k H istoryczn ych p o św ięco n ej b ad an io m ziem półn ocno-w schodn ich P o lsk i — w B iały m sto k u . M g r Jo la n a P a t i a , p raco w n ik W APO — sp raw o zd an ie z s e s ji n au k o w ej z o k a z ji 10-lecia O ddziału P o lsk ie g o T o w arzy stw a H istoryczn ego w O lsztynie. B. W i l a m o w s k i zam ieścił U w agi n a m arg in e sie se sji B a d y N au k o w ej
o raz W alnego Z ja z d u T o w arzy stw a R o zw oju Z iem Z ach odn ich ; G en o w efa
W i ś n i e w s k a , kierow n ik R e fe ra tu H isto rii o raz A rch iw u m K o m itetu
W ojew ód zkiego P Z P R w O lsztynie i A. Ł u k a s z e w s k i — z o k a z ji 40-lecia K P P ; ten że au to r zam ieścił P rzeb ieg i ocenę S e s ji N au k o w ej, p o św ięco n ej
d z iejo m ru ch u robotniczego n a W arm ii i M azu rach w latac h 1918— 1933.
(S e s ja ta zo rgan izo w an a zo stała p rzez O lszty ń ski O ddział P T H i K o m itet W ojew ód zki P Z P R ). A. Ł u k asz e w sk i zam ieścił rów nież sp raw o zd an ie z w y sta w y a rch iw aln e j i S e s ji N au k o w ej zo rg an izo w an ej przez O lsztyń skie W ojew ód zkie A rch iw u m P ań stw o w e i O dd ział P o lsk ie go T o w arzy stw a H isto ryczn ego. M gr Wł. O g r o d z i ń s k i u p am iętn ił na łam ach „K o m u n ik ató w ”
Z ja z d p isarz y -p rz y ja c ió ł M azu r i W arm ii, k tó ry odbył się w O lsztynie
w 1961 r., a m gr. Je r z y S i k o r s k i zam ieścił sp raw o zd an ie z K o n fe re n cji
n au k o w e j T o w arzy stw a W iedzy P o w szech n ej, p ośw ięcon ej p ro b lem aty ce rew izjon izm u , m gr. A ntoni J a n k o w s k i — re fe ra t sp raw o zd aw czy z S e s ji G ru n w ald z k ie j TW P; J . J a s i ń s к i ze Z jazd u T o w arzy stw a L u dozn aw czego w O lszty n ie w 1959 r., m g r D an u ta W o j e w ó d k a op raco w ała sp raw o zd an ie ze Z ja z d u i S e s ji N au ko w ej P o lsk ie g o T o w arzy stw a H istoryczn ego w dniach 3—5 V I 1962 r., a lek. m ed. A n d rzej S k r o b a c k i z II I Z jazd u L e k arzy W arm ii i M azu r. M g r T a d e u sz O s t o j s k i o p isał u roczysto ści na P olach b itw y p od G ru n w ald e m w je j 550 rocznicę.
D ostarczon o rów nież sze reg sp raw o zd ań z działaln o ści in sty tu c ji oraz to w arzy stw n au k ow y ch : E. S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a zam ieściła w n u m erze p ie rw szy m 1957 r., Z h isto rii b ad ań regio n alizm u n a M azu rach
i W arm ii, się g a ją c do o k re su p op lebiscy tow ego. St. F l i s z d ziałaln ości
P o lsk ie g o T o w arzy stw a L e k a r sk ie g o w O lsztyn ie za la ta 1949— 1956 oraz O d d ziału Tow. In tern istó w P o lsk ich , p o n ad to op raco w ał d ziałaln ość p ięcio
le c ia B ib lio te k i L e k a r sk ie j w O lsztynie. M gr. S ta n isła w S zo stak o w sk i
p rz e d sta w ił działaln o ść W ojew ódzkiego O śro d k a D osk o n alen ia K a d r O św ia tow ych. T. G r y g i e r om ów ił sp ra w y h istory k ó w olsztyń skich w latach 1945— 1951, zagad n ie n ie 15-lecia O dd ziału P T H w O lsztynie, 15-lecie In stytu tu M azu rsk iego , 10 la t p racy w W ojew ódzkim A rch iw u m P ań stw o w ym , ponadto zag ad n ie n ie 15-lecia o raz 20-lecia P o lsk i L u d o w ej w p racach O ddziału P T H w O lsztyn ie. Wł. O g r o d z i ń s k i o p u b lik o w ał D orobek w yd aw n iczy w o je
w ó d ztw a olszty ń sk iego w z ak re sie h u m an isty k i w la ta c h 1945— 1960.
W. W r z e s i ń s k i op raco w ał k ro n ik ę Pol. T o w arzy stw a G eograficznego, Tow . L u d o zn aw czego i A rch eologiczn ego w O lsztynie za okres 1953— 1956 o raz Pol. T o w arzy stw a H istoryczn ego za tenże okres. Z. L i e t z zdał s p r a w o zd an ie z u ro czy sto ści p leb iscy to w y ch w O lsztynie, K w id zy n ie i Łodzi,
a Z ofia L i c h a r e w a , dłu goletn i k u sto sz M uzeum w K ętrzy n ie, zam ieściła sp raw o zd an ie z d ziałaln o śc i tego M uzeum .
N a łam ach „K o m u n ik a tó w ” w id n ie ją sp raw o zd an ia z p obytu gości z a g r a nicznych: dra R ic h a rd a B re y e ra i prof. P e te ra S ch e ib e rta z M arb u rg a z N ie m ieckiej R e p u b lik i F e d e ra ln e j ja k rów nież prof. S a u te n a w W oj. A rch iw u m P ań stw o w ym , p o n ad to d ra F rid o M é t s k a p rz e d staw icie la Łu życkiego In sty tu tu B ad aw cze go w B u d ziszy n ie, k tó re go p racę Z ag ad n ie n ia m azu rsk o -
łużyckie w listach R y sz a rd a A b ram o w sk ie go z lat 1925— 1930 zam ieszczono
w „K o m u n ik a ta c h ” . M g r A n iela W ą s i k , p raco w n ik W APO, op isała pobyt dyr. A rch iw u m w M e rse b u rg u w N R D , d ra H. W elscha. W szyscy ci goście w izytow ali S ta c ję N au k o w ą P T H , zw ied zili zbiory b iblioteki, ok azali duże zain tereso w an ie sta ro d ru k a m i i tzw . „b iały m i k ru k a m i” .
N a zakończenie d o d ać n ależy, że n a łam ach „K o m u n ik ató w M azu rsk o - W arm iń sk ich ” zam ieszczon o 95 re cen zji i om ów ień w y d aw n ictw p olskich , n iem ieckich, fra n c u sk ic h i an g ielsk ich . D okon ali tego n astę p u ją c y au to rzy : E. A d ler, W. A le k san d ro w ic z, M. B isk u p , Wł. B o rtn o w sk i, Wł. C h o jn ack i, T. C ieślak , Wł. C zap liń sk i, J . D ąb ro w sk i, T. G ryg ier, St. H erbst, St. F lis, J . Ja siń s k i, W. K o ry c k a , I.M. K o śc ia ń sk a , Z. L ietz, A. Ł u k asz e w sk i, J . M ałłek , E. M artu sze w sk i, F. M in cer, R. O doj, W. O dyniec, Wł. O grodziń ski, T. O rack i, J . P a tia , B. P o lak o w sk i, J . S ik o rsk i, A. W akar, A. W ojtkow ski, W. W rzesiń ski, T. Z a g a le w sk a, W. Z ie m liń sk a-O d o jo w a, H. Z in s i St. Ż yrom ski.
Sześć roczników „K o m u n ik ató w M azu rsk o -W arm iń sk ich ” liczy 3.488 stron, czyli 224 ark u szy d ru k a rsk ic h . L iczb a w sp ó łp raco w n ik ó w „K o m u n ik ató w M azu rsk o -W arm iń sk ich ” w yn osi 100 n azw isk z O lsztyna, W arszaw y, Ł odzi, W rocław ia, L u b lin a, T o ru n ia, O pola, C ieszyn a, B y to m ia, G d ań sk a, P isz a, K ętrzy n a, O stródy, Szczy tn a, S ta ry c h Ju c h pod E łk iem , z L e szn a W ielkopol sk iego , n aw et z B u d ziszy n a w N R D i z Lo n d yn u . N ie b ra k w śró d au torów n azw isk nie ty lk o m łodych n au kow ców , w tym M azu rów i W arm iaków , ale i h istory kó w sta rsz y c h i zasłużonych **).
**) Szczegóły b ib lio g raficzn e p rac om ów ionych w n in ie jszy m sp raw o zd an iu z n a jd u ją się w B ib lio g ra fii K o m u n ik ató w M azu rsk o-W arm iń sk ich za la ta 1957— 1961, o p raco w an e j p rzez S ta n isła w a F lisa , zam ieszczon ej w nr 1/75 1962 r.,
